ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի
հրատարակիչ եւ խմբագիր

Շաբաթ չ՛անցնիր` առանց մեծ գայթակղութեան մը բացայայտման, Ազրպէյճանի կամ Թուրքիոյ մէջ: Վերջին նման գայթակղութիւն մը բացայայտուած է Սթոքհոլմի «Ազատութեան կեդրոն»-ի յօդուածին մէջ, թուրք վտարանդի գրող Ապտուլլա Պոզքուրթի գրած` «Եութայ նահանգի դատական գործը յաւելեալ կեղտ կը մատնանշէ Թուրքիոյ Էրտողանի վրայ» վերնագիրով:

Յօդուածին մէջ ցոյց տրուած է, որ Թուրքիոյ նախագահ Ռեճեփ Թայիփ Էրտողանի փտածութեան մէջ թաթխուած ճիւղաւորումները կը հասնին մինչեւ Միացեալ Նահանգներ, բան մը, որ այս գայթակղութիւնը բացառիկ հետաքրքրութեան առարկայ կը դարձնէ յատուկ խորհրդական Ռոպերթ Միւլըրի համար, կապուած` անոր ռուսական հետապնդումին եւ «միջազգային կազմակերպուած յանցաւորութեան ցանց»-ին, ըստ Պոզքուրթի:

«Եութայ նահանգի դաշնային մեծ դատակազմը վերադարձուցած է 1 օգոստոս 2018-ին կնքուած մեղադրական եզրակացութիւնը` Էրտողանը անուանելով օտարերկրեայ պետութեան առաջնորդ, որ Քալիֆորնիոյ եւ Եութայի մէջ տեսակցած է կասկածելի գործարարներու հետ, ինչ որ հիմք կու տայ պնդելու, որ այդ մէկը մեծագումար դրամներու լուացման եւ հարկերու խարդախութեան պարագայ է», կը հաղորդէ Պոզքուրթ:

24 օգոստոս 2018-ին հրապարակուած մեղադրական եզրակացութիւնը ամբաստանութիւն է այն մասին, որ «Ուաշաքայ Ռընեպէյլ Էներճի» (Տապըլիու. Ար. Ի.) ընկերութեան գործադիր տնօրէն Ճէյքըպ Օրթել Քինկզթըն եւ ֆինանսական տնօրէն Իսայիա Քինկզթըն, հարկային վարկերու համար կեղծ պահանջ ներկայացնելով, ձեռք բերած են աւելի քան 511 միլիոն տոլար արժողութեամբ վերականգնուող վառելիքի հարկային վարկեր, որոնք նախատեսուած էին Միացեալ Նահանգներու մէջ օգտագործուող եւ արտադրուած վերականգնուող վառելիքի քանակի իբրեւ յաւելում: Քալիֆորնիոյ «ՆՈՅԼ Էներճի Կրուփ»-ի վառելիքային ընկերութեան սեփականատէր Լեւ Ասլան Թերմեն (Լեւոն Թերմենճեան), որ կապեր ունի անդրազգային յանցաւոր ձեռնարկութեան հետ, նոյնպէս կը նկատուի այս մեծ ծրագիրին մէկ գործընկերը: 2010-էն մինչեւ 2016 անոնք Միացեալ Նահանգներու մէջ փաստաթուղթեր կեղծած եւ ապրանքներ շրջանառութեան մէջ դրած են, ինչպէս նաեւ` արտերկրի մէջ, որպէսզի ցոյց տան, որ իրենք ներգրաւուած են իրական առեւտուրի մէջ` հարկային վարկեր կարենալ ստանալու համար, գրած է Պոզքուրթ:

Մեղադրական եզրակացութեան մէջ նաեւ կ՛ըսուի, որ Ճէյքըպ Օրթել Քինկզթընը ձերբակալուած է  23 օգոստոս 2018-ին, Սոլթ Լէյք Սիթի քաղաքի միջազգային օդակայան տանող ճամբուն վրայ, երբ կը պատրաստուէր մեկնիլ Թուրքիա` զգուշացուած ըլլալէ ետք: Պոզքուրթ կը շարունակէ. «Քինկզթընները արդէն ձեռք բերած էին շքեղ ապարանք մը Թուրքիոյ ծովափնեայ մէկ քաղաքին մէջ, ըստ «Տապըլիու Առ. Ի.» հաշիւէն Թերմենճեանի հաշուոյն`  Թուրքիոյ «Կարանթի» դրամատան կողմէ 5 մարտ 2014-ին կատարուած փոխանցման: Մեղադրական եզրակացութեան մէջ դէպի Թուրքիա շատ աւելի փոխանցումներ թուարկուած էին: Ճէյքըպ Քինկզթընը, որ թուրք բարձրաստիճան պաշտօնեաներու հետ յաճախ կը ճամբորդէր Թուրքիա, նաեւ` Էրտողանի հետ տեսակցելու համար, թրքական օդակայանին մէջ զինք սովորաբար կը դիմաւորէին իբրեւ յոյժ կարեւոր անձնաւորութիւն, անոր կ՛ուղեկցէր ոստիկանութեան պահակախումբ, եւ ան նոյնիսկ իր անձնագիրը չէր օգտագործեր Թուրքիա մտնելու համար` ըստ ամերիկեան մեղադրականին մէջ արձանագրուած վկայի մը ցուցմունքին»:

Ճէյքըպ Քինկզթընը առաջին անգամ Էրտողանին հետ տեսակցած է Նիւ Եորքի մէջ, սեպտեմբեր 2017-ին, երբ Թուրքիոյ նախագահը ժամանած էր Միացեալ Նահանգներ` ՄԱԿ-ի Ընդհանուր ժողովին մասնակցելու համար: Այս տեսակցութիւնը տեղի ունեցած է «այն բանէն ետք, երբ 2016 փետրուար 10-ին Հետախուզութեան դաշնակցային պիւրոն (FBI) անհրաժեշտ ստուգումներ կատարած է Քինկզթըն խումբի իրերուն մէջ, իսկ վառելիքի հարկին կապուած խարդախութիւնը արդէն բացայայտուած էր Եութայի թերթերու վերնագիրներուն մէջ», ինչպէս կը շեշտէ Պոզքուրթ:

«Նոյեմբերին սկիզբը Ճէյքըպը մեկնած է Թուրքիա` բարձր մակարդակի շարք մը հանդիպումներ ունենալու  համար Անգարայի եւ Պոլսոյ մէջ: Ան վարձած է «Էս. Պի. Քէյ. Հոլտինկ» ընկերութեան նախագահ Սեզկին Պարան Քորքմազը` իբրեւ Թուրքիոյ մէջ կապի գլխաւոր օղակ, այն ժամանակ, երբ Քորքմազը ունէր առանձին ներդրումային եւ գործնական կառավարման ընկերութիւն` Մեկա Վարլըք Եոնեթիմ Ա. Շ., որ Թուրքիոյ մէջ հիմնադրուած էր 450 միլիոն տոլար սեփական դրամագլուխով», գրած է Պոզքուրթ:

«Թերմենճեան նաեւ ունի «Էս. Պի. Քէյ. Հոլտինկզ Եու. Էս. Էյ.» անուամբ ընկերութիւն մը, որ Քորքմազի «Էս. Պի. Քէյ. Հոլտինկ» ընկերութեան քոյր ընկերութիւնն է Թուրքիոյ մէջ: Քորքմազը թրքական մամուլին ըսած է, որ «Տապըլիու Առ. Ի.»-ի հետ իր համագործակցութիւնը յանգեցուցած է 1 միլիառ տոլարի ներդրման եւ շնորհակալութիւն յայտնած է Էրտողանի` գործարքներուն իր անձնական աջակցութեան համար: Թուրքիոյ կառավարութեան ներդրումային աջակցութեան եւ խթանման գործակալութեան (ISPAT) 9 սեպտեմբեր 2016 թուականի մամլոյ հաղորդագրութեան համաձայն` «Տապըլիու Առ. Ի.»-ն, «Նոյլ Էներճի Կրուփ»-ը եւ «Էս. Պի. Քէյ. Հոլտինկ» ընկերութիւնը զգալի ներդրումներ կատարած են Թուրքիոյ մէջ եւ նախատեսած են աւելին ընել: «Էս. Պի. Քէյ. Հոլտինկ»-ի հետ գործընկերութիւնը սկսած է 2013-ին` «Նոյլ Էներճի»-ի կողմէ անշարժ գոյքի ներդրումներու առաջին խմբաքանակով: Շինարարական եւ անշարժ գոյքի գործարքը ապօրինի ճամբաներով ստացուած եկամուտներու հիմնական աղբիւրն է Էրտողանի միլիառաւոր տոլարներու հասնող վիթխարի հարստութեան համար: Ընդհանուր ներդրումը հասած է 500 միլիոն տոլարի, եւ` եւս կէս միլիոն տոլար, որ յատկացուած է առեւտուրի ընդլայնման հիմնադրամին` Թուրքիոյ մէջ գործունէութեան ծաւալման համար: Եռեակը ներդրումներ կատարած է բոլոր տեսակի ոլորտներու մէջ, այդ շարքին` դեղագործական, ինքնաշարժներու, քիմիական, արհեստագիտական, ապակիի եւ սնունդի», կը հաղորդէ Պոզքուրթ:

«Էրտողանի քաղաքական աջակցութեամբ եւ պաշտպանութեամբ, «Էս. Պի. Քէյ. Հոլտինկ» ընդլայնած է իր գործունէութիւնը տարբեր ոլորտներու մէջ, ինչպէս` ֆինանսներու, ուժանիւթի, անշարժ գոյքի, պաշտպանութեան, հանքարդիւնաբերութեան, արդիւնաբերութեան, զբօսաշրջութեան, արհեստագիտութեան մէջ եւ` գումակային: Ընկերութիւնը հիմնականին մէջ աշխուժ  գործունէութիւն կը ծաւալէ ելեւմուտքի ոլորտէն ներս` ներդրումային դրամատուներու, գործնական կառավարման եւ հումքի ֆինանսաւորման միջոցով: Այն նաեւ էական շահագրգռուածութիւն ունի ուժանիւթի հատուածին մէջ, որ կը տարածուի ինչպէս Ամերիկայի, այնպէս ալ Ռուսիոյ շուկաներուն մէջ: Էրտողանը բնաւ չէր անհանգստացուցած այն փաստը, որ Թերմենճեանը արդէն ներգրաւուած էր Անվտանգութեան բաժանմունքի կողմէ իրականացուող ծաւալուն հետապնդումի մէջ` դրամի լուացման, հարկերէ խուսափելու եւ գողցուած վառելանիւթի գծով: Էտկար Սարգսեանը, որ ամերիկեան «Էս. Պի. Քէյ. Հոլտինկզ»-ի նախկին նախագահն ու փաստաբանն էր, 14 յուլիս 2017-ին դատարան ներկայացուցած հայցով նշած է, որ ռուս [հայ] Թերմենճեանը յանցաւոր կազմակերպութեան ղեկավարն է: Տեղին է յիշեցնել, որ ան 1993 թուականին ձերբակալուած էր Ամերիկայի մէջ` կազի հարկերու խարդախութեան յանցանքով, մինչ ռուսական մաֆիան անցեալ դարու 80-90-ականներուն աշխուժօրէն  ներգրաւուած էր նման խարդախութեան մէջ: Անոր դէմ մեղադրանք արձանագրուած է նաեւ անցեալին` հարկային կեղծարարութեան եւ զինուած յարձակման համար, իսկ 2013-ին ան ծեծկռտուքի յանցանքով դատապարտուած է», կը հաղորդէ Պոզքուրթ:

Հետաքրքրական է, որ «Քորքմազը կարծես թէ հիմնական այն օղակն է, որ Քինկզթըններն ու  Թերմենճեանը  կը կապէ Էրտողանի մտերիմ Էքիմ Ալփթեքինին հետ, որուն «Ինովօ Պի. Վի.» հոլանտական կեղծ ընկերութիւնը վարձած է նախկին ազգային անվտանգութեան հարցերով խորհրդական Մայք Ֆլինի «Ֆլինն Ինթել Կրուփ»-ը` զրպարտչութեան քարոզարշաւ ունենալու եւ Միացեալ Նահանգներու մէջ գործող հոգեւորական, մահմետական մտաւորական Ֆեթուլլահ Կիւլենը զրպարտելու համար, որ յայտնի է իբրեւ Էրտողանի վարչակարգի հիմնական քննադատող: Ֆլին վարձած է ԿՀՎ-ի (CIA-ի) նախկին տնօրէն Ճէյմս Վուըլսի, 2016 օգոստոսին, Քալիֆորնիոյ մէջ Քորքմազին եւ Ալփթեքինի միջեւ կատարուած հանդիպման ժամանակ` Կիւլենի դէմ աշխատանքներ տանելու համար: 20 սեպտեմբեր  2016-ին Նիւ Եորքի մէջ Վուըլսի եւ իր կինը տեսակցած են Քորքմազին եւ Ալփթեքինին հետ եւ քննարկած` այդ առաջարկը: 19 սեպտեմբեր 2016-ին Ֆլին տեսակցած է Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարար Մեւլութ Չաւուշօղլուի եւ Էրտողանի փեսային` Պերաթ Ալպայրաքին հետ, որ նախարար է անոր աշխատակազմին մէջ` քննարկելու համար մէկ այլ առաջարկ` Կիւլենի առեւանգման եւ ամերիկեան հողէն զայն Թուրքիա տեղափոխելու կապուած: Երկու ամիս անց` 8 նոյեմբեր 2016-ին, Ֆլին հրապարակեց վատ գրուած, նուաստացնող խմբագրական Կիւլենի մասին` Տը Հիլ լուրերու կայքէջին վրայ.  շատեր կը կասկածին, որ այդ մէկը գրուած է ոչ թէ Ֆլինի, այլ թուրք գործակալներու կողմէ: Հետագային Ֆլին ընդունեց կեղծ յայտարարութիւններ ըրած ըլլալու փաստը, որոնց շարքին` նաեւ այն, որ թրքական կառավարութեան պաշտօնեաները վերահսկած եւ ղեկավարած են իր աշխատանքը: Ան նաեւ խեղաթիւրած է իր լոպիինկը Էրտողանի կառավարութեան անունով եւ ստած` «Տը Հիլ»-ի մէջ հրապարակուած խմբագրականին մասին», գրած է Պոզքուրթ:

2017-ի մայիսին Միւլըրի խումբին հարցազրոյց տալէն ետք Ալփթեքինը փախած է Թուրքիա եւ խուսափած է դատարան կանչուելէ, երբ հետագային ծանուցագիր ուղարկուած է անոր, ապա քննիչները եզրակացուցած են, որ ան ստած է իրենց: Քորքմազին յանձնարարուած է նաեւ վկայութիւն տալ դաշնակցային  գլխաւոր դատակազմին առջեւ,  Ուաշինկթընի մէջ, 2017 սեպտեմբեր 22-ին, դաշնակցային քրէական օրէնքներու հնարաւոր խախտումներու` ներառեալ «Օտարերկրեայ գործակալներու գրանցման մասին օրէնքի» (FARA) համար: Ան չէ ներկայացած դատարան: «Հաւանաբար, 450 հազար տոլարի գումարը, որ Ալփթեքինին հոլանտական կեղծ ընկերութիւնը վճարած էր Ֆլինի, իրականութեան մէջ փոխանցուած է Քորքմազէն: Եութայի մեղադրական եզրակացութիւնը բացայայտած է, որ Թերմենճեանը 2017 օգոստոսին փախած է Թուրքիա, այն օրը, երբ անոր տան եւ գրասենեակներուն մէջ խուզարկութեան թոյլտուութիւն տրուած էր», յայտնած է Պոզքուրթ:

«Եթէ Թուրքիոյ մէջ դատական անկախ համակարգ ըլլար, ապա այս մասին նախ եւ առաջ պէտք էր հանդէս գար թրքական քրէական արդարադատութեան համակարգը, այն ատեն Էրտողան ստիպուած կ՛ըլլար առնուազն հրաժարելու իր պաշտօնէն, այդ ալ` խայտառակ ձեւով: Ամենայն հաւանականութեամբ, ան եւ անոր աւազակները կը յայտնուէին բանտի մէջ`  թրքական տասնեակ օրէնքներ խախտած ըլլալու յանցանքով: Սակայն այս մէկը այլեւս կարելի չէ, քանի որ կաշառուած թուրք նախագահը խեղաթիւրած է դատական համակարգը, ջնջած` լրատուական միջոցներու անկախութիւնը եւ կասեցուցած` օրէնքի գերակայութիւնը 2013 դեկտեմբերին կայացած հսկայական կաշառքի հետապնդումէն ետք, որով բացայայտուած էր անոր կաշառակերութեան փորձերը, որուն մէջ ներգրաւուած էին նաեւ Իրանի եւ Սէուտական Արաբիոյ մեծ գործարարներ: Այժմ մենք կը տեսնենք Միացեալ Նահանգներու դատական գործողութիւնները` ընդդէմ Էրտողանի յանցագործութիւններուն, որոնք տարածուած են ընդհուպ մինչեւ Ամերիկա: Այս անգամ ան չ՛ունենար քաղաքական լծակ` դրամական միջոցներով կանխելու կամ կոծկելու համար իրեն առնչուող դատական գործերը: Մինչ այդ Էրտողան Նիւ Եորքի մէջ անյաջող փորձ մը ըրած էր Հաքան Աթիլլայի դատական գործով, եւ հաւանական է, որ նոյն ճակատագիրը կը սպասէ Էրտողանին, նաեւ Եութայի գործով», եզրափակած է Պոզքուրթը:

Արեւելահայերէնի թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ

Արեւմտահայերէնի վերածեց`
ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ

Նախ թոյլ տուէք, որ սրտանց շնորհաւորեմ ձեզ, պաքալորէայի գերազանց արդիւնքներ եւ հայոց լեզուի բարձրագոյն նիշեր ապահոված ուսանողուհիներ եւ ուսանողներ: Գիտեմ եւ կ՛ընդունիմ, որ այսպիսի փայլուն արդիւնքներու տիրանալը որքա՜ն ժրաջան աշխատանք եւ զոհողութիւն պահանջած է ձեզմէ: Կը մաղթեմ, որ նոյն թափով շարունակէք ձեր կրթաուսումնական ընթացքի յաջորդ փուլերը: Կը շնորհաւորեմ նաեւ ձեր հարազատները, ինչպէս նաեւ` ձեր ուսուցիչ-ուսուցչուհիներն ու տնօրէն-տնօրէնուհիները: Իրապէս ուրախ եւ հպարտ կը զգամ, երբ իւրաքանչիւր տարի խումբ մը ուսանողներ, ուսումնապէս փայլուն արդիւնքներ ձեռք ձգած, կը պարգեւատրուին իրենց նման երիտասարդ, աւելի փորձառու, համալսարանական ուսման փուլի մէջ գտնուող ուսանողներու կողմէ: Երեւոյթը շատ գնահատելի է: Այս առիթով կ՛ուզեմ շնորհաւորել «Զաւարեան» ուսանողական միութիւնը` այսպիսի գեղեցիկ նախաձեռնութեան համար: Նաեւ շնորհակալութիւն` միութեան վարչութեան, որ հրաւիրեց զիս` ձեզի հետ բաժնեկցելու համար միտքերս:

Թերեւս ձեզմէ ոմանք կը սպասեն, որ այսօր խօսիմ գերազանց արդիւնքներ եւ բարձրագոյն նիշեր ապահովելու դրականութեան մասին, թէ` այսպիսի փայլուն արդիւնքներ ինչպէ՛ս կ՛իմաստաւորուին անհատին, դպրոցին եւ հաւաքականութեան կողմէ, թէ` այդ արժեւորումը ինչպիսի՛ անդրադարձ կրնայ ունենալ անհատի ուսման յաջորդ փուլերուն, թէ` անիկա ի՛նչ կրնայ նշանակել լիբանանահայ դպրոցին համար, գաղութին համար եւ այլն:

Բայց ես պիտի խօսիմ, թէ ինչ չե՛ն նշանակեր պաքալորէայի գերազանց արդիւնքներով յաջողութիւնն ու հայոց լեզուի դասանիւթին մէջ բարձրագոյն նիշ ապահովելը: Խօսքիս ընդմէջէն լուսարձակի տակ կ՛առնեմ արժեւորման այլ չափանիշներ, որոնք կը նկատեմ աւելի էական: Կոչ կ՛ուղղեմ ձեզի, այսօրուան պարգեւատրուող ուսանողներ եւ «Զաւարեան» ուսանողական միութեան անդամներ, որ մտածէք այդ չափանիշներուն մասին, տագնապիք անոնցմով, այն յոյսով, որ կու գայ օրը, երբ դուք հայ հաւաքականութիւնը կը մղէք վերատեսութեան ենթարկելու գերազանց ուսանողի սահմանումները:

Կը հաւատամ, որ արժեւորում հասկացողութիւնը ունի համապարփակ իմաստ ու չի կրնար սահմանափակուիլ դասանիւթերու մէջ ուսանողներու ստացած նիշերով եւ արդիւնքներով: Կրթական հաստատութեան մը տեսլականին, առաքելութեան եւ գործունէութեան արժեւորումը շատ աւելի անդին է ակադեմական յաջողութենէն, նիշէն եւ արդիւնքէն: Արժեւորումը պէտք է հիմնուած ըլլայ  յատուկ քաղաքականութեան եւ չափանիշներու վրայ, որոնք կը համապատասխանեն կրթական հաստատութեան տեսլականին, առաքելութեան եւ գործունէութեան: Այլ խօսքով, արժեւորումը պէտք է իր մէջ ընդգրկէ կրթական հաստատութեան տեսլականին, առաքելութեան եւ գործունէութեան զանազան երեսները: Եթէ առնենք, օրինակի համար, լիբանանահայ դպրոցներու կանոնագիրները, պիտի տեսնենք, որ անոնք կոչուած են պատրաստելու լաւ մարդն ու լաւ հայը: Այսպիսի առաքելութեան մը արժեւորումը կարելի չէ տեղադրել «ակադեմական յաջողութեան» նեղ շրջագիծի մը մէջ: Արդար պիտի ըլլայ, եթէ արժեւորումը ընդլայնենք եւ անոր մէջ ներառենք այնպիսի՛ չափանիշներ, որոնց միջոցով կարելի կ՛ըլլայ որոշել, թէ որքանո՛վ դպրոցը կրցաւ պատրաստել լաւ մարդն ու լաւ հայը, եւ որքանո՛վ ուսանողը պատրաստուեցաւ որպէս լաւ մարդ ու լաւ հայ:

Այս տրամաբանութեամբ, ուրեմն, «ակադեմական յաջողութեան» նեղ սահմանում մը չի կրնար ըլլալ հիմնակէտը` արժեւորելու համար ուսանողի մը կրթաուսումնական ընթացքը: Երբ արժեւորման գործընթացը տեղադրենք համապարփակ շրջագիծի մը մէջ, անմիջապէս պիտի տեսնենք, որ այլ տեսակի չափանիշներ անհրաժեշտ են` կատարելու համար ուսանողի աշխատանքներու արժեւորում: «Ակադեմական յաջողութեան» համապատասխանող չափանիշները բաւարար պիտի չըլլան ուսանողը պիտակելու գերազանց:

Ուրեմն կ՛առաջադրեմ երեք չափանիշներ, որոնք, կը հաւատամ, ներկայ պէտք է ըլլան լիբանանահայ դպրոցներու արժեւորման գործընթացին, ինչպէս նաեւ ուսանողներու աշխատանքի արժեւորման մէջ:

Ա.- Ուսանողները պատրաստուած են արդարօրէն սատարելու մարդկային ընկերութեան զարգացման

Պաքալորէայի քննութիւններուն կամ հայոց լեզուի դասանիւթին մէջ գերազանց արդիւնքներ ապահովել չի՛ նշանակեր կարենալ արդարօրէն սատարել մարդկային ընկերութեան զարգացման: Դժբախտաբար ո՛չ պաքալորէայի քննութիւնները, ո՛չ ալ հայոց լեզուի դասաւանդութիւնը կու գան արժեւորելու ուսանողը, թէ ան որքանո՛վ պատրաստուած է սատարելու մարդկային ընկերութեան զարգացման եւ որքանո՛վ պատրաստուած է այդ մէկը կատարելու` մեկնելով արդարութեան հիմնակէտէն:

Այս չափանիշը պիտի նկատեմ խիստ կարեւոր` նկատի ունենալով լիբանանահայ դպրոցին լաւ մարդ պատրաստելու առաքելութիւնը: Այսօրուան աշխարհը լեցուն է մշակոյթներու միջեւ բախումներով, ինչպէս նաեւ` ընկերային, տնտեսական, քաղաքական եւ կենսոլորտային հարցերով: Հարցերը բազմաթիւ են, բազմակողմանի եւ բազմերես, անոնք բարդ են իրենց բնոյթով: Անոնց լուծումները կ՛ենթադրեն աւելի քան մասնագիտական մօտեցում եւ բարձր նիշեր: Լաւ մարդը, լաւ քաղաքացին պէտք է կարենայ ըլլալ յանձնառու, այդ հարցերուն վերաբերեալ բերէ իր գործօն մասնակցութիւնը եւ կարենայ արդա՛ր մօտեցում ցուցաբերել այդ հարցերու քննարկման եւ լուծումներու առաջադրման գործընթացին մէջ:

Լիբանանահայ դպրոցը պէտք է կարենայ համապարփակ արժեւորման ընդմէջէն որոշել, թէ որքանո՛վ կրցաւ պատրաստել ապագայ քաղաքացիներ, որոնք կը կարողանան արդարօրէն սատարել մարդկային ընկերութեան զարգացման: Անշուշտ դիւրին պիտի չըլլայ այսպիսի արժեւորում մը կատարելը: Սակայն այդ մէկը անհրաժեշտ է, որպէսզի կարելի ըլլայ որոշել, թէ որքանո՛վ արդիւնաւէտ է լիբանանահայ դպրոցը իր առաքելութեան կիրարկման մէջ: Արժեւորման այս գործընթացին մէջ կարեւոր է նաեւ արժեւորել իւրաքանչիւր ուսանողի յառաջդիմութիւնը` նոյն մեկնակէտէն, այսինքն, թէ որքանո՛վ իւրաքանչիւր ուսանող տիրապետեց այնպիսի գիտելիքներու, հմտութիւններու եւ կեցուածքներու, որոնց միջոցով ան պիտի կարենայ արդարօրէն սատարել մարդկային ընկերութեան զարգացման:

Որպէս օրինակ` առնենք Լիբանանի դիմագրաւած աղբերու տագնապը եւ անոր հետեւանքները: Ի՞նչ իմաստ կ՛ունենայ, եթէ երկրորդական դասարաններու ուսանողներ գերազանց նիշեր ապահովեն գիտական նիւթերու մէջ, կամ լիբանանեան պաքալորէայի մասնակից բոլոր ուսանողները գերազանց արդիւնքներ ձեռք ձգեն, բայց անոնք` որպէս Լիբանանի քաղաքացիներ, չկարենան քննարկել, արժեւորել եւ ըստ այնմ արդար առաջարկներ բերել աղբերու հարցի տագնապին եւ անոր հետեւանքներուն վերաբերեալ: Անշուշտ այս չի նշանակեր, որ իւրաքանչիւր քաղաքացի պէտք է դառնայ մասնագէտ, գիտնական, քաղաքագէտ եւ այլն: Սակայն, ժողովրդավարական մեկնակէտէ, իւրաքանչիւր լաւ քաղաքացի պէտք է ուղղակիօրէն կամ անուղղակի կերպով, այսինքն` իր ներկայացուցիչներուն միջոցով, կարենայ իր ներդրումը ունենալ եւ արդարօրէն սատարել ընկերային այս հարցին, որուն ենթահողը կը կազմեն կենսաբանական, արհեստագիտական, քաղաքական, կենսոլորտային, առողջապահական, գեղագիտական եւ այլ տիպի գիտութիւնները: Հարցը, ուրեմն, թէ դպրոցական կամ պաքալորէայի քննութիւններու արդիւնքները որքանո՛վ կ՛արժեւորեն այս մէկը, դպրոցական նիշերը որքանո՛վ կ՛արժեւորեն ուսանողին պատրաստութիւնն ու զարգացումը այս իմաստով:

Կամ, այլ օրինակ մը, ի՞նչ իմաստ ունի, եթէ հայոց լեզուի կամ հայերէնագիտական նիւթերու մէջ բարձրագոյն նիշեր ապահոված ըլլան լիբանանահայ վարժարաններու բոլոր աշակերտները, սակայն անոնք չկարենան Հայ դատի արդար հատուցման պահանջատէր ըլլալ: Հոս հարցը դարձեալ նոյնն է: Պահանջատէր ըլլալը, բոլորս գիտենք, թէ լեզուին տիրապետելէն, հայոց պատմութեան եւ Հայ դատի ժամանակագրական իմացութիւն ունենալէն կամ արդի հայ գրականութիւնը ուսումնասիրելէն շատ աւելի անդին է: Ինչպէս գիտենք, գիտութենէն բացի, անիկա ինքնաճանաչման խնդիր է, պատասխանատուութեան գիտակցութեան զգացում է, հոն յանձնառութեան խնդիր կայ եւ այլն: Հարցը, սակայն, հետեւեալն է. որքանո՛վ լիբանանահայ դպրոցը կը կատարէ ապացոյցներու վրայ հիմնուած համապարփակ արժեւորում` որոշելու համար, թէ որքանո՛վ պատրաստեց Հայ դատի պահանջատէր հայեր: Որքանո՞վ տրուած նիշերն ու արդիւնքները կու գան արժեւորելու ուսանողին պատրաստուածութիւնը` այս իմաստով:

Ուրեմն անհրաժեշտ է, որ արժեւորման մեր ունեցած սահմանումը ընդլայնենք, որպէսզի կարելի ըլլայ աւելի արդար կերպով ներկայացնել ուսանողի մը կրթաուսումնական ընթացքը: Հիմնուելով առաջադրուած չափանիշին վրայ` գերազանց ուսանող կ՛ըլլայ ան, որ լաւագոյնս պատրաստ է արդարօրէն սատարելու մարդկային ընկերութեան զարգացման:

Բ.- Ուսանողները պատրաստուած են արեւմտահայերէնով մտածելու եւ ստեղծագործելու զանազան ոլորտներու մէջ

Հայոց լեզուի դասանիւթին մէջ բարձրագոյն նիշեր ապահովելը չի նշանակեր, որ արեւմտահայերէնը ինքնաբերաբար պիտի դառնայ մասնագիտական լեզու ձեզի համար: Արեւմտահայերէնի գործածութիւնը կը տարբերի անհատէ անհատ, շրջապատէ շրջապատ` ե՛ւ որակական, ե՛ւ քանակական իմաստով: Զանազան գաղութներու մէջ, կամայ թէ ակամայ, արեւմտահայերէնը սկսած ենք գործածել «հայկական միջավայր»-ի մէջ միայն: Այդ միջավայրը ոմանց համար` կրնայ ըլլալ միայն ընտանիք, ուրիշներու համար` ընտանիք եւ շրջապատ: Սակայն շատ քիչերու համար է, որ «հայկական միջավայր»-ը ընտանիքէն եւ շրջապատէն անկախ` կ՛ընդգրկէ նաեւ մասնագիտական դաշտ: Հոս խօսքը կը վերաբերի անոնց, որոնք, օրինակի համար, կը ծառայեն հայկական հաստատութիւններու մէջ` ուսուցիչ, տնօրէն, խմբագիր եւ այլն: Դժբախտաբար մեծամասնութեան համար արեւմտահայերէնը ամէնօրեայ մասնագիտական ասպարէզի կեանքին մէջ ներկայութիւն չէ: Առաւել եւս, մասնագիտական ստեղծագործական իմաստով անիկա դարձեալ կը բացակայի:

Բնականաբար լիբանանահայ դպրոցներէ շրջանաւարտ համեմատաբար մեծ թիւով աշակերտներ համալսարաններու մէջ կը հետեւին մասնագիտական այնպիսի ճիւղերու, որոնք չեն առնչուիր հայերէնագիտական նիւթերու: Դպրոցներուն մէջ կատարուած հայոց լեզուի դասանիւթի գծով աշակերտներու աշխատանքի արժեւորումը  ցոյց չի տար, թէ անոնք որքանո՛վ կրնան մտածել եւ ստեղծագործել հայերէնագիտական պարունակէն դուրս, զանազան ոլորտներու մէջ: Անկախ անկէ, որ յաճախ այդ արժեւորումը նաեւ ցոյց չի տար, թէ անոնք որքանո՛վ կրնան ստեղծագործել հայերէնագիտական նիւթերու պարունակին մէջ, այս մէկն ալ` այլ խնդիր:

Սակայն լիբանանահայ դպրոցները կոչուած են պատրաստելու լա՛ւ հայեր, իսկ հայ մարդու պատրաստութեան մէջ հիմնական տեղ կը գրաւէ լեզուի ուսուցումը: Լեզուաբաններու կողմէ կայ այն ընդունուած իրողութիւնը, որ լեզուի մը գոյատեւման կարեւոր գրաւականներէն մէկը անոր զարգացումն է զանազան պարունակներու մէջ: Ուրեմն, այս մեկնակէտէն, ինչպէս` որեւէ լեզուի պարագային, արեւմտահայերէնի գոյատեւման մէջ նոյնպէս կարեւոր է, որ մարդիկ օգտագործեն զայն եւ ստեղծագործեն անոր միջոցով` զանազան ոլորտներու մէջ:

Արեւմտահայերէնը պէտք է շարունակէ գոյատեւել այնպէս, ինչպէս` որեւէ այլ լեզու: Այս մէկը կարեւոր է մշակոյթներու բազմազանութեան մեկնակէտէն: Առաւել եւս, անոր գոյատեւումը կ՛երաշխաւորէ մեր գաղութներու գոյատեւումն ու ամրապնդումը: Արեւմտահայերէնը պէտք է շարունակէ զարգանալ տարբեր ոլորտներու մէջ, որպէսզի կարենայ գոյատեւել: Այսպիսի նախապայման մը չի պայմանաւորուիր հայոց լեզուի դասանիւթին մէջ բարձրագոյն նիշեր ապահովելով, նոյնիսկ եթէ լիբանանահայ վարժարան յաճախող իւրաքանչիւր աշակերտ գերազանց նիշեր ստանայ: Լիբանանահայ դպրոցները տարբեր դեր ունին կատարելիք եւ տարբեր տեսակի արժեւորում ունին կատարելիք այս իմաստով:

Որքանո՞վ լիբանանահայ դպրոցներէն շրջանաւարտներ սորված են մտածել եւ ստեղծագործական աշխատանքի նախափորձեր կատարել` հայերէնագիտական դասանիւթերէն դուրս, դպրոցական իրենց տարիներուն: Անոնք որքանո՞վ պատրաստ են արեւմտահայերէնով մտածել եւ ստեղծագործել զանազան ոլորտներու մէջ: Լիբանանահայ դպրոցէ քանի՞ շրջանաւարտ երբ գիտնական, երկրաչափ, տնտեսագէտ կամ բժիշկ դառնայ, արեւմտահայերէնո՛վ պիտի կարենայ մտածել եւ ստեղծագործել:

Որքանո՞վ լիբանանահայ դպրոցը կը կատարէ ապացոյցներու վրայ հիմնուած համապարփակ արժեւորում` որոշելու համար, թէ որքանո՛վ պատրաստեց ապագայ սերունդ, որ կը կարենայ արեւմտահայերէնով ստեղծագործել: Որքանո՞վ տրուած նիշերն ու արդիւնքները կու գան արժեւորելու աշակերտին պատրաստուածութիւնը այս իմաստով: Անհրաժեշտ է, որ լիբանանահայ վարժարանները հայոց լեզուի դասաւանդումը չկղզիացնեն` սահմանափակելով զայն հայ գրականութեան եւ հայոց պատմութեան պարունակի մէջ: Հայ վարժարանները պէտք է ստեղծեն հարկ եղած բոլոր պայմաններն ու հնարաւորութիւնները, որպէսզի աշակերտները արեւմտահայերէնով մտածեն եւ ստեղծագործական նախափորձեր կատարեն նաեւ ուսողութեան, գիտութեան, տնտեսագիտութեան եւ այլ դասանիւթերու պարունակներուն մէջ:

Ուրեմն ընդլայնելով գերազանց աշակերտի սահմանումը եւ հիմնուելով առաջադրուած երկրորդ չափանիշին վրայ, գերազանց աշակերտը կ՛ըլլայ ան, որ լաւագոյնս պատրաստ է արեւմտահայերէնով մտածելու եւ ստեղծագործելու զանազան ոլորտներու մէջ:

Գ.- Ուսանողները պատրաստուած են դրական ներդրում ունենալու լիբանանահայ եւ այլ գաղութներու կեանքի վերանորոգման մէջ

Պաքալորէայի գերազանց արդիւնքներով յաջողութիւնն ու հայոց լեզուի դասանիւթին մէջ բարձրագոյն նիշեր ապահովելը չեն երաշխաւորեր լիբանանահայ եւ այլ գաղութներու կեանքի վերանորոգումն ու վերածաղկումը:

Սփիւռքի հայ դպրոցը հիմնաքարն է գաղութներու գոյատեւման: Սփիւռքի հայ դպրոցի ուռճացումն ու հզօրացումը կ՛երաշխաւորեն գաղութներու ապագան, կը նպաստեն անոր վերանորոգման եւ վերակենսունակման: Անոնք մեզ կը պահեն հայ: Աւելի՛ն. որքան գաղութները առողջ ըլլան, այնքան անոնք առողջ ներդրում կրնան ունենալ հայրենիքի բարգաւաճման եւ հզօրացման ճանապարհին:

Գաղութներու գոյատեւումը կարելի չէ երաշխաւորել «ջահի փոխանցումի» կամ «արժէքներու պահպանման» հոգեբանութեամբ եւ անոր նպաստող դաստիարակութեան մօտեցումներով: Այսպիսի կրաւորական մօտեցումներ գաղութները կը լճացնեն եւ զանոնք կը դարձնեն լուսանցքային: Տրամաբանութիւնը շատ պարզ է. մարդկային կեանքը, թէ՛ անհատական եւ թէ՛ հաւաքական իմաստով, փոփոխութեան ենթակայ է: Ժամանակները կը փոխուին եւ ժամանակներուն հետ նաեւ կը փոխուին չափանիշներն ու արժէքները: Այս մէկը բնական երեւոյթ է: Ուրեմն այսօրուան մեր բարձր բռնած արժէքները նոյն իմաստն ու մեկնաբանութիւնը կրնան չունենալ վաղը:

Այս մեկնակէտէն, լիբանանահայ դպրոցը կոչուած է պատրաստելու այնպիսի՛ սերունդներ, որոնք կարենան յանձնառութեամբ եւ գիտակցութեամբ քննարկել մեր բարձր բռնած արժէքները եւ տեղադրել զանոնք վաղուան ժամանակներու պարունակին մէջ: Այս մէկը կ՛ենթադրէ ուսանողը կրաւորական ունկնդրողի դերէն դուրս հանել եւ զայն մղել, որպէսզի զարգացնէ իր հարցադրելու, գնահատելու, դատելու, որոշումներ կայացնելու եւ այլ կարողութիւնները: Այս բոլորը` արժէքներու դաստիարակութեան ընթացքին: Այսպիսի մօտեցում մը կը նպաստէ, որ ապագայ սերունդները ունենան աւելի դրական ներդրում` գաղութներու գոյատեւման մէջ, նախանձախնդիր ըլլան ազգային արժէքներու յարատեւ քննարկման եւ պատշաճեցման, բերեն նոր շունչ եւ ոգի` յանուն գաղութներու վերարտադրութեան եւ վերանորոգման: Գաղութներու վերարտադրութիւնը հիմնական է անոնց գոյատեւման համար:

Լիբանանահայ դպրոցը կը կատարէ՞ ապացոյցներու վրայ հիմնուած համապարփակ արժեւորում` որոշելու համար, թէ որքանո՛վ պատրաստեց ապագայ սերունդը, որ կարենայ դրական ներդրում ունենալ գաղութներու գոյատեւման մէջ: Որքանո՞վ լիբանանահայ դպրոցէ շրջանաւարտներ նախանձախնդիր են ազգային արժէքներու յարատեւ քննարկման եւ պատշաճեցման: Ապացոյցներու հիման վրայ արժեւորումներ կա՞ն: Լիբանանահայ դպրոցներու աշակերտները որքանո՞վ կրնան հարցադրել, գնահատել, դատել, որոշումներ կայացնել: Որքանո՞վ անոնք կրնան այս բոլորը կատարել ազգային արժէքներու պարունակին մէջ: Եւ, վերջապէս, արդեօք այս բոլորը տեղ ունի՞ն պաքալորէայի կամ հայերէնագիտական նիւթերու գերազանց նիշերուն ներքեւ:

Աւելի արդար պիտի չըլլա՞ր գերազանց ուսանողի սահմանումը ընդլայնել… Այս մեկնակէտէն, գերազանց պիտի ըլլային անոնք, որոնք լաւագոյնս պատրաստուած են դրական ներդրում ունենալու լիբանանահայ թէ այլ գաղութներու կեանքի վերանորոգման մէջ:

Որպէս վերջաբան` կը հաւատամ, որ պաքալորէայի գերազանց արդիւնքներն ու հայոց լեզուի դասանիւթին մէջ բարձրագոյն նիշերը չեն պայմանաւորեր լիբանանահայ վարժարանի գոյատեւման ապահովումը: Ցաւ ի սիրտ, այսօրուան դրամատիրական աշխարհին մէջ «դպրոց» կոչուած հիմնարկը շատ յաճախ կը գործէ գործարանային տրամաբանութեամբ: Կը փորձէ արժեւորել իր յաջողութիւնը` իր «արտադրութեան» մակարդակով, այնպէս` ինչպէս կօշիկի կամ հագուստի գործարան մը պիտի արժեւորուէր իր արտադրութիւններու քանակին եւ որակին համաձայն: Սակայն յաճախ կը մոռնանք, որ եթէ կօշիկի կամ հագուստի գործարանը ապրանք կ՛արտադրէ, դպրոցը «կ՛արտադրէ» մարդ: Անշուշտ կարելի չէ մարդ պատրաստել` ապրանք արտադրելու հոգեբանութեամբ: Այդ մէկը արդար պիտի չըլլայ: Գործարանային տրամաբանութիւնը դպրոցը կը պարպէ իր մտաւորական խորքէն ու բովանդակութենէն, ուսուցիչը կը վերածէ աշխատաւորի, իսկ տնօրէնը` աշխատաւորապետի: Միտք բանին կը դառնայ արդիւնաւէտ եւ ազդու գործընթացի մը ապահովումը, որ կ՛արժեւորուի ուսանողներու յաջողութեան նեղ սահմանումով:

Սիրելի՛ ուսանողներ, պարգեւատրուողներ եւ պարգեւատրողներ,

Ձեզի հետ զրոյցիս մէջ առաջադրեցի երեք չափանիշներ, որոնք, կը հաւատամ, էական են լիբանանահայ դպրոցներու արժեւորման գործընթացին, ինչպէս նաեւ ուսանողներու աշխատանքի արժեւորման մէջ: Կը բաւարարուիմ այս երեք չափանիշներով: Կը յուսամ, որ կը մտածէք այդ չափանիշներուն մասին, կը մտածէք նաեւ այն հարցադրումներուն մասին, որոնք կատարեցի գերազանց ուսանողի սահմանումին մասին: Կրնաք համաձայն գտնուիլ կամ ոչ: Երկու պարագաներուն ալ, սակայն, կը մաղթեմ, որ քննարկէ՛ք այն չափանիշները, որոնց հիման վրայ կը պարգեւատրուիք եւ կը պարգեւատրէք այսօր:

Դարձեալ շնորհաւորութիւններս ձեր բոլորին` այս գնահատելի երեւոյթին համար:

Պէյրութ, 26 հոկտեմբեր 2018

Հինգշաբթի, 25 հոկտեմբեր 2018-ին «Վանայ Ձայն»-ի «Բաց քննարկում» յայտագիրին ընթացքին Լիբանանի հայոց թեմի առաջնորդ Նարեկ արք. Ալեէմէզեան անդրադարձաւ Լիբանանի հայոց թեմի գործունէութեան եւ իր աշխատանքներուն: Յայտագիրը կը պատրաստէ եւ կը ներկայացնէ Րաֆֆի Տեմիրճեանը: Հարցազրոյցը իր ամբողջութեան մէջ կը հրատարակենք երկու յաջորդական էջերով:

«ՎԱՆԱՅ ՁԱՅՆ».- Սրբազա՛ն հայր, նախ պիտի խնդրենք, որ ներկայացնէք Հայ եկեղեցի եւ ժողովուրդ հասկացողութիւնները:

ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ.- Երբ հայ եկեղեցի կ՛ըսենք, արդէն իսկ կը հասկնանք մեր ժողովուրդը, եւ այս իմաստով ես պիտի նախընտրեմ, որ ըսենք Հայ եկեղեցի-ժողովուրդ եւ ոչ թէ` Հայ եկեղեցի եւ ժողովուրդ: Այսինքն եկեղեցին ինքնին ժողովուրդն է. եկեղեցաբանականօրէն այսպէս է: Մեր Տէրը` Յիսուս Քրիստոս ինք ըսաւ, որ` «Ուր որ քանի մը անձեր իմ անունովս կը հաւաքուին, ես հոն` անոնց մէջ եմ»: Անշուշտ հոս բանալի հասկացողութիւնը Յիսուս Քրիստոսի անունով հաւաքուիլն է: Եթէ երթանք մինչեւ քրիստոնէութեան առաջին դարը, երբ Քրիստոսի երկու առաքեալները` Ս. Թադէոս եւ Ս. Բարթողիմէոս եկան եւ քրիստոնէութիւնը քարոզեցին Հայաստանի մէջ եւ իրենց արիւնով կնքեցին իրենց հաւատքը, քրիստոնէութեան հիմնաքարը դրին մեր ժողովուրդի սրտին մէջ, եւ քրիստոնէութիւնը աստիճանաբար շաղախուեցաւ մեր հայեցի ինքնութեան հետ ու դարձաւ «գոյն մորթոյ»: Այսօր ալ մենք կը տեսնենք, որ կարելի չէ անջատման գիծ մը դնել եկեղեցւոյ եւ ժողովուրդին միջեւ, հաւատքին եւ մշակոյթին միջեւ: Այս իմաստով, մեր եկեղեցին միշտ եղած է մեր ժողովուրդին հետ եւ եղած է նոյնինքն մեր ժողովուրդը: Եկեղեցին անշուշտ ունի իր նուիրապետական կառոյցը եւ այդ կառոյցին ընդմէջէն կը սահմանէ իր ծառայութիւնը, իր առաքելութիւնը: Այսօր մարդկային ընկերութեան մէջ ամէն մէկ կառոյց ունի իր դրուածքը, ունի իր սահմանադրութիւնը, ունի իր կանոնները, ունի իր մարդուժը, ունի իր տնտեսական կարելիութիւնները, եւ այդ իմաստով եկեղեցին եւս այդ կազմակերպական դրուածքը պէտք էր ունենար եւ ունի: Եկեղեցւոյ հիմնական առաքելութիւնը ծառայութիւնն է, եւ եկեղեցին Աստուծոյ ու ազգին տունն է միաժամանակ: Այս հասկացողութեամբ, այն, ինչ որ կը կատարէ եկեղեցին, հոգեւոր եւ ազգային առաքելութիւն եւ ծառայութիւն է, եւ այս մէկը մենք շեշտակիօրէն կը տեսնենք Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան պարագային, որուն մասին ես կրնամ իմ ապրած փորձառութեամբս վկայել: Ես կազմաւորուած եմ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան դպրեվանքին մէջ, ծառայած եմ թէ՛ կաթողիկոսարանին եւ թէ՛ Պիքֆայայի դպրեվանքին մէջ, ապա` Քանատայի եւ Ամերիկայի մեր թեմերուն մէջ, աւելի քան 15 տարի որպէս միջեկեղեցական եւ միջկրօնական յարաբերութիւններու պատասխանատու առիթ ունեցած եմ շփուելու զանազան եկեղեցիներու, կրօններու եւ միջազգային կազմակերպութիւններու հետ: Ամէն տեղ, մանաւանդ օտար շրջանակներու մէջ ըսած եմ, որ մենք ժողովուրդի՛ն եկեղեցին ենք: Այո՛, մեր ժողովուրդը ներկայ է մեր հաւաքական կեանքին մէջ` եկեղեցւոյ կեանքին մէջ` թէ՛ սահմանադրականօրէն եւ թէ՛ զանազան մակարդակներու վրայ, եւ այս մէկը մեր եկեղեցւոյ առաքելութեան ուժականութիւնն է: Երբ եկեղեցի կ՛ըսեմ, չեմ հասկնար միայն կիրակնօրեայ արարողութիւնը կամ խորհրդակատարութիւնները, այլ` եկեղեցւոյ ամէնօրեայ կեանքը: Մեր ժողովուրդը ներկայ է որպէս թաղականութիւն, տիկնանց յանձնախումբ, դպրաց դաս, կիրակնօրեայ, Ազգային վարչութիւն, Ազգային երեսփոխանական ժողով, զանազան յանձնախումբեր, խորհուրդներ եւ այլն: Այս ներկայութիւնը մասնակցողի ներկայութիւն է: Հոգեւորականութիւն եւ աշխարհական դաս միասնաբար կը կազմեն եկեղեցին, եւ այդ եկեղեցին հոգեւոր, ընկերային, մշակութային, ազգային իր բոլոր բնագաւառներով կը կազմէ մէկ ընտանիք, մէկ ամբողջութիւն: Բնականօրէն դերերը եւ պարտականութիւնները սահմանուած են, սակայն առաքելութիւնը մէ՛կ է, ուղին մէ՛կ է, եւ այդ միութեան մէջ մենք կը զգանք մեր ներուժը` որպէս նոյն առաքելութեան լծուած աշխարհական եւ հոգեւորական հաւատացեալներ:

«Վ. Ձ.».- Սրբազա՛ն հայր, մէկութեան գաղափարը գոյութիւն ունի, բայց պէտք է նաեւ անկեղծ եւ առարկայական ըլլանք, որ այստեղ ժողովուրդ-եկեղեցի հասկացողութեան մէջ մենք դժուարութիւններ եւ խնդիրներ ունինք, որուն մէջ պատասխանատուութեան բաժին ալ պէտք է վերցուի: Այսօր մեր երիտասարդութիւնը օրըստօրէ կը հեռանայ մեր ազգային եւ հոգեւոր արժէքներէն: Այս իմաստով ի՞նչ ծրագիրներ ունիք:

ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ.- Երբ մենք կը խօսինք եկեղեցւոյ մասին,  պէտք է շատ յստակ ընդգծենք, որ եկեղեցին ծուխն է, հովուութիւնն է, եւ ճիշդ է ձեր ընդգծումը, որ այդտեղ մենք հսկայ աշխատանք ունինք կատարելիք: Մենք ընկերութեան մէջ կ՛ապրինք, որ քարացած իրականութիւն մը չէ, այլ յարափոփոխ է: Տասը կամ քսան տարի առաջ պայմանները տարբեր էին, իսկ այսօր տարբեր են: Այդ բոլորէն մեկնելով` մենք այսօր պէտք է անդրադառնանք, որ լիբանանահայութեան կեանքին մէջ մեր աւանդական ծուխերը` թէ՛ որպէս քանակ եւ թէ՛ որպէս աշխարհագրական տարածք, նոյնը չեն: Ժամանակին երբ մենք զգալի թիւ մը ունէինք Ս. Նշան մայր եկեղեցւոյ շրջանին մէջ, այսօր այդ թիւը չունինք: Մեր ժողովուրդը տեղաշարժ արձանագրած է դէպի Անթիլիասէն մինչեւ Ժունիէ եւ աւելի անդին: Սակայն, որպէս աւանդական եւ պատմական եկեղեցի, երբ մենք եկեղեցւոյ շէնքին մասին կը խօսինք, չենք կրնար պարզապէս մեր ունեցած եկեղեցիները հայաթափուած շրջաններու մէջ ուրիշներուն վարձել կամ ծախել եւ երթալ նոր շրջաններու մէջ նոր եկեղեցիներ կառուցել եւ փորձել այդ եկեղեցւոյ շուրջ խմբել մեր ժողովուրդը եւ ըսել, որ հարցը լուծեցինք: Այսօր անշուշտ օրհնութիւն եւ բարեբախտութիւն է, որ Անթիլիասի եւ շրջակայքի մէջ ունինք Անթիլիասի մայրավանքը` Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ մայր տաճարով, եւ մենք թէ՛ որպէս կաթողիկոսարան եւ թէ՛ որպէս Ժունիէի եւ շրջակայից ծուխ չենք տարանջատուած իրարմէ, այլ մէկ ամբողջութիւն ենք, եւ այդ իմաստով ճիշդ է որ այդ շրջանին մէջ եկեղեցւոյ շէնք չունինք, սակայն ծուխ ունինք: Պատահականութեան արդիւնք չէ, որ հոն երեք քահանաներ ունինք: Շրջանը տարածուն է, եւ մեր քահանայ հայրերէն կ՛ակնկալուի թէ՛ շրջանը կազմակերպել եւ թէ՛ միաժամանակ իրենց հովուական աշխատանքը կատարել` տուներ այցելելով, երիտասարդներու հետ հաղորդակցելով եւ զանազան այլ նախաձեռնութիւններով: Անշուշտ երիտասարդութիւնը մեզի համար կը մնայ հիմնական մտահոգութիւն, որովհետեւ մենք ինքնաքննութեամբ պիտի ընդունինք, որ երիտասարդութիւնը այսօր իր ուսումով, իր ակնկալութիւններով, իր փորձառութեամբ, իր ժամանակի սղութեամբ մեր եկեղեցւոյ յատկապէս արարողական եւ ամէնօրեայ կեանքին մէջ փոքրաթիւ ներկայութիւն է: Կան երիտասարդներ, որոնք կը ծառայեն եկեղեցւոյ խորանին վրայ` դպիր, սարկաւագ, կիսասարկաւագ, կամ կիրակնօրեայ դպրոցներու ճամբով, դպրաց դասերու մէջ, հոգեւոր խմբակներու մէջ, սակայն ասոնք բաւարար չեն: Մեր երիտասարդութիւնը եկեղեցի բերելու համար եկեղեցին պէտք է երթայ մեր երիտասարդութեան մօտ: Մենք երիտասարդութիւնը մեր շուրջ համախմբելու ճիգ մը սկսանք կատարել, բայց` ոչ քարոզչական նպատակով: Եթէ միայն քարոզչական նպատակով ըլլար, այդ պարագային կրնար թիւը մեծ ըլլալ, նկարները խօսուն ըլլային, սակայն յետոյ կրնար կամաց-կամաց մարիլ: Ես ուզեցի նախ կորիզ մը գոյացնել, եւ սկսանք 18-40 տարեկանի սահմաններու մէջ 11 երիտասարդ-երիտասարդուհիներով: Երեք անգամ հանդիպում ունեցանք: Կը հանդիպինք երեքշաբթի օրերը, ժամը 7:30-8:30, առաջնորդարանի «Երջօ Սամուէլեան-Եռագոյն» սրահին մէջ եւ կ՛ունենանք շուրջ 25 վայրկեան աստուածաշնչական սերտողութիւն, ապա դարձեալ 20-25 վայրկեան կը փորձենք այդ աստուածաշնչական սերտողութիւնը կապել մեր առօրեային եւ մնացած 10-15 վայրկեանը մեր առօրեան ընդարձակելով` հարց կու տանք իրարու, թէ այս աստուածաշնչական հատուածը եւ մեր առօրեան ինչպէ՞ս կ՛առնչուին մեր աւելի ընդարձակ առօրեային, որ լիբանանահայութիւնն է, մեր եկեղեցին է, Լիբանանն է, եւ Լիբանանէն անդին` Հայաստանն է, Միջին Արեւելքն է, եւ աշխարհն է ընդհանրապէս: Այս նախաձեռնութեան նպատակը եւ կամաց-կամաց աճող թիւը, որ իրապաշտ ըլլալու համար կը խորհիմ, որ կրնայ մինչեւ 20-25-ի հասնիլ, մինչեւ նոյեմբերի կէսը պիտի շարունակէ իր ընթացքը: Ապա երիտասարդները իրենք պիտի ըսեն, թէ ի՛նչ կրնան ընել առաջնորդին եւ առաջնորդարանին հետ: Իրենց առաջարկն էր, որ այս աստուածաշնչական սերտողութեան զուգահեռ, սկսինք չորեքշաբթի գիշերները մէկ ժամ տեւողութեամբ ս. պատարագ մատուցել Պուրճ Համուտի Սրբոց Վարդանանց եկեղեցւոյ մէջ: Կրօնական ժողովին հետ այս նախաձեռնութեան գործնական կարելիութիւնները կը նախապատրաստենք: Այս ս. պատարագը միայն երիտասարդութեան համար պիտի չըլլայ, այլ` մեր ժողովուրդի բոլոր զաւակներուն համար, եւ կազմակերպողները պիտի ըլլան Կրօնական ժողովը եւ երիտասարդական յանձնախումբը` միասնաբար: Ինչո՞ւ այս ս. պատարագը: Որովհետեւ կիրակի օրերը ս. պատարագի ժամուն կարգ մը հայորդիներ կրնան աշխատանքի ըլլալ, ուրիշներ կրնան այլ պարտաւորութիւններ ունենալ` միութենական եւ այլն, իսկ ուրիշներ ալ գիշերը նախընտրելով` իրենց հոգեւոր սնունդէն մղուած ոչ հայկական եկեղեցիներ կը յաճախեն: Մենք այս ձեւով կ՛ըսենք մեր ժողովուրդի զաւակներուն, որ գէթ շաբաթը անգամ մը, սկսելու համար, Սրբոց Վարդանանց եկեղեցւոյ մէջ մենք` Հայ առաքելական եկեղեցւոյ զաւակներս կը հրաւիրենք զիրար, որ քով-քովի գանք եւ ս. պատարագով մեր հոգեւոր սնունդը ստանանք: Այո՛, մտահոգ ենք մեր երիտասարդութեամբ եւ անտարբեր չենք, տեղէ մը սկսած ենք աշխատանքի, եւ Աստուծոյ օրհնութեամբ եւ մեր ժողովուրդին մասնակցութեամբ այս նախաձեռնութիւնները կրնան տարածուիլ մեր ծուխերուն մէջ: Ապագային այս կազմաւորուած երիտասարդները կրնան նոյն աստուածաշնչական սերտողութիւնը կատարել իրենց ծուխին մէջ: Ես կը հաւատամ Աստուծոյ առաջնորդութեան եւ մեր բանականութեան: Այս բոլորը փորձեր են: Պիտի փորձենք, եւ երբ արդիւնքը քաղենք, պիտի որոշենք, թէ ինչպէ՛ս յառաջ պիտի երթանք:

«Վ. Ձ.».- Անցնող շաբաթներու ձեր կարճաժամկէտ փորձառութիւններէն մեկնելով` ինչպէ՞ս կ՛արժեւորէք Ազգային առաջնորդարանը:

ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ.- Տակաւին երկու ամիս չեղաւ, որ այս պատասխանատու առաքելութեան լծուած եմ: Մեր ժողովուրդի զաւակներուն կողմէ ընտրուած եմ Երեսփոխանական ժողովի քուէներով եւ Արամ Ա. վեհափառ հայրապետի օրհնութեամբ ու վաւերացումով: Գործակցաբար հոգեւոր եւ աշխարհական ծառայակիցներուս` լծուած եմ ինծի վստահուած առաքելութեան ծաւալման: Լիբանանի թեմը իր Ազգային առաջնորդարանով կ՛ըմբռնեմ որպէս մեր համայնքին բաբախուն սիրտը, որովհետեւ Լիբանանի մէջ մենք` որպէս հայ համայնք, ոչ թէ իրաւական առումով միայն կը ներկայանանք մեր առաջնորդարանով, այլ գործնականօրէն կ՛ապրինք համայնքին սիրտը ըլլալու իրականութիւնը: Անշուշտ մեր առաջնորդարանը երէկ չսկսաւ, ինձմով չսկսաւ: Երկար տարիներու կեանք ունի, տասնամեակներ ամբողջ առաջնորդներ եղած են ինձմէ առաջ, Ազգային իշխանութիւններ եղած են, պատասխանատուներ եղած են, անձնակազմ եղած է, մէկ խօսքով, այդ ծառայութիւնը կը շարունակուի: Անշուշտ իւրաքանչիւր առաջնորդ իր փորձառութեամբ, իր կազմաւորումով, իր պատկերացումով, իր տեսլականով առաջնահերթութիւններ կրնայ ճշդել, նոր ծրագիրներ կեանքի կը կոչէ, սակայն հիմնական ընդգծումը կը մնայ նոյնը, որ` մենք լծուած ենք առաքելութեան: Այս առաքելութիւնը կ՛ըմբռնեմ որպէս հովուական ծառայութիւն: Այդ առաքելութեան մէջ բոլորս մասնակից պէտք է ըլլանք: Մասնակից ենք արդէն որոշ իմաստով: Առաջնորդը ժողովուրդին առաջնորդն է, առաջնորդարանը ժողովուրդին առաջնորդարանն է, եւ մենք մեր բոլոր կարելիութիւնները պէտք է օգտագործենք ժողովուրդին հետ ըլլալու համար: Առաջնորդարանը  ներկայութիւն է մեր ժողովուրդի կեանքին մէջ: Ազգային առաջնորդարանին մէջ ինչ որ մենք կը կատարենք, բաւարար չեմ նկատեր: Իմ կեանքի սկզբունքս է ունենալ նախնական կամ առաջնային աստիճանը, որ միշտ ինծի համար եղած է «լաւ»-ը: Ես կը հաւատամ իրապաշտ լաւատեսութեան: «Լաւ»-ը առաջին սանդղամատը պէտք է ըլլայ մեր աշխատանքին, մեր ծրագիրներուն: Անկէ ետք կու գայ «աւելի լաւ»-ը եւ իտէալականը` գերագոյնը, որ «լաւագոյն»-ն է: Մենք պէտք է փորձենք նախ եւ առաջ «լաւ»-ի մակարդակին վրայ ըլլալ: «Լաւ»-ը ընենք, «աւելի լաւ»-ը փորձենք եւ «լաւագոյն»-ին ձգտինք: Այս իմաստով, ես իմ խղճիս դիմաց կրնամ ըսել, որ առաջնորդ ընտրուելէս մինչեւ այսօր փորձած եմ, կը փորձեմ եւ պիտի փորձեմ այս սկզբունքը յարգել եւ կը ջանամ իմ գործակիցներուս ալ փոխանցել այս սկզբունքին անհրաժեշտութիւնը, հրամայականը եւ ուրախ եմ ըսելու, որ զանազան բնագաւառներու մէջ մենք այս սկզբունքով կը գործենք եւ կը հաւատանք, որ յաջողութիւններ ալ կ՛արձանագրենք եւ աւելին ալ պիտի արձանագրենք:

(Շար. 1)

Պատրաստեց ՄԵԼԻՆԷ ԱՆՈՒՄԵԱՆԸ

Ներկայիս Թուրքիոյ Արդուինի եւ Կիրասոնի բնակիչներուն կողմէ որպէս մզկիթ օգտագործուող Սեմեն եայլայի եկեղեցին մարտահրաւէր նետած է ժամանակին: Այդ մասին, ըստ Akunq.net-ի, կը հաղորդեն թրքական լրատուամիջոցները:

Աղբիւրին համաձայն, սոյն եկեղեցին ամառնային ամիսներուն որպէս մզկիթ կ՛օգտագործուի եայլաներ բարձրացող տեղացիներու կողմէ: Եկեղեցւոյ շուրջ գտնուող տուներուն մէջ բնակողները կը փորձեն պահպանել եւ այցելուներուն ներկայացնել այս պատմական կառոյցը:

Սեմենի եկեղեցւոյ այցելուներէն Պիւլենթ Աքչայը առաջին անգամ տեսնելով այս շինութիւնը` շեշտած է, որ միաժամանակ երկու նահանգներու համատեղ արժէքը եղող սոյն կառոյցը հարկ է վերականգնել` տուեալ շրջաններու մէջ զբօսաշրջութիւնը զարգացնելու նպատակով:

Հարկ է նշել, որ Սեմեն աւանին մէջ 1900-1920 թուականներուն մօտ 5000 յոյն կը բնակէր: 1915-1920 թուականներուն տուեալ շրջանի յոյն բնակիչներու մէկ մասը բռնի կերպով տեղահանուած է Հալէպ, իսկ միւսը` Յունաստան: Յայտնի է նաեւ, որ Սեմենի եայլայի մէջ աճող առանձնայատուկ սալորէն կը պատրաստուէր գինի, որ կ՛արտահանուէր եւրոպական երկիրներ: Հակառակ բնութեան բոլոր արհաւիրքներուն` կանգուն մնալ յաջողած Սեմենի եկեղեցւոյ տանիքը կառուցուած է 1900-1910 թուականներուն` լաւագոյն յոյն վարպետներու կողմէ, յատուկ Մարսէյլէն բերուած կղմինտրներով:

ԽԱՉԱՏՈՒՐ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ
Պատմական գիտութիւնների դոկտոր

Մեր պետականութեան համար, այս բախտորոշ ժամանակաշրջանում, իր ազդեցիկ խօսքը պէտք է ասի հայ ազգային մտաւորականութիւնը: Ցաւօք հէնց ազգային մտաւորականութիւնն էլ հանդիսանում է ներհայաստանեան կեանքի ամենաթոյլ օղակը, եթէ, ի հարկէ, ասելու չլինենք, որ ըստ էութեան ազգային մտաւորականութիւնը բացակայ է:

Ընդհանրապէս հասարակութիւնը մտաւորականութեան արտացոլանքն է: Թերեւս կարիք չկայ պատմութիւնից օրինակներ բերելու, թէ ի՛նչ հզօր, կազմակերպուած, ծանրակշիռ ուժ է իրենից ներկայացրել հայ հասարակութիւնը, երբ այն ղեկավարուել կամ ուղղորդուել է ազգային մտաւորականութեան կողմից:

Համաշխարհայնացման այս մոլեգնող ժամանակաշրջանում ազգային Մտաւորականութեան դերն առաւել է կարեւորւում: Մենք այսօր հայ հասարակութեանը ազգային ուղղուածութիւն հաղորդելու խնդիր ունենք, որի ճարտարապետը կարող է լինել միայն ազգային մտաւորականութիւնը: Կարճ խօսքով, ազգային մտաւորականութիւնն է կերտելու մեր ազգային ընդհանրութիւնը:

Մտաւորականութիւնը պէտք է առաջինը բարձրաձայնի մեր հասարակութեան եւ պետութեան մէջ գոյութիւն ունեցող արգահատելի ամենատարբեր երեւոյթների մասին: Մտաւորականութեան դիրքորոշումը վճռական պէտք է լինի մշակոյթի, ժողովրդավարութեան, արդարադատութեան ասպարէզներում: Այլասերման դէմ պայքարում յատկապէս էական ու կենսական է մտաւորականութեան խօսքը:

Ազգային մտաւորականութիւնը պէտք չէ զլանայ համարձակութիւն դրսեւորել յոռի երեւոյթների քննադատութեան մէջ: Այն իր ըմբոստ, արդարամիտ, ինքնազոհաբերուող կեցուածքով պէտք է հանդիսանայ հայկական ժամանակակից ասպետութիւնը: Ազգային մտաւորականութիւնը պէտք է արձանագրի պետութեան ընկերային վիճակի բացերը եւ ցոյց տայ իրավիճակը շտկելու ուղղութիւններն ու սկզբունքները:

Ազգային մտաւորականութիւնը ուղղակի պէտք է համակուած լինի մեր հասարակութեան զարգացման առաքեալը լինելու գաղափարով: Հասարակութեան վերափոխումն ու կրթումը ազգային մտաւորականութեան համար պէտք է պարտքի, յանձնառութեան զգացողութիւն լինի:

Ազգային մտաւորականութիւնը միշտ էլ եւ յատկապէս հիմա պէտք է մեր հասարակութեանը դէպի լաւը վերափոխելու, մեր պետականութիւնը հզօրացնելու սեփական այլընտրանքային ծրագիր ունենայ եւ վտանգի պահին առաջնորդուի դրանով:Մի առիթով Գ. Նժդեհն ասել է. «Վերանորոգուելու անընդունակ ժողովուրդները մեռնում են ամէն ժամ, ամէն վայրկեան»: Մեր մտաւորականութիւնը պէտք է ցոյց տայ, որ մենք պատրաստ ենք վերափոխուելու: Ազգային մտաւորականութիւնը պէտք է ունենայ այդ նախաձեռնողականութիւնը, բաւարար ինքնվստահութիւն ցուցաբերի ճակատագրական այս պահին առաջնորդի դերը ստանձնելու եւ ժողովրդին փորձանքներից ապահովագրելու համար:

Ազգային մտաւորականութիւնը պէտք է իր ողջ ներուժով ծառայի հայ հասարակական-քաղաքական մտքի զարգացմանը, որն էլ պէտք է տեսական հիմքեր ապահովի հասարակութեան գործնական առաջընթացի համար: Իսկ թոյլ եւ տկար ազգային մտաւորականութիւնը ի վիճակի չէ զարկ տալ հայ հասարակական-քաղաքական մտքի զարգացմանը:

Անշուշտ ազգային մտաւորականութիւնը անհատները չեն: Այլապէս, այսօր մենք ունենք բազմաթիւ անհատ մտաւորականներ, ովքեր իրենց մասնագիտական որակներով ոչ միայն բարձր դիրք ունեն հայաստանեան հասարակութեան մէջ, այլեւ լուրջ կշիռ ունեն միջազգային ասպարէզում: Խօսքը մտաւորական շերտի, մտաւորական դասի մասին է:Այդ մտաւորական դասը պէտք է լինի գաղափարական, կազմակերպուած եւ վայելի հանրային մեծ ընկալում:

ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ

Ստորեւ կը ներկայացնենք «Զանգ»-ի «Ընթացիկ կեանք» բաժինին մէջ «Արտօս» ստորագրութիւնը կրող թղթակցութիւնը` Կովկասի մէջ Գերմանիոյ ներկայացուցիչ զօրավար Ֆրետերիք Ֆրայհըր Քրես վոն Քրեսենշթայնի պատուիրակութեան Հայաստանի Հանրապետութեան խորհրդարանի առաջին նիստին ներկայ գտնուելու առիթով Էջմիածին կատարած այցելութեան մասին, ուր, սակայն, յօդուածագիրը աւելի լայն տեղ յատկացուցած է Էջմիածին գտնուող գաղթականներուն ցաւալի վիճակը նկարագրող (1): Յատկանշական է, որ այս այցելութեան Քրեսին  կ՛ընկերակցէր թուրք ներկայացուցիչ Խալիլ փաշա Քութը, իսկ հայկական կողմէն կը մասնակցէին Արամ Մանուկեանը, Արշաւիր Շահխաթունին եւ այլք, որոնց մասին որեւէ յիշատակութիւն չի կատարուիր, (տես` 2, 3, 4):

«Էջմիածին, 1 օգոստոս (1919)

«Յուլիս 31-ի առաւօտեան ժամը 11-ին Էջմիածին ժամանեց Կովկասի գերմանական պատուիրակութիւնը` զօրավար Ֆոն Կրեսսի (Ֆրետերիք Ֆրայհըր Քրես վոն Քրեսենշթայն, (1870-1948)) գլխաւորութեամբ:

«Տեղւոյն զինուորական կեդրոնին կողմէ պատգամաւորներուն դիմաւորելու եկած էին խումբ մը ձիաւոր զինուորներ: Հիւրերը վեհարան իջան, ուր անոնց պատշաճ ընդունելութիւն ըրաւ Ամենայն Հայոց վեհափառ կաթողիկոսը (Գէորգ Ե. Սուրէնեանց, 1847-1930):

«Հանգստանալէ ետք, պատգամաւորները, Մեսրոպ, Տիրայր (Ա. դիւանապետ) եւ Գարեգին (Յովսէփեանց, ապագային` Կիլիկիոյ կաթողիկոս) եպիսկոպոսներու առաջնորդութեամբ մայր տաճար ուղղուեցան: Տաճարի մուտքին, զանգակատան կամարներուն տակ` մերկ, սոված ու յուսահատ ժողովրդական բազմութիւն մը, քահանայի մը ձեռքով պատգամաւորներուն աղ ու հաց մատուցուեցաւ, ինչ որ զօրավար Ֆոն Կրեսսը շատ սիրով ընդունեց` խոստանալով շուտով իրականացնել հայ ժողովուրդին այն յոյսերը, որոնք դրուած են գերմանական պատուիրակութեան վրայ:

Տաճար, թանգարան եւ այլուր (լիճին շուրջ) այցելելէ ետք, պատգամաւորները վեհարանին մէջ ճաշեցին եւ լաւ տպաւորութիւններով հեռացան:

«Ամէն տեղ այժմ գաղթականութեան վերադարձի ծանր ու անորոշ հարցն է, որ կը զբաղեցնէ միտքերը:

«Սարդարապատի եւ Սուրմալուի գաւառներու (նաեւ` Թուրքիոյ կողմէ հայոց ցեղասպանութենէն ճողոպրած) ժողովուրդը այնպիսի սարսափելի վնասներ հասցուց Էջմիածինի շրջանի գիւղերուն եւ մանաւանդ Վաղարշապատին ու վանքին, որ եթէ մանրամասնութեամբ պատմենք, մարդս պիտի չուզէ լսել եւ նոյնիսկ հաւատալ: Բաւական է յիշենք միայն այգիներու փճացումը, վանքի անտառի (12 հեկտար) անխնայ աւերումը եւ այլն: Եթէ գաղթականութիւնը մէկ ամիս եւս շարունակէ մնալ վանքի անտառին մէջ, մենք այլեւս «Ներսիսեան» պատմական անտառին տեղ ոչ մէկ ծառ կը տեսնենք, այլ պարզ` դաշտ (անտառի այժմու իրավիճակին մասին տես` (5):

«Զանգ» 10 օգոստոս 1919

«Ամէն օր քանի  մը սաժեն (հին ռուսական չափ = 2.134 մեթր) փայտը կը կտրեն եւ սայլերով աժան գինով կը ծախեն:

«Իսկ վանքը այս փճացումը անհոգ ու անտարբեր կը դիտէ` ամսական քանի մը տասնեակ ռուբլի խնայելու համար պահակներ չվարձելով:

«Գաղթականութեան գլխաւոր խորհուրդը կը պահէ երկու սննդատու կայաններ, ուրկէ օրական շուրջ 400 հոգի կը ստանայ կերակուր, որ, քիչ մը միսով եփած պարզ ջուր է: Բայց եւ այնպէս, այդ ջուրով ապուրին ալ կարօտներ կան, քանի որ հաց չի գտնուիր:

«Գաղթականութիւնը փճացուց  ցանքերուն կարեւոր մասը «կռութ» (առաջին բերքը տակաւին չհասունցած քաղել) ընելով:

«Գաղթականներուն համար բժշկական օգնութիւն գրեթէ չկայ. օրական 4-5 հոգի կը մահանայ սաստիկ տաքի, ծարաւի, անօթութեան եւ կեղտոտութեան պատճառով: Մաքրութեան հոգ տանող չկայ, վանքի շրջափակին մէջն իսկ գարշահոտութիւնը պակաս չէ:

Ներսիսեան անտառը                                                        եւ ծառատնկում 2010-ին

«Եղբայրական օգնութեան յանձնաժողովին ներկայ կազմը փտած դիակ է բառին բովանդակ առումով: Ներկայ կազմը գաղթականութեան ոչ մէկ դրական  օժանդակութիւն ցոյց տուաւ: Յանձնաժողովի անդամները, ուտել խմելէ ետք, ցերեկները անխռով կը քնանան, մինչ իրենց պատուհաններուն տակ սովալլուկ ամբոխը կը սողայ:

«Որբանոցներու վիճակը (մանաւանդ`  Եղբայրական օգնութեան) նախանձելի չէ:

«Առաւօտեան եւ երեկոյեան վանքի պատերուն տակ, շուկային մէջ կը տեսնենք տղամարդոց բազմաթիւ խումբեր` փռուած փոշիներու մէջ, կը շատախօսեն, թուղթ կը խաղան, քաղաքական հարցեր կը լուծեն, կամ ամէն վայրկեան կը սպասեն սուտ լուրեր ընդունիլ եւ տարածել, խուճապ, իրարանցում յառաջացնել: Սա այնպիսի անբարոյական երեւոյթ է, որուն հանդէպ գիտակից մարդը կը ճաքի:

«Որեւէ կերպով կարելի չէ այս գռեհիկ խումբերուն խօսք հասկցնել:

«Չմոռնամ արձանագրել նաեւ այն փաստը, որ անպակաս չեն զինուորներուն կատարած թալանները` գաղտնի թէ յայտնի, որոնք կը շարունակուին` հակառակ զինուորական հրամանատարին ձեռք առած խիստ միջոցներուն:

«Էջմիածին տեսնողը այժմ միայն շատ դառն ու տխուր իրականութիւններու եւ երեւոյթներու պիտի հանդիպի: Անտանելի է այս կացութիւնը, որուն ենթակայ է սովամերկ գաղթականութիւնը: Եթէ շուտափոյթ վերադարձ եւ բժշկական օգնութիւն չըլլան, գաղթականութիւնը կ՛ոչնչանայ, հիւանդութիւնները օրէ օր սուր կերպարանք կ՛առնեն: Գրեթէ ամէն ընտանիքի մէջ հիւանդ կայ:

«Օգնութեան ոչ մէկ յոյս եւ սպասելիք ունին, ամէնքը բախտի քմահաճոյքին լքուած են:

«Արտօս»

Ահա այսպիսի պայմաններու մէջ ծնունդ առաւ Հայաստանի Հանրապետութիւնը` լաւատես ու պողպատեայ կամքով անձնուրաց նուիրեալներու կողմէ, եւ այս թղթակցութեան օրը` 1 օգոստոս 1919-ին, տեղի ունեցաւ խորհրդարանի առաջին նիստը` օտար հիւրերու ներկայութեան (6):

27 հոկտեմբեր 2018

———————–

(1).- «Զանգ», Երեւան, Բ. տարի, թիւ 44, 10 Օգոստոս 1919, էջ 4:

(2).-  http://www.aztagdaily.com/archives/386524  Հայաստանի Անկախութեան Առաջին Օրերը – Ա.

(3).-  http://www.aztagdaily.com/archives/387134Հայաստանի Անկախութեան Առաջին Օրերը – Բ.

(4).-  http://www.aztagdaily.com/archives/389448Հայաստանի Անկախութեան Առաջին Օրերը – Ե

(5).-  http://www.armversion.am/2013/07/20/էջմիածնի-ներսիսեան-անտառը`-տիֆի-խոլե/

(6).-  http://www.aztagdaily.com/archives/390304Հայաստանի Անկախութեան Առաջին Օրերը – Զ

Թրամփեան Ամերիկայի շունչը անցեալ շաբաթուայ ընթացքում զգաց նաեւ Կովկասի տարածաշրջանը: Անվտանգութեան հարցերով Միացեալ Նահանգների նախագահի խորհրդական Ճոն Պոլթընը թրամփեան Ամերիկայի հռետորաբանութեամբ այցելեց տարածաշրջան` Վրաստանին, Ազրպէյճանին եւ Հայաստանին հրամցրեց ամերիկեան շահը գերակայող քաղաքականութեան «առաջարկները», որոնք, ըստ էութեան, ոչ թէ առաջարկ էին, այլ` սպառնալիքով համեմուած թելադրանք: Ինչքան էլ Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեան եւ անվտանգութեան պատասխանատուները պնդեն, թէ Պոլթընի ասուլիսներում հնչեցրած մտքերը պաշտօնական բանակցութիւնների նիւթ չեն դարձել, պէտք է հաստատենք, որ հէնց այդ միջոցով էլ Պոլթընը փորձեց Հայաստանին հրամցնել ամերիկեան մօտեցումներն ու սպասելիքները Հայաստանից:

Պոլթընի արտայայտութիւնները կարող են թուալ մանրուքներ, սակայն ընդհանուր քաղաքականութիւնը, որպէս համակարգ, բաղկացած է հէնց այդ մանրուքներից: Եւ հէնց այդ մանրուքներն են կերտում ընդհանուր քաղաքական հայեցակարգը: Ըստ ամենայնի, Պոլթընի այցով Ամերիկան Հայաստանին առաջարկեց դառնալ ոչ թէ հիւսիս-հարաւ կապող օղակ, այլ` արեւելք-արեւմուտք միջանցք, որը տեղաւորւում է ամերիկեան գերակայ ծրագրերի մէջ, եւ որով Ամերիկան փորձում է աշխուժացնել իր յաւակնութիւնները տարածաշրջանում: Եւ այդպէս, պահանջուեց Հայաստանից` ձերբազատուել պատմական կաղապարներից, «անկախանալ» Ռուսաստանից` Ամերիկայից զէնք գնելով, մասնակցել Իրանի դէմ ուղղակի սեղմմանը, առաջիկայ ընտրութիւններում ձեւաւորել ուժեղ մանտաթ Արցախում կտրուկ քայլերի գնալու համար, որը ենթադրում է` տարածքներ հաղորդակցման ուղիների դիմաց պայմանաւորուածութիւններ:

Պարզ է, որ Հայաստանը, այդ թւում` Արցախը, Ամերիկայի մեծապետական շահերի համար «մանրուքներ» են, բայց մեզ համար քաղաքական ուղղութեան փոփոխութիւնը կարող է յանգել լինել կամ չլինելուն: 1918. թ յունուարին Պրեսթ-Լիթովսկի պայմանագրով Հայաստանը զոհ գնաց պոլշեւիկեան համաշխարհային յեղափոխութեանը` ռուսական զօրքերը նահանջեցին Արեւմտեան Հայաստանից:  2003-ի վարդերի յեղափոխութիւնից յետոյ Վրաստանը գնաց այդ ճամբով եւ 2008-ի ռուս-վրացական պատերազմից յետոյ վերջնականապէս զոհաբերուեց յանուն Թուրքիայի եւ Ազրպէյճանի միջեւ միջանցքի կառուցմանը: Իսկ հիմա Ամերիկան մեզ հրաւիրում է իր ծրագրերի զոհասեղանին:

Հասկանալի է, որ Ամերիկայի կողմից մեզ արուած այս առաջարկները այն առաջարկներից չեն, որ արւում են սեփական կամքով դրանք ընդունելու կամ մերժելու դիտանկիւնով: Դրանք իրանց յետեւից բերելու են թէ՛ պարտադրանք, թէ՛ պատժամիրոց եւ, ինչո՞ւ չէ, ընդունման դէպքում` խրախուսանք: Դժուար ընտրութեան առաջ է կանգնած Հայաստանի Հանրապետութեան ղեկավարութիւնը: Որպէս դիմակայութեան առաջին քայլ` Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը արցախեան հարցի ճակատագրի որոշման դերակատար դարձրեց նաեւ սփիւռքին` փորձելով դիմակայութեան ճակատը ընդլայնել, սակայն, ըստ ամենայնի, ծանր է լինելու վերջնական որոշման կայացման փուլը: Իսկ այդ որոշման գաղափարական հնոցը եւ դիմակայութեան վերջնակէտը, ինչպէս 30 տարի առաջ, վճռուելու է Արցախում:

1 նոյեմբեր 2018 թ.

Կիրակի, 28 հոկտեմբեր 2018-ին Աւստրիոյ Հայ դատի յանձնախումբին կազմակերպութեամբ, տեղի ունեցաւ Աւստրիոյ մէջ Հայաստանի արտակարգ եւ լիազօր դեսպան դոկտ. Արման Կիրակոսեանին հեղինակած ու 2018-ին հրատարակուած «Armenia and Soviet Turkish Relations in Diplomatic Documents, 1945-1946» գիրքին շնորհահանդէս-գինեձօնը: Հայկական հարցի նորագոյն պատմութեան մէջ գիտական այս աշխատութիւնը կու գայ լուսարձակի տակ առնելու միջազգային յարաբերութիւններուն մէջ յատկապէս Խորհդային Միութեան եւ Թուրքիոյ յարաբերութիւններուն ընթացքն ու զարգացումը Հայկական հարցին նկատմամբ:

Ձեռնարկին սկիզբը բարի գալուստի եւ բացման խօսքով հանդէս եկաւ տոքթ. Վրէժ Սահակեանը, որուն յաջորդեց գեղարուեստական յայտագիր: Ապա իրաւաբան Գէորգ Յակոբճեանը ամփոփ ձեւով ներկայացուց գիրքին մասերն ու բովանդակութիւնը: Անդրադարձ կատարուեցաւ գիրքին մէջ տեղ գտած Հայկական հարցի եւ տարածքային խնդիրներու պատմական հոլովոյթին` Սան Սնթեֆանոյի դաշնագրէն մինչեւ Սեւրի, Պրեսթ Լիթովսկիի, Պաթումի, Մուտրոսի, Ալեքսանդրապոլի, Մոսկուայի, Կարսի ու Լոզանի պայմանագրերուն: Դաշնագրերու եւ անոնց հետեւանքներու ներկայացումէն ետք, անդրադարձ կատարուեցաւ 1920-1990 ժամանակաշրջանին Խորհրդային Միութիւն, Խորհրդային Հայաստան եւ Թուրքիա յարաբերութիւններուն եւ այդ յարաբերութիւններու վերիվայրումներուն` շեշտելով 1945-1953 թուականներուն Խորհրդային Միութեան կողմէ Թուրքիայէն Կարսի ու Արտահանի տարածքները պահանջելու գործընթացին ու այս գործընթացի մէջ գերտէրութիւններուն, այս պարագային` Ամերիկայի եւ Մեծն Բրիտանիոյ դերակատարութիւններուն, Խորհրդային Հայաստանի եւ սփիւռքահայութեան աշխատանքներուն:

Գիրքի ներկայացումէն ետք խօսք առաւ գիրքի հեղինակ դոկտ. Արման Կիրակոսեանը, որ շնորհակալութիւն յայտնեց Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան «Խաչիկ Պապիկեան հրատարակչական հիմնադրամ»-էն` գիրքին անգլերէն հրատարակութիւնը ստանձնելուն համար, ապա հանգամանօրէն ներկայացուց գիրքին մէջ տեղ գտած արխիւային փաստաթուղթերուն պատմութիւնն ու յաջորդականութիւնը, որոնք կը վերաբերէին թիւ 410 թղթածրարին (1945-ին խորհրդային գերագոյն իշխանութիւններուն թելադրանքով Խորհրդային Հայաստանի ղեկավարութեան կողմէ պատրաստուած «Թուրքիոյ կողմէ գրաւուած տարածքներու» տեղեկագիրին, որմէ օրինակ մը պահուած էր հեղինակին հօր, 1975-1985 Խոհրդային Հայաստանի արտ. գործոց նախարար Ճոն Կիրակոսեանին մօտ, եւ որ այսօր յանձնուած է Հայաստանի Ազգային արխիւին), այս հարցով հրապարակուած միջպետական դիւանագիտական փաստաթուղթերու եւ նամակագրութիւններու վերլուծութիւններ կատարեց այդ օրերուն արձանագրուած դէպքերուն տուն տուած պատճառներուն: Դոկտ. Կիրակոսեանի ելոյթէն ետք տեղի ունեցաւ հարց ու պատասխան,  ապա` աւանդական գինեձօնի արարողութիւն եւ հիւրասիրութիւն:

Այս գիրքը միայն պատմական նշանակութիւն չունի, այլ միջազային օրէնքի, միջազգային յարաբերութիւններու եւ Հայ դատի իրաւական ու արդար լուծման տեսակէտէն դիտուած` լուրջ այժմէական եւ ուսուցողական է, որուն համար շնորհակալ ենք հեղինակին եւ «Խաչիկ Պապիկեան հրատարակչական հիմնադրամ»-ին:

Յ. ՊԱԼԵԱՆ

Ընկերութիւններու հաղորդակցութեան հրաշք միջոցը լեզուն է, նոյնիսկ` կոյրերու եւ համրերու համար: Անորակ լեզուով ո՛չ ճիշդ լուր կը հաղորդուի, ո՛չ թափանցող հրապարակախօսութիւն կ՛ըլլայ, ո՛չ ալ գեղեցիկ գրականութիւն կը մշակուի:

Խնամուած եւ պատշաճ լեզուով կատարուած լրատուութիւնը` թերթ, ձայնասփիւռ, հեռատեսիլ, կը գտնուի գրականութեան շեմին: Ապաշնորհ լեզուով սփռուած լուրը անարգանք է հասարակութեան հանդէպ: Իսկ որակաւոր հրապարակախօսութիւնը գրեթէ գրականութիւն է, յաճախ` լիիրաւ:

Յիշենք հայ հրապարակագիր Արփիար Արփիարեանը եւ ֆրանսացի Ֆրանսուա Մորիաքը, որոնց հրապարակագրութիւնը եղաւ նաեւ գրականութիւն:

Բոլոր պարագաներուն ալ, որակաւոր լեզուն ընկերութեան մակարդակի բարձրացման կը նպաստէ: Ո՛չ ֆրանսացին, ո՛չ անգլիացին, ո՛չ ամերիկացին, ո՛չ արաբներ եւ ո՛չ ալ ուրիշներ գռիհներու լեզուով լրատուութիւն կ՛ընեն, հրապարակագրութիւն եւ գրականութիւն: Այս յիշեցումը կարեւոր է ազգի նկարագիր պահելու համար: Այս պատճառով ալ լուրերը կարդալ կամ լսել` երբեմն հաճելի են, երբեմն` անհաճոյ: Այլ խօսքով, ո՛չ թերթը, ո՛չ ձայնասփիւռը ո՛չ ալ հեռատեսիլը իրենք իրենց կրնան թոյլատրել` ըլլալ անազնիւ մշակոյթ, աւելի պարզ` հակամշակոյթ, խաթարուած լեզուով թատրոն:

Իսկ մշակոյթը ընկերութեան եւ անհատին նկարագիրն է, ինքնութիւնը եւ որակը: Ազգերը եւ ժողովուրդները, երկար ժամանակի ընթացքին, կազմուած են մշակոյթով:

Լրատուամիջոցներու (media) բազմացումը եւ զանազանութիւնը գրականութիւնը կը դնեն լուրջ հարցականներու առջեւ: Դեռ մինչեւ 20-րդ դարու կէսը, եւ` անկէ անդին ալ, գրականութեան հրապարակումը, տարածումը եւ ծանօթացումը տպագրուած թուղթով կ՛ըլլային: Հիմա գրականութիւնը կը ներկայացուի հեռատեսիլով եւ ձայնասփիւռով, գրականութիւն կը կարդացուի համացանցով, ամբողջ գրադարաններ կը թուայնացուին:

Ձայնասփիւռը, հեռատեսիլը եւ համացանցը նեղցուցած են տպուած թուղթով ընթերցման տարածքը: Համացանցը գիրքերու ամփոփումներ կը տրամադրէ, անոնց մասին արագ բացատրութիւններ, ընթերցողը գիրքը ամբողջութեամբ կարդալու հարկադրանքին տակ չի զգար ինքզինք: Հետեւաբար գիրքի եւ գրականութեան հանդէպ մեր վերաբերումը հիմնովին փոխուած է: Գրողը կրնա՞յ շարունակել, պիտի ուզէ՞, ինչպէս անցեալին, հատորներ գրել: Ինչպէ՞ս պիտի պատշաճի: Անցեալին բազմահատոր վէպեր կը գրուէին, roman fleuve (ինչպէս` Roger Martin du Gard-ի վէպերը): Այսինքն գրականութիւնը` որպէս ծաւալ, տպաքանակ եւ ընթերցման նիւթ, պիտի սեղմուի՞ պլոկ-ներու, Դիմատետր-facebook-ի եւ twitter-ի սահմաններուն մէջ: Ցարդ դասական ըմբռնումով գրականութիւնը պիտի յեղափոխուի՞: Պերճանք չէ խորհիլ այն մասին, որ ձայնասփիւռային-հեռատեսիլային գրականութիւնը շարունակութիւն պիտի ըլլա՞յ: Կամ ինչպէ՞ս պիտի ըլլայ պատշաճեցումը:

Ընթերցողը ժամանակ չունի: Հեռատեսիլը, համացանցը, բջիջային հեռախօսը` իր բոլոր տարբերակներով, տէր դարձած են իր ժամանակին: Ինք ընտրութիւն չի կատարեր, երբ կոճակ մը կը սեղմէ, իրեն կը ներկայանայ ուրիշներու կատարած ընտրութիւնը, իրեն կը մնայ հակազդելու միակ միջոցը. հետեւիլ կամ անջատել կապը, կամ` դիմել ուրիշ հասցէի: Հարկ է լսել եւ դիտել: Մասնաւորելով մեր խօսքը գրականութեան մասին, ան ըլլայ գեղարուեստական թէ քաղաքական, կը դատապարտուինք կրաւորականութեան: Հեռատեսիլը կը սփռէ գրական հաղորդումներ, կը ներկայացնէ հեղինակներ եւ գիրքեր, բայց անոնց ընտրութիւնը կը պարտադրուի ընթերցողին եւ դիտողին, եւ առանց յաւելեալ ճիգի` անոնք կը լսեն դատումներ եւ քննադատութիւններ, հեռակայ կարգով ներկայ եղող անձը կ՛ենթարկուի: Այս երեւոյթը ոչ շատ հեռաւոր անցեալին կը կոչէին ուղեղալուացք, lavage de cerveau, brain wash: Մարդիկ կը դադրին կարդալէ, գիրք գնելէ:

Ի հարկէ շատ բան կախում ունի media-ի տեսակէն եւ հոն գտնուող անձի որակէն, նոյնիսկ` սոսկ լրատուական մակարդակին: Ոմանք audimat-ի, ընթերցող-լսող-դիտողի թիւին կը հետեւին, քանի որ այդ թիւը դուռ կը բանայ ծանուցումներով ստացուելիք եկամուտի, եթէ այդ media-ն պետական կամ քաղաքական կազմակերպութիւններու ընձեռած միջոցներով կանգուն չի մնար: Այս բոլոր բացասականութիւններու հետեւանք են ստեղծագործական ճիգի պակասը եւ կրկնութիւնները:

Պարզ է նաեւ, որ խօսքի եւ խօսողներու քանակը անպայման արժէք չի ստեղծեր, հաւանօրէն կը նպաստէ ձեռնարկի նիւթական յաջողութեան: Իսկ գրական համարուած հաղորդումներուն կը հետեւին անոնք, որոնք միշտ այդ ժամուն տրամադրելի կ՛ըլլան, մինչդեռ տպուած թուղթը կը պատշաճի մեր ժամանակին:

Թերեւս պէտք է յաճախ կրկնել, որ գրական վայելքը նախ երկու հոգիի միջեւ է, ընթերցողին եւ գրողին: Զանգուածին ներկայացուած եւ անմիջականութեամբ յատկանշուող գրական ներկայացումը, որքան որ ալ կարեւոր եւ պատրաստուած անձեր ըլլան այդ ընողները, լսողին եւ դիտողին ստացածը միշտ մակերեսային պիտի ըլլայ, հարկատու` օրուան ուշագրաւին եւ նորին: Առաւել դրականութիւնը կախում պիտի ունենայ, ինչպէս միշտ, յայտագիրի եւ ներկայացնողի որակէն: Յաճախ կը բացակայի քննադատութիւնը, ինչպէս նաեւ ան կը բացակայի տպագիր մամուլի պարագային:

Միամիտ եւ վարդապետական պէտք չէ ըլլալ: Գրականութիւնը չի կրնար անգիտանալ media-ներու լայն զանգուածներէ ներս թափանցելու ներուժը: Ան կրնայ հետաքրքրութիւն ստեղծել իրաւ գրասէրին մօտ, որպէսզի ան անձամբ շարունակէ իր գրականութեամբ հարստանալու արկածախնդրութիւնը:

Բայց ինչպէս յաճախ ընդգծուած է, գրականութիւնը կարենալ ապրելու համար պիտի ապրեցնէ գրողը, այլապէս ան կը դառնայ սիրող եւ սիրողական, amateur եւ amateurisme, կամ ինքզինք ծախելու համար կը խրի զարմացնողի, ոճիր-արկածի կամ սեռային զարտուղութիւններու պատկերացման մէջ, ինչպէս են, օրինակ, հեռատեսիլով սփռուող նոյնատեսակ եւ ցնցող կացութիւններ պատկերացնող ժապաւէնները: Հայաստան կ՛ըսեն` սերիալները, որոնք ո՛չ արուեստի եւ ո՛չ ալ մարդկային որակի մտահոգութիւն ունին:

Պէտք է ընդունիլ, որ հեռատեսիլի եւ ձայնասփիւռի գրական հաղորդումները գրական հանդէսներ չեն, ուր կարծիքներ կ՛արտայայտուին, ընտրութիւն կ՛ըլլայ: Բայց հակառակ ամէն կարգի քննադատութիւններու` հեռատեսիլային կամ ձայնասփիւռային գրական հաղորդումները հետաքրքրութիւն ստեղծելու եւ ծանօթացնելու դրական դեր կրնան ունենալ, եթէ այդ հաղորդումները ունենան ծանօթութիւն եւ որակ, «բանագողութիւն» չընեն ասդին անդին գրուածէն եւ խօսուածէն, անով չբաւարարուին:

Այս որակի որոնումը իմաստ կրնայ տալ media-ներու եւ գրականութեան առնչութիւններուն, ինչպէս որ այդ առնչութիւնները եղած են եւ կան գրական երկի եւ շարժանկարի արուեստին միջեւ: Օրինակ մը տալու համար յիշենք պարագաներ, երբ շարժանկարը չէ դաւաճանած գրական երկին, հաւատարիմ մնացած եւ բերած է պատկերի զգայնութեան յաւելեալը, ինչպէս այդ եղած է Էռնեստ Հեմինկուէյի «Ծեր մարդը եւ ծովը» գիրքի բեմականացման պարագային, Սփենսեր Թրէյսիի խաղարկութեամբ, կամ Ֆրանսուա Մորիաքի «Թերեզ Տեզքերու»-ն` Ֆիլիփ Նուարէյի եւ Էմանուէլ Ռիվայի խաղարկութեամբ:

Media-ները գրականութեան ժողովրդականացման եւ լայն շրջանակներու հետաքրքրութեան ստեղծան կրնան նպաստել, զայն դուրս բերել ընտրանիի մը, դպրոցներու, համալսարաններու եւ գրասէրներու շրջանակէն: Բայց միշտ պէտք է կրկնել, որ աշխատանքը պէտք է կատարուի որակով` հեռու մնալով ամբոխավարութենէ եւ չարաշահումներէ:

Որպէս ժողովուրդ, Հայաստան եւ սփիւռք(ներ), գրականութիւն մշակողներով, բայց նաեւ ազգի ղեկավարներով այս հարցերը պէտք է քննել, լուծումներ գտնել, որպէսզի գրականութիւնը զարգանայ, հայերէն գիրքը վերադառնայ հայոց տուները, գիրքերու տպաքանակը եւ սպառումը չդառնան հոգեհանգստեան արարողութիւն:

Եւ տեւաբար պէտք է լուսաբանել մեր ժողովուրդը, անոր հասկցնել Յակոբ Օշականի իմաստութիւնը` որ մագաղաթը աւելի կ՛ապրի, քան` մարմարը, եւ մենք որպէս ազգ` կ՛ապրինք այդ մագաղաթին հետ, կամ չենք ապրիր, կ՛ըլլանք օտարաբարբառ եւ օտարագիր ծագումով հայեր: Այս հիմնական գաղափարով պէտք է դատել մեր ղեկավարութիւնները եւ ըստ այնմ վստահութիւն յայտնել:

Քաջութիւն կ՛ունենա՞նք մենք մեզ դատելու` ըստ մեր գրական երկերու տպաքանակին եւ սպառման, ըստ մեր հայերէն գիրք վաճառող գրատուներու թիւին: Թիւերու լեզուն վիճելի չէ: Անոնց ընթերցումը տոկալու եւ տեւելու ազնիւ քաղաքականութեան ալֆան եւ օմեկան է:

Թարգմանչաց տօնին Մեսրոպ Մաշտոցը յիշենք, բայց ա՛յս ալ ըսենք ազգի վաղուան իրաւունքին համար, հոգեհաւաքի համար, որուն համար արտաքին օժանդակութիւն պէտք չէ սպասել:

31 հոկտեմբեր 2018, Նուազի-լը-Կրան

Տարբեր բառեր են ռազմավարութիւնն ու ռազմագիտութիւնը, որոնց մասին յատուկ դասընթացներ կը տրուին ռազմական բնագաւառէն ներս մասնագիտացող բանակայիններու, քաղաքագէտներու եւ ռազմագէտներու:

Վերջին շաբաթներուն Միացեալ Նահանգներէն Հայաստան ժամանած պետական պատուիրակութիւններու եւ քաղաքագէտներու այցելութիւնները թէ՛ ռազմավարական եւ թէ՛ ռազմագիտական բնոյթ ունէին:

Հաւանաբար Միացեալ Նահանգներու պատուիրակութիւններուն մեկնակէտն էր ռազմավարութիւնը, սակայն նկատի ունենալով անոնց գործընթացն ու յատկապէս անցեալի գործունէութիւնը, առանց յստակօրէն արտայայտուելու, անոնք կը բացայայտէին, որ ռազմագիտութիւնն էր իրենց համար առաջնահերթը եւ, հետեւաբար, ռազմագիտական ակնոցով մօտեցան հարցերուն:

Այս գծով արդէն իսկ բաւական մելան հոսեցուցին Միացեալ Նահանգներու նախագահի ազգային անվտանգութեան հարցերով խորհրդական Ճոն Պոլթընի արտայայտութիւններն ու քողարկուած առաջարկները:

Նոյնիսկ Մոսկուան, յանձինս արտաքին գործոց նախարարութեան, արծարծած  ու վերլուծած է Պոլթընի խօսքերը` բաղդատելով եւ համեմատելով Հայաստանի մէջ Միացեալ Նահանգներու դեսպան Ռիչըրտ Միլզի նախապէս կատարած յայտարարութեան հետ: Արցախը «գրաւուած հող» անուանելով` Միլզ նաեւ իր հրաժեշտի խօսքին մէջ տեղեկացուցած էր, որ Միացեալ Նահանգներ քաղաքական խմբաւորումներու աջակցած են Հայաստանի մէջ:

Պոլթընի այցելութեան օրերուն նախագահ Տանըլտ Թրամփի խորհրդական եւ Նիւ Եորքի նախկին քաղաքապետ Ռուտի Ճուլիանի, որ իր կարգին այցելած էր Հայաստան եւ մասնակցած` Եւրասիական տնտեսական յանձնախումբին կազմակերպած տնտեսական համախմբումին, իր «Թուիթըր»-եան գեղգեղանքին մէջ ռազմավարութիւնն ու ռազմագիտութիւնը իրար խառնելով` յայտնած էր, որ իր երկիրը աշխարհը կ՛առաջնորդէ դէպի խաղաղութիւն ու ազատութիւն, որուն շնորհիւ` աշխարհը պիտի դառնայ խաղաղ վայր մը, ուր պիտի գնահատուին մարդկային նուաճումներն ու ազատութիւնը:

Հաւանաբար Ճուլիանի տեղեակ չէ, որ 1992-ին Քոնկրեսին կողմէ «Ազատութեան աջակցութիւն»՛ հռչակագիր մը (907-րդ բանաձեւ) վաւերացուած էր, ուր յստակօրէն կը նշուի, որ Միացեալ Նահանգներ պէտք է արգիլեն ազրպէյճանական բանակին զինուորական կամ այդ բնագաւառին հետ կապ ունեցող ապրանքներու վաճառքը:

Դժբախտաբար այդ օրէնքը չի կիրարկուիր, եւ Ռուսիայէն կատարած գնումներու կողքին, Պաքու նաեւ կը սպառազինուի Միացեալ Նահանգներէն: Եւ դեռ աւելի՛ն. պէտք է նշել Պոլթընին մէկ արտայայտութիւնը` Հայաստանին զէնք վաճառելու ամերիկեան պատրաստակամութեան մասին:

Այս կատարուած իրողութեան լոյսին տակ Ճուլիանի Հայաստան կատարած այցելութեան իր գեղգեղանքին մէջ եզրակացուցած է, թէ աշխարհի վրայ չկայ այլ ազգ, որ ունենայ մարդկային արժանապատուութիւնը պաշտպանելու ուժ եւ արժէքներ, որքան` ամերիկացիք:

Ընթերցողին կը մնայ այս ռազմավարութիւնն ու ռազմագիտութիւնը գնահատելը, կամ աւելի ճիշդ` քննադատելը: Մինչ այդ, արդէն իսկ  Անգարա-Պաքու-Թեհրան եռեակը շտապօրէն գործի լծուելով` ստորագրած է տարածաշրջանէն ներս համագործակցութեան  հռչակագիր մը:

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ

Մոնրէալի մէջ 2018-ին լոյս տեսաւ բժիշկ Կարպիս Հարպոյեանի «Հայ բժիշկներուն, ատամնաբուժներուն եւ դեղագործներուն ոդիսականը Հայկական ցեղասպանութեան ընթացքին» գիրքը, բաղկացած` 217 էջերէ: Գիրքին հրատարակութիւնը իրականացած է Լոս Անճելըսի «Արարատ» տան Էսքիճեան թանգարանի մեկենասութեամբ, որուն հեղինակը իր շնորհակալութիւնը կը յայտնէ: Հարպոյեան գիրքը ձօնած է Հայոց ցեղասպանութենէն վերապրած իր հօր ու մօր` Թորոս եւ Մարթա Հարպոյեաններուն:

Գիրքը կը բացուի Քանատայի հայոց թեմի առաջնորդ Բաբգէն արք. Չարեանի օրհնութեան խօսքով:

«Խղճի պարտք մը» խորագիրով հանդէս կու գայ Սարգիս Մահսէրէճեան: Ան կ՛ըսէ, որ բժշիկ Կարպիս Հարպոյեանի այս հատորը ամէն բանէ առաջ խղճի պարտք մըն է, հատուցուած` հայ փաղանգի մը, որ իր կեանքով վճարեց թուրք ցեղասպանին, իսկ եթէ եղան վերապրողներ, պատմական ոճիրին հետքերն ու մորմոքը կրեցին ցմահ` պահանջատիրական ու արդար հատուցման անժամանցելի պատգամ մը փոխանցելով յաջորդ սերունդներուն` դատին ժառանգորդներուն, նահատակուած ու վերապրող փաղանգին անդամները հայ բժիշկներ, դեղագործներ ու մէկ խօսքով` մարդոց կեանքի փրկութեան ու ցաւերուն ամոքումին լծուած առաքեալներ էին, որոնք բարիք կը բաշխէին առանց խտրութեան:

Մահսէրէճեան կը շարունակէ ըսելով, որ հատորը աղաղակող դատապարտանք է Թուրքիոյ պետական պատասխանատուներուն ու մանաւա՛նդ հասցէին, այն թուրք բժիշկներու, որոնք ծրագրեցին Ցեղասպանութիւնը:

Նախաբանին մէջ Հարպոյեան կ՛ըսէ, որ հայ բժիշկները, ատամնաբուժները եւ դեղագործները, իբրեւ հայ ժողովուրդի զաւակներուն ընտրանիին մաս կազմող փաղանգ մը, չխնայեցին հայ բժիշկներու դասուն: Թուրք բժիշկները դարձան առաջին մեղսակիցները հայ բժիշկներու, ատամնաբուժներու եւ դեղագործներու սպանութեան: Հարիւրաւոր հայ բժիշկներ, ատամնաբուժներ եւ դեղագործներ նահատակուեցան, ուրիշներ հիւանդանոցներու մէջ ծառայութեան ընթացքին ժանտախտէ վարակուեցան ու մահացան: Իսկ շատեր, ապրելէ ետք Ցեղասպանութեան գողգոթան, նախախնամութեան կարգադրութեամբ վերապրեցան, ցրուեցան աշխարհի չորս ծագերը ու շարունակեցին իրենց բժշկական առաքելութիւնը` հանդէպ ողջ մարդկութեան:

Հարպոյեան կ՛ըսէ, որ Ցեղասպանութենէն առաջ հայ բժիշկները յանձն առած են կարեւոր պաշտօններ Պոլսոյ կայսերական վարժարանին եւ զինուորական բարձրագոյն հիւանդանոցներուն մէջ: Անոնք բերած են իրենց սիրայօժար մասնակցութիւնը թրքական բանակի բժշկական ծառայութեան եւ օսմանեան կայսրութեան բժշկական վերելքին: Հայ բժիշկներէն շատեր ղրկուած են կռուի դաշտ` ի խնդիր հայրենիքի պաշտպանութեան: Անոնցմէ շատեր գործած են իբրեւ թաղապետական բժիշկներ: Մեծ թիւով հայ բժիշկներ արժանացած են պետական բարձրագոյն շքանշաններու եւ բարձր  պատիւներու` օսմանեան հայրենիքին նկատմամբ իրենց ծառայութեան համար:

Հեղինակը կ՛ըսէ, որ երդմնադրուժ թուրք բժիշկներ իրենց արիւնարբու ձեռքերով խողխողեցինն հայրենիքին նուիրեալ հայ բժիշկները եւ եղան դահճապետները իրենց գործակից, պարտաճանաչ հայ արհեստակիցներուն: Ջարդարար թուրք բժիշկները առաջնորդուեցան մոլեռանդ ազգայնամոլութեամբ եւ կծու նախանձով: Բժիշկները Նազըմ եւ Պէհաէտտին Շաքեր հիմնական դերակատարութիւն ունեցան հայկական ջարդերու կազմակերպումին եւ գործադրութեան մէջ:

Կարգ մը թուրք բժիշկներ սուտ բժշկական վկայագիրներ տուած են նահատակուած հայերու անունով: Ուրիշ թուրք բժիշկներ անմարդկային եւ հրէշային անդամահատումներ կատարած են` հայ աղջիկներու: Թուրք ակնաբուժներ, փոխանակ դարմանելու իրենց ներկայացած հայ հիւանդներուն աչքերը, այնպիսի դեղեր գործածած են, որոնք տեսողութեան կորուստ պատճառած են:

Բժիշկ Կարպիս Հարպոյեանի ուսումնասիրութիւններուն համաձայն, նահատակուած են 198 բժիշկ, 16 ատամնաբուժ, 100 դեղագործ եւ 2 անասնաբուժ: Նահատակուողներուն ընդհանուր թիւը եղած է 316:

Ժանտախտէ մահացած են 54 բժիշկ, 4 ատամնաբուժ եւ 21 դեղագործ: Ժանտախտէ մահացածներուն ընդհանուր թիւը եղած է 79:

Վերապրած են 71 բժիշկ, 17 դեղագործ, 7 ատամնաբուժ եւ 2 անասնաբուժ, վերապրողներուն ընդհանուր թիւը եղած է 97:

Հարպոյեան ներկայացուցած է նահատակուած, ժանտախտէ մահացած եւ վերապրած բժիշկներուն, ատամնաբուժներուն եւ դեղագործներուն անունները եւ ամփոփ կենսագրութիւնները:

Հարպոյեան կ՛եզրափակէ` ըսելով որ վիճակագրութիւները ամբողջական չըլլալով հանդերձ կը ցոլացնեն բժշկական ասպարէզին մէջ գործող հայ հանճարի եւ հայ մտքի կորուստին ահաւորութիւնը:

ՌՈԶԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ

Նա ընդամէնը մէկ հայկական երգ երգեց ու այդ երգով կարողացաւ գրաւել աշխարհի բոլոր ծայրերում ապրող հայերի սրտերը: Ֆրանսացի պարիթոն, ֆրանսական Ազգային պահակագնդի երգչախմբի անդամ ժերեմի Տելվերը համահայկական սիրոյ արժանացաւ այն բանից յետոյ, երբ առասպելական Շարլ Ազնաւուրի հոգեհանգստի արարողութեան ժամանակ գեղեցիկ մեկնաբանութեամբ ներկայացրեց «Հայկական վալս» ստեղծագործութիւնը` չտիրապետելով հայերէնին: Տելվերը Հայաստանում է, Երեւանում մասնակցում է «Քեզ համար, Ազնաւո՛ւր» խորագրով համերգին` այստեղ ներկայացնելով հայերի սրտերը գերած ստեղծագործութիւնը:

Ժերեմին անկեղծանում է` իր փոխարէն կարող էր լինել ցանկացած այլ երգիչ, որովհետեւ Ֆրանսայում բազում տաղանդաւոր արուեստագէտներ կան: Բայց բախտը ժպտաց հէնց իրեն: «Արմէնփրես»-ի հետ զրոյցում երգիչը պատմում է Հայաստան այցի, Շարլ Ազնաւուրի երգերի ու միւզիքըլում երգելու երազանքի մասին:

Համահայաստանեան Սէր` Մէկ Երգից Յետոյ

Չէի սպասում, որ երգից յետոյ նման արձագանգ կը լինի: Ֆրանսական ազգային պահակագնդի երգչախմբում բոլորս շատ զարմացանք նման արձագանգից, որովհետեւ պարզապէս մեր գործն էինք անում: Մենք Ֆրանսայում յաճախ ենք ելոյթ ունենում մեծ մարդկանց հրաժեշտի արարողութիւններին: Շատ կարճ ժամանակ ունէինք կազմակերպչական առումով ամէն ինչ հասցնելու համար: Մենք շատ կեդրոնացած էինք աշխատում ու, անկեղծ ասած, չէինք սպասում նման արձագանգի, աղմուկի, սիրոյ:

Սէր Երաժշտութեան Նկատմամբ

Ես երաժիշտների ընտանիքից չեմ: Սովորել եմ պատմութիւն եւ աշխարհաքաղաքականութիւն, դրանից յետոյ` ընդունուել երաժշտանոց, եւ իմ կեանքը փոխուել է: Երգել եմ տարբեր երգչախմբերում, յետոյ յայտ եմ ներկայացրել` երգելու Ֆրանսական Ազգային պահակագնդի երգչախմբում: Տղամարդկանց հոյակապ խումբ է, որը ղեկավարում են երկու կին: Մենք բազմաթիւ արարողութիւնների ենք մասնակցում, Ֆրանսայում համերգներ տալիս: Երբեմն ելոյթ ենք ունենում եւրոպական երկրներում:

Երբ փոքր էի, եւ ձայնասփիւռից երաժշտութիւն էր հնչում, միշտ ձայնակցում էի, երգում: Այդ թւում` նաեւ` Շարլ Ազնաւուրի երգերը: Բայց այդ ժամանակ դասական երաժշտութիւն չէի պարապում: Ֆրանսայում աւագ դպրոցում սովորելու տարիներին բացայայտեցի դասական երաժշտութիւնը: 20 տարեկան էի, երբ ընդունուեցի երաժշտա նոց, հիմա գրեթէ 34 տարեկան եմ:

Որեւէ գործիք չեմ նուագում: Իմ միակ գործիքը ձայնս է:

Ֆրանսական Ազգային Պահակագնդի Երգչախմբի Հնարաւոր Այցը Հայաստան

Ի հարկէ ես սիրում եմ դասական երաժշտութիւն, բայց սիրում եմ նաեւ Ճազ: Հայաստանի մշակոյթի նախարար Լիլիթ Մակունցի եւ Հայաստանում Ֆրանսայի դեսպան Ժոնաթան Լաքոթի հետ եղանք «Մեցցօ» ակումբում: Ուղղակի հիասքանչ էր: Ճազ շատ եմ սիրում, իմ տանն էլ շատ եմ ճազ երաժշտութիւն լսում, որովհետեւ այն շատ գեղեցիկ է:

Մենք Լիլիթ Մակունցի եւ Ժոնաթան Լաքոթի հետ քննարկել ենք ֆրանսական Ազգային պահակագնդի երգչախմբի` Հայաստանում հնարաւոր հիւրախաղերի կազմակերպումը: Մեր երգչախումբն այնքա՜ն գեղեցիկ երգացանկ ունի, յուսով եմ, որ մի օր կը կարողանանք այն ցոյց տալ հայ ունկնդրին: Ի հարկէ դա կապուած է մեծ ծախսերի հետ, որովհետեւ երգչախմբում 40 երգիչ է, գումարած` դաշնակահար, խմբավար, խմբավարի օգնական եւ այլք: Գիտեմ, որ հեշտ նախագիծ չէ: Բայց ես ցանկանում եմ իմ գործընկերներին ցոյց տալ Հայաստանը, որովհետեւ դուք հիանալի, ջերմ, բարի մարդիկ էք: Նրանք արժանի են տեսնելու այս ամէնը: Ազնաւուրի հոգեհանգստին միայն ես չէի երգում: Նրանք բոլորն ինձ հետ էին: Ես այսօր այստեղ մենակ եմ, եւ նրանք էլ պէտք է գան Հայաստան:

Երաժշտութիւնն Ու Արշաւները

Ես շատ եմ սիրում արշաւների մասնակցել, սարեր մագլցել, գեղեցիկ բնապատկերներ տեսնել: Ֆրանսան շատ գեղեցիկ երկիր է: Յուսով եմ` նաեւ Հայաստանում էլ արշաւների կը մասնակցեմ: Հայաստանի մշակոյթի փոխնախարար Տիգրան Գալստեանն ինձ հրաւիրել է իր հետ արշաւի: Յուսով եմ` կատակ չէր, որովհետեւ շատ եմ սիրում արշաւներ: Եւ յոյս ունեմ, որ կ՛իրականացնենք այդ գաղափարը, որովհետեւ այստեղ հիասքանչ բնապատկերներ կան: Բնաշխարհն ինձ ոգեշնչում է, ես շատ եմ սիրում լինել բնութեան գրկում:

Բացի այդ, շատ եմ սիրում ոչինչ չանել: Ուղղակի հանգստանալ գիւղում: Սիրում եմ հանդիպել ընկերներիս հետ: Ընկերներիցս շատերն են երաժիշտներ, յաճախ չենք հանդիպում, քանի որ մշտապէս շրջագայութիւնների մէջ ենք:

Ես վայելում եմ կեանքը: Կեանքն իրօք շատ կարճ է, պէտք է պարզապէս վայելել այն:

Ես ֆրանսացի եմ, սիրում եմ նաեւ համեղ սնուել, լաւ գինի ըմպել: Այստեղ պարզապէս հիանալի գինի խմեցի: Հայկական խոհանոցը շատ լաւն է, Գառնիում շատ համեղ խորոված համտեսեցինք:

Հայաստանում Հանդէս Գալը` Մեծ Պատիւ

Պէտք է ասեմ, որ այստեղ շատ բան չեմ հասցրել տեսնել: Բազում լրագրողների հանդիպեցի (ծիծաղում է): Ժամանակացոյցս յագեցած է բազում հանդիպումերով, փորձերով: Շատ կարճատեւ ճանապարհորդութիւն է: Արդէն հանդէս եմ եկել օփերային թատրոնում: Շնորհակալ եմ Հայկ Պետրոսեանին Շարլ Ազնաւուրին նուիրուած այս հիանալի համերգը կազմակերպելու համար:

Մեծ պատիւ է, որ ինձ հրաւիրել են, որովհետեւ, գիտէ՞ք, ես պարզապէս լաւ երգիչ եմ, բայց իմ երկրում այնքա՜ն լաւ երգիչներ կան: Ես ինձ շատ բախտաւոր եմ համարում, որ այստեղ եմ:

Բացայայտելով Ազնաւուրին

Ես շատ փոքր էի, երբ բացայայտեցի Շարլ Ազնաւուրին: Իմ մայրիկն ու հայրիկը շատ են լսել ֆրանսական երգեր, այդ թւում` Շարլ Ազնաւուրի գործերը: Ազնաւուրը կարծես եղել է իմ ընկերը: Ես երեք անգամ հեռուից տեսել եմ նրան, բայց անձնապէս չեմ ճանաչել: Բայց ես նրա երկրպագուն եմ եղել:

Շատ սիրելի երգեր ունեմ նրա երկացանկից` Լա Պոէմ, Լա Մամա-ն, Մուրիր տ՛էմէ, Իէր անքոր-ը Գիտէ՞ք, այնքա՜ն շատ են: Ազնաւուրը մեծ մարդ էր, հանճար, այնքա՜ն երգեր ունի գրած:

Միւզիքըլում Երգելու Երազանք

Քանի որ ես դասական երգիչ եմ, շատ եմ երգում նաեւ օփերային ստեղծագործութիւններ: Յաջորդ ամիս երգելու եմ Փարիզի «Օփերա քոմիք»: Յոյս ունեմ, որ  մի օր Պրոտուէյի որեւէ միւզիքըլում կ՛երգեմ: Երեւի, սա իմ երազանքն է:

Լուսանկարները` Տաթեւ Դուրեանի

Հարցազրոյցը վարեց` ՐԱՖՖԻ ՏեՄԻՐՃԵԱՆ

«Վ.Ձ.».- Որո՞նք են թեմին գլխաւոր դժուարութիւնները:

ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ.- Այն դժուարութիւնները, որ մենք կը դիմագրաւենք, կը դիմագրաւենք ոչ միայն որպէս առաջնորդարան, այլ կը դիմագրաւենք նախ որպէս Լիբանան եւ ապա` լիբանանահայութիւն: Մենք ունինք մարդուժի դժուարութիւն, նախ մարդը` որպէս քանակ. երկրորդ, ունինք մարդու մասնագիտական դժուարութիւն` զանազան ծրագիրներու եւ բնագաւառներու կապուած: Ունինք նիւթական դժուարութիւն, այսօրուան տնտեսական դժուարութիւնները, որուն մէջէն կ՛անցնին Լիբանանը եւ լիբանանահայութիւնը, եւ որ մեծ մասամբ բազմածալ դժուարութիւններու դիմաց կը դնէ մեզ, որովհետեւ մենք` որպէս համայնք, այլ համայնքներու կարգին, ինչ որ կ՛ընենք մեր բոլոր մարզերուն մէջ, խորքին մէջ այլ ցամաքամասերու վրայ պետութիւնն է, որ կ՛ընէ: Եթէ պետութիւնը այս բոլորը ընէր իր ժողովուրդին համար, մեր բեռը նուազ պիտի ըլլար. սակայն գիտէք Լիբանանի դրուածքը, եւ նոր չէ այս իրականութիւնը: Լիբանանի անկախութենէն մինչեւ այսօր այս պայմանները, փոխանակ բարելաւուելու, կարծէք կարծրացած վիճակ մը ունին, եւ ամէն մարդ ու ամէն համայնք իր լուծումները պէտք է գտնէ: Այս առնչութեամբ առաջնորդարանի մէջ այն, ինչ որ կը կատարենք բոլոր մակարդակներու վրայ եւ Առաջնորդարանին ընդմէջէն մեր ծուխերուն եւ եկեղեցիներուն մէջ, ես կը հաւատամ, որ շարունակական վերատեսութեան, վերակազմակերպման եւ վերադասաւորումի կարիքը ունի: Այդ ուղղութեամբ անտարբեր եւ ձեռնածալ չենք մնացած: Սկսած ենք վերաորակաւորման աշխատանքներուն: Ես կրնամ նաեւ ըսել, որ հոգեւոր գետնի վրայ Կրօնական ժողովին հետ մենք շաբաթօրեայ ժողովներ ունինք: Անհրաժեշտ կը նկատեմ այդ հետեւողական ժողովները, որովհետեւ մեր քահանայ հայրերը ոչ թէ միայն իրենց ծուխի հովիւներն են, այլ առաջնորդարանի եւ առաջնորդի ներկայութիւնն են մեր կեանքին մէջ, ամէնօրեայ շփումի մէջ են մեր ժողովուրդին հետ: Դժուարութիւնները, որոնք կան, յաղթահարելի են այն առումով, թէ մենք ի՛նչ վճռակամութեամբ, ի՛նչ տեսիլքով, ի՛նչ նուիրումով կ՛ուզենք յաղթահարել զանոնք: Ես կը հաւատամ, որ հակառակ տիրող ընկերային, տնտեսական եւ այլ դժուարութիւններուն` մենք հայո՛ւ իւրայատուկ կամքով, վճռակամութեամբ պիտի կարողանանք յաղթահարել այս բոլորը: Թերեւս անցեալին աւելի դիւրին կ՛ըլլար, սակայն այսօր եւս մենք եթէ կարենանք մեր շուրջ համախմբուած մարդուժը բազմապատկել, մասնագէտները ներառել եւ, ասոր կողքին, անոնք, որոնք նիւթական լայն կարելիութիւններ ունին, եթէ գիտակցին, որ աւելի պէտք է նուիրեն, քան` անցեալին, շատ բան կը փոխուի մեր կեանքին մէջ:

ՐԱՖՖԻ ՏԵՄԻՐՃԵԱՆ.- Մենք մարդուժ չունի՞նք, թէ մարդուժը մեր առօրեային մասնակից դարձնելու խնդիրներ ունինք:

ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ.- Մենք մարդուժ ունինք, սակայն պէտք է որդեգրել նոր մօտեցում եւ նոր մեթոտ, որպէսզի այդ մարդիկը մեր մօտ, մեր մէջ ունենանք: Պէտք է անոնց մասնակցութիւնը խորացնենք եւ ծաւալենք: Ես պատրաստ եմ մեր ժողովուրդի բոլոր զաւակներուն հետ հանդիպելու, որպէսզի մտիկ ընենք իրարու մտահոգութիւններն ու առաջարկները: Չեմ ըսեր, որ անմիջական լուծումներ կրնամ գտնել բոլոր հարցերուն, սակայն կ՛ուզեմ մէկ բան ընդգծել. մենք նուազագոյնը, որ կրնանք ընել մեր ժողովուրդի զաւակներուն համար, ուր որ ալ ըլլան անոնք եւ ինչ մտահոգութիւններ ալ ունենան, ըսել, որ մենք պատրաստ ենք զիրենք լսելու:

Ր. Տ.- Ազգային վարժարաններու կացութիւնը այսօր ինչպէ՞ս կ՛արժեւորէք:

ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ.- Առաջին օրէն նախապատուութիւն տուած եմ վարժարաններուն եւ ամէն բանէ առաջ իմ առաջին այցելութիւնս կատարեցի մեր չորս ազգային վարժարաններուն` Միացեալ, Եղիշէ Մանուկեան, Նուպարեան-Խրիմեան եւ Յառաջ-Գ. Կիւլպէնկեան: Անշուշտ, երբ ազգային վարժարաններու մասին կը խօսինք, պիտի ընդունինք մէկ իրականութիւն, որ ամէն բան յարաբերական է` թէ՛ քանակական եւ թէ՛ որակային առումով: Այդ իմաստով մենք չենք կրնար երազապաշտ ըլլալ եւ ըսել, որ մենք նոյնիսկ եթէ մեր բոլոր կարելիութիւնները ի սպաս դնենք հայ վարժարանին, պիտի ունենանք անցեալի մեր փառաւոր կրթական համակարգը, սերունդը, շրջանաւարտները եւ այլն: Այդ իրապաշտութենէն մեկնելով` մենք մեծ պատասխանատուութիւն ունինք մեր վարժարաններուն հանդէպ, որովհետեւ մեր վարժարանները միայն կրթական օճախներ չեն: Մենք մեր վարժարաններուն մէջ հայ նոր սերունդը կը կազմաւորենք, հայ մարդը կը կերտենք, լիբանանահայը կը պատրաստենք: Այդ իմաստով, ես պիտի ընդգծեմ դարձեալ նոյն հրամայականը. մենք չենք կրնար միայն աւանդականին կառչիլ եւ ոչ ալ` արդիականին կամ գերարդիականին դիմաց մեր դռները եւ պատուհանները լայն բանալ: Մենք պիտի գտնենք ոսկի միջինը, որպէսզի կարենանք այսօրուան հայ պատանին այնպէս մը կազմաւորել, որ ան դառնայ վաղուան հայ երիտասարդը, հայ ծնողը, հայ ղեկավարը, հայ հոգեւորականը: Մենք պիտի ընդունինք, որ մեր վարժարաններուն ներկայ վիճակը իտէալական չէ: Պէտք է աւելի լաւին եւ լաւագոյնին ձգտինք: Մենք ազգային վարժարաններուն գծով, գործակցաբար մեր Ուսումնական խորհուրդին, կարգ մը նախաձեռնութիւններ ունինք` կապուած հայ աշակերտ հովանաւորելու ծրագիրին, մեր ուսուցիչներու վկայականներուն, կրթական մակարդակին ու տնօրէններու թեկնածուներու փնտռտուքին հետ: Ասոնք բոլորը մեր ամէնօրեայ կեանքին հետ աղերս ունին, եւ մենք չենք կրնար սառեցնել ամէն բան եւ իտէալականին նախաձեռնել: Մենք լաւագոյնին ձգտելու համար մեր ուժերը պէտք է համադրենք: Կոչ կ՛ուղղեմ մեր բոլոր պատասխանատուներուն, բոլոր անձերուն, որոնք հայ դպրոցով մտահոգ են եւ հայ դպրոցի մէջ են, ինքնաքննադատական մօտեցումով խղճմտօրէն քննենք մեր ներկան եւ նախապատրաստենք մեր ապագան: Առնենք քայլեր, որոնք մեր դպրոցը լաւէն աւելի լաւին եւ լաւագոյնին կ՛առաջնորդեն:

Ր. Տ .- Ծրագիրները իրականացնելու համար նիւթականը կարեւոր բաժին մըն է, եւ արդէն իսկ ըսիք, որ դժուարութիւնները առկայ են: Առաջնորդարանի տնտեսական վիճակը բարելաւելու ի՞նչ տեսակի նախաձեռնութիւններ պիտի իրականացնէք:

ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ.- Նիւթական դժուարութիւններ բոլորս ալ ունինք` թէ՛ որպէս անհատ, թէ՛ որպէս ընտանիք եւ թէ՛ որպէս կառոյց, եւ այս պարագան մասնաւորելով` որպէս Առաջնորդարան: առաջնորդարան երբ կ՛ըսեմ, չեմ հասկնար մեր առաջնորդարանի շէնքը` իր գրասենեակներով, այլ` առաջնորդարանը իր հովանաւորած բոլոր մարմիններով, որոնց մէջ կը մտնեն դպրոցը, ընկերային ծառայութիւնը, մեր կալուածներու շահարկման առաջնահերթութիւնը, մեր եկեղեցիները, մեր ծուխերը, մեր եկեղեցւոյ մարմինները… Ներկայիս մենք հասած ենք հանգրուանի մը, որ երբ կը խօսինք մասնագիտութեան մասին, նաեւ պէտք է խօսինք տնտեսական մասնագիտութեան մասին: Ես կ՛ուզեմ հոս իմ գոհունակութիւնս յայտնել, որ առաջնորդարանը իր Տնտեսական խորհուրդով կը փորձէ այսօրուան պայմաններուն համապատասխան ծրագիր մը մշակել եւ նախաքայլերու դիմել: Մենք նոյեմբերին պիտի գումարենք մեր Ազգային երեսփոխանական ժողովը եւ հոն Ազգային վարչութիւնը պիտի ներկայացնէ անցնող երկամեակին  առաջնորդարանին կատարած աշխատանքին տնտեսական եւ բարոյական զեկոյցը, նաեւ` յաջորդ տարեշրջանի նախահաշիւը եւ պատկերացումը: Այս բոլորին մէջ մեր Տնտեսական խորհուրդը, որ կը բաղկանայ մասնագէտ երիտասարդներէ, իր հսկայական աշխատանքը ունի եւ պիտի շարունակէ գործը: Անշուշտ, մեր բոլոր խորհուրդներն ալ երախտարժան աշխատանք կը կատարեն, սակայն մասնագիտացումը եւ ինքնաորակաւորումը կը նկատեմ հրամայական: Երբ մենք կը մասնակցինք մեր եկեղեցւոյ, դպրոցի, ակումբի եւ միութիւններու կեանքին, պէտք է մասնակցինք որպէս ամբողջական հայ մարդ, այսինքն` իւրաքանչիւրը իր ունեցած կարողութեան համեմատ, եւ անոնք, որոնք նիւթական կարելիութիւն ունին, պէտք չէ գոհանան իրենց նուազագոյնը տալով, պէտք չէ խորհրդանշական մասնակցութիւն ունենան մեր կեանքին մէջ: Ես վստահ եմ, որ ունինք հայորդիներ, որոնք ունին նիւթական լայն կարելիութիւններ.ինչո՞ւ չմտածենք հիմնադրամներ հաստատելու մասին:

Ր.Տ.- Սրբազա՛ն հայր,դուք հանդիպումներ կ՛ունենաք նաեւ ընկերային դժուարութիւններ ունեցող պարագաներու հետ: Կարգ մը անհատներուն բնակարաններն անգամ կ՛այցելէք: Այս մէկը ձեր առաջնահերթութիւններու շարքին կը դասէ՞ք:

ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ.- Եկեղեցւոյ առաքելութեան մաս կը կազմէ ընկերային ծառայութիւնը: Ես պիտի ուզեմ նաեւ բարեփոխել այս հասկացողութիւնը եւ ըսել` ընկերային զօրակցութիւնը: Աւելցնեմ, որ ոչ թէ միայն հրամայական առաջնահերթութիւն կը նկատեմ կարիքաւոր ընտանիքներու եւ անձերու հետ շփուիլը, այլ նախ որպէս երեւոյթ բնական, մարդկային, հովուական, քրիստոնէական, հայկական եւ էական կը նկատեմ այս մէկը: Այսօր պատահականութեան արդիւնք չէ, որ մեր հաւաքական կեանքին մէջ մենք ունինք զանազան բարեսիրական միութիւններ, որոնք իրենց հերթին շատ գնահատելի աշխատանք կը կատարեն: Պատահականութեան արդիւնք չէ, որ մեր առաջնորդարանը ունի ընկերային յանձնախումբ, բնակարանային յանձնախումբ, մեր եկեղեցիները ունին աղքատախնամներ կամ ընկերային ծառայութեան զանազան եղանակներ: Ինչո՞ւ առաջնորդը` որպէս անձ, որպէս հոգեւորական, կարելիութիւն պիտի չունենայ կամ պիտի չստեղծէ շփման մէջ ըլլալու իր զաւակներուն հետ: Կեանքի դառն պայմաններու բերումով մեր շուրջ կան զրկեալներ, կարիքաւորներ, եւ ես անոնց այցելելով` կ՛ուզեմ իրենց ըսել, որ ես նաեւ իրենց եղբայրն եմ, հայրն եմ, առաջնորդն եմ: Ես կը մտածեմ, որ այս անձերը նոյնիսկ չեն կրնար առաջնորդին մօտենալ կամ առաջնորդարան գալ, եւ առաջնորդն ու առաջնորդարանը պէտք է ասոնց քով երթան. չմոռնանք նաեւ, որ մեր հոգեւորականներուն ջախջախիչ մեծամասնութիւնը, ներառեալ` անձս, կարիքաւոր ընտանիքներէ եկած ենք: Անջնջելիօրէն յիշողութեանս մէջ դրոշմուած է մեր ծուխի քահանայ հօր ամէն շաբաթ երեկոյեան Սանճագ քեմփի մեր անշուք յարկին տուած այցելութիւնը, երբ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի օրերուն, Նապաայի դէպքերուն ժամանակ, երիտասարդ հօրեղբայրս նահատակուեցաւ, եւ տէր հայրը իր մխիթարութեամբ ամոքեց մեր ընտանիքին ցաւը:

Ր. Տ.- Անցնող շաբաթներուն ծանօթացման հանդիպումներ ունեցաք` այցելելով լիբանանահայ կառոյցներու կեդրոնները: Այդ այցելութիւններէն ի՞նչ տպաւորութիւններ ստացանք:

ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ.- Որպէս առաջնորդարան` մենք ունինք նախ սահմանադրական գործունէութիւն, որուն կողքին, ունինք նաեւ հովուական ծառայութիւն: Սահմանադրական գործունէութիւնը կը յենի մեր կանոնագրութեան վրայ, եւ այդ մէկը ես ի պաշտօնէ պարտաւոր եմ գործադրել եւ անոր հեզասահութեան հսկել: Այս քանի մը շաբաթներու ընթացքին գործնականօրէն ցոյց տուի, որ մեր ժողովուրդի կեանքին մէջ գործող բոլոր միութիւնները եւ անհատները սրտիս մօտ են, եւ ես կը նկատեմ զիրենք ծառայակիցներ: Այս իմաստով, ի՛նչ ծրագիր, որ կայ, ե՛ւ որպէս առաջնորդարան ե՛ւ որպէս առաջնորդ, մենք կրնանք միասին իրականացնել` այդ աշխատանքները առաւել եւս արդիւնաւորելու համար: Եթէ կան մասնաւոր ծրագիրներ, որոնք կը գործադրուին մեր միութիւններուն կողմէ եւ հոն դարձեալ մեր օժանդակութեան կարիքը կայ` որպէս, ներկայութիւն, որպէս հովանաւորութիւն եւ այլապէս` պատրաստ եմ այս ծրագիրներուն նաեւ օժանդակելու: Այս իմաստով, գործակցութիւնը պարագայական պէտք չէ ըլլայ, այլ` շարունակական, որովհետեւ առաջնորդարանը ունի իր առաքելութիւնը, որուն մէջ կան զանազան շերտաւորումներ: Կան մարզեր, որոնք զանազան միութիւններու կողմէ կը գործադրուին, սակայն կան նաեւ մարզեր, ուր մենք միասնաբար պիտի գործենք, եւ այդ ծիրին մէջ ինչ որ կարելի է ընել առանձին, շարունակենք եւ փորձենք ընել, ինչ որ պէտք է միասնաբար ընենք, ամբողջական գործակցութեամբ աւելի յաջող եւ դարձեալ նոյն աստիճանաւորումով լաւէն աւելի լաւին եւ լաւագոյնին ձգտելու սկզբունքով միասնաբար կատարենք:

Ր. Տ.- Ձեր հետաքրքրութիւններու առանցքներէն մէկը դարձաւ նաեւ բանտարկեալներուն կացութիւնը: Խօսինք ասոր մասին:

ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ.- Բանտարկեալներու գծով Առաջնորդարանը եւ մեր բարեսիրական միութիւնները, մեր քոյր յարանուանութիւնները եւ այլապէս, մեր քաղաքական պատասխանատուները աշխատանք տարած են: Անկոխ գետին չէ, սակայն ես կ՛ուզեմ, որ բանտարկեալներու գծով անմիջական եւ գործնական ըլլանք: Բանտարկեալը իր ազատ կամքով հոն չէ, այլ` կեանքի թիւր ընթացքին բերումով, սխալի մը, յանցանքի մը պատճառով հոն կը գտնուի, եւ մենք պէտք է իր կեանքին մէջ թափանցենք: Չի բաւեր այցելութիւն մը կատարելը, ս. պատարագ մատուցելը եւ քանի մը կարիք հոգալը: Կը հաւատամ, որ բանտարկեալի պարագային, ինչպէս` մեր ժողովուրդի բոլոր զաւակներու պարագային, մարդկային շփումը բանալի դերակատարութիւն ունի: Այս իսկ պատճառով, թէ՛ Ազգային վարչութեամբ եւ թէ՛ ընկերային յանձնախումբով քննարկեցինք այս աշխատանքի դաշտը եւ հաստատեցինք, որ մենք պէտք է պիւտճէ յատկացնենք եւ ենթայանձնախումբ մը ունենանք հոգեւորական եւ աշխարհական անդամներէ բաղկացած եւ մշակենք հետեւողական ծրագիր: Աշխատանքը ընթացքի մէջ է, հովուական մօտեցում պէտք է ունենանք մեր բանտարկեալներուն նկատմամբ եւս եւ միասնաբար մեր կարելին ի գործ դնենք:

Ր. Տ.- Որքանո՞վ յոյս եւ լաւատեսութիւն ունիք, որ լաւէն աւելի լաւ պիտի կրնանք անցնիլ:

ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ.- Իմ լաւատեսութիւնս միշտ իրապաշտ  մօտեցումով եղած է: Նախ կ՛ուզեմ իմ գնահատանքս յայտնել բոլոր այն հայորդիներուն, որոնք մինչեւ հիմա գործած են եւ կը շարունակեն գործել մեր բոլոր կառոյցներուն մէջ: Կեանքը կը շարունակուի, աշխատանքը չի վերջանար: Իրապաշտութիւնը կ՛ենթադրէ քանի մը նախապայմաններ. առաջին` ժամանակ  տրամադրել, երկրորդ` մասնագիտական մօտեցում ունենալ, երրորդ` նիւթական կարելիութիւններ ստեղծել եւ չորրորդ` անդուլ կերպով գործել: Այս բոլորը ընելու համար մենք իրարու պէտք ունինք: Մենք պէտք ունինք փոխադարձ աղօթքի, քաջալերական խօսքի, շնորհակալական խօսքի, միասին ծրագրելու եւ միասին աշխատելու ըմբռնումին: Չենք կրնար սպասել, որ ամէն մարդ նոյն կարողականութիւնը, տրամադրութիւնը, ժամանակը եւ զոհողութիւնը ունենայ, բայց եթէ մենք կը գտնուինք առաջին աստիճանին վրայ, ապա փորձենք երկրորդին երթալ եւ այդ մէկը հաւաքաբար իրագործել: Կը հաւատամ, որ նոյնիսկ մէկէն երկու փոխանցումը մեզի հոգեկան գոհունակութիւն պիտի պատճառէ, եւ արդիւնքը պիտի քաղենք: Բայց եթէ ըսենք, որ չ՛ըլլար, մեր թիւը նուազած է, կարողութիւն չունինք, արտագաղթողներ կան, այն ատեն բան մը չենք կրնար ընել, մենք զմեզ կը ճահճացնենք եւ ճահիճին մէջ կը խրինք ու ինքնասպանութեան կ՛երթանք: Մենք չենք կրնար` որպէս անհատ եւ հաւաքականութիւն այդ ինքնասպանութիւնը մենք մեզի արտօնել: Մենք փոխանակ ճահիճին մէջ խեղդամահ ըլլալու փոխարէն, հոսող ջուրին մէջ պիտի լողանք, նոյնիսկ` ի գին ահեղ ալիքներու, եւ ապահով ափ պիտի հասնինք: Ես կը հաւատամ, որ մենք թէ՛ հաւատքը, թէ՛ վճռակամութիւնը եւ թէ՛ կարելիութիւնները ունինք: Մենք` որպէս առաջնորդարան եւ որպէս լիբանանահայութիւն, վերադասաւորումի, վերաորակաւորումի եւ մեր ուժերը հաւաքելու մարտահրաւէրին դիմաց կը գտնուինք: Այդ կարելիութիւնները կան, պարզապէս համադրելու, աշխուժացնելու աշխատանքին պէտք է լծուինք: Ինչ որ ըրինք եւ պիտի ընենք, այդ բոլորին փառքը պիտի երթայ մեր ժողովուրդին բարօրութեան: Ես վստահ եմ, որ Աստուած պիտի օգնէ, մենք իրարմով զօրացած պիտի զգանք, եւ աւարտին ժողովուրդը պիտի գնահատէ այդ արդիւնքը:

Ր. Տ.- Եզրափակիչ ի՞նչ հայրական պատգամ ունիք յղելիք մեր ժողովուրդին:

ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ.- Իմ հայրական պատգամս կամ իմ սրտի խօսքս ու ակնկալութիւնս այն պիտի ըլլայ, որ մենք երկու բան միաժամանակ ընենք. առաջին` աղօթենք, որովհետեւ աղօթքը մեզ կը կապէ թէ՛ Աստուծոյ եւ թէ՛ իրարու, երկրորդ` գործենք: Հաւատքը եւ գործը զիրար կ՛ամբողջացնեն: Գործենք յստակ համոզումով, թէ մենք ինչ որ կ՛ընենք, կ՛ընենք մեր անձերուն համար եւ մեր անձերէն անդին մեր հաւաքական անձին` մեր ժողովուրդին, մեր եկեղեցւոյ, մեր հաւաքականութեան համար: Այս իմաստով, ինչ որ կրնանք ընել միասնաբար մենք պատրաստ ենք կատարելու: Ա՛յս թող ըլլայ մեր սկզբունքը: Աղօթել, գործել, եւ մանաւանդ միասնաբար գործել, եւ պիտի տեսնենք, որ մեր աշխատանքին արդիւնքը պիտի աւելնայ, եւ մենք այդ արդիւնքով աւելիով պիտի ուրախանանք եւ յաւելեալ ճիգ պիտի թափենք: Ես կը հաւատամ, որ աղօթքով եւ գործով պիտի շարունակենք մեր կեանքը, եւ անպայմանօրէն մեր առաքելութիւնը յաջողութեամբ պիտի պսակուի:

(Շար. 2 եւ վերջ)

Պաքուի որոշումը` իրանեան քարիւղի ներմուծումը  կասեցնելու, նախ եւ առաջ պէտք է դիտարկել Միացեալ Նահանգներու նախագահի անվտանգութեան հարցերով խորհրդականի` Կովկաս այցելութեան անմիջական հետեւանքներու շրջանակներուն մէջ:

Այս պարագային այլընտրանքային շուկան Ռուսիան է, ինչ որ նաեւ կը խթանէ երկու երկիրներու միջեւ տնտեսական յարաբերութիւններու յաւելեալ խորացման միտումները:

Պաքուի արագ արձագանգումը համոզիչ կը դարձնէ, որ Պոլթընի այցելութիւնը տարածաշրջան իբրեւ անմիջական թիրախ ունէր Պաքուն` Իրանի մեկուսացման Ուաշինկթընի արտաքին քաղաքականութեան ընդհանուր շրջագիծին մէջ:

Պաքուն մէկ կողմէ կը բաւարարէ ամերիկեան պատժամիջոցային պահանջները, միւս կողմէ «Կազփրոմ»-ի ճամբով տնտեսական յարաբերութիւններու զարգացման ուղղութեամբ դէպի Մոսկուա քայլի կը ձեռնարկէ:

Անգարայի դիրքորոշումը` ամերիկեան պատժամիջոցները ճիշդ չնկատելու, կը ներառէ շեշտի մեղմացում Ուաշինկթընի նկատմամբ Էրտողանի կատարած յայտարարութիւններու հռետորաբանութեան բարձր աստիճանաչափերուն: Անգարան այս պարագային եւս կը բաւարարուի ճիշդ չնկատելով Իրանի դէմ կիրարկուող տնտեսական մեկուսացման քաղաքականութիւնը, միւս կողմէ Ուաշինկթընի հետ չեղեալ կը նկատէ փոխադարձաբար երկու երկիրներուն միջեւ Պրանսըն-Կիւլեն տագնապին պատճառով ստեղծուած համապատասխան գերատեսչութիւններու ղեկավարներուն դէմ կայացած արգելք-որոշումները:

Թէ՛ Անգարան եւ թէ՛ Պաքուն երկակի խաղեր կը խաղան Իրանի եւ Ռուսիոյ ուղղութեամբ եւ Ուաշինկթընի առած քայլերուն արագօրէն կ՛արձագանգեն:

Պաշտօնական Երեւանը խոհեմ պահուածք կը դրսեւորէ: Նկատի ունենալով հարցի խիստ կարեւորութիւնը մեր երկրին վրայ ձգելիք հետեւանքներու կշռադատումով, Հայաստանի Հանրապետութեան արտաքին գործոց նախարարութեան բանբերը պարզեց, որ գերատեսչութիւնը հաղորդակցութեան մէջ է առնչուող բոլոր կողմերուն հետ եւ թէ` Իրանի հետ Հայաստանի Հանրապետութեան յարաբերութիւնները կենսական նշանակութիւն ունին: Աւելցնելով, որ իրականացման ընթացքի մէջ է Թեհրանի դէմ կիրարկուող պատժամիջոցներուն Հայաստանի Հանրապետութեան վրայ հաւանական ազդեցութիւնները կանխատեսող փորձագիտական ուսումնասիրութիւն:

Այդ քննարկումները բնականաբար նկատի կ՛ունենան Իրանի ճամբով Հայաստան ներմուծուող թուրքմենական կազի, ջրելեկտրակայանի կամ քարիւղի վերամշակման համատեղ ծրագիրներու եւ ընդհանրապէս առեւտրական եւ ֆինանսական  ոլորտներու բոլոր ուղղութիւնները:

Պատժամիջոցներու կիրարկման նոյն անմիջականութեամբ եւ հրատապութեամբ հարց չենք դիմագրաւեր մեր երկրին մէջ ըստ երեւոյթին:

Այս հանգամանքներն ու իրադարձութիւններու զարգացումները նկատի ունենալով, կարելի է մտածել, որ Իրանի դէմ  Ուաշինկթընի սանձազերծած պատժամիջոցներով յատկանշուող տնտեսական մեկուսացման քաղաքականութիւնն ու սպառնական պահանջները առնչակից երկիրներուն միանալու ամէնէն շատ կը չէզոքացնեն Անգարայի եւ Պաքուի առաձգականութիւնը` դէպի Թեհրան-Ուաշինկթըն խուսանաւումներ կատարելու: Ճգնաժամային իրադրութիւններու խորացման պարագային այս ուղղութիւններով կը սպասուին խուսանաւաբեկումներ:

«Ա.»

Խրիմեան Հայրիկ` Եպիսկոպոս
Տանն Տարօնոյ Եւ Գլակայ Վանուց

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ

Սուրբ Կարապետի տաճարին զանգակատունը

Տարօնի առաջնորդ եւ Սուրբ Կարապետի ու Վարագայ վանքերու վանահայր Խրիմեան Հայրիկ 1867 յուլիսին վեց ձիաւոր ընկերակիցներ հետը առնելով Սուրբ Կարապետի վանքէն ճամբայ ելաւ դէպի Վան: Անոնք Մշոյ դաշտէն, Նեմրութի ստորոտներէն եւ Վանայ լիճի հարաւային ափերէն յառաջանալով քանի մը օրէն հասան Արտամետ, ուրկէ ուղղուեցան Վան եւ իջեւանեցան Յանկոյսներու թաղի Խրիմեաններու հօրենական տունը:

Յաջորդ առաւօտ Խրիմեան Հայրիկ եւ իր ընկերակիցները, եօթը ձիաւորներ` ճամբայ ելան դէպի Վարագայ վանք: Վանականները արտակարգ պատրաստութիւններ տեսած էին: Վանքին մէջ տօնական մթնոլորտ կը տիրէր: Ժառանգաւորաց վարժարանի աշակերտները, ձեռքերնին ծաղկեփունջեր բռնած, իրենց ուսուցիչներուն հետ շարուած էին վանք առաջնորդող ճամբու երկայնքին:

Ձիաւորներու խումբը երբ հասաւ աշակերտները սկսան երգել. «Քո գալուստ բարի Արծիւդ հայրենեաց»:

Ձիաւորները ձիերէն իջան: Խրիմեան Հայրիկ յուզումէն եւ ուրախութենէն կու լար: Գարեգին վարդապետ Սրուանձտեանց մօտեցաւ եւ հեկեկալով ողջագուրուեցաւ: Յետոյ մօտեցան ուսուցիչներն ու աշակերտները եւ կարգով ողջագուրուեցան. «Կեցցէ՜ Հայր Արծիւ, կեցցէ՜ Հայրիկ» աղաղակները կը թնդացնէին օդը, մինչ ամէն կողմէ ծաղիկներ կը տեղային Խրիմեան Հայրիկի գլխուն:

Սուրբ Կարապետի վանքի աւագ տաճարի ներքնամասը եւ Յովհաննէս Մկրտիչի վկայարանը

Վանքի տաճարին զանգերը ուժգնօրէն կը ղօղանջէին: Եկեղեցական դասը, թափօր կազմած, խաչով, Աւետարանով, խունկով ու մոմով եւ շարականներ երգելով դիմաւորութեան ելած էր: Խրիմեան Հայրիկ առաջնորդուեցաւ տաճար, ուր աղօթեց, քարոզեց եւ իր ողջոյնը փոխանցեց իր միաբանակից եղբայրներուն, ուսուցիչներուն, աշակերտներուն եւ վանքի հօտաղներուն ու մշակներուն:

Խրիմեան Հայրիկ հրճուանքով տեսաւ, որ իր սկսած գործը յաջողութեամբ կը շարունակուի:

Ժառանգաւորաց վարժարանը նորանոր շրջանաւարտներ տուած էր. Մովսէս Պողանցի, Մարգար Հիւսեան Արճակեցի, Յովհաննէս Կիւսնենցի, Փանոս Աւերակցի, Տիգրան Ամիրճանեան, Մանուէլ Անանեան, Հայրապետ Ճանիկեան, Խորէն Խրիմեան, Կարապետ Նաթանեան, Սմբատ Գրիգորեան, Լեւոն Մատթէոսեան, Պետրոս Գափամաճեան եւ Նշան Շիրուանեան, որոնք գաւառական համեստ գործիչներ, ուսուցիչներ եւ քահանաներ դարձան:

«Արծուի Վասպուրական» թերթի հրատարակութիւնը կը շարունակուէր Տիգրան Գալփակճեանի խմբագրութեամբ եւ աշխատակից ունենալով Մանուէլ Արտամետցեան, Արսէն Թոխմախեան, Մարգար Սեւիկեան եւ վարժարանին աշակերտները:

Վանքի տպարանէն լոյս ընծայուած էին նաեւ Մանուէլ Արտամետցեանի եւ Տիգրան Ամիրճանեանի աշխատութիւնները:

***

Վանի հայութեան ազգային կեանքը այս ժամանակ խռովայոյզ վիճակ մը կը պարզէր:

Լիմ անապատի միաբան Պօղոս վարդապետ Մելիքեան առաջնորդական փոխանորդ կարգուած էր եւ ազդեցիկ ջոջ աղաներու նեցուկը ունենալով կ՛աշխատէր միահեծան կերպով վարել ազգային եկեղեցական գործերը, անտեսելով սահմանադրական կարգ ու կանոնները: Սկսած էր պայքար մը` ազատամիտ եւ լուսաւորեալ տարրերուն եւ Պօղոս վարդապետի կողմնակիցներուն միջեւ, որ բնորոշուած էր իբրեւ պօղոսեան-ապօղոսեան պայքար:

Խրիմեան Հայրիկ դիրքորոշուեցաւ ի նպաստ ապօղոսեաններուն եւ յայտարարեց. «Կը զարմանամ, որ ներկայ դարուս մէջ կան դեռ մարդիկ, որոնք կը սիրեն խաւար եւ մռայլ միտքերու վրայ իշխել եւ ատելով կ՛ատեն մարդկային մտքի մառախուղը փարատող ուսման եւ գիտութեան լոյսը: Գերմանացի Կէօթէն լո՜յս, աւելի՛ լո՜յս աղաղակեց մեռնելէն քանի մը րոպէ առաջ, իսկ մեր Պօղոս վարդապետը կը կանչէ` խաւա՜ր, աւելի՛ խաւա՜ր… թող ըլլայ: Ապա ուրեմն մենք այս պայքարը կը կոչեք` պայքար լուսաւորելոց` ընդդէմ խաւարելոց»:

Պօղոսեան-ապօղոսեան պայքարի կողքին, հանրային կարծիքը խռոված էր Աղթամարի կաթողիկոսութեան շուրջ ստեղծուած գայթակղութեան պատճառով: Արդարեւ Աղթամարի միաբան Խաչատուր եպիսկոպոս Շիրոյեան 25 սեպտեմբեր 1864-ին ապօրէն կերպով կաթողիկոս օծուած էր եւ երեք օր ետք, 28 սեպտեմբերին Փշավանց գիւղին մէջ սպաննել տուած էր Պետրոս Բիւլբիւլ կաթողիկոսը: Ոճիրին ծալքերը մասամբ բացայայտուած էին:

Խրիմեան Հայրիկ, քստմնելի ոճիրի ծալքերուն իրազեկ ըլլալէ ետք դիմեց պատրիարքարան եւ առաջարկեց որ Խաչատուր կաթողիկոս Պոլիս կանչուի եւ դատի քաշուի: Հայրիկի առաջարկին  վրայ պատրիարքարանին եւ կառավարութեան կողմէ Խաչատուր կաթողիկոս Պոլիս կանչուեցաւ եւ դատի քաշուեցաւ:

Խրիմեան Հայրիկ ամէնուրեք նամակներ գրեց, նշելով որ Խաչատուր կաթողիկոսի ոճրագործութիւնը հաստատուած է, աւելցնելով որ «այս եղեռնագործութիւնը ծածկել կամ պաշտպանել ամենադժուարին կէտ մըն է»:

Պոլսոյ մէջ, Ազգային ժողովի անդամներուն մեծ մասը կը պնդէին որ Խաչատուր կաթողիկոս կարգալոյծ հռչակուի եւ նոր ընտրութիւն կատարուի: Հրապարակուեցան կաթողիկոսական թեկնածուներու անուններ, որոնց շարքին` Մկրտիչ վարդապետ Խրիմեանի անունը: Սակայն Խրիմեան Հայրիկ կտրուկ կերպով մերժեց եւ պահանջեց որ իր թեկնածութիւնը մէջտեղէն վերցուի:

Մինչ Խաչատուր կաթողիկոսին դատավարութիւնը կը շարունակուէր Ազգային ժողովին առջեւ, պատրիարքարանը նոր կաթողիկոսի ընտրութիւնը չեղեալ նկատեց եւ Պօղոս վարդապետ Մելիքեանը Աղթամարի կաթողիկոսական փոխանորդ նշանակեց, մինչեւ դատավարութեան աւարտը:

***

Խրիմեան Հայրիկ 1868 սեպտեմբերին Վարագէն վերադարձաւ Մուշ:

Դիմաւորութեան եւ բարի գալուստի արարողութիւններէն ետք ազգային իշխանութիւններ պաշտօնապէս փոխանցեցին Խրիմեան Հայրիկի որ իր բացակայութեան ժամանակ Տարօնի գիւղերուն մէջ հանրագրութիւններ պատրաստուած են եւ ղրկուած պատրիարքարան: Այդ հանրագրութիւններով տարօնցիք միահամուռ ցանկութեամբ կը խնդրէին որ Մկրտիչ վարդապետ Խրիմեան եպիսկոպոս ձեռնադրուի եւ վերայ Տանն Տարօնոյ եւ Գլակայ վանուց։

Պատրիարքարանը, ընդառաջելով ժողովուրդի ցանկութեան, դիմեց Էջմիածին` Գէորգ Դ. կաթողիկոսին, խնդրելով Մկրտիչ վարդապետը եպիսկոպոս ձեռնադրել: Ամենայն հայոց հայրապետին համամտութիւնը ստանալէն ետք պատրիարքարանը հեռագիր ուղարկեց Մուշ, Խրիմեան Հայրիկին, որպէսզի Էջմիածին երթայ եպիսկոպոս ձեռնադրուելու համար:

Խրիմեան Հայրիկ, ժողովուրդին համակրանքը եւ վստահութիւնը վայելող քանի մը մելիքներ հետը առնելով մեկնեցաւ Էջմիածին:

Տարօնցի ընտանիք

Էջմիածին հասնելէն ետք Տարօնի պատգամաւորութիւնը ներկայացաւ Գէորգ Դ. կաթողիկոսին եւ ժողովրդական հանրագրութիւնները մատուցանելով խնդրեց որ կատարէ ձեռնադրութիւնը:

Նոյն օրերուն, 1868 հոկտեմբերին Սուրբ Էջմիածնի մէջ տեղի ունեցաւ Սրբալոյս Միւռոնի օրհնութիւն: Այդ առիթով բազմահազար ուխտաւորներ հաւաքուած էին:

Գէորգ Դ. կաթողիկոս 18 հոկտեմբեր 1868-ին Սուրբ Էջմիածնի մայր տաճարին մէջ մեծաշուք հանդիսաւորութեամբ եպիսկոպոսական օծում եւ կոչում շնորհեց Խրիմեան Հայրիկի եւ Երեմիա վարդապետ Տեւկանցի: Խրիմեան Հայրիկ եպիսկոպոս ձեռնադրուեցաւ ի վերայ Տանն Տարօնոյ եւ Գլակայ վանուց:

Ձեռնադրութեան արարողութենէն ետք Խրիմեան Հայրիկ Էջմիածնի միաբաններէն իւրաքանչիւրին նուիրեց «Մարգարիտ արքայութեան երկնից» գիրքէն օրինակ մը:

Ձեռնադրութեան յաջորդ առաւօտուն, 19 հոկտեմբերին Խրիմեան Հայրիկ Սուրբ Էջմիածնի մայր տաճարին մէջ մատուցեց եպիսկոպոսական անդրանիկ պատարագը: Քարոզի իբրեւ բնաբան ընտրեց մայր աթոռի, հայ եկեղեցւոյ եւ եկեղեցականութեան նշանակութիւնը: Ազգի եւ հայրենիքի սիրոյ մասին պատմական դէպքերէն ու դէմքերէն օրինակներ յիշեց եւ թելադրեց, որ նոր սերունդը իր նախնիներու անձնուիրութեան եւ ազգասիրութեան օրինակները իւրացնէ եւ ջանայ հայոց տառապեալ ազգը եւ հայրենիքը օտարներու ճանկերէն ազատել:

***

Խրիմեան Հայրիկ եւ իր ուղեկիցները 20 հոկտեմբերին Սուրբ Էջմիածինէն ճամբայ ելան դէպի Կարին:

Ցուրտերն ու սառնամանիքները սկսած էին արդէն: Ուղեւորները երբ Կարին հասան ձիւնը արդէն ծածկած էր գետինը:

Կարինէն ճամբան շարունակել այլեւս անհնար էր: Ճամբաները փակուած էին եւ հաղորդակցութիւնները` ընդհատուած:

Խրիմեան Հայրիկ Կարնոյ առաջնորդարանը իջեւանեցաւ եւ սկսաւ զբաղիլ ազգային եւ կրթական գործերով: Միաժամանակ առաջնորդարանի արխիւներուն մէջ կուտակուած հայկական հարստահարութեանց եւ տառապանքներու վերաբերեալ բողոքագիրները ուսումնասիրեց եւ տեղեկագիր մը կազմելով ուղարկեց Պոլիս` պատրիարքարան:

Բողոքագիրներու հիման վրայ Խրիմեան Հայրիկ դիմեց Էրզրումի տեղական իշխանութիւններուն եւ սանձահարել տուաւ քիւրտ քանի մը բէկեր, որոնք Խնուսի եւ Ալաշկերտի շրջաններուն մէջ հայ գիւղացիներու հողերը բռնագրաւած էին:

Գարունը հազիւ բացուած եւ ձիւնահալը սկսած, 1869 մարտին Մուշէն խումբ մը ձիաւորներ մեկնեցան Կարին եւ իրենց սիրելի առաջնորդը առնելով վերադարձան Մուշ:

Խրիմեան Հայրիկ Տարօնի մէջ ժողովրդային ջերմ ընդունելութեան արժանացաւ:

Տարօնցի գիւղացիներ

***

Պոլսոյ մէջ Ազգային սահմանադրութեան հռչակման օրերուն, 1860 մայիսին, պատրիարք ընտրուած էր Սարգիս եպիսկոպոս Ադրիանուպոլսեցի, որ պաշտօնավարեց մէկուկէս տարի եւ հրաժարեցաւ 21 հոկտեմբեր 1861-ին: Անոր յաջորդը` Ստեփանոս եպիսկոպոս Մաղաքեան պաշտօնի կոչուեցաւ իբրեւ տեղապահ, եւ ալեկոծեալ կացութեան մէջ ազգին ղեկը վարեց մինչեւ 15 հոկտեմբեր 1863: Այնուհետեւ պատրիարք ընտրուեցաւ Զմիւռնիոյ առաջնորդ Պօղոս եպիսկոպոս Թաքթաքեան:

Ազգային սահմանադրութիւնը առաջին անգամ առկախուած էր 1861 օգոստոսին: Նոր սահմանադրութիւնը, որ հռչակուած էր 1863 մարտին, բաղկացած էր 99 յօդուածներէ. տրամադրութիւնները գրեթէ նոյնն էին, բացի բնորոշ քանի մը կէտերէ:

Պօղոս պատրիարքի օրով, Ազգային սահմանադրութիւնը 1866 մարտին կրկին առկախուեցաւ: Կրօնական եւ Քաղաքական ժողովները լուծուեցան: Պատրիարքարանը ծանր պարտքերու տակ կքած էր: Ներքին տարակարծութիւնները եւ անհամաձայնութիւնները հետզհետէ խորացան: Ազգային սահմանադրութեան հակառակորդները կառավարութեան միջամտութեամբ կազմեցին ինը հոգիէ բաղկացած առժամեայ Խառն ժողով մը՝ Պօղոս պատրիարքի նախագահութեամբ:

Օրմանեան կը գրէ. «Մենք չենք վարանիր յայտարարել, որ այդ կացութիւնը սահմանադրական ձեւերէն եւ անոնցմէ յառաջ եկած գործերու ճապաղումէն, գործի խառնուողներու շատութենէն, որոշիչ եւ կտրուկ միջոցներու պակասութենէն յառաջ եկած հետեւանք էր. սակայն սովորութիւն է գլուխ գտնուողները մեղադրել եւ պատասխանատու կարծել, թէպէտ եղելութիւնները անոնց կամքէն անկախ ըլլան, եւ գործերն անոնց կամքին հակառակ կատարուին»:

Ազգային սահմանադրութեան վերաքննուած կանոնագրութիւնը 1866 նոյեմբերին ներկայացուեցաւ պետութեան:

Սահմանադրութեան վերաքննուած խմբագրութեան մէջ երեսփոխաններուն թիւը հարիւր նախատեսուած էր, իսկ վարչական զոյգ ժողովներու անդամներունը` տասներկուքական: Տեսուչ խորհուրդները ջնջուած էին: Ազգային տուրքը նախատեսուած էր անհատին երկու օրականին չափ, եւ ընտրող ու ընտրելի դառնալու համար ազգային տուրքը վճարած ըլլալը պայման նկատուած էր:

Սակայն այս նոր խմբագրութիւնը վաւերացում չստացաւ պետութեան կողմէ, եւ 1863-ի սահմանադրութիւնը մնաց ուժի մէջ:

Պոլսոյ մէջ ժողովրդական բողոքի ցոյցեր կազմակերպուեցան, պահանջելով Պօղոս պատրիարքի հրաժարականը եւ սահմանադրութեան վերահաստատումը:

Պօղոս պատրիարք հակադարձեց` ձերբակալել տալով «խռովարարներու» պարագլուխները: Ձերբակալուածները պատրիարքարան տարուեցան եւ ծեծի ու խոշտանգումներու ենթարկուեցան:

Սակայն ժողովրդային բողոքի ելոյթները հետզհետէ սաստկացան եւ Պօղոս պատրիարք ստիպուած 1869 յունուարին հրաժարական տալով հեռացաւ: Կառավարութիւնը, կիրքերը խաղաղեցնելու համար արտօնեց սահմանադրութեան գործադրութիւնը:

Ազգային սահմանադրութեան վերահաստատման պայմաններուն տակ կազմուած Ազգային ժողովը զբաղեցաւ նոր պատրիարքի ընտրութեամբ, եւ 1869-ի գարնան Վանի առաջնորդ Իգնատիոս եպիսկոպոս Գագմաճեան պատրիարք ընտրուեցաւ: Սակայն իր ընտրութենէն երեք օր ետք Իգնատիոս եպիսկոպոս վախճանեցաւ:

Ազգային ժողովը կրկին զբաղեցաւ նոր պատրիարքի ընտրութեամբ: Գլխաւոր թեկնածուներն էին Ներսէս եպիսկոպոս Վարժապետեան եւ Խորէն եպիսկոպոս Նարպէյ:

Ժողովականներու մեծամասնութեան ցանկութիւնն էր, որ նոր պատրիարքը ըլլար «մայրաքաղաքի կուսակցական մեքենայութեանց խաղերէն հեռու ապրած, ազատատենչ խառնուածքով` սահմանադրասէր խմորով մարդ մը, որ նոյն ատեն ճանչցած ըլլար գաւառի հայութիւնը»:

Օրմանեան կը գրէ. «Մայրաքաղաքին մէջ բարեկագրութեան եւ զարգացման հոգին շատոնց արթնցած էր, ժողովականութեան եւ սահմանադրականութեան ձգտումը բաւական ասպարէզ առած էր, սակայն ժողովրդական ըսուած խումբը մայրաքաղաքի միջակ դասակարգը վերին դասակարգին իրաւունքներուն մասնակից ընելէ անդին չէր անցներ, այն ալ իրաւունքին համապատասխան պարտքի եւ տուրքի գաղափարը չյարակցելով: Բայց բուն ժողովուրդը, ազգին ընդհանրութիւնը, գաւառական տարրը, անոր կացութիւնը, ցաւալի պարագաները, դարմանի եղանակները, ապագային պէտքերը, նպատակայարմար միջոցները, մայրաքաղաքացւոց միտքէն հեռու էին. գաւառի արթուն եւ ուշիմ, եռանդոտ եւ անշահասէր զաւակը պէտք էր այդ կէտերը երեւան հանելու, ծանօթացնելու եւ հետապնդելու համար»:

Ազգային ժողովին մէջ Գրիգոր Օտեան առաջադրեց Խրիմեան Հայրիկի թեկնածութիւնը: Ժողովականներուն մէջ հասունցաւ այն միտքը, որ հայ ազգի գաղափարներու եւ զգացումներու հարազատ թարգմանը հանդիսացող յարմարագոյն անձը կրնայ ըլլալ իր ժողովուրդին համար աշխատող եւ տառապող Տարօնի արիասիրտ առաջնորդը` Մկրտիչ եպիսկոպոս Խրիմեան:

Պատրաստեց՝ ՄԱՐԻՆԱ ՀԱՄԱՄՃԵԱՆ

Նիկոլ Փաշինեանը Երուանդ Մանարեանին «Ժողովրդական Արուեստագէտ» Կոչումը Կը Շնորհէ

Հայաստանի վարչապետի պաշտօնակատար Նիկոլ Փաշինեանը դերասան Երուանդ Մանարեանին Հայաստանի Հանրապետութեան  ժողովրդական արուեստագէտի կոչում շնորհելու որոշում տուած է:

«Որոշում կայացուցի Երուանդ Մանարեանին Հայաստանի Հանրապետութեան ժողովրդական արուեստագէտի կոչում շնորհելու մասին: Այս յիրաւի վաստակած կոչումը ան երկար տարիներ չէ ստացած ընդդիմադիր քաղաքական հայեացքներու պատճառով: Որոշումը ուժի մէջ կը մտնէ Հայաստանի նախագահին կողմէ ստորագրուելէն ետք», գրած է Փաշինեան Դիմատետրի իր էջին վրայ:

Հայոց Պատմութիւնը, Ցեղասպանութիւնն Ու Արցախեան Հիմնահարցը` Եգիպտացիներու Ուշադրութեան Կեդրոն

Հոկտեմբեր 22-ին սփիւռքի նախարարի պաշտօնակատար Մխիթար Հայրապետեանը ընդունեց` Գահիրէի Հայ դատի գրասենեակի ղեկավար Արմէն Մազլումեանը, եգիպտական «Վեթօ» թերթի եւ կայքի ներկայացուցիչներ Իսամ Քամալը եւ Մայ Ապտ Ռահմանը, MBC Misr պատկերասփիւռի կայանի լրագրող Նորա Քամալը, Եգիպտոսի մշակոյթի նախարարութեան աշխատակից Ահմատ Ֆարրանը: Հայաստան անոնց այցելութիւնը նախաձեռնուած է Եգիպտոսի հայոց առաջնորդարանին կողմէ ու հովանաւորութեամբ: Այցելութիւնը հայկական մշակոյթի մասին յօդուածներ եւ ժապաւէններ պատրաստելու, Հայաստանի թանգարաններու մասին արաբերէն ուղեցոյցի հրատարակման համար նիւթեր ձեռք բերելու, ինչպէս նաեւ Հայաստանի մէջ հատուած իսլամական մետաղադրամներու մասին գիտական հետազօտութիւններ կատարելու նպատակ ունի:

Ողջունելով հիւրերը` Մխիթար Հայրապետեանը բարձր գնահատած է անոնց կատարած աշխատանքը եւ` նշած, որ Հայաստանը մշտապէս պատրաստ է ջերմօրէն հիւրընկալելու զիրենք: Նախարարի պաշտօնակատարը անդրադարձաւ նաեւ սեպտեմբերի վերջը Եգիպտոս կատարած պաշտօնական այցին եւ անիկա որակեց գերյագեցած ու արդիւնաւէտ: «Կը ցանկամ Հայաստանի կառավարութեան եւ ժողովուրդի անունով շնորհակալութիւն յայտնել Եգիպտոսի կառավարութեան ու ժողովուրդին` եգիպտահայերը նման կերպով մեծարելու համար», նշեց Մխիթար Հայրապետեանը` յաւելելով, որ թաւշեայ յեղափոխութենէն ետք հայ-եգիպտական յարաբերութիւնները նոր մակարդակի բարձրանալու հեռանկար ունին: «Մեր երկիրները ունին պատմական կապեր, սակայն այդ կապերը պէտք է ամրապնդուին ու զարգանան նաեւ ներկայի եւ ապագայի մէջ», ընդգծեց նախարարի պաշտօնակատարը:

Շնորհակալութիւն յայտնելով ջերմ ընդունելութեան համար` Գահիրէի Հայ դատի գրասենեակի ղեկավար Արմէն Մազլումեանը նշեց, որ այսօրինակ այցերը պարբերական բնոյթ ունին, անոնց շնորհիւ հայկական մշակոյթի, պատմութեան եւ Արցախի մասին գիրքեր ու գիտական հետազօտութիւններ գրուած են,  ժապաւէններ ու մեծաթիւ լրագրողական նիւթեր պատրաստուած են: «Ի դէպ, Իսամ Քամալը Եգիպտոսի առաջին լրագրողն է, որ ճանչցած է Հայոց ցեղասպանութիւնն ու գրած է այդ մասին: Իսկ Ահմատ Ֆարրանը առաջիններէն է, որ այցելած է Արցախ եւ անոր մասին` գիրք գրած», շեշտեց Արմէն Մազլումեանը:

Հանդիպման աւարտին հիւրերը զիրենք հետաքրքրող հարցերը ուղղեցին Մխիթար Հայրապետեանին, երկուստեք եղան առաջարկներ:

Տեղի Ունեցած Է Կարսին Նուիրուած Գիրքերու Շնորհահանդէսը

Հոկտեմբեր 30-ը Կարս բերդաքաղաքի անկման օրն է: Այսօր տեղի ունեցած է դոկտոր, փրոֆեսոր Վլատիմիր Յարութիւնեանի` Կարսին նուիրուած գիրքերուն շնորհահանդէսը:

«Կարսի վերջնախաղը», «Կարսի մարզը Հայաստանի Հանրապետութեան կազմին մէջ. Կարսի նահանգապետ Ստեփան Ղորղանեանի յուշերը»: Ասիկա արխիւային փաստաթուղթերու ժողովածու է, որուն մէջ հրապարկուած են Կարսի միակ նահանգապետ Ստեփան Ղորղանեանին ձեռագրերը: Յուշերուն հեղինակը ամենայն մանրամասնութեամբ կը նկարագրէ Հայաստանի Ա. հանրապետութեան կազմին մէջ եղած 18 ամիսներու ընթացքին Կարսի ամրոցին մէջ տիրող մթնոլորտը:

Վլատիմիր Յարութիւնեանը հաւաքագրած եւ հրապարակած է Ստեփան Ղորղանեանին յուշերը` ձգելով, որ ընթերցողն ինք կատարէ հետեւութիւնները: Իսկ միւս գիրքին մէջ հեղինակը փաստագրական նիւթերու հիման վրա վերլուծած է դէպքերն ու իրադարձութիւնները, որոնք զարգացած են Հայաստանի Հանրապետութեան Կարսի նահանգին մէջ, եւ որոնք ի վերջոյ յանգեցուցած են Կարսի անկման:

Ընտանիքի Մը Երրորդ Եւ Յաջորդող Զաւակներու Ծննդեան Համար Յատկացուող Գումարը Աւելցած Է

Հայաստանի կառավարութեան նիստին ընթացքին աշխատանքի եւ ընկերային հարցերու նախարարի պաշտօնակատար Մանէ Թանդիլեանը յայտնեց, որ ընտանիքի մը երրորդ եւ յաջորդող զաւակներու ծննդեան համար յատկացուող գումարը` ամսական 25 հազար, կը բարձրանայ 50 հազար դրամի:

«Այսուհետեւ գումարը կարելի է տնօրինել երեխային ծննդեան պահէն սկսեալ», ըսաւ Թանդիլեան: Նախապէս երեխային առաջին տարեդարձը ամբողջանալէն ետք միայն կարելի էր կատարել այդ մէկը:

«Որոշումը կը միտի 3 եւ աւելի զաւակներ ունեցող ընտանիքներու ընկերային պաշտպանութեան մակարդակը բարձրացնել», նշեց Մանէ Թանդիլեան:

Նշենք, որ որոշումը ուժի մէջ մտաւ 2 նոյեմբերէն սկսեալ:

85 Հազար Թոշակառուներու Ամսականները 10 Հազար Դրամով Պիտի Աւելնան

Վարչապետի պաշտօնակատար Նիկոլ Փաշինեանը Ազգային ժողովի յատուկ նիստին յայտարարեց, որ 2019-ի պետական պիւտճէին մէջ ընկերային ապահովութեան ոլորտին պիտի յատկացուի 20 միլիառ դրամ առաւել գումար, քան` 2018-ի պիւտճէով նախատեսուածը. 10 հազարական դրամով պիտի աւելնան շուրջ 85 հազար անձերու թոշակները եւ նպաստները:

«Մենք 20 միլիառ դրամով աւելցուցած ենք ընկերային ծախսերը: Այս փուլին մենք ունէինք ընտրութիւն, որովհետեւ 2019 թուականի պիւտճէն իներցիոն պիւտճէ է, 2019-ի պիւտճէն ձեւաւորուած է այն յարաչափներու հիման վրայ, որ մենք` իբրեւ իշխանութիւն եւ կառավարութիւն, ժառանգեցինք  նախորդներէն: Մեր կարծիքով, շատ կարեւոր հարց լուծած ենք, որպէսզի Հայաստանի մէջ այլեւս գոյութիւն չունենայ պարէնային գիծէն անդին եկամուտ ստացող թոշակառու եւ նպաստառու: Մենք մինչեւ այսօր ունէինք 21 հազար թոշակառու եւ 63 հազար նպաստառու, որոնց նպաստները կամ թոշակները ցած էին պարէնային գիծէն», ըսած է վարչապետի պաշտօնակատար Ն. Փաշինեան:

Հայաստան Կը Դասուի Ազատ Համացանց Ունեցող Երկիրներու Շարքին

«Ֆրիտըմ հաուս» իրաւապաշտպան կազմակերպութիւնը հրապարակած է «Համացանցի ազատութիւն` 2018-ին» զեկոյցը, որուն համաձայն, այդ մարզին մէջ յառաջխաղացք արձանագրուած է 19 երկիրներու մէջ, որոնցմէ մէկն է Հայաստան, ուր արձանագրուած յատկանշական բարելաւումներուն շնորհիւ` երկիրը անցած է «Ազատ» նկատուող երկիրներու շարքին, մինչ նախապէս կը գտնուէր «Մասամբ ազատ» երկիրներու ցանկին վրայ:

Համացանցի օգտագործման ազատութիւնը նահանջ արձանագրած է 26 երկիրներու մէջ, ներառեալ` Միացեալ Նահանգներու:

Ուսումնասիրութեան հեղինակները կը նշեն, որ Հայաստանի պարագային, բարելաւումը ուղղակիօրէն կապ ունի թաւշեայ յեղափոխութեան հետ, որուն ընթացքին Հայաստանի քաղաքացիները աշխուժօրէն գործածած են համացանցային ընկերային ցանցերու տեղեկատուական հարթակները, հաղորդակցութեան յաւելուածները եւ համացանցով իրադարձութիւններու ուղիղ սփռումները:

Նոր ցանկին վրայ, Հայաստան, համացանցի ազատութեան առումով, աշխարհի մէջ կը գրաւէ 27-րդ դիրքը: Տարածաշրջանին մէջ Հայաստանէն աւելի լաւ դիրքի վրայ կը գտնուի միայն Վրաստանը` 25-րդ, մինչ Ազրպէյճան կը մնայ «Մասամբ ազատ»-ներու ցանկին վրայ` գրաւելով 60-րդ դիրքը:

«Ոչ ազատ» երկիրներուն մէջ գտնուող Թուրքիա կը գրաւէ 66-րդ դիրքը, իսկ 67-րդ դիրքին վրայ է Ռուսիա: Իրան 85-րդ դիրքին վրայ է:

Զեկոյցը նաեւ մտահոգութիւն կը յայտնէ, որ մեծ թիւով երկիրներու մէջ իշխանութիւնները կը խստացնեն համացանցը օգտագործողներու անձնական տուեալներու հսկողութիւնը, իսկ ուրիշներ «կեղծ» որակուող տեղեկատուութեան դէմ պայքարի պատրուակով կը լռեցնեն այլախոհները, ինչ որ վնաս կը հասցնէ ո՛չ միայն համացանցին, այլ նաեւ` ընդհանրապէս ժողովրդավարութեան նկատմամբ հանրութեան վստահութեան:

9 Ամսուան Ընթացքին Համակարգիչներու Արտադրութիւնը Կրկնապատկուած Է

2018-ի յունուարէն սեպտեմբեր ամիսներուն, 2017-ի նոյն ժամանակահատուածին հետ բաղդատած, Հայաստանի մէջ համակարգիչներու արտադրութիւնը աճած է 99,3 տոկոսով:

Ազգային վիճակագրական ծառայութեան տուեալներուն համաձայն, նախորդ տարուան նշեալ 9 ամիսներուն արտադրուած էին 457 համակարգիչներ, իսկ ընթացիկ տարուան նոյն ժամանակահատուածին այդ թիւը 911 է:

Հաշուետու ժամանակաշրջանին 7 անգամ աճած է պլանշեթներ արտադրութիւնը. նախորդ տարուան յունուարէն սեպտեմբեր ամիսներուն արտադրուած է 55 պլանշեթ, ընթացիկ տարուան յունուարէն սեպտեմբեր` 384 պլանշեթ:

Ընթացիկ տարուան 9 ամիսներուն բջիջային հեռաձայններ չեն արտադրուած, մինչդեռ նախորդ տարուան 9 ամիսներուն արտադրուած էր 330 հատ:

Երեւանի Պետական Համալսարանին Վարկանիշը Բարելաւուած

Անգլիական Quacquarelli Symonds (QS) ընկերութիւնը հրապարակած է արեւելեան Եւրոպայի եւ Կեդրոնական Ասիոյ առաջատար համալսարաններու վարկանիշը, ուր ընդգրկուած է նաեւ Երեւանի պետական համալսարանը:

Հայաստանի առաջատար համալսարանը կը գտնուի 151-160-րդ դիրքերուն վրայ ` բարելաւելով 2017-ի ցուցանիշը, երբ 181-190 դիրքերուն վրայ էր: Ցանկին վրայ ընդգրկուած են 300 համալսարաններ:

Նշենք, որ հայաստանեան եւս 2 համալսարաններ ընդգրկուած են այս ցանկին մէջ. Ռուս-hայկական (Սլաւոնական) համալսարանը, որ 191-200 դիրքերուն վրայ է, եւ` Հայաստանի ամերիկեան համալսարանը, որ 201-250-րդ դիրքերը կը գրաւէ:

Quacquarelli Symonds (QS) ընկերութիւնը հիմնուած է 1990-ին: Ամէն տարի ընկերութիւնը կը կազմէ համալսարաններու միջազգային վարկանիշները: Ընկերութեան մասնագէտները կը դասակարգեն ուսումնական հաստատութիւնները` ըստ 10 ցուցանիշներու:

Հայաստան Բարելաւած Է Իր Վարկը` Գործարարներու Համար Լաւ Պայմաններ Ունեցող Երկիրներու Ցանկին Մէջ

Համաշխարհային դրամատան գործարարութեամբ զբաղելու դիւրութիւններ տրամադրելու ցանկին մէջ (Doing Business) Հայաստան 41-րդ դիրքին բարձրացած է, նախորդ տարուան 47-րդ դիրքին փոխարէն:

Համաշխարհային դրամատան այս ցանկին վերաբերող զեկոյցին ցուցանիշները ներկայացնելով` դրամատան հայաստանեան գրասենեակի ղեկավար Սիլվի Պոսութղօ 31 հոկտեմբերին նշեց, որ Հայաստանի վարկանիշի բարելաւման հիմնական պատճառները գործարարութիւնը կարգաւորելու համար կատարուած զանազան բարեփոխումներու իրականացումն է:

Ըստ անոր, առաւելագոյն 100-ին վրայ, Հայաստանի վարկը բարձրացած է 75,37-ի, անցեալ տարուան ցուցանիշին` 73,31-ին դիմաց: «Այս կը նշանակէ, որ Հայաստան կրցած է բարելաւել երկրին մէջ տիրող գործարարութեան պայմանները», նշեց ան:

Պոսութղօ նաեւ տեղեկացուց, որ զեկոյցին եզրակացութեամբ, Հայաստան նշանակալի բարելաւումներ կատարած է յատկապէս հինգ ոլորտներու մէջ` դիւրացնելով ընկերութիւններու հիմնումը, արագացուցած է ելեկտրականութեան նոր միացումներ ապահովելու ընթացակարգը, զօրացուցած է փոքր ներդրողներու պաշտպանութիւնը, դիւրացուցած է հարկերու վճարումը եւ պայմանագիրներու կիրարկումը:

Համաշխարհային դրամատան հայաստանեան գրասենեակի ղեկավարին համաձայն, Հայաստանի մէջ ձեռնարկութեան մը արձանագրութիւնը այժմ մէկ օրով առաւել պակաս ժամանակ կը պահանջէ, քան նախորդ տարի: «Այս ցուցանիշով Հայաստան ութերորդն է ամբողջ աշխարհի մէջ», աւելցուց ան:

Հայաստան գործարարութեամբ զբաղելու դիւրութիւններ ստեղծելուն մէջ յառաջ անցած է դրացի Թուրքիայէն, որ ներկայիս 43-րդ դիրքը կը գրաւէ, սակայն ետ կը մնայ դրացի Վրաստանէն, որ 6-րդն է 190 երկիրներու ուսումնասիրութենէն գոյացած աղիւսակին մէջ:

ՄԱՐՏԻԿ ՏԷՄԻՐՃԵԱՆ

Հայաստանի Հանրապետութեան երեք նախագահներու նոյնացման փորձի ընթացքին անպայման պէտք է նկատի ունենալ առաջինին եւ երկրորդ-երրորդին որդեգրած արտաքին քաղաքականութիւնը` թէ՛ Արցախի հարցով եւ թէ՛ Ցեղասպանութեան միջազգային առաջադրանքով, հիմնական եւ փաստացի տարբերութիւններուն:

ԽՄԲ.

Հայ ժողովուրդը երկար դարեր տառապած ժողովուրդ եղած է. Հայաստանը գտնուելով օսմանեան եւ ռուսական հզօր կայսրութիւններու անխուսափելի քաղաքական եւ տնտեսական ազդեցութիւններու տակ` երկար ժամանակ կորսնցուցած է իր ոչ միայն քաղաքական ու տնտեսական անկախութիւնը, այլ վերածուած է ստրկացած հաւաքականութեան, զրկուած` ազգօրէն բնական ձեւով ապրելու եւ զարգանալու ամենատարրական իրաւունքներէն:

Բաւական երկար ժամանակ հայ ժողովուրդը ապրեցաւ այս իրավիճակին մէջ, ենթակայ` տարբեր տեսակի հալածանքներու ու ճնշումներու:

Այս տառապանքները հասան այն աստիճանի, որ հասարակական կեանքի բնական օրինաչափութեամբ աստիճանաբար ստեղծեցին հակազդեցութիւններ, որոնք որոշ զարգացումներէ ետք յանգեցան հայ ժողովուրդի ազատագրական պայքարին:

Հայ ժողովուրդի ծոցին մէջ սկսաւ եռալ ազգային, պայքարի գաղափարական մթնոլորտը,  ստեղծուեցան շարժումներ, բջիջներ: Հայ ժողովուրդը ծնաւ գաղափարական մեծ ու խիզախ գործիչներ, որոնք պատրաստ էին իրենց կեանքը զոհելու հայ ժողովուրդի ազատագրութեան դատին:

Այս ընթացքի բնական պսակումը եղաւ հայ քաղաքական կուսակցութիւններու ստեղծումը` հիմնական նպատակ ունենալով հայ ժողովուրդի ընդհանուր ազատագրումը եւ յանգնելու ազատ ու անկախ Հայաստանի ստեղծման: Այս ընթացքի հոլովոյթը ծանօթ է բոլորիս` ազատագրական կռիւ, Ցեղասպանութիւն եւ բռնի տեղահանութիւն եւ սփիւռքի ստեղծում, Հայաստանի անկախութիւն, ապա Խորհրդային Հայաստան, կրկին անկախութիւն եւ ներկան:

Ներկայ մը, որ արդիւնքը եւ հետեւանքը եղաւ հայ ժողովուրդի բազում տառապանքներուն, մէկ կողմէ նոր կազմաւորուած սփիւռքահայութիւնը`  հայապահպանման եւ ազգային հաւաքականութեան ձեւաւորման բազում խնդիրներով, յատկապէս Միջին Արեւելքի հայահոծ գաղութներու որպէս հայ համայնքներու բարեկեցիկ հանգրուանի թեւակոխումը, ապա` աստիճանական տկարացումը, հետեւանքը` այս շրջաններու (Միջին Արեւելքի) ապրած քաղաքական` եւ ապահովական անկայուն վիճակին, որ իր կարգին պատճառ դարձաւ հայ ժողովուրդին նոր հոսքին` աւելի ապահով նկատուած դէպի արեւմուտքը:

Հայաստանի ժողովուրդը իր կարգին ապրեցաւ մեծ դժուարութիւններ` գոյատեւման տարբեր փուլերուն:

Առաջին հանրապետութեան կորուստէն ետք վրայ հասաւ խորհրդային ժամանակաշրջանը` իր դրական եւ ժխտական երեսներով, շատ մեծ դժուարութիւններէ ետք տնտեսական մշակութային ու ազգային գետնի վրայ, ընդհանուր Խորհրդային Միութեան կազմութեան հետ ձեւ ու կերպարանք ստացաւ Խորհրդային Հայաստանը` այս կայսրութեան եւ մեր պետութեան յատուկ արժեչափերով:

Խորհրդային ժամանակաշրջանը յատկանշուած այս կայսրութեան յատուկ, ազգային ինքնութեան հետ կապուած գաղափարական մեծ տագնապներով ընդհանրապէս խորհրդային բոլոր ժողովուրդներուն, նաեւ հայութեան համար` իրենց անխուսափելի դրական եւ ժխտական ճակատագրական հետեւանքներով:

Բ. համաշխարհային պատերազմը` հարիւր հազարաւոր հայ զոհեր, ներգաղթ` խորհրդային տիպի ապրելակերպ գաղափարական ազգային տնտեսական եւ մշակութային իրավիճակի լոյսին տակ:

Պէտք է նաեւ հաստատել, որ նոյն ժամանակաշրջանին Հայաստանն ու հայութիւնը զարգացման նոր փուլ թեւակոխեցին: Այս շրջանին է, որ մեծ յառաջդիմութիւն արձանագրեց Հայաստանը` մշակութային, կրթական եւ այլ բնագաւառներու մէջ, օգտուելով գերպետութեան մը մաս կազմած ըլլալու առաւելութիւններէն, առանց մտահան ընելու մեր ժողովուրդի ընդունակ եւ տաղանդաւոր ըլլալու յատկութիւնները:

Հասանք Խորհրդային Միութեան փլուզման հանգրուանը, եւ ի շարս այլ խորհրդային երկիրներու` Հայաստան անցաւ վերանկախացման նոր փուլ, դժուար եւ խառն քաղաքական եւ տնտեսական ժամանակաշրջան:

Արդէն պատահած էր աղէտալի 1988-ի մեծ երկրաշարժը` իր ծանր հետեւանքներով:

Այս աղէտին հետ միաժամանակ կը սկսէր արցախեան գոյամարտը, սկզբնական պահանջատիրական ցոյցեր, բողոքներ, ապա զինուորական առճակատում` նախնական միջոցներով, աւելի ուշ վերածուելու համար ամբողջական պատերազմի: Օրհասի եւ ճգնաժամի տարիներ, երբ հայ ժողովուրդի նորագոյն պատմութիւն մը կ՛արձանագրուէր բառին ամբողջական իմաստով, ամբողջ ազգը կը գօտեպնդուէր Հայաստանով Արցախով եւ սփիւռքով:

Այս խառնիճաղանճ կացութեան մէջ է, որ ձեւաւորուեցան Հայաստանի թէ Արցախի պետականութիւնները` ուր կային քաղաքական անորոշութիւնները, ի դէմս նոր կազմալուծուող Խորհրդային Միութեան: Անկախ պետականութեան նոր ըմբռնողութիւնը տակաւին կը գտնուէր սաղմնային վիճակին մէջ, նոր կը ձեւաւորուէին` սահմանադրութիւն, հռչակագիր, անկախութեան ամրագրում, ժողովրդավար հասկացողութիւն` իր մանրամասն արտայայտութիւններով:

Հայաստանի մէջ կը ստեղծուէր  տնտեսական ահաւոր վիճակ: Պետական անփորձ նոր դրութիւնը, պատերազմը, Հայաստանի շրջափակումը գրեթէ անկարելի կը դարձնէին հայ մարդուն գոյատեւումը իր հայրենիքին մէջ:

Վերոնշեալ իրողութիւնները իրենց առարկայականութեամբ եւ չոր իրականութեամբ բնական եւ անխուսափելի էին նման կացութեան մէջ գտնուող որեւէ երկրի եւ ժողովուրդի համար:

Սակայն անընդունելին եւ դատապարտելին Հայաստանի եւ առհասարակ քաղաքական դաշտը ղեկավարող ուժերու նուազագոյնը վատ դերակատարութիւնն էր այս իրավիճակին մէջ:

Հոս է, որ Հայաստանի անկախութեան սկզբնական, առաջին օրերէ սկսած, իշխանութիւնները, որոնք կը բնորոշուէին Լեւոն Տէր Պետրոսեան, Սերժ Սարգիսեան եւ Ռոպէրթ Քոչարեան եռեակով, Հայաստանի մէջ տիրող վիճակը վատագոյնի հասցուցին:

Ճիշդ է, չէ՞, որ առաջին իսկ օրերէն Հայաստանի մէջ տիրապետող եղան թալանը, կողոպուտն ու ընտրակեղծիքը եւ իշխանութիւններու անձնականացումը:

Ճիշդ է, չէ՞, որ հայ ժողովուրդը, որ աշխատասէր, ձեռներէց եւ տաղանդաւոր ու մշակոյթի տէր է, նկատուեցաւ նախիր ու առուծախի ենթակայ: Փաստօրէն այդ խեղճ ու ամուլ նկատուած ընտիր հայերը, երբ դուրս եկան իրենց նեխած միջավայրէն, շատ կարճ ժամանակի մէջ  իրենք զիրենք կերտեցին բնական պայմաններու մէջ, օտար ափերու վրայ:

Ճիշդ է, չէ՞, որ աւելի քան հարիւր եւ աւելի տարիներ տառապած հայ մարդը, Ցեղասպանութիւն եւ խորհրդային սահմռկեցուցիչ կարգեր ճաշակած հայ մարդը իրաւունք ունէր բնական ձեւով ու մարդկայնօրէն ապրելու, աշխատելու ու ստեղծագործելու իր հայրենիքին մէջ:

Ճիշդ է, չէ՞, որ նորանկախ Հայաստանէն աւելի քան մէկ միլիոն ու աւելի հայեր արտագաղթեցին` Հայաստանի մէջ տիրող քաղաքական ու տնտեսական վատ պայմաններուն պատճառով:

Հաւանաբար պէտք է երեւակայել, օրինակ, Ֆրանսայի կամ Իտալիոյ ժողովուրդին շուրջ կէսը եթէ արտագաղթած ըլլար. շուրջ երեսուն միլիոն հոգի:

Ճիշդ է, չէ՞, որ շատ յաճախ բոլոր անոնք, որոնք այս ապիկարութիւնները մատնանշեցին եւ իտէալ հայրենքի մասին խօսեցան, նկատուեցան երազայիններ, անիրապաշտներ, քաղաքականօրէն տհասներ, եւ անոնք, որոնք փորձեցին «ծայրայեղութեան» երթալ, ենթարկուեցան քաղաքական, ինչո՞ւ չէ, նաեւ ֆիզիքական հաշուեյարդարի:

Ճիշդ է, չէ՞, որ մենք Հայաստանը վերածեցինք ամուր համակարգի, ուր բոլոր բնագաւառները հակակշռուած են, ըլլան անոնք քաղաքական, տնտեսական թէ դատական, ուր ոչ մէկ բան կարելի է խախտել ու փոխել, միշտ պատճառաբանելով, որ կարելի չէ մանր բաներով զբաղիլ, որ` Հայաստանը պատերազմական վիճակի մէջ է, եւ որեւէ ապակայունացման նպաստող քայլ կտրականապէս պէտք է չէզոքացուի:

Առիթ չփախցուցինք Հայաստանի անկախութեան պահպանման եւ ամրապնդման մասին խօսելու. Հայաստանի հզօրացում` արդիական ու ամուր տնտեսութեամբ:

Հայաստանի մէջ կարեւոր նկատեցինք, արդի արհեստագիտութեան զարգացումը:

Շատ երկար խօսեցանք այն Հայաստանի մասին, ուր առկայ պիտի ըլլար ընկերային ու տնտեսական արդար համակարգ: Բոլոր ժամանակներու մէջ ալ տարրական ճշմարտութիւն է, թէ` որքան ամուր է երկրիդ  տնտեսութիւնը, որքան ամուր է պետականութիւնդ, ու ժողովուրդը արդար եւ առողջ համակարգի մէջ կ՛ապրի, այնքան անկախ ես եւ` նուազագոյն չափով խոցելի:

Այսօր այս տեսակի Հայաստանը ունենալու մասին է խօսքը, եւ խօսքէն անդին` յանձնառու գործը:

Պէտք է հաւատալ ու գործել ու ի պահանջեալ հարկին` զոհուիլ այս ոգիով ու այս տեսլականով:

Համերաշխութիւն, քաղաքական երկխօսութիւն, հանդուրժողականութիւն, ներքին միասնականութեան պահպանում, անպայման եւ անհրաժեշտաբար օրէնքի գերակայում, սահմանադրութեան յարգում, այլակարծութիւն` անպայման:

Ժողովրդավարութեան ամրապնդում` իր բոլոր մանրամասնութիւններով բացարձակապէս, այո՛:

Մենատիրական բոլոր դրսեւորումներու դէմ պայքար` անհրաժեշտաբար:

Այս բոլորը կրնան տեղի ունենալ միայն բոլոր այն հայերու ու քաղաքական ուժերու միջեւ, որոնք կը խօսին, կը հաւատան ու մանաւանդ կը գործեն այն Հայաստանին համար, որուն տեսլականը ունեցած են բոլոր այն ազնիւ ու ընտիր մարդիկը, որոնք չեն վարանած իրենց կեանքը զոհելու:

Հայ ազատագրական պայքարի առաջին օրերէն բազմահազարներ զոհուած են այս նպատակներուն համար, բազմահազարներ եթէ չեն զոհուած, իսկ ամբողջ կեանք մը ապրած են զոհողութիւններով լեցուն, ամբողջ էութեամբ Հայաստանով ու հայրենիքով ապրած են, ամբողջ կեանք մը նիւթական ու բարոյական նուիրաբերած են Հայաստանին, նոյնիսկ տեսած չըլլալով այն Հայաստանը, որուն համար իրենց կեանքն իսկ զոհած են:

Հայ ժողովուրդը շատ լաւ գիտէ ըստ արժանւոյն գնահատել իրեն համար աշխատողն ու զոհուողը: Նաեւ գիտէ բոլոր անոնք, որոնք, շատ գեղեցիկ սկզբունքներէ ճառելու արուեստին քաջածանօթ` հայրենիքն ու ժողովուրդը կը վերածեն անձնական եւ տնտեսական ու քաղաքական ագարակի` դիզելու համար հարստութիւն, փառք ու պատիւ, եւ մանաւանդ` քաղաքական հիւանդագին բռնատիրութիւն:

Հարստահարող ուժերը բարոյապէս իրաւունք չունին ճառելու հայ ժողովուրդին` ժողովրդավարութեան, օրէնքի եւ սահմանադրութիւն յղացքներուն մասին, այնքան ատեն որ իրենց իշխանութեան օրերուն այս յղացքներուն նկատմամբ ոտնահարումները բաւական ողբերգական վիճակ պարզած են եւ ի՛նչ ճակատագրական վիճակի մատնած` հայութիւնն ու Հայաստանը:

Պատրաստեց՝ ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

Կազմակերպութեամբ Համազգայինի «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբի վարչութեան, Հայաստանի Հանրապետութեան Գիւմրիի «Վարդան Աճէմեան»-ի անուան պետական դրամաթիկական թատրոնը «Յակոբ Տէր Մելքոնեան» թատերասրահին մէջ  երեկոյեան ժամը 8:30-ին,  8 եւ 11 նոյեմբերին պիտի ներկայացնէ «Հարսանիք թիկունքում», 9 նոյեմբերին «Սիրոյ քեսթինկ», իսկ 10 նոյեմբերին «Երկնագոյն շան աչքերը» ներկայացումները:

Գիւմրիի «Վարդան Աճէմեան»-ի Թատրոնը

Գիւմրիի «Վարդան Աճէմեան»-ի անուան պետական տրամաթիքական թատրոնը հիմնուած է 1928-ին: Սակայն Ալեքսանդրապոլի (այժմ` Գիւմրի) ժողովուրդը հայ թատրոնի բեմին հետ առաջին անգամ կը ծանօթանայ 1865-ին` քանի մը թատերասէրներու շնորհիւ, եւ թատերական առաջին ներկայացումները Ալեքսանդրապոլի մէջ  կը համընկնին հայ նոր թատրոնի ծնունդին հետ:

23 մայիս 1865-ին նորաստեղծ թատերախումբը հանդիսատեսին կը ներկայացնէ իր անդրանիկ բեմադրութիւնը` Յակոբ Կարէնեանի «Շուշանիկ» պատմական ողբերգութիւնը: 1922-1928 թուականներուն, Ա. Արմէնեանի ղեկավարութեամբ, կը գործէ Ալեքսանդրապոլի «Քաղլուսվար»-ի տրամաթիքական թատրոնը: 1985 թուականին, Խ. Աբրահամեանի «Ասքանազ Մռաւեան»-ի  անուան թատրոնին մուտք գործելով` սկիզբ կ՛առնէ նոր ժամանակաշրջան մը:

1988-ի եղերական երկրաշարժէն ետք երիտասարդ բեմադրիչ Յ. Ղազանչեանը զայն կը վերանուանէ Գիւմրիի «Վարդան Աճէմեան»-ի անուան թատրոն ու կը դառնայ անոր ղեկավարը, 1989-1994 թուականներուն: Ան ամբողջապէս կը կազմաւորէ թատերախումբը եւ կը ստեղծէ նոր խաղացանկ:

1994-1998 թուականներուն Հայաստանի Հանրապետութեան ժողովրդական արուեստագէտ եւ  պետական մրցանակի դափնեկիր, շարժապատկերի բեմադրիչ Ալպերթ Մկրտչեանը կը ղեկավարէ թատրոնը:

2004-2014 թուականներուն թատրոնին գեղարուեստական ղեկավարութիւնը կը ստանձնէ Հայաստանի Հանրապետութեան ժողովրդական արուեստագէտ, փրոֆեսոր Նիքոլա Ծատուրեանը` ազգային բեմադրութեան երեւելի դէմքերէն մէկը, հզօր անհատականութիւն մը:

Մարտ 2014 թուականէն սկսեալ թատրոնի գլխաւոր բեմադրիչ կը նշանակուի թատրոնի երիտասարդ բեմադրիչ Լութֆիկ Յարութիւնեանը:

Ներկայիս Գիւմրիի «Վարդան Աճէմեան»-ի անուան պետական տրամաթիքական թատրոնը կը նուաճէ նոր բարձունքներ, կ՛իրականացնէ նոր ու հետաքրքրական ծրագիրներ եւ ներկայացումներ, որոնք մշտապէս ամուր կը պահեն հանդիսատեսին հետ կապը եւ հաստատ կը պահեն թատրոնին տեղը մշակութային Գիւմրի քաղաքին մէջ:

Թատրոնի հին բնակիչներու կողքին, իրենց տեղը կը հաստատեն երիտասարդներ, որոնք համախմբուելով թատրոնի շուրջ` Գիւմրիի հնամենի թատրոնին մէջ ձեւաւորուած աւանդութիւնները կ՛ուղղորդեն դէպի ապագայ: Այս բոլորին ամենաթարմ ու վառ ապացոյցը վերջին տարիներուն Գիւմրիի «Վարդան Աճէմեան»-ի անուան պետական տրամաթիքական թատրոնի ստացած պետական եւ թատերական մրցանակներն են:

Նշենք, որ Գիւմրիի թատրոնին մէջ իրենց ստեղծագործական մկրտութիւնը ստացած են հանրածանօթ դէմքեր, ինչպէս` ժողովրդական արուեստագէտներ Մհեր Մկրտչեանը ու Վարդուհի Վարդերեսեանը:

Այս տարի Գիւմրիի «Վարդան Աճէմեան»-ի անուան պետական տրամաթիքական թատրոնը կը թեւակոխէ իր 153-րդ թատերաշրջանը:

Յայտնի Դերասաններ`

Արզօ Արզումանեան /1898-1985/
Արտաւազդ Փաշայեան /1910-1973/
Արուս Ազնաւուրեան (Շարլ Ազնաւուրի հօրաքոյրը) 1904-1989/
Գեղամ Յարութիւնեան /1905-1988/
Ժան Էլոյեան /1912-1984/
Ժաննա Թովմասեան /1912-2000/
Լեւոն Զորաբեան /1892-1969/
Նինա Բոխեան /1915-2002/
Ցոլակ Ամերիկեան /188-1964/
Մհեր Մկրտչեան /1930-1993/

Ներկայացումներ

1935  Յ. Պարոնեան` «Մեծապատիւ մուրացկաններ», բեմադրիչ` Վ. Աճէմեան
1943  Ն. Զարեան` «Արա Գեղեցիկ», բեմադրիչ` Վարդան Աճէմեան
1944  Վ. Շեյքսպիր` «12-րդ գիշեր»,  բեմ. Վ. Աճէմեան
1941  Դ. Դեմիրճեան` «Երկիր հայրենի», բեմ. Վ. Աճէմեան
1935  Մ. Ջանան` «Շահնամէ», բեմ. Վ. Աճէմեան
1947  Մ. Գորկի` «Յատակում»

Յայտնի Բեմադրիչներ

Լութֆիկ Յարութիւնեան

Ծնած է 1982-ին, Գիւմրի: 2000-2005 թուականներուն կը յաճախէ եւ կ՛աւարտէ «Երեւանի թատրոնի եւ կինոյի պետական հիմնարկ»-ի Գիւմրիի մասնաճիւղի բեմադրական բաժինը: 2007 թուականէն ի վեր հիմնարկին մէջ կը դասաւանդէ դերասանի վարպետութիւն եւ բեմադրութիւն նիւթերը:

2007-էն ի վեր Գիւմրիի «Վարդան Աճէմեան»¬-ի անուան պետական տրամաթիքական թատրոնի անդամ է:

2014-ին կը նշանակուի Գիւմրիի «Վարդան Աճէմեան»-ի անուան պետական տրամաթիքական թատրոնի գլխաւոր բեմադրիչ, իսկ 2018-ի սեպտեմբերէն` թատրոնի գեղարուեստական ղեկավար:

Նիքոլայ Ծատուրեան

(Հայաստանի Հանրապետութեան ժողովրդական արուեստագէտ, փրոֆէսօր)

Ծնած է 1945-ին, Երեւան: Բարձրագոյն կրթութիւնը կը ստանայ «Երեւանի գեղարուեստական-թատերական հիմնարկ»-ի բեմադրական բաժինին մէջ:

Շուրջ 20 տարի կ՛աշխատի Երեւանի «Գ. Սունդուկեան»-ի անուան ակադեմական թատրոնին մէջ` որպէս բեմադրիչ եւ կ՛իրականացնէ շուրջ 25 բեմադրութիւն:

1992-2004 թուականներուն կը ղեկավարէ Երեւանի «Մեթրօ» թատրոնը:

2004-ին կը նշանակուի Գիւմրիի «Վարդան Աճէմեան»-ի անուան պետական տրամաթիքական թատրոնի գեղարուեստական ղեկավար, իսկ ներկայիս անոր գեղարուեստական խորհրդատուն է:

Ռաֆայէլ Ասատրեան

Ծնած է 1994-ին, Գիւմրի: 2010-2014 կը յաճախէ եւ կ՛աւարտէ «Երեւանի թատրոնի եւ կինոյի պետական հիմնարկ»-ի բեմադրական բաժինը:

2016-ին նոյն հիմնարկէն կը ստանայ մագիստրոսական աստիճան:

2017-էն ի վեր մաս կը կազմէ Գիւմրիի «Վարդան Աճէմեան»-ի անուան պետական տրամաթիքական թատրոնին, միաժամանակ` դասաւանդելով նոյն հիմնարկին մէջ:

«Հարսանիք Թիկունքում»

Տրամա` 2 գործողութեամբ

Թատրերգութեան հեղինակ` Անահիտ Աղասարեան

Բեմադրութիւն` Լիւթֆիկ Յարութիւնեան

Նկարչական ձեւաւորում` Գարեգին Եւանգուլեան

Երաժշտական ձեւաւորում` յօրինող Հայկ Յակոբեան (Հայկօ)

Զգեստներու ձեւաւորում` Լուսինէ Խաչատրեան

Դերեր`

ԳՈՐԱՆ – Հայաստանի Հանրապետութեան վաստակաւոր արուեստագէտ Սուսաննա Բաղդասարեան
ՍԱՆԱՄ – Հայաստանի Հանրապետութեան ժողովրդական արուեստագէտ, պետական մրցանակի դափնեկիր Անահիտ Յարութիւնեան
ԱՐՄէՆ – Տարօն Գրիգորեան, Արթուր Զաքարեան
ԱՐԱՄ – Արսէն Սաղաթելեան
ԱՆԻ – Ջեմմա Ադամեան
ՍԱՄՈՒԷԼ – Հայաստանի Հանրապետութեան վաստակաւոր արուեստագէտ` Տիգրան Գաբոյեան
ԱՇՈՏ – Արկադի Ղարագուլեան
ԼԱԼԱ – Նառա Սանթոյեան
ԼՈՒՍԻՆԷ – Յասմիկ Վիրաբեան
ԱՆԺԵԼԱ – Դիանա Մացոյեան
ՌՈՒԶԱՆ – Մանէ Մխոյեան
ՌԱԶՄԻԿ – Հայաստանի Հանրապետութեան վաստակաւոր դերասան Յովհաննէս Յովհաննիսեան
ՆԱՐԵԿ – Գէորգ Գրիգորեան

Ներկայացման հիմքը կը կազմէ գիւմրեցի ընտանիքի մը պատմութիւնը: Գործողութիւնները կը կատարուին 2016 ապրիլ 2-6:

Այս մեծ գերդաստանին բոլոր անդամները կեանքի բերումով կ’ապրին տարբեր երկիրներ` Ռուսիա, Քանատա: Եւ այսօր բոլորը հաւաքուած են ներկայ գտնուելու գերդաստանի տղուն` Արմէնի հարսանիքին:

Սակայն հարսանիքը կը մնայ կիսատ, քանի որ իմանալով պատերազմը սկսելու մասին` Արմէնը կը ձգէ ամէն ինչ եւ կ՛երթայ Արցախ:

Այս ընտանիքը արդէն պատերազմ տեսած էր, Արմէնի քեռին զոհուած էր 90-ական թուականներու արցախեան ազատամարտին:

Եւ այսպէս,  հարսանիքը կը վերածուի պատերազմի, որ կը ներկայացուի ոչ թէ ռազմի դաշտին վրայ, այլ` թիկունքին: Իրադարձութիւնները շրջադարձային կը փոխուին եւ կը տեսնենք թիկունքը ապրող եւ կռուողներուն սպասող կիներ:

Թատրերգութեան մէջ կը ներկայացուի արտագաղթի, ազգային փոքրամասնութիւններու խնդիրները եւ կը ներկայացուի պայքարող ու մարտնչող հայ կնոջ կերպարը: Թատրոնը կ’աւարտի լաւատեսութեան եւ խաղաղութեան այն կոչով, որ կեանքն ի վերջոյ կը շարունակուի եւ պէտք է ապրիլ:

«Երկնագոյն Շան Աչքերը»

Քնարական ֆանթեզի 1 գործողութեամբ

Բեմադրիչ` Ռաֆայէլ Ասատրեան

Դերեր`

Տղայ` Սարգիս Ղարիբեան
Աղջիկ` Ջեմմա Ադամեան

Երազի մէջ հանդիպած զոյգ մը, որոնք զրկուած են իրարու հետ ֆիզիքական շփումէն` անոնց հպումը կը նշանակէր երազային սիրոյ աւարտ: Երազը իրականութիւն դարձնելու համար կը փորձեն գտնել միմիանց, սակայն երբ կ՛արթննան, կը մոռնան զիրար: Կեանքի մէջ զիրար ճանչնալու համար անոնք կը յօրինեն այնպիսի  արտայայտութիւն մը, որ իրական կեանքի մէջ գոյութիւն չունի` «Երկնագոյն շան աչքեր»:

Երազը իրականութիւն դարձնելու անյագ ցանկութիւնը կը հանդիսանայ անրջային հանդիպման աւարտի պատճառ: Անոնց հպումով կը վերջակէտուի  երազային սէրը:

 «Սիրոյ Քեսթինկ»

(կատակերգութիւն` 2 գործողութեամբ)

Բեմական տարբերակը եւ բեմադրութիւնը` Հայաստանի Հանրապետութեան ժողովրդական արուեստագէտ, փրոֆեսէօր Նիքոլայ Ծատուրեան

Երաժշտական ձեւաւորում` Ռաֆայէլ Ասատրեան

Նկարչական ձեւաւորում` Գարեգին Եւանգուլեան

Զգեստներ` Լուսինէ Խաչատրեան

Դերակատարներ`

Անահիտ Քոչարեան
Սուսաննա Բաղդասարեան
Տիանա Մացոյեան

Ներկայացումը միայնակ կիներու մասին պատմող զաւեշտալի, բայց եւ քնարական պատմութիւն մըն է:

Տարբեր բնաւորութիւններու եւ բնագաւառներու տէր կիներ համախմբած է միայնակութիւնը: Մոռացութեան մէջ յայտնուած կիներ կը փորձեն վերագտնել իրենց երբեմնի զուարթութիւնը, դարձնել կեանքը աւելի հետաքրքրական, դարձեալ ուշադրութեան կեդրոն գտնուիլ, սիրել եւ սիրուիլ: Հերոսներու ցանկութիւններու եւ գործողութիւններու շրջադարձերով հարուստ ընթացքը զիրենք կը դնէ զաւեշտալի իրավիճակի մէջ, որուն պատճառով կը բացայայտուի անոնց անձնական տրաման:

Երեք չխամրող գեղեցկուհիներ, ճակատագրի հեգնանք եւ անսպասելի աւարտ:

19 հոկտեմբեր 2018-ին Հայ կաթողիկէ Մեսրոպեան բարձրագոյն վարժարանի աշակերտներ միացան աշխարհի չորս ծագերուն սփռուած իրենց մէկ միլիոն հասակակիցներուն` աղօթելու համար Տիրամօր վարդարանը:

Սուրբ Փրկիչ եկեղեցւոյ մէջ կայացած հաւաքին Մեսրոպեանի հոգեւոր տեսուչ Ռաֆֆի քհնյ.  Յովհաննէսեանը կատարեց վարդարաններու օրհնութիւն եւ բացատրեց զայն աղօթելու կերպը. հաւաքին մասնակցող Գ.-Զ. դասարաններու մօտ 200 աշակերտներէն իւրաքանչիւրը  ստացաւ իր վարդարանը: Անոնք խմբովին կատարեցին աւետարանական այս աղօթքը, որ կը ներկայացնէ Սուրբ Կոյսի կեանքին հանգրուանները` Յիսուսին հետ:

Տէր Ռաֆֆի քահանան աշակերտներուն բացատրեց վարդարանին իմաստն ու խորհուրդները, ինչպէս նաեւ անոր նշանակութիւնը` հաւատացեալ քրիստոնեայի կեանքին մէջ: Ան ըսաւ, որ մշտապէս աղօթելով` քրիստոնեայ մարդը ի վիճակի կը դառնայ  խորանալու վարդարանի իւրաքանչիւր խորհուրդին մէջ` հետզհետէ աճող երկիւղածութեամբ եւ ակնածանքով: Քահանայ հայրը դիտել տուաւ, որ վարդարանը հզօր աղօթք մըն է, որուն ընդմէջէն կը հաղորդուինք Տիրոջ` հաւատքի մեր ամբողջ ճանապարհորդութեան  ընթացքին: Ան խորհուրդ տուաւ աղօթել վարդարանը ինչպէս անհատապէս, նոյնպէս եւ հաւաքաբար, յատկապէս` ընտանիքներուն մէջ:

Մխիթարեան վարժարանի աշակերտները Սրբոց Թարգմանչաց տօնը նշեցին չորեքշաբթի, 31 հոկտեմբեր 2018-ին:  Յայտագիրը սկսաւ Լիբանանի, Հայաստանի եւ միաբանութեան քայլերգներու ունկնդրութեամբ: Բացման խօսքը կատարեց 8-րդ դասարանի աշակերտ Նարեկ Կարճիկեանը, որ հարց տուաւ. «Ո՞վ է հայ ազգը` առանց այբուբենին եւ առանց իր ոսկեղնիկ հայերէնին… շատոնց ձուլուած եւ անհետացած պիտի ըլլայինք: Աստուծոյ նախախնամութեամբ հայը դարերու վրայ մնաց հայ, եւ ուր որ գնաց, իր սրտին ու հոգիին մէջ սրբացուց իր լեզուն, հաւատքն ու մշակոյթը»: Ան բոլոր աշակերտներուն անունով խոստացաւ պահել ու պահպանել մեր ոսկեղենիկը` մեր աննման լեզուն, մի՛շտ նորոգուած ու երիտասարդ շունչով:

Մանկապարտէզի եւ Ա. դասարանի աշակերտները ելոյթ ունեցան «ԱԲԳ» երգով, ապա Ա. դասարանի աշակերտները ոսկեդարի պատմական տուեալները ներկայացուցին պատկերաւոր ձեւով: Բ. եւ Գ. դասարաններու աշակերտները ասմունքեցին Խաչիկ Դաշտենցի «Մեսրոպ Մաշտոցին» բանաստեղծութիւնը, իսկ 4-էն մինչեւ 8-րդ կարգի խումբ մը աշակերտներ ներկայացուցին «Հայ լեզուին հրաշքը», «Այբուբեն հայոց» եւ «Հայերէն» քերթուածներու համադրում մը, ինչպէս նաեւ` Համօ Սահեանի «Մեր լեզուն» բանաստեղծութեան երգը` Սիպիլի կատարողութեամբ:

Պատգամախօս Սեպուհ վրդ. Կարապետեանը իր խօսքին մէջ անդրադարձաւ հայոց պատմութեան ամենակարեւոր իրադարձութիւններէն` ոսկեդարու թարգմանչական աշխատանքի կարեւորութեան, որով հայ ժողովուրդը սկսաւ հայերէնով գրել ու կարդալ: «Մենք հայերէնը կը սիրենք եւ կը սորվինք, որովհետեւ մեր մայրենի լեզուն է, եւ առ այդ, պէտք է յատուկ տեղ տանք հայերէնի դասերուն` լեզու, գրականութիւն, քերականութիւն, հայոց պատմութիւն: Եւ ինչպէս որ կը սիրենք մեր մայրերը, նոյնպէս պիտի սիրենք մեր մայրենի լեզուն: Եւ որովհետեւ մեր եկեղեցին հայերէնով կը խօսի ու հայերէնով կ’աղօթէ, մենք մեր աղօթքները հայերէնով պիտի կարդանք ու հայերէնով աղօթենք հայ եկեղեցւոյ մէջ», ըսաւ  վարդապետը: Ան յորդորեց նաեւ հայերէնը ճիշդ խօսիլ եւ ուրիշ լեզու չխառնել անոր մէջ:

Վարժարանի տնօրէն Ռիթա Պոյաճեանը խօսք առնելով` ըսաւ. «Մեր վարժարանը կը նմանի նորածին երեխայի մը, եւ ինչպէս որ հայ նորածինին լեզուն առաջին անգամ կը բացուի իր մայրենի լեզուով, այսօր մեր առաջին տօնակատարութիւնը նուիրուած է մայրենի լեզուին, զոր կը փառաբանենք այսօր»: Ան շեշտեց, որ հայ լեզուն կը պահպանուի մանաւանդ հայկական վարժարանին մէջ, ուր կը սիրենք, կը պահպանենք ու կը գուրգուրանք մեր մայրենիին: Ան շնորհակալութիւն յայտնեց օրուան պատգամաբերին, ինչպէս նաեւ` այն ուսուցչուհիներուն, որոնք պատրաստեցին հանդիսութիւնը: Ապա ան դպրոցին կողմէ իւրաքանչիւր ընտանիքի նուիրեց անոր մականունին սկզբնատառով թռչնագիր պատրաստուած յուշանուէր:

Այնուհետեւ Մեսրոպ ծ. վրդ. Սիւլահեանը շնորհաւորեց աշակերտները Թարգմանչաց տօնին առիթով եւ լուսարձակի տակ առաւ աշակերտներուն` դպրոցին հիմնադիր աշակերտները ըլլալու հանգամանքը, ինչպէս նաեւ խրատեց զանոնք շատ լաւ սորվելու իրենց մայրենին, թէկուզ խօսին ուրիշ բազմաթիւ լեզուներ: Աւարտին, ան աղօթքով ու «Պահպանիչ»-ով օրհնեց աշակերտները: