Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ

Ներկայիս համաշխարհային ամէնէն տիրական տագնապը գաղթն է: Մարդիկ ապահովական, տնտեսական եւ ընկերային պատճառներով դժգոհ իրենց բնակած երկրէն կամ հայրենիքէն, աւելի բարգաւաճ եւ անվտանգ կեանքի մը ձգտումով, բոլոր դժուարութիւններն ու վտանգները անտեսելով, կը փորձեն արտագաղթել` շատ յաճախ ապօրինի մուտք գործելով զիրենք մերժող երկիրներ: Մեծ պետութիւնները կ՛աշխատին այս տագնապը լուծել սահմաններու վրայ, սակայն գաղթը երբեմն վայրագ ձեւով արգիլելու փոխարէն` աւելի մարդկային պիտի ըլլար այդ տագնապը լուծել գաղթերու իսկ հայրենիքներուն մէջ, հակամարտութիւններ հրահրելու փոխարէն` բարգաւաճման պայմաններ ստեղծելով: «Սփեքթէյթըր» թերթը հրապարակած է յօդուած մը` վերջին օրերուն դէպի Միացեալ Նահանգներ խուժող հոնտուրասցիներու կարաւանին մասին:

Ն.

Ներգաղթեալներու Երթը Երկընտրանքի  Առիթ Է Միացեալ Նահանգներու Համար

Միացեալ Նահանգներու նախագահ Տանըլտ Թրամփ ակնարկած է, որ դեմոկրատականները գաղտնի գումարներ յատկացուցած են աւելի քան 7000 հոնտուրասցի գաղթականներու «կարաւան»-ին, որ կ՛ուղղուի դէպի Միացեալ Նահանգներ:

Ոմանք այդպէս չեն խորհիր:

Միացեալ Նահանգներու միջանկեալ ընտրութեան ընդառաջ, եթէ որեւէ կուսակցութիւն կրնար հովանաւորել ցարդ Միացեալ Նահանգներ հասնող զանգուածային ամէնէն մեծ ներգաղթողներու խումբը, հանրապետականները կ՛ըլլային:

Քաղաքական առումով, այս երեւոյթը նուէր մըն է:

Հազարաւոր աղմկարար ապաստան հայցողները խռնուած էին ոչ մէկ արտաքնոց ունեցող կամուրջի մը վրայ, խուճապահար, զիրար հրմշտկելով, իրարու հետ կռուելով, պահանջելով անցնիլ Մեքսիքայի սահմանը, որպէսզի ներխուժեն Միացեալ Նահանգներ:

Ասիկա ներգաղթի հակառակող հանրապետականներուն համար նպաստաւոր պատկեր մըն էր:

Թրամփ կը սպառնայ փակել ամերիկեան սահմանը եւ զինուորներ դիրքաւորել: Այդուհանդերձ, հոնտուրասցիներուն մեծ մասը կ՛անցնի կամուրջէն` լողալով կամ նաւակներով Սուչիա գետի մեքսիքական կողմը ուղղուելով:

Այժմ այդ հոսքը կ՛ուղղուի դէպի իր վերջին արգելքը, որ պաշտպանուած է Մեքսիքայի դաշնակցային ոստիկանութեան կողմէ: Ատիկա Էլ Նորթն է:

Անհանդուրժելի է շարժող, քալող այդ բազմութեան պատկերը, որ լեցուն է իրենց մայրերուն կառչած ճչացող մանուկներով. անոնք ուխտած են երբեք չվերադառնալ իրենց հայրենիքը:

Ատիկա միայն ներկայի պատկերը չէ, այլեւ` ապագայի տեսլական մը:

Մէկ ուղղութեամբ զանգուածային գաղթը այս դարու ամէնէն մեծ պատմութիւնն է: Ատիկա կրնայ աւելի դրդել, հրահրել ահաբեկչութիւնը եւ յառաջացնել կլիմայի փոփոխութիւն:

Նախագահ Տանըլտ Թրամփ պաշտպանելով «կարաւանին» մուտքը Միացեալ Նահանգներ արգիլելու իր վճռակամութիւնը` հոնտուրասցիներէն շատերը անուանեց «վատ մարդիկ»:

Լա՛ւ, հաւանական է, որ վայրագութիւնը իրենց ետին ձգած, յուսահատ, կատաղի ամբոխին մէջ ըլլան  քանի մը «վատ մարդիկ»:

Սակայն Թրամփէն կը վրիպի այն կէտը, որ գաղթականներէն ոմանք «վատ մարդիկ» նկատելը պարտուողականութեան ապացոյց է: Խնդիրը այն չէ, որ անոնք վատ են: Խնդիրը այն է, որ անոնք մարդիկ են: Կատարեալ արժանի մարդիկ, որոնք անբախտութիւնը ունեցած են ծնելու կեղտոտ վայրի մը մէջ:

Գաղթականներու հետ լրատու միջոցներու հրապարակած որեւէ հարցազրոյցի մէջ անոնց պատմութիւնը համակրելի է:

Այս իմաստով, բաց սահմաններու գաղափարը  միշտ ողջունելի եղած է:

Արեւմուտքի մէջ մենք կը լսենք նոյն կոչերը, եւ ատիկա միշտ ալ համոզիչ է. անոնք մարդիկ են, որոնք միայն կ՛ուզեն աշխատիլ, գտնել անվտանգ տուներ, ուր իրենց ընտանիքները պահեն, զաւակները մեծցնեն եւ «աւելի լաւ կեանք» մը ունենան, մեր «աւելի լաւ կեանքը»:

Անոնց եւ մեր միջեւ միակ տարբերութիւնը որակական չէ, այլ` աշխարհագրական: Անոնք հոն են, իսկ մենք հոս ենք:

Մենք բախտաւոր ենք, անոնք չեն: Լաւ կամ վատ ճակատագիրը ընտրովի չէ: Ամերիկացիները այլեւս հոնտուրասցիներէն աւելի ոչ մէկ բարոյական իրաւունք ունին հանգիստ տուներու եւ անվտանգ փողոցներու:

Գաղթի հարցը կը խոչընդոտէ բազմաթիւ բարոյագիտական  խնդիրներ, բայց ատիկա բարոյականութեան մասին չէ: Ատիկա շահախնդրութեան մասին է: Այդ պատճառով այնքան անյարմար կը դառնայ: Շահախնդրութեան ձգտումը պարտադիր չէ, որ ներդաշնակ ըլլայ առաքինութեան հետապնդման հետ:

Հոնտուրաս, Նիքարակուա, Կուաթեմալա եւ Սալվատոր` բոլորը կը տառապին շարունակուող բազմաթիւ յանցագործութիւններէ, քաղաքական անկայունութենէ եւ տնտեսական տագնապներէ:

Եթէ խեղճ հեռանկարները եւ բռնութեան մշակոյթը կ՛արդարացնեն ապաստան տալը, այդ երկիրներու իւրաքանչիւր քաղաքացի ատոր իրաւունքը կ՛ունենայ:

Ատիկա 39 միլիոն մարդ է: Վենեզուելայի վերջին օրինակը նկատի առնելով` ամբողջ երկիրը պարզապէս դատարկելու հեռանկարը այլանդակ չէ: Այսուհանդերձ, օրինակ, կարելի չէ  պատկերացնել Նիւ Եորք քաղաքը (ուր արդէն տեղակայուած են կեդրոնական ամերիկացիներ, ելեկտրական հեծանիւներու վրայ փիցցաներ առաքելով) ողողուի աւելի քան մէկ միլիոն իրենց հայրենակիցներով, նոյնիսկ եթէ անոնք աշխատասէր եւ «լաւ մարդիկ» են:

Կ՛ակնկալուի, որ ձախակողմեան լրատուամիջոցները կը շարունակեն ընտանիք ընտանիքի ետեւէ վազեցնել, գաղթի շարունակուող ճգնաժամի պատճառով գաղթականութեան ճգնաժամի ընթացքին, տեսախցիկով ցուցադրելու, որ  անոնք եկած են ահաւոր երկար ճամբէ, թէ` անոնք միայն կը ձգտին բարգաւաճիլ, եւ թէ` անոնց խոյս տալու  հանգամանքները ահաւոր են:

Բայց ասիկա սխալ խօսակցութիւն է, ճիշդ այնպէս, ինչպէս Թրամփի մեղադրանքը, որ Հոնտուրասի «կարաւանին» խառնուած են «վատ մարդիկ»:

Եթէ փորձարկումը այն է, որ արդեօ՞ք գաղթականները մեզի նման արարածներ են, եւ արդեօ՞ք անոնք կու գան աւելի վատ վայրէ մը, քան` այն երկիրը, որ կը ցանկան: Այսպէս մտածող անխելքի մը հետ կարելի չէ խօսակցիլ:

Եւրոպան դրացի է ցամաքամասի մը, որուն բնակչութիւնը կը կրկնապատկուի մինչեւ 2050 թուական, մինչեւ 2,5 միլիառ, 2100 թուականին հասնելով 4,5 միլիառի: Ասիկա ցամաքամաս մըն է, որ բացայայտօրէն պիտի տառապի կլիմայի փոփոխութենէն, որ արդէն իսկ անապատացման ենթարկուած է, եւ ուր միշտ ալ երաշտը սպասելի է: Աղքատ է եւ` փտած:

Ատոր կառավարումը լայնօրէն սարսափելի է: Եւ բազմաթիւ  ափրիկեցիներ ունին բջիջայիններ, որոնք զանոնք հաղորդակցութեան մէջ կը դնեն  խոստացուած երկրին հետ, ուր կեանքը այնքան ալ կեղտոտ, դաժան եւ կարճ չէ:

Միացեալ Նահանգներու համար հոնտուրասցիները տատանումներ են մօտեցող ալիքին: Եւրոպայի համար 2015-ին միայն նախերգանք էր:

Սակայն այս աշնանային կարաւանները կրնան հետագային արդիւնաւէտ դիւանագիտական կանոնակարգ դառնալ: Սահմաններու բազմամարդ, կազմակերպուած յարձակումները կրնան յաղթահարել ֆիզիքական խոչընդոտները եւ ջախջախել վարչակազմը:

Գաղթականները, որոնք փորձեցին ներխուժել Սուէտա եւ Մելիլա, զգալի յաջողութիւններ ունեցան` միաժամանակ յարձակելով ցանկապատներու վրայ, վար առնելով ատոնք: Պէ՞տք է արդեօք անոնք Հոնտուրասէն սկսէին: Այժմ Լիպիոյ մէջ արտագաղթելու պատրաստուող զայրացած մարդիկ, կրնան նոյն օրը Միջերկրական ծովուն մէջ նաւարկել անապահով լաստանաւով:

Միլիոնաւոր, եթէ ոչ միլիառաւոր արժանապատիւ մարդիկ` սնունդ, մաքուր ջուր, ապաստան եւ բժշկական խնամքի կարիք ունեցող սովորական մարդիկ, պարտաւոր են կազմել բարոյական շանթաժի ձեւ մը: Անոնք բոլորն ալ սրտաճմլիկ  պատմութիւններ պիտի ունենան: Եւ եթէ մենք շարունակենք դիմակայել այդ հարցը` որպէս համակրանքի հարց, այլ ոչ թէ` գոյատեւման շահախնդրութիւն, գրեթէ բոլորն ալ ներս կու գան:

Թոմաս Ֆրիտմանը սրամիտ, ճշգրիտ  բնութագրած է Արեւմուտքը ընդդէմ մնացեալին, որպէս կարգ` ընդդէմ անկարգութեան:

Սակայն գերակշռող բարեգործական համակարգերով արագացնելով մշակութային ցնցումները եւ բարձրացնելով  աջակողմեան  ռազմականութիւնը` օրէնքի երկիրները կրնան քաոսի մէջ իյնալ:

Եթէ յաջորդ քանի մը տասնամեակներու ընթացքին մենք գաղթը պիտի դիտենք լայն ծաւալներով, պէտք է մենք կարենանք զարգացնել կարծր սիրտ, կամ պարզապէս` զիջիլ, անձնատուր ըլլալ մեր հսկողութենէն դուրս մեզմէ աւելի մեծ ուժերու:

Յստակ չէ, թէ ո՛ր մէկը աւելի վատ է:

Մեքսիքա Աշխատանք Կ՛առաջարկէ Դէպի Միացեալ Նահանգներ Շարժող Կարաւանի Հազարաւոր Անդամներուն

Մեքսիքան աշխատելու ժամանակաւոր արտօնութիւն առաջարկած է գաղթականներուն, որոնք ապաստան կը խնդրեն երկրէ:

Այսպիսով, երկրի իշխանութիւնները կը փորձեն կանգնեցնել Կեդրոնական Ամերիկայէն Միացեալ Նահանգներ ուղեւորուող «գաղթականներու կարաւանը»:

Նոյնպէս կը նախատեսուի ինքնութիւնը հաստատող ժամանակաւոր փաստաթուղթեր յանձնել, բժշկական օգնութիւն տրամադրել եւ ապահովել երեխաներու կրթութիւնը:

Այդ բոլորը ստանալու համար գաղթականները պէտք է մնան Մեքսիքայի Չիապաս եւ Օահաքա հարաւային նահանգներուն մէջ:

Միացեալ Նահանգներ նախապէս զգուշացուցած էին, որ շուրջ 800 զինուորներ կրնայ ուղարկել Մեքսիքայի հետ սահման` կանգնեցնելու համար գաղթականները:

Դէպի Մ. Նահանգներու Սահման Շարժող Գաղթականներու «Կարաւանին» Գիշերուան Մը Մէջ 5 Հազար Մարդ Միացած Է

Հոնտուրասէն եւ լատինամերիկեան այլ երկիրներէ, «կարաւանին» երկարութիւնը աւելի քան 4 քիլոմեթր է եւ արդէն ունի շուրջ ութ հազար անդամ: Այս մասին կը գրէ բրիտանական «Տէյլի Մէյլ» թերթը, ըստ որուն, սկիզբը  «կարաւանը» բաղկացած էր երկու հազար մարդէ: Գաղթականներու թիւը հինգ հազարով աւելցած է միայն  գիշերուան մը ընթացքին:

Գաղթականներուն մէկ մասը` 640 հոգի, ներկայիս կը  գտնուի Մեքսիքայի տարածքին մէջ, ուր յայտնուած է Կուաթեմալայի սահմանը հատելէ ետք: Միւսները կը գտնուին Կուաթեմալայի մէջ:

Անոնք նպատակ ունին Մեքսիքայէն անցնիլ եւ հասնիլ Միացեալ Նահանգներու սահման եւ «երազներու երկրին» մէջ  ապաստան ստանալ:

Միացեալ Նահանգներու նախագահ Տանըլտ Թրամփ  սպառնացած է այլեւս օգնութիւն չտրամադրել Հոնտուրասին եւ Կուաթեմալային, եթէ «կարաւանին» ընթացքը չկասեցուի:

Թրամփ յայտարարած է, որ գաղթականներու «կարաւանը» քաղաքական դրդապատճառներ ունի` ատոր համար մասամբ մեղադրելով նոյնպէս Միացեալ Նահանգներու դեմոկրատականները: Այս հարցին մէջ Թրամփին հետ նոյնպէս համակարծիք են Հոնտուրասի եւ Կուաթեմալայի նախագահները:

Մինչ իրենք` գաղթականները պատմած են, որ կը փախչին իրենց հայրենիքին մէջ տիրող անմխիթար վիճակէն, աղքատութենէն եւ յանցագործութիւններէն:

Հոնտուրաս աշխարհի մէջ ամէնէն վտանգաւոր երկիրներէն է, ուր բռնութեան մակարդակը չափազանց բարձր է. ըստ վիճակագրական տուեալներու, այդ երկրին մէջ իւրաքանչիւր 100.000 բնակիչի 43 առ հարիւրը կը սպաննուի:

«Հոլովոյթը առթէն սկսած է»,
Թրամփ գաղթականներու` Միացեալ Նահանգներու մէջ
ծնած-երեխաներուն այլեւս քաղաքացիութիւն պիտի չտայ

Միացեալ Նահանգներու նախագահ Տանըլտ Թրամփ իր վերջին հարցազրոյցին մէջ յայտնեց, որ մտադիր է ստորագրել նոր հրամանագիր մը, որով վերջ կը դրուի, այսպէս կոչուած, հողի սկզբունքով քաղաքացիութիւն ստանալու կիրարկութեան, որ կ՛արտօնէ ոչ քաղաքացիներու եւ ապօրինի գաղթականներու` Միացեալ Նահանգներու մէջ  ծնած երեխաներուն քաղաքացիութիւն ստանալ:

Յատկանշական է, որ նորածինին քաղաքացիութիւն կը  շնորհուի անկախ այն փաստէն, որ անոր ծնողը կամ ծնողները գաղթականներ են, ապօրինի գաղթականներ, կամ օրինական ճամբով յայտնուած են Միացեալ Նահանգներու մէջ:

Այս օրէնքը խթանած է «ծննդաբերական զբօսաշրջութեան» եւ «շղթայական գաղթի» զարգացումը:

Թրամփ նկատել տուած է, որ Միացեալ Նահանգներ աշխարհի մէջ միակ երկիրն են, ուր քաղաքացիութիւն չունեցող օտարերկրացին կրնայ գալ, երեխայ ունենալ եւ զայն դարձնել Միացեալ Նահանգներու քաղաքացի` ատկէ  բխող բոլոր արտօնութիւններով:

«Ասիկա ծիծաղելի է, ասոր վերջ պէտք է տալ», ըսած է  նախագահը:

Սակայն Թրամփին ըսածը իրականութեան  չի համապատասխաներ, քանի որ հողի սկզբունքով քաղաքացիութիւն տալու հարցին մէջ Միացեալ Նահանգներ  միակ երկիրը չեն: Աշխարհի մէջ կան այդպիսի շուրջ 30 երկիրներ:

Նման հրամանագիր ստորագրելու պարագային, Թրամփին որոշումը կրնայ վիճարկուիլ բազմաթիւ դատարաններու մէջ. իրաւական դաշտի բազմաթիւ մասնագէտներ կը պնդեն, որ նման փոփոխութիւն ընելու համար սահմանադրական լրացում անհրաժեշտ է:

«Ինծի կ՛ըսեն, որ ատոր համար սահմանադրական լրացում պէտք է, բայց ես ատիկա կրնամ ընել իմ կարգադրութեամբս: Հոլովոյթը արդէն սկսած է, մենք ատիկա կ’ընենք», եզրափակած է Միացեալ Նահանգներու նախագահ Տանըլտ Թրամփ:

ԱՒՕ ԳԱԹՐՃԵԱՆ

Յովակիմ Մելիքեան

Յովակիմ Մելիքեան. հայ քաղաքական գործիչ, Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան խորհրդարանի 2-րդ գումարման պատգամաւոր:

Ծնած է 1885-ին: Ուսումը ստացած է Ռուսիա, իբրեւ բժիշկ` վկայուած է գերմանական համալսարանէն:

1917-ին` Երեւանի Հայ զինուորական միութեան նախագահ:

Արամ Մանուկեանի մօտիկ գործակիցը, կը մասնակցի Սարդարապատի ճակատամարտին:

Հայաստանի Հանրապետութեան անկախութեան հռչակումէն ետք կը նշանակուի առողջապահութեան նախարարի օգնական. կ՛ընտրուի խորհրդարանի պատգամաւոր. մաս կը կազմէ զինուորական յանձնաժողովին:

Պոլշեւիկեան իշխանութեան շրջանին կը ձերբակալուի ու կը բանտարկուի. կ՛ազատի շնորհիւ Փետրուարեան ապստամբութեան: Իբրեւ տարագիր` կ՛անցնի Պարսկաստան:

Յովակիմ Մելիքեանը կը մահանայ 1964-ին, Թեհրան:

Վահան Մինախորեան

Վահան Մինախորեան. քաղաքական գործիչ եւ ՀՅԴ կուսակցութեան անդամ:

Վահան Մինախորեանը ծնած է 1884-ին, Գանձակ: Ուսումը ստացած է Մոսկուայի Առեւտրական ճեմարանին մէջ, այնուհետեւ տեղափոխուած է Պաքու, ուր հիմնած է Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան գաղտնի տպարանը եւ կազմակերպած` բանուորական գործադուլներ:

Ռոստոմի յանձնարարութեամբ մեկնած է Սամսոն, աշխատած է տեղի հայկական դպրոցին մէջ` իբրեւ ուսուցիչ: Կարնոյ մէջ մասնակցած է ՀՅԴ Ը. Ընդհանուր ժողովին: Հայոց ցեղասպանութեան ժամանակ Սամսոնի հայ բնակչութեան հետ միասին տեղահանուած է եւ աքսորուած` Օսմանեան կայսրութեան հարաւային շրջաններ, սակայն հրաշքով կարողացած է ազատիլ, որուն մասին յիշողութիւններու հիման վրայ գրած է «Արհաւիրքի օրեր» գիրքը:

1918-ին եղած է Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան խորհրդարանի պատգամաւոր:

1919-ին Երեւանի մէջ կը մասնակցի ՀՅԴ Թ. Ընդհանուր ժողովին:

23 նոյեմբեր 1920-ին Սիմոն Վրացեանի կառավարութեան կազմին մէջ նշանակուած է հանրային կրթութեան եւ առեւտուրի նախարար եւ պաշտօնը զբաղեցուցած է 23 նոյեմբեր 1920-էն մինչեւ 2 դեկտեմբեր 1920:

Մասնակցած է Ալեքսանդրապոլի (այժմ` Գիւմրի) հայ-թրքական բանակցութիւններուն, եղած է հաշտութեան պատուիրակութեան անդամ:

18 փետրուարի 1921-ին եղած է Փրկութեան կոմիտէի անդամ: 1921-ին անցած է Պարսկաստան, այնուհետեւ` Փրակա, 1934-ին` Պելկրատ (Եուկոսլաւիա):

Վահան Մինախորեանը մահացած է 1946-ին, Պելկրատ:

Մկրտիչ Մուսինեան

Հայ քաղաքական, հասարակական գործիչ, բարերար, Երեւանի նահանգապետ, Հայաստանի հողագործութեան, գինեգործութեան զարգացման նուիրեալ, ՀՅԴ կուսակցութեան անդամ:

Մկրտիչ Մուսինեանը ծնած է 14 յունուար 1868-ին, Երեւան, հին Երեւանի յայտնի եւ յարգուած ընտանիքներէն մէկուն մէջ: 6 տարեկան հասակին կորսնցուցած է հայրը: Գերազանց աւարտած է թեմական դպրոցը, ընդունուած է Թիֆլիսի Ներսիսեան հոգեւոր դպրոցը, որմէ ետք մեկնած է Մոսկուա` հետեւելու ֆրանսերէնի դասընթացքներու: Ապա ընդունուած է Ֆրանսայի Մոնփըլիէ քաղաքի շերամապահութեան դպրոցը:

Այնուհետեւ վերադարձած է Երեւան, ուսումնասիրած է Երեւանի գինեգործութեան հեռանկարները, կազմած է Երեւանի գինեգործութեան դպրոց ստեղծելու նախագիծ, դիմած է պետական մարմիններուն աջակցութեան համար, սակայն մերժում ստացած է:

Մուսինեանը, 1892 հոկտեմբերին աշխատանքի անցած է Երեւանի գինիի եւ քոնեակի գործարանին մէջ` իբրեւ գինեգործ եւ քոնեակի մասնագէտ, 1894-ին նշանակուած է գործարանի կառավարիչ: Գործարանը կառավարած է 21 տարի: Միաժամանակ զբաղած է ինքնակրթութեամբ, ուսումնասիրած է` ապրանքագիտութիւն, հողագործութիւն, հաշուապահութիւն, օրէնսդրութիւն, քաղաքագիտութիւն:

Ա. Համաշխարհային պատերազմի տարիներուն քոնեակի արտադրութեան մէջ կրցած է պահպանել օգտագործուող սփիրթի պաշարները, որոնք Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան մեծ քանակութեամբ արտարժոյթ բերած են:

Մ. Մուսինեանը իր մասնագիտական գործունէութիւնը դրած է Հայաստանի վերելքի տրամադրութեան տակ: Այդ աշխատանքի զուգընթաց` աշխուժօրէն կը մասնակցի հին Երեւանի Քաղաքական եւ հասարակական կեանքին: Ան 15 տարի եղած է Քաղաքային խորհուրդի անդամ, Հայոց բարեգործական ընկերութեան Երեւանի մասնաճիւղի անդամ, Գաղթականական եղբայրական օգնութեան փոխնախագահ, հայկական լազարեթի նախագահ, Երեւանի թեմական դպրոցի հոգաբարձու, Երեւանի նահանգի  Պարենաւորման կոմիտէի նախագահ:

1918-ին, երբ Հայաստանի կառավարութիւնը, Թիֆլիսէն կը փոխադրուի Երեւան, Մկրտիչ Մուսինեանը 9 յունուար 1919-ին կը նշանակուի Հայաստանի մայրաքաղաքին առաջին նահանգապետը եւ այդ պաշտօնը զբաղեցուցած է մինչեւ 27 նոյեմբեր 1920 :

Պոլշեւիկեան իշխանութեան օրով Մ. Մուսինեանը, այլ դէմքերու կողքին, ինք եւս կը բանտարկուի, ազատ կ՛արձակուի Փետրուարեան ապստամբութեան շնորհիւ:

Կը մնայ Հայաստան, չի հեռանար, ժամանակ մը թաքնուած ապրելէ ետք «լոյս աշխարհ» կու գայ, պոլշեւիկները պաշտօն կու տան իրեն «Արարատ» գինեգործարանին մէջ:

Մկրտիչ Մուսինեանը կը մահանայ 1929-ին:

Խորէն Եպս. Մուրատբէկեան

Խորէն Ա. Տփղիսեցի (աւազանի անունը` Ալեքսանդր Մուրատբէկեան), Ամենայն Հայոց կաթողիկոս:

Ծնած է 8 դեկտեմբեր 1873-ին, Թիֆլիս: 1892-ին աւարտած է Թիֆլիսի Ներսիսեան դպրոցը, ապա ուսումը շարունակած է Զուիցերիոյ համալսարաններուն մէջ: 1897-ին Ներսիսեան դպրոցին մէջ նշանակուած է երգի ուսուցիչ: 1901-ին ձեռնադրուած է սարկաւագ, նոյն թուականի դեկտեմբերին` աբեղայ, եւ նշանակուած է Նոր Պայազետի (այժմ` Գաւառ) եկեղեցիներու բարեկարգիչ: 1902-ին ձեռնադրուած է վարդապետ:

1903 յունիսին, եկեղեցական կալուածներու եւ ունեցուածքի բռնագրաւման ժամանակ ցարական իշխանութիւններուն դիմադրութիւն ցոյց տալով` ձերբակալուած եւ աքսորուած է Ռուսիոյ Օրէոլ (կամ Օրել) քաղաք: 1905-ին վերադարձած է աքսորէն եւ նշանակուած` Կորի-Իմերեթի-Պաթումի եւ Արդուինի առաջնորդական փոխանորդ: 1907 յունիսին նշանակուած է Նոր Պայազետի եւ Տարաչիչակի (այժմ` Ծաղկաձոր) եկեղեցիներու բարեկարգիչ:

1909 դեկտեմբերին ձեռնադրուած է եպիսկոպոս: Ա. Համաշխարհային պատերազմի տարիներուն Երեւանի թեմի Եղբայրական օգնութեան յանձնաժողովի նախագահն էր, կազմակերպած է վիրաւոր հայ զինուորներու եւ գաղթականներու օգնութեան գործը:

1917-ին անոր նախաձեռնութեամբ հիմնադրուած է Հայոց ազգային խորհուրդը:

1918-ին հայ զօրքին հետ կը մեկնի Ալակէօզի ռազմաճակատ:

1919-ին Գէորգ Ե. Սուրէնեանցի կարգադրութեամբ եւ Հայաստանի կառավարութեան հրահանգով, իբրեւ հայրապետական պատուիրակ, մեկնած է Փարիզ` համերաշխութիւն հաստատելու Փարիզի խաղաղութեան համաժողովին մասնակցող հայկական ազգային երկու պատուիրակութիւններուն միջեւ:

1920-ին Փարիզէն մեկնած է Ամերիկա` կարգաւորելու պառակտուած թեմական կեանքը: Այստեղ կազմակերպած է հանգանակութիւն` Հայաստանի պաշտպանութեան եւ վերաշինութեան համար:

11 դեկտեմբեր 1920-ին Գէորգ Ե. Սուրէնեանցի կոնդակով անոր շնորհուած է արքութեան տիտղոս եւ պատիւ: 4 մարտ 1923-ին կարգուած է Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի տեղապահ եւ Գերագոյն հոգեւոր խորհուրդի նախագահող: Այս պաշտօնի վրայ ան պայքար ծաւալած է «Ազատ եկեղեցական եղբայրութեան» խմբաւորման դէմ:

Գէորգ Ե. Սուրէնեանցի վախճանումէն ետք, 1930-1932 թուականներուն ղեկավարած է Հայ եկեղեցւոյ գործերը: 12 նոյեմբեր 1932-ին ընտրուած, իսկ 13-ին օծուած է Ամենայն Հայոց կաթողիկոս:

Ան պայքար ծաւալած է փակուած եկեղեցիները վերաբանալու օգտին, հանդէս եկած է եկեղեցիները քանդելու եւ ոչ իրենց նպատակին օգտագործելու, խորհրդային իշխանութիւններու` հայ հոգեւորականներուն բռնութիւններու ենթարկելու քաղաքականութեան դէմ:

Զբաղած է եկեղեցւոյ սահմանադրական, ծիսական, կազմակերպչական համակողմանի քննութեան ու բարեկարգման, մայր տաճարի վերանորոգման, Հայ եկեղեցւոյ նուիրապետական աթոռներուն միջեւ սերտ յարաբերութիւններու ստեղծման հարցերով: Գլխաւորած է Աստուածաշունչի հայերէն թարգմանութեան 1500-ամեակին նուիրուած շարք մը ձեռնարկներ: Զգալի աշխատանք կատարած է սփիւռքահայութեան ազգային-հայրենասիրական ոգին պահպանելու, սփիւռքահայութիւնը Հայ եկեղեցւոյ շուրջ համախմբելու եւ հայրենիքին` Հայաստանի հետ սերտ կապ պահպանելու ուղղութեամբ:

Խորհրդային Հայաստանի չեկիստները 6 ապրիլ 1938-ին Խորէն Ա. կաթողիկոսը խեղդամահ կ՛ընեն վեհարանի իր բնակարանին մէջ, երբ ան կը մերժէ իրենց յանձնել Էջմիածնի գանձարանին բանալիները, իր վախճանումը կը յայտարարեն` որպէս «սրտի տագնապ»:

Անոր մարմինը ամփոփուած է նախ սուրբ Գայեանէ եկեղեցւոյ գաւիթը, ապա 1996 սեպտեմբերին աճիւնը տեղափոխուած է Էջմիածնի մայր տաճարի բակը:

Մօրուք Կարօ

Մօրուք Կարօ. բուն անունով` Կարապետ Աւոյեան, հայ ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ, ֆետայի, ՀՅԴ կուսակցութեան անդամ:

Ծնած է 1875-ին, Սասնոյ Կելիէկիւզան գիւղը: Որդին էր իշխան Աւէի: Նախնական ուսումը ստացած է Ս. Առաքելոց վանքին մէջ, այնուհետեւ աւարտած է Մշոյ Կեդրոնական վարժարանը:

Մօրուք Կարօ հազիւ 18 տարեկան, 1893-ին լեռ բարձրացած ու միացած է ֆետայական շարժումին: Այդ թուականէն սկսեալ մասնակցած է Սասնոյ բոլոր կռիւներուն (1894, 1898, 1904 եւ 1907)` միշտ գտնուելով կռուի առաջին դիրքերուն վրայ:

1908-ին, օսմանեան սահմանադրութեան հռչակումէն ետք Մօրուք Կարօ զէնքը մէկդի չէ նետած: Ան մասնակցած է Սասնոյ ինքնապաշտպանութեան, ահեղ կռիւներէ դարձեալ վերապրած ու առաջնորդած է Սասնոյ հայութեան գաղթը դէպի Արեւելահայաստան:

Մօրուք Կարօ գլխաւոր կազմակերպիչներէն մէկը եղած է «մէկ հայ` մէկ ոսկի» կարգախօսով թափ առած հայ որբերու հաւաքման սրբազան գործին:

1918-ին Կարօ, միեւնոյն մարտունակութեամբ, սասունցի իր ձիաւորներով մասնակցած է մայիսեան յաղթանակներու կերտումին, ինչպէս նաեւ` հետագայ այն բոլոր մարտերուն, որոնք այնուհետեւ մղուեցան, Կարոյի պարագային` առաւելաբար Անդրանիկի հրամանատարութեան տակ, թէ՛ յանուն Արեւմտահայաստանը թրքական զօրքերէն ազատագրումին, թէ՛ յանուն Զանգեզուրի ու Ղարաբաղի պաշտպանութեան:

Մօրուք Կարօ առաջին դիրքերու վրայ կռուած է նաեւ 1920-ին աշնան բռնկած հայ-թրքական պատերազմի ընթացքին, իսկ Հայաստանի խորհրդայնացումէն ետք առաջնորդներէն մէկը եղած է պոլշեւիկեան խժդժութեանց դէմ 18 փետրուար 1921-ին պայթած համաժողովրդային ապստամբութեան:

Հայաստանի Հանրապետութեան վերջնական խորհրդայնացումէն ետք, յուլիս 1921-ին Մօրուք Կարօ կ՛անցնի Թաւրիզ, ուրկէ` Հալէպ եւ, այնուհետեւ, Յունաստան: Քանի մը տարի Յունաստան մնալէ ու գործելէ ետք, 1926-ին, երբ խորհրդահայ իշխանութիւնները ներում կը խոստանան հայրենիք վերադարձի պատրաստակամութիւն ունեցող տարագիր գործիչներուն, Մօրուք Կարօ կը վերադառնայ հայրենիք եւ բնակութիւն կը հաստատէ Թալինի շրջանը: Ան կը ստեղծէ իր նոր կեանքի պայմանները, բայց` միշտ հանդիպելով հալածանքի եւ ի վերջոյ դարձեալ կը ստիպուի հեռանալ իր հայրենիքէն:

Մօրուք Կարօ իր կեանքի վերջին տարիները կ՛ապրի Համատանի մէջ (Պարսկաստան), ուր կը շարունակէ կազմակերպական գործուն ներկայութիւն ըլլալ Դաշնակցութեան մէջ:

Մօրուք Կարօ կը մահանայ 6 դեկտեմբեր 1949-ին:

(Շար. 13)

Հարցազրոյց Բեմադրիչ
Յակոբ Տէր Ղուկասեանին Հետ

Հարցազրյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

Յակոբ Տէր Ղուկասեանի բեմադրութեամբ «Քոլեքթիւ տը լ՛աքթ» խումբը երկու շաբաթէ ի վեր Արա Արծրունիին «Մժեղը» ներկայացումը կը խաղայ «Մոնօ» թատերասրահին մէջ: Այս առիթով «Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ բեմադրիչ Յակոբ Տէր Ղուկասեանին հետ` աւելի մօտէն իմանալու թատրոնի աշխատանքներուն մասին: Յայտնենք, որ ներկայացումը տեղի պիտի ունենայ ամէն հինգշաբթի, ուրբաթ, շաբաթ եւ կիրակի օրերը, մինչեւ 11 նոյեմբեր 2018:

«ԱԶԴԱԿ».- Ինչպէ՞ս նախաձեռնեցիք այս ներկայացման:

ՅԱԿՈԲ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ.- Ես Արա Արծրունիին «Մժեղը» կարդացի եւ շատ սիրեցի, որովհետեւ անհեթեթ թատրոնին մաս կը կազմէ, բան մը, որ սրտիս շատ կը խօսի: Տիպարները շատ սիրեցի. հետաքրքրական էր նաեւ պատմութեան հիւսուածքը: Քիչ մը ակաթաքրիստիական բան մը կար մէջը: Եւ այսպէս որոշեցի, որ այս գործը բեմադրեմ:

Արաբական խումբին, որ միասին մէջտեղ բերած ենք ես ու դերասանները, առաջարկեցի Արա Արծրունիին «Մժեղը»: Այս գործը ունէր ֆրանսերէն թարգմանութիւն մը, որուն մէջ խոցելի կէտեր կային: Խումբիս ֆրանսերէնը տուի, որ կարդան, յետոյ սկսանք արաբերէնի թարգմանել: Իրենք ֆրանսերէն տարբերակը ունէին, ես` հայերէնը: Խումբը արաբերէնի կը թարգմանէր, ես հայերէնին հետ կը համեմատէի:  Փաթիլ Գուլաճեանն ալ կ՛օգնէր, որովհետեւ օգնական բեմադրիչն էր եւ, այսպէս, կրցանք շատ հարազատ արաբերէն թարգմանութիւն մը ունենալ, մանաւանդ որ խումբին մէջ կար, թատրոնի կողքին, թարգմանութիւն ուսանած անձ մըն ալ, որուն արաբերէնն ալ շատ օգնեց: Ուրեմն թարգմանելը, լեզուն մաքրելը եւ թատերականի վերածելը մօտաւորապէս երկուքուկէս ամիս տեւեց, իսկ փորձերը` չորս ամիս:

«Ա.».- Ինչի՞ մասին կը խօսի նիւթը:

Յ. Տ. Ղ.- Ամէնէն դժուար հարցումն է ասիկա, որովհետեւ նիւթը ամէն ինչի մասին կը խօսի: Ուրեմն, այսպէս, երեք դերասաններ իրարու միջեւ կը զրուցեն մժեղի մը մահուան մասին, եւ յանկարծ օտար անձ մը կը մտնէ անոնց խօսակցութեան մէջ: Այս է պատմութիւնը, որուն աւարտին չորս դերասանները երեքի կը վերածուին: Կը տեսնենք, որ մժեղը պարզապէս պատճառաբանութիւն է: Գործը շատ բաներու մասին կը խօսի. առաջին հերթին` քաղաքականութեան մասին, թէ ինչպէ՛ս մարդիկ իշխանութեան կը հասնին եւ իշխանութեան հասնելէ ետք ինչպէ՛ս ուրիշ մարդիկ կու գան եւ կը տապալեն իշխանութիւնը: Գործը կը խօսի տիտղոսներու մասին` երբ մէկը անուն մը կ՛ունենայ, այդ անունին շատ կը հաւատայ, անոր կառչած կը մնայ, վերջաւորութեան այդ անունը կը դառնայ: Գործը կը խօսի նաեւ մարդկութեան մասին, որ` մարդկութիւնը շատ լաւ է, երբ անուն չունի. երբ պարզ անձ մըն է, շատ լաւ է, բայց երբ ընկերութեան մէջ կը սկսինք մակդիրներ եւ հագուստներ հագցնել մարդուն, մարդը կը փոխուի եւ կը դառնայ վայրագ գազան մը` միւսներուն նման: Գործը կը խօսի նուիրապետութեան մասին` գլուխը եւ գործօնները: Կը խօսի, թէ ինչպէս որ կայ ղեկավարը, կայ նաեւ ղեկավարին միշտ «այո՛, այո՛» ըսողը, «դուն լաւ ես, տէ՛ր իմ», ըսողը, եւ կայ նաեւ վախկոտը, որ միշտ կը գործադրէ, ինչ որ ըսուի իրեն, որ իր կեանքը փրկէ: Այսպէս, քանի մը բաներու մասին կը խօսի «Մժեղը»: Ես կը նախընտրեմ հանդիսատեսը գայ եւ անձամբ զատէ իր ուզածը:

 «Ա.».- Ինչպէ՞ս են ելոյթը դիտողներուն տպաւորութիւնները:

Յ. Տ. Ղ.- Կան մարդիկ, որոնք ելոյթէն ելան եւ հարցը կապեցին սէուտցի լրագրող Խաշոկճիի պատահարին, եւ հարցուցին ինծի, որ ես լուր ունէի՞ պատահածի մասին, որովհետեւ նիւթը շատ քաղաքական է:

Դիտողները շատ լաւ տպաւորուած դուրս կ՛ելլեն սրահէն: Դերասանութեան վրայ զմայլած են: Ըսեմ, որ Սարգիս Ասատուրեանը հսկայական եւ մանրակրկիտ աշխատանք տարաւ տարազները պատրաստելով: Երաժշտութիւնը, որ շատ անուշ կը հնչէ, պատրաստած է Հրայր Գալեմքերեանը. ներկայացումը տարօրինակ է եւ շատ մութ, իսկ երաժշտութիւնը խանդավառ կամ խածնող կողմ մը ունի, Հրայրը շատ լաւ կրցաւ երաժշտութեան վերածել մթնոլորտը:

Մոնթրէ քաղաքէն ֆրանսացիներ եկան, դիտեցին ներկայացումը եւ ըսին, որ անպայման Ֆրանսա տանինք թատերախումբը եւ Մոնթրէի մէջ ներկայացնենք ելոյթը:

Ծրագիր կայ նաեւ, որ ներկայացումը Հայաստան երթայ: Հաւանական է` արաբերէն խաղանք, եւ հայերէն թարգմանութիւնը տրուի, բայց դերասանները ըսին, որ եթէ ժամանակ տրուի, պատրաստ են արեւմտահայերէն հնչիւնները սորվիլ:

«Ա.».- Ի՞նչ դժուարութիւններ ունեցաք:

Յ. Տ. Ղ.- Հիմնական եւ ամէնէն մեծ դժուարութիւնը նիւթական էր: Մենք վստահած էինք մէկ-երկու դրամատուներու, որոնք վերջին վայրկեանին մերժեցին օգնել: Մէկ կողմէ մեր բարեկամները օժանդակեցին, միւս կողմէ` քիչ մը ծանուցումներ, եւ այսպէս կրցանք դրամ ապահովել եւ գործը գլուխ հանել: Տարազներուն կտորները Անգլիայէն բերել տուաւ Սագոն, որովհետեւ հանդիսատեսին եւ դերասանին միջեւ հազիւ մէկ մեթր կայ, եւ ասոր համար ալ տարազները շատ բծախնդիր եւ որակով տարազներ պէտք էր ըլլային: Ուրիշ դժուարութիւններ չունէինք:

Դերասանները պատրաստ էին ձրիաբար աշխատելու, պարզապէս` խաղալու հաճոյքին համար, փորձառութեան համար, որովհետեւ բոլորին համար ալ թատրոնը փորձառութիւն մըն է վերջ ի վերջոյ:

Ըսեմ նաեւ, որ պրոշիւրները եւ աֆիշները Հայաստան տպուեցան, Ռոստոմ Գոյումճեանին կողմէ: Մինչեւ հիմա բոլոր աֆիշներս Ռոստոմ Գոյումճեանը ըրած է, անոր ոճը շատ կը սիրեմ: Մհեր Ծատուրեանն ալ ձեռքով չորս կօշիկ շինեց: Այստեղ ալ դժուարութիւն կար, որովհետեւ կօշիկները իգական կօշիկներ էին եւ պէտք էր տղու չափով պատրաստուէին:

«Ա.».- Խօսինք դերասաններուն մասին:

Յ. Տ. Ղ.- Դերասաններն են` Թոնի Ֆարահ, Սառա Ապտօ, Ժոզեֆ Խուրի եւ Անժելա Խալիլ: Տնօրինող մըն ալ ունէինք` Եարա Զախուր, որ ելոյթէն առաջ մեզմէ բաժնուեցաւ, որովհետեւ դեր ունէր խաղալիք ուրիշ տեղ: Եարա Զախուրը անգլերէնի եւ ֆրանսերէնի թարգմանեց գործը:

Ուրեմն չորս դերասան` երկու դերասան եւ երկու դերասանուհի, բայց թատրոնին մէջ յայտնի չէ, թէ անոնք տղա՞յ են, թէ՞ աղջիկ: Ելոյթը տեղի կ՛ունենայ «Մոնօ» թատրոնին «Աքթ» սրահը: Խումբին անունն է «Քոլեքթիւ տը լ՛աքթ», որովհետեւ այդ սրահէն ծնունդ առած է խումբը, որ կը հաշուէ եօթը հոգի: Առաջին թատրոնն ալ, որ ըրինք Ժան Ժիւնէի «Լէ պոն»-ն է: Մինչեւ 11 նոյեմբեր` Արա Արծրունիին տարեդարձը պիտի շարունակենք խաղալ «Մժեղը» ներկայացումը:

* Նշենք, որ հարցազրոյցը կատարուած է Արա Արծրունիի մահէն առաջ:

ՎԱՀՐԱՄ ԷՄՄԻԵԱՆ

Իրանի, Թուրքիոյ եւ Ազրպէյճանի արտաքին գործոց նախարարները երեքշաբթի, 30 հոկտեմբերին Պոլսոյ մէջ իրենց եռակողմ հանդիպումին ընթացքին որդեգրեցին հռչակագիր մը, որ ի շարս այլոց կը նշէ, թէ անոնք «շեշտեցին միջազգային օրէնքի սկզբունքներուն, մասնաւորաբար, գերիշխանութեան, հողային ամբողջականութեան, միջազգայնօրէն ճանչցուած սահմաններու անխախտելիութեան, բոլոր վէճերու խաղաղ լուծման, ինչպէս նաեւ ներքին հարցերուն չմիջամտելու սկզբունքներուն նկատմամբ իրենց յանձնառութիւնը: Անոնք այս ուղղութեամբ վերահաստատեցին Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ Լեռնային Ղարաբաղի տագնապը վերոնշեալ սկզբունքներուն հիմամբ կարելի եղածին չափ շուտ լուծելու կարեւորութիւնը»:

Հռչակագիրը այն տպաւորութիւնը ստեղծեց, թէ Իրան շեղում կատարած է Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրին վերաբերեալ իր աւանդական հաւասարակշռուած կեցուածքէն: Իրանի արտաքին գործոց նախարար Մոհամետ Ճաւատ Զարիֆ, սակայն, միացեալ մամլոյ ասուլիսի ընթացքին յայտարարեց. «Մենք միշտ ալ շեշտած ենք, թէ շրջանային հարցերը պէտք է լուծուին` հիմնուելով միջազգային օրէնքի (սկզբունքներուն) վրայ եւ խաղաղ միջոցներով»` այդպիսով վերահաստատելով իր երկրին ծանօթ կեցուածքը:

Նախ եւ առաջ պարզ է, որ հռչակագիրին եւ Զարիֆի յայտարարութեան մէջ նշուած «միջազգային օրէնքներու սկզբունքներ»-ը իրենց մէջ կը ներառեն նաեւ ինքնորոշման իրաւունքը: Այլ խօսքով` իրանեան դիւանագիտութեան պետը ընդգծեց, որ Թեհրան այդ սկզբունքները կ՛ընկալէ անոնց ամբողջութեան մէջ` առանց սղումներու: Երկրորդ` այստեղ հռչակագիրի պարունակութեան կողքին կարեւոր է նաեւ անոր որդեգրման թայմինկը` Պոլթընի Հայաստան այցելութենէն քանի մը օր ետք ըլլալը:

Հռչակագիրին մէջ «մասնաւորաբար»-ը աւելցուած է թուրք-ազրպէյճանական փափաքին ընդառաջելով: Ատիկա թերեւս իրանեան կողմին ձեւական զիջումն է` նկատի ունենալով նշեալ հռչակագիրին մեռած գիր ըլլալուն իրողութիւնը եւ Իսլամական հանրապետութեան վերեւ կուտակուող ամպերը, սակայն նոյն ատեն Հայաստանի յղուած տողատակի զգուշացում մը` չմասնակցելու «Իրանի շուրջ օղակը սեղմելու» ամերիկեան ծրագիրին:

Անգարա-Պաքու-Թեհրան եռակողմ ձեւաչափով կայացած հանդիպումէն բխած հռչակագիրը  անկախ տարածաշրջանային-աշխարհաքաղաքական մակարդակի վրայ համագործակցութեան առանցքներ ճշդելէն բաժին յատկացուցած էր նաեւ արցախեան հակամարտութեան:

Պէտք է ըսել, որ նման ձեւաչափով տասնեակ մը նախընթաց հանդիպումներ կայացած են արդէն եւ Արցախի հակամարտութեան առումով վերջին հռչակագիրը հիմնական նորութիւն չի բովանդակեր, համեմատաբար տարի մը առաջ գումարուած նախորդ հանդիպումի որդեգրածէն:

Պարզ է, որ այստեղ երկու պետութիւններու գերատեսչութիւններու ղեկավարները ամէն գնով գերակայ սկզբունք պիտի ուզէին նկատել երկիրներու տարածքային ամբողջականութիւնը: Չէզոքութեան պահպանման իր ճիգին մէջ Թեհրանը, յայտնաբար պիտի չուզէր միակողմանի դիրքորոշում որդեգրած ըլլալ: Եւ այստեղ է, որ պաշտօնական Թեհրանի ներկայացուցիչը յատուկ արձագանգումով որոշ խուսանաւում կատարեց:

Բայց նախքան այդ արձագանգին անդրադառնալը, նախ հրապարակուած հռչակագիրի բնագիրին մէջ նկատի ունենանք որոշակի բաց դուռ միջազգային օրէնքի երկու սկզբունքներու` տարածքային ամբողջականութեան եւ ինքնորոշման իրաւունքի համատեղման ուղղութեամբ: Եւ ապա` զուտ իրանեան դիտակէտէ որոշ  խնդիրներու զարգացման կանխարգիլման:

Այսպէս. երբ կ՛ըսուի, որ կողմերը կը շեշտեն իրենց յանձնառութիւնը միջազգային օրէնքի, յատկապէս գերիշխանութեան յարգանքի եւ զօրակցութեան, տարածքային ամբողջականութեան, միջազգայնօրէն ճանչցուած սահմաններու անբռնաբարելիութեան, բոլոր վէճերու խաղաղ ճամբով լուծման եւ ներքին գործերուն չմիջամտելու, առաջին հայեացքով կ՛ենթադրուի, որ բանաձեւը կը վերաբերի յատկապէս Արցախին:

Նախ երբ ընդհանրապէս միջազգային օրէնքին կ՛ակնարկուի, այդ օրէնքը նաեւ կը ներառէ ազգերու ինքնորոշման իրաւունքի սկզբունքը, ինչ որ այստեղ առանց նշուելու, շրջանցուելով` անուղղակիօրէն ակնարկուած է:

Թեհրանը սակայն, այսօր բոլոր ժամանակներէն աւելի ռազմավարական գործընկերներու պէտք ունի` իր հանդէպ Ուաշինկթընի կիրարկած մեկուսացման քաղաքականութեան դէմ կանխարգիլման միջոցներու դիմելու: Պոլթընի տարածաշրջանային այցելութեան ընթացքին կարեւոր հանգրուան էր Պաքուն, ո՛չ միայն իբրեւ սահմանամերձ Իրանի իր հանգամանքով, այլ նաեւ Իրանի մէջ բազմամիլիոնանոց ազգակիցներ ունենալու իրականութեամբ:

Չէ բացառուած, որ անթեղուած անջատողական տրամադրութիւններու բարձրացման գործօններ իրականացուին, այդ ալիքի բարձրացման եւ պաշտօնական Թեհրանի վրայ ճնշամիջոցներ բանեցնելու նպատակադրութեամբ:

Հետեւաբար, ներկայ պայմաններուն մէջ Իրան իր գործընկերներուն միացեալ յանձնառութեան պէտք ունի տարածքային ամբողջականութեան, սահմաններու անձեռնմխելիութեան, վէճերը բացառապէս խաղաղ ճանապարհով լուծելու սկզբունքներուն հանդէպ:

Եւ եթէ Անգարայի եւ Պաքուի քաղաքական մղումները կ՛երթան դէպի Ազրպէյճանի տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքի գերակայութեան շեշտում, Թեհրանի առաջնահերթութիւնը տարբեր է, մանաւանդ ներկայ պայմաններուն մէջ:

Այդ պատճառով ալ հռչակագիրի բովանդակութեան  իր արձագանգումի ընթացքին Իրանի արտաքին գործոց նախարարը  Արցախի հակամարտութեան առումով բաւարարուած է շեշտելով, որ հանգուցալուծումը պէտք է ըլլայ խաղաղ ճանապարհով միջազգային իրաւունքի եւ նորմերու հիման վրայ: Պարզօրէն, այս յայտարարութեամբ  Իրանի արտաքին գործոց նախարարը խնամքով դուրս մղած է այն ինչ որ Արցախի ուղղութեամբ Անգարայի եւ Պաքուի բանաձեւումով տեղ գտած է հռչակագիրին մէջ: Ընդգծելով, որ տարածքային ամբողջականութեան գերակայութիւնը անպայման չի վերաբերիր Ազրպէյճանին:

«Ա.»

ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ

Շաբաթ է, եւ յանկարծ` գեղեցիկ անակնկալ մը: Տէր եւ տիկին ինքնածին կ՛ուրախանանք:

Տեսակ մը` տօնական մթնոլորտ, որովհետեւ հինգ տարեկան մեր թոռնիկը` Հայկը, այս երեկոյեան մեզի «պիտի բերեն», ու ան մեր մօտ պիտի գիշերէ: Որովհետեւ իր ծնողները յատուկ հաւաքի մը հրաւիրուած են: Այսպէս, իր հայրը` մեր մեծ մանչը, իր կնոջ հետ երկրորդականի իր շրջանաւարտ դասարանի 30-ամեակին առթիւ կազմակերպուած ձեռնարկին ներկայ պիտի գտնուի: Ուստի Հայկին «նայող» է պէտք:

Մէկ խօսքով` Class Reunion ունի:

Անկեղծօրէն յայտնեմ, որ Հայկին եւ նոյնիսկ միւս թոռնիկիս` Վանային ամէն առիթով եւ կամ ամէն ժամու ներկայութիւնները մեզ երբեք չեն խանգարած: Ընդհակառակն, ցնծութիւն եղած է: Ահա` մեծ ծնողներու անգիր պարտականութիւն-պարտաւորութիւններէն օրինակ մը: Դժգոհ չեմ, եւ երբեք ալ չենք եղած:

Այդ երեկոյ Հայկին հետ ժամեր շարունակ խաղալէ, կերցնելէ, կարդալ-զբաղեցնելէ եւ ապա առանց «հարցի» քնացնելէ ետք, յոգնած ու «ջարդուած»` ուզեցի սենեակս քաշուիլ ու պահ մը առանձնանալ:

Հաճելի ժամադրութիւն մը յարգողի նման` ես ինծի հանդիպիլ:

Ու վայրկեանին դարձեալ ինկած եմ մտածումներուս աշխարհին մէջ: Կը մտաբերեմ: Մենք ալ, իբրեւ նախկին դպրոցականներ, հո՛ս, այս ափերուն, Հալէպի մեր 70-ամեայ Ազգ. Քարէն Եփփէ Ճեմարանին անունով ունինք մեր վարժարանին անունը կրող միութիւն-ընկերակցութիւն մը, որ պարահանդէս, նախաճաշ եւ կամ դաշտագնացութիւն պիտակին տակ տարին, սանկ` քանի մը առիթներով, մեր գաղութէն ներս բնակութիւն հաստատած ճեմարանականներս, ըլլանք շրջանաւարտ կամ ոչ, նոյն յարկին տակ կը հրաւիրէ, կը հաւաքէ, կարօտով կը մէկտեղէ, որպէսզի նոյն կերակուրը ուտենք, նոյն երաժշտութիւնը լսենք ու մեր Ճեմարանի գոյութէնէն բխող նորութիւններուն ծանօթանանք եւ, աւելի՛ն, ոչ միայն Ճեմարանով ապրինք, այլեւ նոյն մթնոլորտէն ջերմանանք եւ մեր կարելիով ալ նուիրաբերենք:

Գեղեցիկ եւ նոյնքան ալ` աւանդական:

Ու այսպէս, քառասուն տարիներ շարունակ մեր այս ընկերակցութեան իրարայաջորդ վարչութիւնները` իբրեւ խղճամիտ ու երախտապարտ կեցուածք, կառչած մնալով մեր ազգային գոյատեւման նպաստող հեռաւոր այդ կրթական կեդրոնին, ձեռնարկներէն, սրտաբուխ նուիրատուութիւններէն իրենց հաւաքած կամ հանգանակած լոյսի չափ անհրաժեշտ նիւթականով օգտակար փորձեցին դառնալ` անոր կեանքի հեւքը թեթեւցնելու համար: Իւրաքանչիւր հաւաք մեզի համար ալ տեսակ մը School Reunion էր:

Թերեւս շատերուն համար այս խօսքերը կրկնութիւններ ըլլան կամ ալ թուին: Հոգս չէ:

Միւս կողմէ, սակայն, տեսանելի են, որ ներկայիս միութիւններ, ըլլան անոնք հայրենակցական, կրթական, մարզական, մշակութային, նոյնիսկ` հայ վարժարաններ, նիւթականի կողքին եւ աւելին, կը տառապին մարդուժի, մանաւանդ նոր սերունդի ներկայացուցիչներու բացակայութենէն: Կարծես այս բոլորին մօտ եւ համար մեր նորերու եւ կամ նոր սերունդի հետաքրքրութիւնը հետզհետէ սկսած է նուազիլ, պակսիլ, կամ նոյնիսկ ցամքած ալ է: Հիները փոխարինող նորեր չկան: Չեն գար: Չեն մօտենար: Իրենք ուրիշ հետաքրքրութիւններ ունին: Իրենց աշխարհը ուրիշ է, կարծես: Տարբեր մոլորակ:

Ու այս բոլորը հիմա եւ տեւաբար հրապարակով հնչեցնելը անհրաժեշտ պայման նկատած ենք, որովհետեւ մեզի համար ալ ապագայի հաշուոյն մտահոգիչ եւ վտանգաւոր կացութիւններ ստեղծող երեւոյթներ են: Յիշեալ կամ նշեալ միութիւններու շարքերուն մէջ զգալի է «նորերուն» բացակայութիւնը:

Արդեօ՞ք իրենք մեզ չեն հասկնար: Արդեօ՞ք մենք իրենց «ցաւերուն», կարիքներուն տեղեակ չենք: Արդեօ՞ք մենք իրենց համար «հին» ենք կամ «ծեր», գործով ու մտայնութեամբ: Արդեօ՞ք իրենց մէջ գիտակցութեան կամ հաւաքական ու ազգային զոհաբերութեան պակասը կայ: Չեմ գիտեր:

Անշուշտ բոլորն ալ հաւանաբար ունին իրենց արդարացուցիչ պատասխանները: Բայց… Հիմա զիս մտահոգողը կամ հետաքրքրողը մեր դպրոցն է: Մեր Ճեմարանը, որուն քարերը մաշեցուցած ենք տարիներով, ուր նաեւ մեր գոյատեւման պայքարը ստացած է ազգային իմաստ:

Այսօր պահանջը զգացի գրելու, որովհետեւ նպատակը սրտիս մօտ է:

Ամէն առիթով կրկնած ենք, որ Ճեմարանը «վերանորոգ թափով պէտք է շարունակէ իր նուիրական առաքելութիւնը` դժուարութիւններու յաղթահարման ու դիմադրողականութեան օրինակ ծառայելով»:

Շա՛տ ճիշդ: Սակայն ո՞ւր են անոր հեւքը թեթեւցնող նորերը: Ահա` շեշտուած իրականութիւնը: Ո՞ւր են նորերը` իրենց ճեմարանական Class կամ School Reunion-ները  փնտռող  նորերը: Բոլորս ալ գիտենք, որ, փա՛ռք Աստուծոյ, հո՛ս, մեր գաղութին մէջ բաւական մեծ թիւով Հալէպի ճեմարանականներ կ՛ապրին: 80-90-ականներու եւ անկէ ետքի շրջանաւարտներ շատ կան: Ասոնք բոլորն ալ անկասկած տեղեակ են, որ անցնող քառասուն տարիներուն, երբ նոյնիսկ իրենք աշակերտական գրասեղաններու վրայ էին, հոսկէ մեր այս ընկերակցութիւնը իր զանազան նախաձեռնութիւններով եւ գերագոյն զոհողութիւններով միշտ իր անկարելին կարելի ըրած էր եւ համեստօրէն ու օրին օժանդակած` վարժարանի զանազան կարիքներուն:

Մէկ խօսքով, Ճեմարանի գլխաւոր բարերարներէն եւ աջակցողներէն մէկը եղած էր եւ կը շարունակէ մնալ Լոս Անճելըսի մեր այս ընկերակցութիւնը: Հաստատօրէ՛ն:

Համեստաբար կը գրեմ ու կը կրկնեմ այս տողերը: Բառերուս նոր շունչ կ՛ուզեմ տալ: Հաւանաբար շատերու մօտ զգացական պոռթկում ալ կը նկատուի: Կրկին հոգս չէ: Սակայն այս է իրականութիւնը:

Կը կրկնեմ. ո՞ւր են նորերը, այն բոլորը, որոնք տակաւին երէկ կ՛ուսանէին այս հսկայ կրթարանէն ներս, իսկ այսօր իբրեւ շրջանաւարտ կամ ոչ` հոս են, այս գաղութին մէջ կ՛ապրին եւ նոյնքան անտարբեր ու հեռու են այս հաստատութեան նախաձեռնութիւններէն: Մէկ խօսքով` բացականեր:

Արդեօ՞ք իրենց համար Ճեմարանը յուշ դարձած է: Մեղա՜յ… հազա՛ր մեղայ  Զարեհ սրբազանին, Քարէն Եփփէին եւ Հրաչ Փափազեանին… Ըսէ՛ք… անմոռանալի եւ անզուգական այս կրթարանը ինչպէ՞ս կարելի է մոռնալ: Թո՛ղ գէթ անգամի մը համար իրենց խղճին հարց տան: Թո՛ղ նաեւ անգամի մը համար ենթագիտակցութիւնը բանայ իրենց կորսուած յիշողութիւնները: Արդեօ՞ք ամէն անգամ ողբերգութիւնը պէտք է հասնի, որ մենք ինքնագիտակցութեամբ լեցուինք, կամ միաւորուինք: Արդեօ՞ք մոռցած ենք մեր վարժարանին առաքելութիւնը: Արդեօք այս մէկը ուրացո՞ւմ պէտք է նկատենք, թէ՞ ոչ խոստովանանք:

Արդեօքներուս շարքը կրնայ երկարիլ: Տաժանելի է այս զգացումը:

Դո՛ւք որոշեցէք: Դո՛ւք: Յատկապէս անոնք, որոնք իրենք զիրենք հեռու պահած են քառասուն տարուան այս ստեղծուած սրտի մօտիկ եւ նոյնքան ալ հաճելի մթնոլորտէն:

Այս բոլորը ճշմարիտ միտքերու խտացում կը նկատեմ:

Հաւաքական եւ անձնական գիտակցութիւն է պէտք: Չենք կրնար եւ իրաւունք չունինք ամէն բան բախտին ձգել: Անկեղծութեան եւ պարզութեան աշակերտած ենք, բոլո՛րս ալ: Այս մէկը մեզի իբրեւ ժառանգ տուած է մեր այդ սիրելի եւ մեզմէ հազարաւոր մղոններ հեռու շնչող եւ ապրող մեր կրթարանը, ուստի պարտաւոր ենք բոլորով անոր աջակցիլ: Կարեւորը նպատակն է: Անտարբերութիւնը անընդունելի է: Հետեւողական աշխատանքի կարօտը ունինք գալիք ուղիները լուսաւորող շող: Գործի անցնինք: Թեւ ու թիկունք կանգնինք:

Եկէ՛ք եւ միացէ՛ք: Արդար եւ սրտի մօտիկ կոչ մըն է: Ձեր դրական ներկայութեամբ ձեռնարկները քաջալերեցէ՛ք: Գիտակից որդեգրում մըն է: Դո՛ւք ալ յանուն մեր այդ դպրոցի վերելքին ու բարգաւաճման, օրուան պատմութեան մասնակից դարձէ՛ք:

Դպրոց ըսի ու աւելցնեմ. ասիկա պարզ դպրոց մը չէ,  այլ` յստակ անուն ունի, ասիկա այն դպրոցն է, ուր բոլորս ալ օր մը, բախտաւոր ու երջանիկ օր մը, կամովին եւ հաւատաւոր, անոր մտքի աւազանին մէջ հայութեամբ եւ ազգային գիտակցութեամբ մկրտուեցանք, եւ որուն անունը ցարդ Հալէպի Ազգ. Քարէն Եփփէ Ճեմարան է:

Մնացեալը` մեղքը ձեր վիզը…

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ

Թորգոմ պատրիարք Գուշակեան

Դուրեանով սկիզբ առած Երուսաղէմի վերածնունդը շարունակուեցաւ իր յաջորդին` Գուշակեան Թորգոմ պատրիարքի օրով ալ: Սրբոց Յակոբեանց միաբանները ճիշդ ընտրութիւն մը կատարեր էին 6 յունիս 1931-ին` իրենց քուէները կեդրոնացնելով արմաշական այս սիրելի անունին վրայ:

Նորընտիր Թորգոմ պատրիարք այնպիսի ուժեղ պաշտամունք մը ունէր իր վախճանեալ նախորդին յիշատակին, գործին ու մտասեւեռումներուն նկատմամբ, որ ուղղակի անոր լիակատար ժառանգորդը սեպեց ինքզինք: Դուրեանի մտատիպարը միշտ առինքներ էր զինք, հետեւաբար գրաւուած մնացեր էր անոր իմացական ու հոգեկան շնորհներէն, ու հիմա պիտի ուզէր իր ձեռքը կառչած պահել անկէ ժառանգ մնացած արօրին մաճին վրայ…

Գուշակեան Արմաշի դպրեվանքին ամենափայլուն շրջանաւարտներէն էր, աբեղայ ձեռնադրուած` 1896-ին, Օրմանեան սրբազանէն: Արդէն, իր երկու հիմնական ուսուցիչներն եղած էին Օրմանեանն ու Դուրեանը: Երբ իր ուսին կ՛առնէր հոգեւորականի սեւ քղամիդը, հայ կեանքը արիւնոտ շրջան մը կը բոլորէր իր մայր բնօրրանին մէջ` համիտեան համատարած ջարդեր, աքսորներ, յեղափոխական շարժումներ, սարսափ:

Յաղթահարուեցան այդ դժուարին օրերը:

Թորգոմ վարդապետ Արմաշի դպրեվանքին մէջ եղաւ ուսուցիչ, յետոյ վերատեսուչ նշանակուեցաւ 1904-1907` յաջորդելով Դուրեանին: Իր վարչական ու դաստիարակչական փորձառութիւնը աւելիով կոփուեցաւ, երբ 1907-էն սկսեալ մինչեւ 1913 վարեց Սեբաստիոյ մեծ թեմին առաջնորդական պաշտօնը: Այս շրջանին է, որ պատրաստեց նոյն նահանգի Ս. Նշան պատմական վանքին ձեռագրաց քննական մանրամասն ցուցակը ու զայն հրատարակեց Վիեննայի «Հանդէս Ամսօրեայ»-ին մէջ: Եպիսկոպոս ձեռնադրուեցաւ 1910-ին, Ս. Էջմիածին, Իզմիրլեան հայրապետէն: Գաւառ վերադարձի ճամբուն վրայ այցելեց Անի ու անոր կիսակործան մայր տաճարին մէջ մատուցեց իր եպիսկոպոսական Բ. պատարագը:

Յետոյ կանչուեցաւ Եգիպտոս, ուր առաջնորդական պաշտօն վարեց լման տասնեօթը տարի, 1914-էն մինչեւ իր պատրիարք ընտրութիւնը: Այդ ժամանակաշրջանէն պահած է եօթնամեայ օրագրութիւն մը, որ եգիպտահայոց ազգային կեանքին տեսակ մը կենդանի պատմութիւնը կը նկատուի: Այս շրջանին է դարձեալ, 1916-ի պատերազմական տարիներուն, երբ իբրեւ հայրապետական նուիրակ` մեկնեցաւ Ծայրագոյն Արեւելք ու մէկուկէս տարի շրջեցաւ Հնդկաստան, Պիրմանիա, Ճաւա, Սումաթրա եւ այլուր` հոն ցրուած հայ գաղութներուն այցելելու ու հանգանակութիւններ կատարելու նպատակով: Ասիկա պատճառ դարձաւ, որ գրի առնէ ընդարձակ տպաւորութիւններ այդ մոռցուած, լքեալ ու երբեմնի շէն գաղութներուն մասին, եւ լոյսին գայ գիրք մը, որ կը կոչուի «Հնդկահայք»: Յակոբ Օշական մեծ գովեստով կ՛արտայայտուի Թորգոմ սրբազանի այս գիրքին մասին` գրելով.

– Հաւատարիմ իր մեթոտին, սրբազանը չէ գոհացած մարդերու այլապէս թանկ վկայութեամբ: Ան հաւասար գուրգուրանքով հարցաքննած է նաեւ քարերը, ինչպէս` մագաղաթները, օձերէ բնակուած ու խոտերէն նուաճուած մեր ժամերը, առնելու համար այն, ինչ որ կարելի էր տակաւին ազատել, ընդօրինակելով, լուսանկարելով, ինչ որ արժանի էր: Մեռելներուն, դամբաններուն անշունչ վկայութիւններուն հանդէպ իր բարեպաշտ պատկառանքը կը բարեխառնուի ողջերը դիտելու, խրախուսելու այնքան յորդ տուրքերով: Մեր պատմութեան հին քանի մը սրտայոյզ սարսուռները կը համակեն ընթերցողը, երբ տարիներով հայ խօսքի կարօտ ականջներուն մէջ սրբազանը կը հոսեցնէ ոսկեղէն հնչումը մեր շարականներուն, կը մատուցանէ, ափափոյ յարդարուած սենեակի մը մէջ, մեր ամէնէն թունդ արարողութիւնը` մեր պատարագը, բոլորին արցունքին, սրտազեղման, սփոփման մէջ: Դիւցազներգակ քերթողներուն գրչին վայել պատկերներ են ասոնք: Կը մկրտէ: Կը մխիթարէ: Կը վառէ այդ պաղած սրտերուն մէջ հեռաւոր Հայաստանի բախտին հանդէպ ջերմ սէր ու հաւատք: Առաքելութեան այս ոգեղէն իմաստը կը յորդի ամբողջ գիրքին մէջ, զայն ընելու համար հայութեան հուրքովը մխացող անմահ մատեան մը («Համապատկեր արեւմտահայ գրականութեան», Է. հատոր, Անթիլիաս, 1979):

Գուշակեան հազիւ եօթը տարի գահակալեց Ս. Յակոբեանց աթոռին վրայ: Իր օրերուն Ժառանգաւորաց վարժարանն ու ընծայարանը տուին մեծաթիւ շրջանաւարտներ, որոնցմէ 16-ը վարդապետ ձեռնադրեց ի՛նք (անոնցմէ մին Պոլսոյ ապագայ Շնորհք պատրիարքն էր): Շատ կարեւորութիւն կ՛ընծայէր նոր ու զարգացեալ միաբաններու պատրաստութեան գործին: Այդ հեռանկարով ալ դուրսէն ուսուցչական նոր ուժեր հրաւիրեց Երուսաղէմ (Յ. Օշական, Շահան Պէրպէրեան, Ներսէս Թամամեան): Բայց մեծ ուսուցիչ մըն ալ ինք էր արդէն. ունեցած էր մեծանուն ուսուցիչներ ու գիտէր, թէ ի՜նչ հրաշքներ կարելի էր գործել պատրաստուած անձերով:

Վանքին ելեւմտական կացութիւնը եւս բարւոք ընթացք մը առաւ իր վերահսկողութեամբ ու խոհեմ կարգադրութիւններով:

Կրօնական ու վարչական իր պարտաւորութեանց կողքին, Գուշակեան միշտ մնաց գրչի հաւատարիմ սպասարկու մը, վարպե՛տ մը նոյնիսկ: 30-ական թուականներու «Սիոն»-ի հաւաքածոները շատ բան կրնան պատմել մեզի այս մասին: Թորգոմ պատրիարք ինք անձամբ կը խմբագրէր ամսաթերթը ու ճիգ չէր խնայեր դարձնելու համար զայն հանդիսարան մը` գրական ու կրօնական ապրումներու: Ունէր համոզկեր ոճ մը, հարցեր պարզաբանող ու կնճռոտ նիւթեր վերլուծող դիւրասահ գրիչ մը: «Սիոն»-ի իր հիւթեղ խմբագրականները հաճոյքով կը կարդացուին այսօ՛ր եւս եւ կրնան հայերէն լեզուի օգտաշատ դասընթացք մը դառնալ մերօրեայ ընթերցողին համար` անկախ իրենց բովանդակութենէն:

Գուշակեանին ստորագրութիւնը կրող երկու ընդարձակ մենագրութիւններ, մին Խրիմեան Հայրիկի (Փարիզ, 1925), իսկ միւսը` Եղիշէ պատրիարք Դուրեանի մասին (Երուսաղէմ, 1932), պիտի ապրին իբրեւ բաբախուն գործեր, ապացոյցներ` իր գեղագէտի ոճին ու գրագէտի հմտութեան: Այս երկու աշխատասիրութիւններն ալ շուրջ 330 էջանի փառաւոր հատորներ են, որոնց մէջ ո՛չ միայն սեւեռումի կ՛ենթարկուին Խրիմեանն ու Դուրեանը առանձնաբար, այլեւ անոնց ամբողջ շրջապատը` զայն եզերող մարդոցմով, ժամանակաշրջանի դէպքերով ու եռեւեփումներով: Ճիշդ այս պատճառով ալ զոյգ գիրքերը կը կարդացուին վէպի մը պէս, յափշտակութեամբ:

Առ այսօր շատ գործնական ուղեցոյց մըն է իր «Սուրբք եւ տօնք Հայաստանեայց եկեղեցւոյ» գիրքը, որ քանիցս վերատպուած է Անթիլիասի մէջ: «Նարեկ»-ի  իր աշխարհաբար թարգմանութիւնը եւս շատ գնահատուած է եւ ունեցած` բազմաթիւ տպագրութիւններ, 1926-էն մինչեւ այսօր: «Աւետարանի ճամբէն»-ը աւետարաններէն քաղուած նիւթերու շուրջ խորհրդածութեանց շարք մըն է, իսկ «Եգիպտոսի հայոց հին եւ արդի եկեղեցիները» (1927)` հետաքննական ուսումնասիրութիւն մը: Դեռ ունի ֆրանսերէնէ կատարուած ծաւալուն թարգմանութիւններ, ինչպէս` Քոռնէյի «Պողիկտոս» ողբերգութիւնը (1935), Պուալոյի «Արուեստ քերթողական»-ը, Ֆլոպերի «Հերովդիա»-ն եւ այլն:

Իր ամբողջական գործերը, գեղատիպ հատորներու շարքով մը, հրատարակուեցան Երուսաղէմ` մահէն անմիջապէս ետք (1939-1941):

Գուշակեան ճիշդ 42 տարի իր գլխուն կրեց Հայ եկեղեցւոյ սրածայր վեղարը ու զայն արժեւորեց զմայլելի պատուազգացութեամբ:

Շիջեցաւ 10 փետրուար 1939-ին` յանկարծական կաթուածէ մը զգետնուած:

Եգիպտահայ բազմավաստակ պատմագիր Արշակ Ալպոյաճեանը 700 էջանի  փառաւոր մենագրութեամբ մը (Գահիրէ, 1940) պատմութեան յաջորդ սերունդներուն յանձնեց Գուշակեանի կեանքին ու վաստակին լման ուղեծիրը:

Հալէպ

«Կոմիտաս» թատերախումբը ունի քառասունամեայ բեղմնաւոր գործունէութիւն մը, որուն ղեկավարն ու բեմադրիչն է Յովհաննէս Հելվաճեան: Ան անսահման սէր եւ նուիրում կը ցուցաբերէ թատրոնին հանդէպ եւ ամրօրէն կառչած է անոր զարգացման ու գոյատեւումին, հակառակ տիրող դժուար պայմաններուն:

Թատերախումբը քառասնամեայ իր բեմական գործունէութեան ընթացքին հայ հասարակութեան ներկայացուցած է ճոխ եւ այլազան ցուցակ մը թատրերգութիւններու: 1978-ին ճամբայ ելած այս թատերախումբը բեմադրած է Պարոնեանէն, Օտեանէն, Դուրեանէն, Արփիարեանէն, Մուշեղ Իշխանէն թատերախաղեր: Նաեւ բեմադրած է Շէյքսփիրէն, Մոլիէռէն, Վինա Թելմարէն կտորներ: Այս տարեշրջանին համար Հելվաճեան ընտրած է «Մոռնալ Հերոստրատը», որ Կրիկորի Կորինի հետեւողութեամբ զայն ներկայացուց «Յ. Տէր Մելքոնեան» թատերասրահին մէջ, չորեքշաբթի, 31 հոկտեմբեր 2018-ին, երեկոյեան ժամը 8:30-ին:

Սոյն ներկայացման իրենց մասնակցութիւնը բերած են Հերոստրատի դերով` Յովհաննէս Հելվաճեանը, թագաւորի դերով` Թորոս Հելվաճեանը, Թագուհիին դերով` Փաթիլ Քիլաղպեանը, Ելենային դերով` Լենա Յակոբեանը եւ Քրիսիփի դերով` Մայքըլ Գուտուզեանը:

Մեր լիբանանեան կեանքին ներկայ իրականութեան մէջ այս համեստ թատերախումբին եւ իր բեմադրիչին` Յովհաննէս Հելվաճեանին տարած աշխատանքը արժանի է գնահատանքի: Մեր կեանքին այս նեղ ու դժուարին պայմաններով թատրոնին ծառայող, արուեստին սէր ու ժամանակ տրամադրող տղոց կ՛ըսենք` «Յաջողութիւն, տղա՛ք»:

«ԿՈՄԻՏԱՍ» ԹԱՏԵՐԱԽՈՒՄԲ

ԵՂԻԱ ԹԱՇՃԵԱՆ

Միացեալ Նահանգներու նախագահի անվտանգութեան հարցերու խորհրդական Ճոն Պոլթըն անցեալ շաբաթ այցելեց Հայաստան, ուր պաշտօնական ընդունելութեան կողքին, ան նաեւ ամերիկեան դեսպանատան մէջ հանդիպում ունեցաւ կարգ մը ակադեմականներու հետ:

Հանդիպումներուն ընթացքին Պոլթընի կատարած յայտարարութիւնները բաւական մեծ անհանգստութեան դուռ բացող վերլուծութեան պատճառ դարձան հայկական եւ ռուսական մամուլին մէջ:

Մոսկուայէն դիտուած` Պոլթըն կը փորձէ որոշ տնտեսական խոստումներ տալ Հայաստանին, որպէսզի վերջինս իր սահմանը փակէ Իրանի հետ: Բան մը, որ անընդունելի է Ռուսիոյ համար, որովհետեւ Հայաստան միակ ռազմավարական եւ Ռուսիոյ դաշնակից երկիրն է, որ սահման ունի Իրանի հետ:

Թեհրանէն դիտուած` ասիկա մտահոգիչ է այն առումով, որ իրեն սահմանակից եւ ռազմավարական երկիր մը կը միանայ Միացեալ Նահանգներու դաշինքին: Հոս պէտք է նշենք, որ Իրան առաջին իսկ օրէն Հայաստանի ժողովրդային շարժումը որակեց իբրեւ գունաւոր յեղափոխութիւն, որուն հիմնական նպատակն է տապալել հակաամերիկեան կառավարութիւնները շրջանին մէջ:

Երեւանէն տարբեր արձագանգներ կային Պոլթընի այցելութեան շուրջ: ՀՅ Դաշնակցութիւնը եւ Հանրապետական կուսակցութիւնը մերժեցին այն յայտարարութիւնները, որոնց ընդմէջէն Պոլթըն կոչ կ՛ուղղէր Երեւանին` դուրս ելլելու իր «գաղափարական քաղաքականութենէն»: Ըստ բազմաթիւ աղբիւրներու, Պոլթըն դռնփակ հանդիպումներու ժամանակ նաեւ ըսած է, որ Հայաստան պէտք է հողային որոշ զիջումներ կատարէ Արցախի մէջ: Հայաստանի նոր իշխանութեան պատասխանը 3 օր ուշացաւ, մինչեւ որ վերջապէս վարչապետի պաշտօնակատար Նիկոլ Փաշինեանը յայտարարեց, որ Պոլթըն չի կրնար իր անունով խօսիլ:

Այս բոլորը կ՛ապացուցեն, որ Միացեալ Նահանգներու արտաքին քաղաքականութիւնը Հարաւային Կովկասի նկատմամբ փոխուած է: Նախկին նախագահ Պարաք Օպամայի ժամանակ Միացեալ Նահանգներու վարչակազմը Հայաստանի հաշիւը կ՛ընէր` իբրեւ երկրի մը, որ նկատի ունենալով իր աշխարհաքաղաքական դիրքը` ստիպուած է վարել ռուսամէտ քաղաքականութիւն: Ասիկա նաեւ ընդունուած է Եւրոպական Միութեան կողմէ: Սակայն Պոլթընի կատարած յայտարարութիւնները Արցախի եւ Հայաստան-Իրան յարաբերութեան վերաբերեալ կը բացայայտեն, որ Միացեալ Նահանգներու վարչակազմը շատ հեռու է աշխարհաքաղաքական հաշիւներէ:

Ներկայիս Թրամփի ղեկավարութեամբ Միացեալ Նահանգներ կը վարեն կոյր եւ անորոշ արտաքին քաղաքականութիւն մը, որով չեն կրնար զանազանել հակառակորդը դաշնակիցէն: Այս իրականութեան մէջ Հայաստան պէտք է զգուշ ըլլայ: Երեւանի իշխանութիւնները պէտք է կապ հաստատեն Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբերուն հետ, որպէսզի երկու կողմերը բացատրեն Հայաստանի դիրքը այս հարցին մասին եւ Իրանի հետ ռազմավարական կապերու կարեւորութիւնը Հայաստանի համար: Միացեալ Նահանգներ պէտք է հասկնան, որ Հայաստանի առաքելութիւնը կը մնայ կամուրջ հաստատել Արեւելքին եւ Արեւմուտքին միջեւ:

Yeghia.tash@gmail.com

ՀՅԴ Բիւրոյի Անդամ Դոկտ. Վիգէն Եագուպեանին Խօսքը` ՀՕՄ-ի Օրուան Տօնախմբութեան

Ինծի համար համեստացնող հանգամանք է ՀՕՄ-ի օրուան այս պանծալի առիթով ներկայանալ իբրեւ բանախօս: Այո՛, ոչ միայն այն յստակ պատճառով, որ իբրեւ այր մարդ տակաւին շա՜տ բան ունիմ սորվելիք կնոջական այս վիթխարի կազմակերպութենէն, բայց նաեւ` այն հոգեվիճակին իբրեւ արդիւնք, երբ ձեռք բերուած արդիւնքներուն քանակն ու որակը կը ստեղծեն ինքնագիտակցութեան այնպիսի պատասխանատուութիւն, որուն նկատմամբ կարելի չէ նոյնիսկ դոյզն չափով ըլլալ անփոյթ:

Ի վերջոյ, մէկ դար եւ գրեթէ տասնամեակէ մը աւելի ժողովուրդին ծառայելու իր բացարձակ յուշագրումով ՀՕՄ-ը կը ներկայացնէ բարեսիրական այն կազմակերպութիւնը, որուն առաքելութիւնը անշեղօրէն բիւրեղացած է, եւ որուն հոգատար ձեռքը հասած ու օրհնած է անհամար սրտեր` երկրագունդի գրեթէ բոլոր անկիւններուն:

Այս ո՛չ լոզունգ է, ո՛չ փքած փաղաքշանք կամ անտեղի դրուատում: Իսկապէ՛ս, անկեղծօրէն, ՀՕՄ-ը իր աշխատանքով ինքզինք հաստատած է համազգային մեր տարածքին վրայ այնպէս, որ իր բացակայութիւնը մեր իրականութենէն հիմնովին պիտի փոխէր կառուցուածքային այն ենթահողը, որուն վրայ հանգչած է ազգային մեր հաւաքական զգացումը:

Նորէն կը կրկնեմ, սիրելինե՛ր,

Ասոնք լոկ լոզունգներ չեն, ոչ ալ արձագանգը` միտքեր շարահիւսելու ոեւէ բանախօսի մարտահրաւէրին: Հայ օգնութեան միութիւնը մեզմէ իւրաքանչիւրին, ուղղակի թէ անուղղակի, գիտակցութեան թէ ենթագիտակցութեան մէջ, մատչելի դարձուցած է լաւին, բարիին, շինիչին հետ առնչուելու կարելիութիւնը:

Չկան այնտեղ կոշտ անկիւններ, քաղաքական մրցակցութիւնը բնորոշող թերի երեւոյթներ կամ կործանարար քայլեր: Կայ միայն ծառայութիւն, ազնուութիւն շնորհող բարեսէր աշխատանք, մարդ արարածի պայծառ արժանիքները արտացոլացնող ներկայութիւն, ազգային հպարտութիւն ու արժանապատուութիւնը տածող անխոնջ գործունէութիւն:

Ահա այս է պատճառը, որ այսօր բախտաւորութիւնը ունիմ հո՛ս, այս բեմին վրայ, այս րոպէին լեցուելու ամբողջովին հպարտութեամբ:

Եւ դո՛ւք էք, ՀՕՄ-ի ընկերուհիներ, այդ հպարտութեան շարժառիթը: Եւ մենք միայն երախտապարտ կրնանք ըլլալ ձեր մէկ դար եւ գրեթէ մէկ տասնամեակ ծառայութեան համար, որուն օգուտը քաղողը եղած է միայն մեր ազգը:

ՀՕՄ-ի ընկերուհիներ,

Չեմ ուզեր ձեր համեստութիւնը վիրաւորել, բայց կը խնդրեմ, որ կանգնիք ոտքի մէկ վայրկեան, որպէսզի արժանանաք մեր երախտագիտութեան ծափահարութիւններուն:

Հայ օգնութեան միութիւնը արժէք է: Այդ իմաստով ալ իւրայատուկ է, որովհետեւ իր ազգային արժէքը խարսխուած է անցեալին մէջ, սակայն անշարժ չէ: Անիկա չափազանց աշխուժ է, ուժականօրէն կը բանի եւ, հետեւաբար, իր ազգային արժէքի հանգամանքը շարունակաբար կը նորոգէ, եւ այդ ալ` բազմապիսի ոստումներով:

Մարդասիրական եւ բարեսիրական ծառայութիւն` աշխարհի որեւէ անկիւն, ուր կարիքը կը զգացուի: Ազգային եւ մշակութային ինքնութեան պահպանում` բազմաթիւ երկիրներու մէջ, ուր կայ հայ համայնք: Կրթական, ընկերային, առողջական ոլորտներու մէջ կազմակերպուած ծառայութիւն: Դաստիարակութիւն` իր շարքերուն մէջ, որպէսզի անդամները դառնան շարժիչ ուժ` ընկերային ծառայութեան մէջ: Ներգործօն մասնակցութիւն` իւրաքանչիւր գաղութի հասարակական աշխատանքներուն մէջ: Փոխյարաբերութեան մշակում եւ գործակցութիւն` միջազգային մակարդակի վրայ գործող այլ կազմակերպութիւններու հետ, ինչպիսիք են Կարմիր Խաչը եւ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ն: Եւ բազմամակարդակ այլ գործունէութիւն:

Այս է ՀՕՄ-ը: Ծառայութեան ընդմէջէն նուիրաբերում` ծաւալելով գործունէութեան այնպիսի դաշտ, որ մեր ժողովուրդի ամէնօրեայ գոյութեան մէջ ունի զգալի ներկայութիւն` Ֆրանսայէն Լիբանան, Ամերիկայէն Աւստրալիա եւ մինչեւ Հայաստան, Արցախ ու Ջաւախք: Այս է ՀՕՄ-ը, որ առանց որեւէ քաղաքական գունաւորումի, իր բարեսիրական եւ ծառայողական աշխատանքին իբրեւ արդիւնք, ունի նաեւ իր պատկառելի տեղը աշխարհաքաղաքական հոլովոյթներու մէջ:

ՀՕՄ-ի ազդեցութիւնն ու արժէքը աւելի մեծ են, քան ինչ որ իրենք` ՀՕՄ-ականները կը գնահատեն: Առանց վարքագծային իմաստով այդ նպատակին տրամադրուած ըլլալու` ՀՕՄ-ը նաեւ իր կարեւոր տեղը ունի մեր ազգային պահանջատիրական պայքարին մէջ: Կրնանք միայն զմայլիլ իր նուաճած բարձունքին` մեր հաւաքական գոյութեան մէջ եւ ճանապարհին վրայ:

Խօսքիս սկիզբը ըսի, որ համեստացնող հանգամանք էր ինծի ներկայ գտնուիլ այստեղ, այսօր, իբրեւ բանախօս: Անշուշտ մտածեցի, թէ ինչո՛ւ ես: Սեռային խտրականութիւն չունենալու խորհրդանի՞շն եմ արդեօք, թէ՞ Շրջանային վարչութեան ընկերուհիները զիս կը սեպեն իրենց անմիջական կազմակերպական ընտանիքի անդամ,  թէ՞ կան այլ պատճառներ, որոնցմէ տեղեակ չեմ ես ընդհանրապէս: Կ՛ենթադրեմ սակայն, որ տեղ մը նկատի առնուած է ՀՕՄ-ի Արեւմտեան Ամերիկայի Շրջանային վարչութեան հետ երկար տարիներ առաջ առնչութիւնս, որուն արմատները, սակայն,  տակաւին մեծ նշանակութիւն ունին ինծի համար:

Երեւի 20-21 տարեկան եղած ժամանակս աշխատած եմ Շրջանային վարչութեան գրասենեակին մէջ, նախ` իբրեւ վարիչ-քարտուղար` Ժան Գոսագեանին օգնական, ապա, այս վերջինին «Ասպարէզ»-ի խմբագրութիւնը ստանձնելէն ետք, իբրեւ վարիչ-քարտուղար: Եթէ չեմ սխալիր, համալսարանի տարիներուս ընթացքին, գրեթէ մինչեւ մագիստրոսի ուսումիս աւարտը, ես աշխատեցայ իբրեւ Շրջանային վարչութեան վարիչ-քարտուղար: Երբ յետադարձ ակնարկ մը կը նետեմ այդ տարիներուն վրայ, որոնք իմ անձնական կեանքիս մէջ բաւական դժուար եւ ծանր տարիներ էին, տպաւորած են զիս իբրեւ անբացատրելի գուրգուրանքի, մայրական խնամքի բնազդը յիշեցնող ժամանակաշրջան: Այդ գրասենեակը ինծի համար ապաստան էր` բոլոր այն դժուարութիւններուն դիմաց պաշտպանող, զորս կը դիմագրաւէի: Եւ վերջը հասկցայ, որ արժանացած էի այդպիսի վերաբերմունքի, որովհետեւ այդ ընկերուհիները արտացոլացումն էին այս մեծ կազմակերպութեան բարեսիրական եւ ծառայողական սկզբունքներուն, զորս դարձուցած էին իրենց անհատական աշխարհահայեացքը սահմանող կողմնացոյց:

Աշխատանքիս աւարտէն ետք, երբ արդէն կը հետեւէի դոկտորական ուսումիս, տարիներ շարունակ ստացած եմ ՀՕՄ-ի կրթաթոշակ (կարծեմ` «Լազարեան» կրթաթոշակ էր անունը), որուն շնորհիւ կրցայ աւելի հանգիստ ձեւով ամբողջացնել ուսումս:

Հետեւաբար սխալ պիտի չըլլամ, եթէ ըսեմ, որ մէկ կարեւոր չափով կը պարտիմ Հայ օգնութեան միութեան, որ այսօր կանգնած եմ այստեղ:

Ահա այս է ՀՕՄ-ը եւ միշտ ալ պիտի ըլլայ ա՛յս: Ծառայել ազգին եւ իր ծառայութեամբ իմաստաւորել մեզմէ իւրաքանչիւրին կեանքը:

Հետեւաբար ի՛ր օրը, նաեւ մե՛ր օրն է:

Շնորհաւոր բոլորիս:

14 հոկտեմբեր 2018

«Ազնաւուր» կեդրոնի գործունէութեան նոր ձեւին եւ աշխատելաոճին ծանօթացնելու միտումով «Ազնաւուր» հիմնադրամի համահիմնադիր Նիքոլա Ազնաւուրը հարցազրոյց մը ունեցած է «Լը Ժուռնալ Տիւ Տիմանշ» ֆրանսական շաբաթաթերթին հետ: Ստորեւ կը ներկայացնենք անոր կարեւոր բաժինները.

«ԼԸ ԺՈՒՌՆԱԼ ՏԻՒ ՏԻՄԱՆՇ».- Դուք Երեւանի մէջ ներկայացուցիք «Ազնաւուր» կեդրոնի ծրագիրը, որ ձեր հօր վերջին նախաձեռնութիւններէն մէկն էր: Ի՞նչ կրնաք պատմել այս ծրագիրին մասին: Ինչպէ՞ս ծնաւ անիկա: Ի՞նչ է անոր առաքելութիւնը:

ՆԻՔՈԼԱ ԱԶՆԱՒՈՒՐ.- Այս ծրագիրին գաղափարը հօրս մօտ ծնած է տարիներ առաջ, եւ մենք զայն ձեւաւորած ենք միասին: Իր ցանկութիւնն էր մարդոց հետ կիսուիլ իրեն համար ամէնէն թանկագինով` ֆրանսերէնով, երաժշտութեամբ եւ թատրոնով: Թոյլ տուէք մէջբերեմ Ֆրանսայի նախագահ Էմանուէլ Մաքրոնի խօսքերը. «Ֆրանսական մշակոյթը կը շողայ Հայաստանի մէջ «Ազնաւուր» կեդրոնին միջոցով»: Այդ կեդրոնին մէկ մասը նուիրուած պիտի ըլլայ անոր արուեստին, բայց աւելի փոխներգործօն միջավայրի, այլ ոչ թէ` աւանդական թանգարանի տեսքով: Կեդրոնի այցելուները կ՛ողջունէ հօրս ձայնը, որ կ՛ուղեկցի անոնց հօրս կեանքի ամէնէն նշանակալի փուլերով` ծնողներու գաղթէն մինչեւ անոր յաղթանակը բեմին վրայ: Բացի թանգարան ըլլալէ` կեդրոնը նաեւ հանդէս կու գայ իբրեւ կրթական եւ մշակութային փոխանակումներու, քննարկումներու եւ ուսանելու վայր: Մենք մասնաւորապէս կեդրոնին մէջ  կ՛առաջարկենք ֆրանսերէնի ուսուցման մեթոտ` հիմնուած հօրս ստեղծագործութիւններու բնագիրներուն վրայ: «Ազնաւուր» կեդրոնին ամբողջական հայեցակարգն ու գաղափարը ներկայացուեցաւ հանրութեան 11 հոկտեմբերին, Երեւանի մէջ, Ֆրանսախօս երկիրներու 17-րդ միջազգային վեհաժողովի շրջագիծին մէջ, որ առաջին անգամ ըլլալով կը կազմակերպուէր Հայաստանի մէջ: Հակառակ այն խոր վիշտին, որ կեդրոնին բացումը առանց հօրս կատարեցի, պարտքս է յարգել անոր  յիշատակը եւ ընել ամէն ինչ, որպէսզի անոր տեսլականը իրականութիւն դառնայ:

«ԼԺՏՏ».- Միասին դուք հիմնած էք «Ազնաւուր» հիմնադրամը: Կրնա՞ք ըսել` ի՞նչ հանգամանքներու մէջ ստեղծուած է, ինչպիսի՞ գործունէութիւն կրնայ ծաւալել եւ որո՞նք են հիմնադրամին  նպատակները:

Ն. Ա.- Հայրս խորապէս նուիրեալ մարդ էր: Մեծահոգութիւնն ու առատաձեռնութիւնը անոր կեանքի առանցքն էին ե՛ւ իբրեւ արուեստագէտ, ե՛ւ իբրեւ մարդ: Գործն ու ժառանգութիւնը, զորս ան  ձգած է իրմէ ետք, հսկայական է: Հանրութիւնը կը յիշէ անոր նուիրուածութիւնը հայ ժողովուրդին, որ ան ցուցաբերեց 1988-ին, Սպիտակի ողբերգական երկրաշարժէն ետք, յատկապէս` «Քեզի համար, Հայաստա՛ն» նախաձեռնութեան միջոցով: Ան հաւասարապէս ներգրաւուած էր նաեւ քաղցկեղի եւ ալցայմըրի դէմ պայքարին մէջ, վերջերս մասնակցած է նաեւ Հայիթիի երկրաշարժի զոհերուն օգնութիւն տրամադրելուն: Մեծ պատիւ է վառ պահել հօրս յիշատակը հիմնադրամի միջոցով: Կ՛ուզեմ ընդգծել, թէ որքան զգացուած եմ վերջին օրերուն մարդոց աջակցութենէն: Սրտանց շնորհակալութիւն կը յայտնեմ բոլոր անոնց, որոնք իրենց աջակցութիւնը ցուցաբերած են թէ՛ իրենց խօսքերով, թէ՛ հիմնադրամին կատարած նուիրատուութիւններով:

«ԼԺՏՏ».- Ձեր հօր` Շարլ Ազնաւուրին համազգային յարգանքի տուրք մատուցուեցաւ Փարիզի Հաշմանդամներու պալատին մէջ: Դուք անմիջապէս ընդունեցի՞ք այդ գաղափարը, թէ անիկա քննարկումներու առարկայ էր ձեր ընտանիքին համար: Ի՞նչը ձեզի ստիպեց համաձայնիլ: Ի՞նչ մտապահեցիք այդ հանդիսաւոր պահէն, այդ օրը հնչած ելոյթներէն, յատկապէս` Ֆրանսայի նախագահի ելոյթէն:

Ն. Ա.- Հայրս հայ ներգաղթեալներու որդի էր: Մեծ հայրս եւ մեծ մայրս ամէն ինչ ըրած են ֆրանսական հասարակութեան մէջ համարկուելու համար: Սակայն ատիկա ոչ մէկ ձեւով ազդած է  Հայաստանին մեր պատկանելիութեան եւ կապուածութեան վրայ: Հայրս շատ երջանիկ պիտի ըլլար, եթէ գիտնար, որ արժանացած է նման պատուի, երբ Հայաստանի ու Ֆրանսայի ղեկավարները միասին կը յարգեն իր յիշատակը Ֆրանսայի Հանրապետութեան համար խորհրդանշական այս վայրին մէջ: Էմանուէլ Մաքրոնին ելոյթը շատ յուզիչ էր: Կ՛ուզեմ շնորհակալութիւն յայտնել նախագահ Մաքրոնին, վարչապետ Փաշինեանին եւ նախագահ Սարգսեանին` մեր կողքին ըլլալու եւ հոգեհանգիստի արարողութեան մասնակցելու համար: Նաեւ շնորհակալութիւն կը յայտնեմ մեր բոլոր մտերիմներուն, ներկաներուն, որոնք հաւաքուած էին անոր յարգանքի տուրք մատուցելու:

«ԼԺՏՏ».- Շատերու համար Շարլ Ազնաւուրը աշխարհի  ամէնէն յայտնի ֆրանսացի երգիչն էր: Արդեօ՞ք անոր մէջ երկու մարդ կ՛ապրէր, զորս պիտի տարբերակէիք. Շարլ` հայր ու տղամարդ, եւ Ազնաւուր` ժողովրդական գործիչ: Ինչո՞վ տարբեր էին:

Ն. Ա.- Հայրս գերմարդ էր: Կրնա՞ք պատկերացնել` 94 տարեկանին օդանաւ նստիլ Ճափոնի մէջ երկու համերգ ունենալու համար, վերադառնալ եւ իրարու ետեւէ տալ հարցազրոյցներ: Մինչեւ բաւական պատկառելի տարիքի մը հասնիլը` ան գիշերը ընդամէնը քանի մը ժամ կը քնանար: Ան միշտ կը ստեղծագործէր` կը գրէր, երաժշտութիւն կը ստեղծէր, համերգ կու տար կամ կը շրջագայէր… Պէտք է որ ան ապրած ըլլայ սովորական մարդու առնուազն երեք կամ չորս կեանքին համարժէք: Կը կարծեմ, որ ստեղծագործելով ապրելու այս անյագ ծարաւը անոր փոխանցուած էր իր ծնողներէն, որոնք մազապուրծ ազատած էին Ցեղասպանութենէն: Այդ խոր ցնցումը կը մղէր ապրելու:

Շարլ Ազնաւուրի վերջին լուսանկարը աղջկան հետ

«ԼԺՏՏ».- Ան բաւական շատ կ՛աշխատէր: Ինչպէ՞ս  կրնար ժամանակ գտնել ընտանիքին համար` համերգներու եւ ստեղծագործելու հետ միաժամանակ:

Ն. Ա.- Երբ ան երկար շրջագայութիւններու կը մեկնէր, մենք զայն շատ քիչ կը տեսնէինք, բայց ան մեզի ամէն օր կը հեռաձայնէր: Միշտ կը վերադառնար շատ նուէրներով եւ մեծ սիրով: Մենք մեծցած ենք այդպիսի միջավայրի մէջ եւ` հասկցած, որ մարդկային յարաբերութիւնները ամէնէն կարեւորն են:

«ԼԺՏՏ».- Ի՞նչ խորհուրդներ տուած է ձեզի, որոնք մինչեւ այսօր ուղղութիւն կու տան ձեր կեանքին: Ձեր կարծիքով, կեանքի ո՞ր սկզբունքները ուղեկցած են անոր եւ դարձուցած` այն, ինչ որ դարձաւ:

Ն. Ա.- Հայրս երբեք խորհուրդներ չէ տուած, նոյնիսկ` իր երեխաներուն: Ան կը սորվեցնէր օրինակով: Ան մեզի սորվեցուցած է աշխատանքի եւ ճշդապահութեան կարեւորութիւնը: Կարեկցելու անոր զգացումը, մարդասիրական գործունէութիւնը ոգեշնչած են զիս` շարունակելու իր գործը: Հօրս ամէնէն նուիրական փափաքներէն մէկն էր «Ազնաւուր» հիմնադրամին շուրջ համախմբել բոլոր անոնք, որոնք իրենց մէջ կը գտնեն մարդոց հետ բաժնեկցելու եւ բաց հորիզոն ունենալու արժէքներ:

«ԼԺՏՏ».- Ունի՞ք ընդհանուր երաժշտական նախասիրութիւններ:

Ն. Ա.- Հայրս հետաքրքրուած էր երաժշտական բոլոր ժանրերով` անընդհատ փնտռելով նոր մտքեր եւ ոգեշնչում, բայց աւելի կապուած էր բնագիրներու որակին եւ ֆրանսական երաժշտութեան մեծ հեղինակներուն: Ինչ կը վերաբերի ինծի, խոստովանիմ, որ իր երգերէն  բացի` գրեթէ ուրիշ բան չեմ լսեր: Տպաւորութիւն ունիմ, որ ան ամէն ինչ ըսած է, ամէն ինչ գրած է մարդկային զգացումներու մասին:

«ԼԺՏՏ».- Ան ի՞նչ կը պատմէր ձեզի իր կեանքէն, իր ծնողներու եւ Հայաստանի մասին: Ինչպիսի՞ դրուագներ կ՛արծարծէր: Ի՞նչ սորվեցուցած է ձեզի իր պատմութեան մասին:

Ն. Ա.- Բախտ չեմ ունեցած ճանչնալու մեծ մայրս եւ մեծ հայրս, որովհետեւ անոնք մահացած էին, երբ ես դեռ չէի ծնած: Հայրս  շատ չէր խօսեր այդ մասին, թերեւս ատիկա պայմանաւորուած էր  հայկական դաստիարակութենէն բխող որոշակի զսպուածութեամբ: Բայց ան կը սիրէր մեզի պատմել հետաքրքրաշարժ պատմութիւններ իր ծնողներուն մասին: Աւելի ուշ ես այդ պատմութիւններէն շատ աւելիին ծանօթացայ` կարդալով անոր գիրքերը: Հայաստանը բացայայտած եմ իրեն հետ ճամբորդութիւններու ընթացքին: Առաջին անգամ, երբ Հայաստան գտնուած եմ, ունեցած եմ շատ ուժեղ զգացում մը: Յոյս ունիմ հաստատուելու Հայաստան` իրականացնելու համար այն ծրագիրները, զորս հայրս նախաձեռնած էր այնտեղ:

«ԼԺՏՏ».- Ի՞նչ հասկցած էք անկէ, եւ, ի՞նչ կը կարծէք, ան, որ այդքան հետաքրքրասէր էր երիտասարդութեան հանդէպ, ի՞նչ հասկցած պիտի ըլլայ ձեզմէ:

Ն. Ա.- Ան շատ կը կարդար, կը հետաքրքրուէր այն բոլոր բաներով, որոնք տեղի կ՛ունենային աշխարհի մէջ: Ան ծարաւ էր ճանապարհորդութիւններու, բացայայտումներու, կը սիրէր տեղեկատուական արհեստագիտութիւնը, լուսանկարչութիւնը եւ կ՛ուզէր փորձել աշխարհի բոլոր խոհանոցները: Ան ինծի փոխանցած է այդ հետաքրքրասիրութիւնն ու սրտբացութիւնը: Հետաքրքրասէր մարդիկ միշտ բան մը ունին կիսուելիք:

«ԼԺՏՏ».-  Գիտէ՞ք, թէ ինչո՛ւ ան Նիքոլա անունը ընտրած է ձեզի համար:

Ն. Ա.- Ան ընտրած էր ռուսական անուններ իր վերջին երեք երեխաներուն  համար` Քաթիա, Միշա, Նիքոլայ: Բայց Ֆրանսայի մէջ մարդիկ սխալ կ՛արտասանէին իմ անունս, եւ ան նախընտրեց Նիքոլան:

«ԼԺՏՏ».- Իր ո՞ր երգը կը նախընտրէք: Ո՞րն է, ըստ ձեզի, զայն առաւելագոյնս բնորոշողը: Լսա՞ծ էք այն երգերը, որոնք դեռ կը գրէր: Ինչի՞ մասին են:

Ն. Ա.- Ես չունիմ առանձին նախընտրած երգ, անոնք բոլորն ալ այնքան ամբողջական են: Տարբեր երգեր ինծի կ՛ուղեկցին կեանքիս տարբեր դրուագներուն մէջ, կախուած` այն իրավիճակներէն, որոնց մէջէն կ՛անցնիմ:

«ԼԺՏՏ».- Ի՞նչ պիտի ուզէիք, որ յիշուի իրմէ:

Ն. Ա.- Ամէն ինչ: Որ յիշենք անոր ստեղծածը իր ամբողջականութեամբ, անիկա այնքան հարուստ է` երաժշտութիւնը, շարժապատկերներու աշխարհը, ինչպէս նաեւ` իր մարդասիրութիւնն ու համամարդկային արժէքները: Ան կ՛երգէր ութ լեզուներով: Իր հանդիսատեսներուն շրջանակը շատ մեծ է, ան կրցած է յուզել սրտերը ամէն տեղ, ուր երգած է, եւ` անցնիլ սերունդներուն մէջէն:

«ԼԺՏՏ».- Ի՞նչն է ամէնէն սուղ բանը, որ ան կտակած է ձեզի: Անոր ո՞ր առարկան կ՛ուզէիք պահել` որպէս յուշ:

Ն. Ա.- Մենք ընտանիքին մէջ կապուած չենք առարկաներուն: Մենք միակարծիք որոշեցինք իր անձնական իրերը նուիրել «Ազնաւուր» հիմնադրամին: Ան ընդմիշտ պիտի ըլլայ մեզի հետ, մեր սրտերուն եւ յուշերուն մէջ: Ամէնէն սուղ բանը, որ ան մեզի տուած է` ուրիշներուն օգտակար ըլլալու պատրաստակամութիւնն է:

«ԼԺՏՏ».- Իսկ ո՞րն էր վերջին նուէրը, որ ան  ձեզի բերած է շրջագայութենէն:

Ն. Ա.- Ճափոնի մէջ գնած էր զուարճալի շապիկ մը իմ որդիիս` Միսակի համար, որ ծնած է այս տարուան օգոստոսին: Մենք միասին նշեցինք անոր միամսեակը:

ԿԱՐՕ ԱՂԱԶԱՐԵԱՆ

Ճասթին Թրիւտօ. «Հայերը Իւրայատուկ Ժողովուրդ Են.
Ուր Ալ Ըլլան Կը Պահպանեն Ազգային Ինքնութիւնը»

«Ապրիլ միասին» կարգախօսին ներքեւ, Ֆրանսախօս երկիրներու 17-րդ վեհաժողովը կայացաւ 11-12 հոկտեմբերին, Երեւանի մէջ: Հոն արտասանուած պաշտօնական խօսքերուն ու տարուած արդիւնաբեր աշխատանքներուն առընթեր, հարկ է լուսարձակի տակ առնել միջազգային հանրայայտ ղեկավարներու գօտեպնդիչ յայտարարութիւններն ու խօսքերը` ուղղուած Հայաստանին առհասարակ եւ հայ ժողովուրդին մասնաւորաբար, որոնք օրին զանազան կայքէջերու եւ թերթերու մէջ լայն արձագանգ գտան:

Առաջին հերթին պէտք է ընդգծել, որ այսպիսի տարողութեամբ եւ միջազգային յայտնի ղեկավարներու (84 երկիրներու պատուիրակութիւններ եւ 38 ղեկավարներ) մասնակցութեամբ կայացած այս վեհաժողովը իր տեսակին մէջ աննախընթաց էր: Հոս հարկ է նշել նաեւ, որ այս ղեկավարներուն առաջին այցելութիւնն էր Հայաստան: Հայրենի  ղեկավարներուն հիւրընկալութիւնն ու յարգանքը եւ կազմակերպուածութիւնը մեծ տպաւորութիւն ձգեցին անոնց վրայ:

Ֆրանսայի նախագահ Էմմանուէլ Մաքրոնի, Քանատայի վարչապետ Ճասթին Թրիւտոյին եւ  Պելճիքայի վարչապետին այցելութիւնները Հայոց ցեղասպանութեան Ծիծեռնակաբերդի յուշահամալիր կ՛ապացուցեն այն խոր յարգանքն ու սէրը` ուղղուած հայ ժողովուրդին:

Սակայն ո՞վ է այն ազնիւ հայորդին(երը), որ տպաւորած է Ֆրանսայի նախագահն ու Քանատայի վարչապետը եւ զիրենք մղած յարգելու հայ ժողովուրդը:

Այս հարցումին յստակ պատասխան տալու համար հարկ է անդրադառնալ իւրաքանչիւր ղեկավարի կեանքի յատկանշական դէպքերուն:

Էմմանուէլ Մաքրոն. «Հայերը, Ո՛ւր Ալ Եղած Են, Միշտ Փորձած Են Աջակցիլ Ու Ձեռք Երկարել Օգնութեան Կարիք Ունեցողներուն»

Ֆրանսայի նախագահ Էմմանուէլ Մաքրոն դպրոցական շրջանին տարբեր ազգերու պատկանող բազմաթիւ ընկերներ ունեցած է: Բայց իր ճակատագրական դերը ունեցած է ազգութեամբ հայ ընկերոջ արարքը…

Մաքրոն ունեցած է հայ դասընկեր մը` համեստ նկարագիրով, որ շատ նկատի չէր առնուեր իր դասընկերներուն կողմէ, ու անոր հետ մտերմութիւն չունէր ինք:

Երբ օր մը Մաքրոն վէճի բռնուած էր բարձր դասարանի 5-6 աշակերտներու հետ (իրմէ 3-4 տարի մեծ), այդ պահուն կը մտածէր` ինչպէ՛ս կրնայ անոնցմէ ձերբազատիլ ու փախչիլ: Ան շարունակ կ՛աղօթէր, որ Աստուած օգնէր իրեն, որովհետեւ գիտէր լաւ վերջ պիտի չունենայ: Երբ այդ աշակերտները կը սկսին Մաքրոնի հագուստները քաշել, յանկարծ կը մօտենայ իր դասընկերը` Յարութը: Յարձակող խումբը` Յարութին տեսնելով ետ կը քաշուի եւ կը սկսի բարեւել անոր: Ապա Յարութը կ՛ըսէ, թէ Էմմանուէլը իր դասընկերն է, եւ, ձեռքը անոր վիզին դնելով, կը հեռացնէ Մաքրոնը այդտեղէն: Այդ օրուընէ Յարութը կը դառնայ Մաքրոնի ամենամտերիմ ընկերներէն մէկը:

Ճասթին Թրիւտօ. «Երբ Փոքր Էի, Հայրս Դէպք Մը Պատմեց Հայաստանի Մասին, Եւ Աչքերս Լեցուեցան»

Հետաքրքրական է անդրադառնալ նաեւ Քանատայի վարչապետ Ճասթին Թրիւտոյի կեանքին մէջ պատահած այն յատկանշական պատմութեան, որ խոր ազդեցութիւն ձգած է անոր վրայ: Ան հազիւ 14 -15 տարեկան պատանի էր եւ օր մը երեկոյեան, ընթրիքէն ետք իր հօրը հետ հեռատեսիլէն կը դիտէր Շարլ Ազնաւուրի մասին հաղորդում մը: Աւարտին հնչեց Շարլ Ազնաւուրի երգերէն մէկը, յանկարծ նկատեց, որ իր հայրը կ՛արտասուէ: Երբ հարց տուած եւ ուզած էր գիտնալ հօրը լալուն դրդապատճառը, ան յայտնած է, որ փոքրիկ երկրի փոքրիկ երգիչը, որ ամբողջ աշխարհը գրաւեց,  ֆրանսացի էր, սակայն ազգութեամբ հայ: Հայերը հին ժողովուրդ են, բազում արհաւիրքներ ու փորձութիւններ տեսած: Մեծ եղեռնէն ետք, երբ Ամերիկան եւ Եւրոպան գրկաբաց ընդունեցին կոտորածէն փրկուած մարդոց, մեր կառավարութիւնը չառաւ այդ քայլը, միայն ընդունեց սակաւաթիւ հայեր, ինչին համար կ՛ափսոսամ եւ կ՛ամչնամ: Այդ ժամանակ Թրիւտօ բան չհասկցաւ, սակայն երբ մեծցաւ եւ խորունկ կերպով ծանօթացաւ Ազնաւուրի արուեստին ու հայ ժողովուրդի պատմութեան, անոր անցած ուղիին, այն ատեն գիտցաւ իր հօրը յուզումը եւ ինչպէս կարելի է ամչնալ չըրած արարքիդ համար: Ահա Ազնաւուր գլխագիր հայուն թողած տպաւորութիւնը եւ աւանդը օտար երկրի ղեկավարի մը ենթագիտակիցին մէջ: Ազնաւուր իր մեծ վաստակով, արուեստով, հայրենասիրութեամբ անուրանալի դրոշմ ձգած է Քանատայի վարչապետին մօտ:

Ֆրանսայի Նախագահին Կարեւոր Յայտարարութիւնը «Ազնաւուր» Կեդրոնին Մէջ
Եւ Ցեղասպանութեան Թանգարանի Յուշամատեանին Մէջ Գրառումը`
Ի Նպաստ Հայաստանի Եւ Հայութեան

Ֆրանսայի նախագահ Էմմանուէլ Մաքրոն «Շարլ Ազնաւուր» կեդրոն այցելութեան ընթացքին յայտարարեց, որ Ֆրանսան կը շարունակէ միջազգային հանրութեան կողմէ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման համար Շարլ Ազնաւուրի մղած պայքարը: Ան իր խոր յուզումը յայտնեց Ցեղասպանութեան յուշահամալիր այցելութեան առիթով, յատկապէս շեշտելով, որ յիշել ցեղասպանութիւնները եւ դատապարտել անոնց ժխտողականութիւնը կը նշանակէ պայմաններ ստեղծել անոնց կրկնութենէն խուսափելու համար: Նախագահը յանդուգն արտայայտութեամբ  յայտարարեց, որ իր խոստումը պիտի կատարուի եւ 24 ապրիլը Ֆրանսայի մէջ պիտի նշուի իբրեւ Հայոց ցեղասպանութեան յիշատակի օր: Մաքրոն իր գնահատանքի խօսքը ուղղեց այդ օրերուն մահացած Շարլ Ազնաւուրին, որուն երազն էր նախագահին հետ հանդիպում ունենալ այդ կեդրոնին մէջ: Մաքրոնին իսկ վկայութեամբ,  Ազնաւուրի պայքարը չձախողեցաւ եւ իր գործունէութեան իբրեւ արդիւնք այսօր երեխաներ դպրոց կ՛երթան, ընտանիքներ ելեկտրականութիւն ունեցան եւ ենթակառուցուածքներ վերականգնեցան: Հայաստան ոտքի կանգնեցաւ եւ ուժեղ մնաց շնորհիւ իրեն:

Ինչ ուրախալի երեւոյթ է, որ այս «Ազնաւուր» կեդրոնը պիտի դառնայ արուեստի կեդրոն մը, եւ հոն զարկ պիտի տրուի ֆրանսերէնի նոր մեթոտով ուսուցման` հիմնուած  Ազնաւուրի  ստեղծագործութիւններու բնագիրներուն վրայ, նաեւ հանդէս պիտի գայ իբրեւ կրթական, մշակութային փոխանակումներու, քննարկումներու եւ ուսանելու վայր: Այս կեդրոնին գործունէութիւնը լուսարձակի տակ առնելու միտումով, առանձին կը ներկայացնենք Շարլ Ազնաւուրի որդիին` Նիքոլա Ազնաւուրին հարցազրոյցը ֆրանսական «Լը ժուրնալ տիւ տիմանշ» շաբաթաթերթին հետ:

Հայոց ցեղասպանութեան թանգարանի պատուաւոր հիւրերու յուշամատեանին մէջ Ֆրանսայի նախագահը հետեւեալ գրառումով անգամ մը եւս իր զօրակցութիւնը եւ յուզումը կը յայտնէ հայ ժողովուրդին. «Ֆրանսայի անունով ես յարգանքի տուրք կը մատուցեմ բոլոր անոնց, որոնք ինկան «արեւն առած իրենց աչքերուն մէջ», անոնք, ովքեր «միայն ապրիլ կ՛ուզէին»: Ֆրանսան քողազերծած է Ցեղասպանութիւնը  դեռ 1915 թուականին մտաւորականներու կողմէ: Եւ ան ընդունած է երեխաներ եւ ընտանիքներ, որոնք ճողոպրած են Ցեղասպանութենէն եւ անոնք մեր ազգը աւելի պանծացուցին: Ֆրանսան երբեք պիտի չմոռնայ եւ պիտի պայքարի ճշմարտութեան ու ճանաչման համար: Այս տխուր խոնարհումը անոնց համար, որոնք ինկան: Մեր եւ գալիք սերունդներուն համար»:

Տպաւորութիւններ` Հայաստան Այցելութեան Առիթով

Ֆրանսայի նախագահ Էմմանուէլ Մաքրոն իր ուրախութիւնը յայտնեց Ֆրանսախօս երկիրներու 17-րդ վեհաժողովի յաջող կայացման եւ Հայաստան գտնուելուն առիթով: Ան առանձնայատուկ կարեւորութիւն ընծայեց այս մեծ իրադարձութեան, որ Հայաստանի ի նպաստ է: Ան իր քաղաքական ուղեգիծին մասին հետեւեալը արտայայտեց. «Պէտք չէ մեկնաբանութիւն ընել իմ տպաւորութիւններուս մասին: Պէտք է գործել, աշխատիլ, տեսլական ունենալ եւ գործել համաձայն այդ տեսլականին»:

Իր կարգին Ֆրանսայի առաջին տիկին Պրիժիթ Մաքրոն իր անկեղծ տպաւորութեան մէջ յայտնեց, որ Հայաստանի մէջ իրենք շատ լաւ կը զգան եւ չեն ուզեր հեռանալ Հայաստանէն: Ան շնորհակալութիւն յայտնեց Հայաստանին` արտակարգ ընդունելութեան համար:

Քանատայի վարչապետը Հայաստան իր այցելութեան ընթացքին, նախագահական նստավայրին մէջ հանդիպելէ ետք Հայաստանի նախագահ Արմէն Սարգսեանին, բարձր գնահատած է իր երկրին մէջ հայկական ծագում ունեցող 60 հազար քաղաքացիներու ներդրումը Քանատայի յաջողութեան մէջ: Քանատայի վարչապետը յոյս յայտնած է, որ Հայաստանն ու Քանատան կը կարենան միասին  աւելի ամուր ապագայ կառուցել` յայտնելով, որ հայերը իւրայատուկ ժողովուրդ են եւ աշխարհի ո՛ր անկիւնն ալ գտնուին, կը պահեն իրենց ազգային ինքնութիւնը, լեզուն եւ մշակոյթը: Քանատայի վարչապետին ուրախ տրամադրութիւնը Երեւան գտնուելուն առիթով, դրական արտայայտութիւնները Քանատա հաստատուած հայորդիներու նկատմամբ, Ծիծեռնակաբերդ այցելութիւնը լաւագոյնս կը բնորոշեն գալիք օրերուն մշակուելիք ծրագիրներուն եւ հեռանկարներուն արդիւնաւէտութիւնը` Հայաստանին ի նպաստ:

ՍԵԴՕ ՊՈՅԱՃԵԱՆ

Առաջնորդելու կոչուած ղեկավարի մը պարտականութիւնն է ախտաճանաչումը կատարել, վերլուծել եւ քննել առկայ քաղաքական որեւէ իրավիճակ, որ կառնչուի երկրի անվտանգութեան ու բարօրութեան։ Ուստի, պէտք է հասկնալի համարել Ազգային Ժողովի լուծարումէն առաջ վարչապետի պաշտօնակատար Նիկոլ Փաշինեանի նկատողութիւնները Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեան մարտահրաւէրներուն կապակցութեամբ։

Մեկնակէտ ունենալով Հայաստանի դէպի ծով ելք չունենալու (landlocked) հանգամանքը, Պրն. Փաշինեան նկատեց, «Հայ-իրանական սահմանը դե ֆակտօ ամէն պահի կարող է փակուել՝ ԱՄՆ-ի եւ Իրանի միջև յարաբերութիւնների եւ աշխարհաքաղաքական իրավիճակի պատճառով։ Հայ-վրացական սահմանը դե ֆակտօ կարող է փակուել, օրինակ՝ վատ եղանակային պայմանների պատճառով, աշխարհաքաղաքական պայմանների պատճառով։ ՀՀ-ն կղզի է՝ առանց ծովի։ Այս պայմաններում ինչպէ՞ս պէտք է վարուի ՀՀ-ն։ Հիմա հայ-թուրքական յարաբերութիւնների հետ կապուած՝ պէտք է նոյնն ասեմ, ինչ միշտ է ասուել՝ ՀՀ-ն պատրաստ է առանց նախապայմանների հայ-թուրքական յարաբերութիւնների կարգաւորմանը։»

Վարչապետի պաշտօնակատարի այս բացատրութիւնը արդար մտահոգութիւններու դուռ կը բանայ, որովհետեւ իր մատնանշումները կը հանդիսանան հաստատումներ, որոնք լաւագոյն պարագային թէական են։

Մէկ կողմէ ան կ՚անդրադառնայ բաց սահմաններու մասին, որոնք կրնան փակուիլ։ Այսպէս, ան կը պնդէ, թէ հայ-իրանական սահմանը կամ հայ-վրացական սահմանը «դէ ֆակտօ ամէն պահի» կրնան փակուիլ։ Բայց փաստը այն է, որ այս սահմանները բաց են եւ չեն փակուած երկար ժամանակէ ի վեր։ Հետեւաբար, հարց կը ծագի թէ կա՞ն հիմնաւորեալ փաստեր, որոնք մատնացոյց կ՚ընեն այս սահմաններուն «դէ ֆակտօ» փակումի հաւանականութիւնը։

Միւս կողմէ ան կ՚արծարծէ պարագան փակ սահմաններու, որոնք կրնան բացուիլ։ Այսպէս, ան կ՚ակնարկէ «հայ-թուրքական» յարաբերութիւններուն՝ ի մտի ունենալով Ատրպէյճանի եւ Թուրքիոյ կողմէ փակուած սահմանները։ Մեկնելով Իրանի եւ Վրաստանի հետ սահմաններու «դէ ֆակտօ» փակուելու ենթադրութենէն, ան պատրաստակամութիւն կը յայտնէ «առանց նախապայմանների հայ-թուրքական յարաբերութիւնների» կարգաւորումը՝ հետեւելով նախորդ կառավարութիւններու վարքագծին։ Այսպիսի կարգաւորումէն ակնկալութիւնը այն է, որ Թուրքիոյ եւ Ատրպէյճանի հետ փակ սահմանները կը բացուին, ի դիմաց Իրանի եւ Վրաստանի հետ սահմաններու հաւանական փակումին։

Հայրենիքի արտաքին յարաբերութեանց մէջ բաց սահմաններու փակման հաւանականութեան եւ փակ սահմաններու բացման ակնկալութեան վրայ հիմնուած զարգացող վարքագիծ մը լի է վտանգաւոր ականներով, որոնց իւրաքանչիւրին պայթիւնը մեր հայրենիքը քիչ մը աւելի պիտի մօտեցնէ թուրք-ազերիական ենթակայութեան։

Այսպիսի վարքագծի մը մշակումը թերեւս պարտադրանքն է արտաքին որոշ ուժերու, որոնց ռազմավարական շահերը ընդհանրապէս Միջին Արեւելքի եւ մասնաւորաբար Կովկասեան տարածաշրջանին մէջ չեն համընկնիր հայութեան ու Հայաստանի հիմնական շահերուն։ Նման վարքագիծ մը թէկուզ հետեւանք է մեր անփորձութեան։

Ինչ ալ ըլլան նման վարքագծի մը ներշնչման աղբիւրները, հայրենի իշխանութիւնները չեն կրնար թոյլատրել նման արկածախնդրութիւն՝ մեր արտաքին յարաբերութիւններու մակարդակին վրայ։ Հայաստանի ու համայն հայութեան համար ճշդուած որեւէ վարքագիծ՝ ներքին թէ արտաքին ճակատներու վրայ, ըստ ձեւի եւ ըստ էութեան խարսխուած է եւ պէ՛տք է ըլլայ մեր ազգային արեւելումի, այսինքն՝ հայկական օրիէնտացիայի սկզբունքներուն ու արժէքներուն վրայ։

Հայկական վարգածի ներշնչման միակ աղբիւրը հայութեան ազգային շահերն ու անկատար իղձերու լիագործման առաքելութիւնն է։ Ռուսական, Ամերիկեան, Արեւմտեան թէ օտարածին որեւէ աղբիւր կրնայ մեզի ջրաբաշխել միայն ապականած եւ ճապաղած ջուր։

Այլապէս, կրկին անգամ հարկադրուած պիտի ըլլանք սուղ գին վճարելու՝ ի հաշիւ մեր հայրենական անվտանգութեան, հաւաքական գոյատեւելիութեան եւ ազգային արդարութեան վերահաստատման։ Վճարելի այդ գինը ջինջ կերպով յստակ կը դառնայ երբ նկատի ունենանք այն աղետալի վտանգները, որոնք կը սպառնան նման արկածախնդրական վարգածի մը հետապնդումով։

Առաջին, հայ-իրանական սահմանի հաւանական փակումը մեր երկիրը կը զրկէ այնպիսի կենսական շնչերակէ մը, որ Հայաստանին կը տրամադրէ արտաքին աշխարհին հետ կապուելու ապահով ճանապարհ։ Շնչերակ բառը ճիշդ է հոս։ Այն օրերուն երբ ԱՄՆ-ի պետական քարտուղարութեան որոշ պաշտօնատարներ Ղարաբաղեան հարցի կարգաւորման համար կ՚առաջադրէին հողի փոխանակման լուծումը, այսինքն Ղարաբաղի դիմաց Հայաստան-Իրան սահմանի վրայ հողաշերտի մը յանձնումը Ատրպէյճանին, Քոնկրէսի արտաքին յարաբերութեանց յանձնաժողովի անձնակազմի վարիչ Մայք Վէն Տուզըն ուշ երեկոյ մը հեռաձայնեց Ուաշինկթընի Հայ Դատի գրասենեակը՝ խնդրելով որ անմիջապէս հետը տեսակցիմ կարեւոր հարցի մը համար։ Հանդիպման ընթացքին ան յստակ կերպով ըսաւ, «Յանձնաժողովի նախագահ Լի Հէմիլթըն ձեզի կը թելադրէ, որպէսզի որեւէ ձեւով չվտանգէք Իրանի հետ Հայաստանի սահմանը, որովհետեւ այդ սահմանը Հայաստանի միակ շնչերակն է արտաքին աշխարհին հետ յարաբերելու համար։» Այդ թելադրանքը մինչեւ այսօր կը մնայ ի զորու, անկախ անկէ թէ Սպիտակ Տան անվտանգութեան պատասխանատուն ինչ կը թելադրէ այսօր։

Երկրորդ, ազատագրուած հայրենական հողերու զիջումը անձնատուութեան համազօր քայլ է, որ կը սպառնայ թէ՚ Արցախի գոյութեան եւ թէ Հայաստանի անվտանգութեան։ Արցախը Հայաստանի ապահովական դարպասն է։ Երբ վտանգուած է Արցախի գոյութիւնը, կը վտանգուի նաեւ Հայաստանը։

Երրորդ, Հայաստան-Թուրքիա ներկայ սահմանագիծը անվաւեր է եւ իրաւական ճանաչումէ զուրկ է Դեկտեմբեր 3, 1920էն ի վեր։ Երկու երկիրներու սահմանագծումի միակ վաւերական հիմքը ճշդուած է Ուիլսոնեան իրաւարար վճիռին վրայ, որ ցարդ կը մնայ գործադրելի։ Հետեւաբար, սահմաններ բանալու պատրուակով Հայաստանի կողմէ ներկայ սահմանագծի ընդունումը եւ վաւերականացումը վերջնականապէս, քաղաքականապէս եւ իրաւականօրէն կ՚անէացնէ Ցեղասպանութեան համար հատուցումի թրքական պարտաւորութիւնը։ Այս ծիրէն ներս, հարկ կայ շեշտելու թէ Հայկական Ցեղասպանութիւնը ճանաչումի կամ կանխարգիլման խնդիր չէ, այլ՝ հատուցման։

Բաց սահմաններու փակման եւ փակ սահմաններու բացման վարգածին առջեւ բացուող որագայթները պարզապէս անոր զուգորդուող բնական հետեւանքներն են։ Առ այդ, պէտք է վստահիլ որ հայրենի իշխանութիւնները եւ մանաւանդ մեր ժողովուրդը չեն իյնար նման արկածախնդրութեան մը լարած թակարդներուն մէջ։

Լոս Անճելըս
Նոյեմբեր 1, 2018

«Կառավարութեան Տնտեսական Հատուածի Ծրագրերում Զգալի Դեր Խաղաց Հակակոռուպցիոն Պայքարը»

«ՖԻՆԷՅՃԸՆԹ.ԱՄ».- Ինչպէ՞ս էք գնահատում կառավարութեան կատարած աշխատանքը եւ ծրագիրը, նաեւ տնտեսական նախաձեռնութիւնները:

ՍՈՒՐԷՆ ՊԱՐՍԵԱՆ.- Միանշանակ պատասխան դժուար է տալ: Այս Յունիսին Ազգային ժողովը հաստատեց նոր կառավարութեան գործունէութեան ծրագիրը, որը նախորդ կառավարութիւնների գործունէութեան ծրագրերից էականօրէն տարբերւում էր, յատկապէս այն հանգամանքով, որ այդ ծրագրի մէջ որեւէ քանակական ցուցանիշ նպատակադրուած չէր, դրանք պարզապէս բացակայում էին: Անշուշտ, այդ հանգամանքը տրամաբանական է, քանի որ այս կառավարութեան մէկ տարուայ գործունէութեան ծրագրի մէջ, իմ գնահատմամբ, հիմնականում դրուած են որակական ցուցանիշներ, այսինքն միջավայրի բարեփոխման հետ կապուած մտադրութիւններ՝ հակակոռուպցիոն, բիզնես–պետութիւն տարանջատում, իշխանութեան տարբեր թեւերի տարանջատում:

«ՖԻՆԷՅՃԸՆԹ.ԱՄ».- Պարոն Պարսեան, ձեր գնահատմամբ, որքանո՞վ են այդ սպասումներն արդարացւում:

ՍՈՒՐԷՆ ՊԱՐՍԵԱՆ.- Կառավարութեան տնտեսական հատուածի ծրագրերում զգալի դեր խաղաց հակակոռուպցիոն պայքարը, որի էֆեկտն (ազդեցութիւնը-Խմբ.) անմիջապէս զգացուեց տնտեսական ցուցանիշների շնորհիւ, առաւելապէս առեւտրի եւ ծառայութիւնների ոլորտի ցուցանիշների միջոցով: Հէնց այդ երկու ոլորտներում զգալիօրէն կրճատուեց ստուերը: Թուերի լեզուով՝ միայն Յունուար-Օգոստոս ամիսների ընթացքում Հայաստանի տնտեսութիւնն աճեց 7.7 տոկոսով անցած տարուայ նոյն ժամանակաշրջանի համեմատ, իսկ Յուլիս-Սեպտեմբերին գիւղատնտեսութեան ոլորտի ծաւալների շարունակական անկման պատճառով տն-տեսական աճի ցուցանիշը կազմեց 6.5 տոկոս: Մասնաւորապէս, այս Սեպտեմբերին անցած տարուայ Սեպտեմբերի համեմատ գիւղոլորտում արտադրանքի ծաւալը 17.7 տոկոս կրճատուեց, ինչպէս տեսնում էք, խօսքը բաւականին մեծ ցուցանիշի մասին է: Պատճառը բանջարեղէնի ցանքատարածութիւնների կրճատումն էր, որում մեծ է դրամավարկային քաղաքականութեան դերը: Վերջին տարիներին ԱՊՀ գրեթէ բոլոր երկրներում ազգային արժոյթներն արժէզրկուել են 70-120 տոկոս: Սակայն միայն Հայաստանում եւ Թուրքմէնիստանում ազգային արժոյթներն արժէզրկուեցին ընդամէնը 15-20 տոկոս, ինչը յանգեցրեց մեր գիւղմթերքի գների բարձրացմանը ԱՊՀ շուկաներում: Եթէ, օրինակ, մէկ լիտր գինին նախկինում վաճառւում էր 100 ռուբլիով, հիմա պէտք է վաճառուի առնուազն 150 ռուբլիով, որպէսզի ապահովուի հայկական ապրանքի ինքնածախսածածկումը:

Բացի այդ՝ գիւղոլորտը դեռ արտաքին շուկաների պահանջարկը բաւարարելու խնդիր ունի: Անշուշտ հայկական գիւղմթերքի համար ամենալայն դռները բացեց ռուսական շուկան: Սակայն այժմ երկիրը համապատասխան առաջարկ ստեղծելու խնդրի առաջ է կանգնած:

Ինչ վերաբերում է առեւտրին եւ ծառայութիւններին, ապա այստեղ միայն առեւտրի մասով ե՛ւ մանրածախում ե՛ւ մեծածախում ստուերը զգալի կրճատուել է եւ հէնց դրա շնորհիւ Յունուար-Սեպտեմբերին տնտեսութիւնն աճ է գրանցել: Իսկ ծառայութիւնների ոլորտի էֆեկտը տնտեսութիւնը զգաց հիմնականում շահող խաղերի ոլորտի շնորհիւ: Մասնաւորապէս, Յունիս-Յուլիս ա-միսներին տեղի ունեցած ֆուտբոլի աշխարհի առաջնութիւնը նպաստեց բուքմէյքերական ընկերութիւնների շահոյթի աւելացմանը:

Այս ամէնով հանդերձ մեր տնտեսութիւնը դիւերսիֆիկացման (այլազանութեան-Խմբ.) մեծ կարիք ունի:

«ՖԻՆԷՅՃԸՆԹ.ԱՄ».- Դուք ունէ՞ք տնտեսութեան դիւերսիֆիկացման տեսլական:

ՍՈՒՐԷՆ ՊԱՐՍԵԱՆ.- Նախ անհրաժեշտ է որոշում կայացնել մակրոմակարդակով (մեծածաւալ տնտեսութեան մակարդակով-Խմբ.), որ պետութիւնը դառնայ շուկայական յարաբերութիւնների ակտիւ (աշխոյժ-Խմբ.) մասնակից: Նախորդ 27 տարիների տնտեսական լիբերալ մոդելով (ազատական կերպարով-Խմբ.) պետութեան դերը կայանում էր միայն պայմանների ստեղծման մէջ, սակայն, իմ համոզմամբ, պետութիւնը պէտք է լինի նաեւ տնտեսութեան խոշոր ծրագրերի իրականացնող մասնակից՝ արդիւնաբերութեան, գիւղատնտեսութեան, տրանսպորտի (փոխադրութեան-Խմբ.) եւ այլ ոլորտներում:

Արձագանգելով Հարկային օրէնսգրքի վերջին փոփոխութիւններին, առեւտրային մի շարք բանկեր որոշում կայացրեցին զիջելու ֆիզիքական անձ յաճախորդների՝ 2018թ. Մայիսի 31ի դրութեամբ 271 եւ աւելի օր ժամկէտանց անյուսալի դասակարգուած վարկերի գծով հաշուարկուած տոյժերը՝ վարկառուի հետ համաձայնեցուած ժամանակացոյցով վարկի մայր գումարը եւ հաշուարկուած տոկոսները վճարելու պայմանով: Որքանո՞վ էր արդարացուած այս որոշումը, ձեր կարծիքով:

Ըստ էութեան, այդ նախաձեռնութիւնը սոցիալական մեծ էֆեկտ չի կարող ունենալ պարզ պատճառով. այն մարդիկ, ովքեր չեն կարողանում վճարել մայր գումարը տոկոսների հետ միասին, նոյնիսկ տոկոսների ներման պարագայում մայր գումարը դարձեալ չեն վճարի: Այդ վարկառուներին, որոնց մէջ շատ են ՓՄՁ ներկայացուցիչները, օգնելու ամենաարդիւնաւէտ ճանապարհը տնտեսութեան մէջ իրենց ապրանքի հանդէպ պահանջարկ ձեւաւորելը կարող է լինել: Բազմաթիւ ՓՄՁներ վերջին տարիների ընթացքում դադարեցնում են իրենց գործունէութիւնը ոչ թէ հարկային բեռի, այլ իրացման ծաւալների կտրուկ կրճատման պատճառով, յատկապէս՝ սա տեսանելի է մանրածախ առեւտրի ոլորտում, երբ խոշոր սուպերմարկետների ցանցերը ագրեսիւ (յարձակողական-Խմբ.) ընդլայնում են իրենց գործունէութեան տարածքները, ինչի արդիւնքում յարակից փոքր եւ միջին խանութներ, կրպակներ փակւում են:

Կիրակի, 28 Հոկտեմբերի երեկոյեան ժամը 5ին, Կլենտէյլ «Հայ սքուլ»ի հանդիսասրահին մէջ մեծ շուքով տեղի ունեցաւ մէջ, ՀՄԸՄի 100ամեակին նուիրուած բազմաթիւ նախաձեռնութիւններու եզրափակիչ հանդիսութիւնը:

Ներկայ էին թեմի առաջնորդ Մուշեղ արք. Մարտիրոսեան, նահանգային ծերակուտական Էնթընի Փորթանթինօ, Լոս Անճելըս գաւառի վերահսկիչ Քեթրին Պարճըր, Կլենտէյլի քաղաքապետ Զարեհ Սինանեան եւ քաղաքա-պետական խորհուրդի անդամներ Փօլա Տիվայն եւ Վարդան Ղարպետեան, ՀՅԴ Բիւրոյի անդամներ Վիգէն Եագուպեան եւ Յակոբ Խաչերեան (օրուան բանախօս), ՀՄԸՄի Կեդրոնական վարչութեան անդամներ Վիգէն Դաւթեան եւ Օշին Փիրումեան, ՀՅԴ Արեւմտեան Ամերիկայի Կեդրոնական կոմիտէի անդամներ Կարօ Իսպէնճեան եւ Ռազմիկ Շիրինեան, Նաւասարդեան մարզախաղերու պատուոյ նախագահներ եւ Տիպար ՀՄԸՄականներ, ուղեկից կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչներ, հրաւիրեալներ եւ մեծ թիւով ՀՄԸՄականներ եւ համակիրներ:

Հանդիսութիւնը սկսաւ դրօշակի արարողութեամբ, ընկերակցութեամբ ՀՄԸՄի փողերախումբին եւ գլխաւորութեամբ Շրջանային խմբապետուհի Շարլին Գէօզալեանի: Սրահ մուտք գործեցին նաեւ դրօշները այն բոլոր երկիրներուն, ուր կը գործէ ՀՄԸՄը՝ իր մօտաւորապէս 40 մասնաճիւղերով: Փողերախումբը կատարեց Մ. Նահանգներու, Հայաստանի, ՀՄԸՄի եւ հարիւրամեակի քայլերգները, սկաուտական պատիւներով: Օրուան հանդիսավարը՝ ՀՄԸՄի երիտասարդական բաժանմունքէն Սօսի (Պեքարեան) Սեթի, իր բացման խօսքին մէջ նախ ողջունեց ներկաները, ապա ընդգծեց ՀՄԸՄի բազմաշերտ դերը աշխարհասփիւռ հայ երիտասարդութեան առողջ դաստիարակութեան մէջ, ապա հրաւիրեց առաջնորդ սրբազանը՝ իր սրտի խօսքը արտասանելու:

Առաջնորդ Մուշեղ արք. Մարտիրոսեան նախ ողջունեց ու գնահատեց ՀՄԸՄի աշխատանքը, որ ամբողջ 100 տարի կանգ չէ առած: Այդ աշխատանքը, ըսաւ ան, կանգ չառաւ Շաւարշ Քրիսեանի նահատակութեամբ, այլ՝ շարունակուեցաւ, ընդարձակուեցաւ եւ նոր մակարդակներ նուաճեց: Ան նշեց, թէ ՀՄԸՄի ծնունդը կարիքի մը արդիւնքն էր, ու այդ մէկը ցուցանիշն էր Ցեղասպանութենէն ետք մեր ժողովուրդի վերականգնումի կամքին:

Այս հարիւրամեակը հանդիսացաւ պատուաբեր դարաշրջան մը եւ նոյն ոգիով կը թեւակոխենք նոր հարիւրամեակը, եզրափակեց սրբազան հայրը եւ Աստուծոյ օրհնութիւնը հայցեց ՀՄԸՄին համար:

Ապա Քեթրին Պարճըր, բեմ բարձրանալով՝ շնորհաւորեց ՀՄԸՄը ու դրուատեց երիտասարդութեան դաստիարակութեան մէջ անոր մեծ դերը, յատկապէս հայաշատ Լոս Անճելըս գաւառին մէջ: Պարճըր ապա պաշտօնական գնահատագիր մը յանձնեց Շրջանային վարչութեան ատենապետ Մանուէլ Մարսելեանին:

Սրահին մէջ ապա ստեղծուեցաւ իւրայատուկ «մարզական» մթնոլորտ մը, երբ մուտք գործեցին դեռատի մարմնամարզիկներ եւ սկաուտներ, որոնք բեմին վրայ ցուցադրեցին իրենց մարզական ճկունութիւնները՝ ընկերակցութեամբ պատանի մարզիկներու գնդակներու կշռոյթին:

Շրջանային վարչութեան խօսքը անգլերէնով փոխանցեց Արմանտ Քիլիճեան: Ան անդրադարձաւ ՀՄԸՄի սկզբունքներուն՝ հայ երիտասարդները դաստիարակել ֆիզիքապէս եւ հոգեպէս, որպէսզի դառնան յանձնառու հայեր եւ այսօր, այս միութիւնը ամբողջ հայկական աշխարհին մէջ տարածուած է: «Մենք կը տօնախմբենք հարիւրամեակը աշխարհի չորս կողմը գործող մեր քոյրերուն ու եղբայրներուն հետ եւ ասիկա մեծ պատիւ է», ըսաւ ան:

Ապա ան անդրադարձաւ ՀՄԸՄի իրագործումներուն, ներառեալ Արեւմտեան շրջանին մէջ, նշեց նորագոյն նախաձեռնութիւնը՝ «Հրաշք»ը եւ աւելցուց, թէ այս բոլորը մէկ օրուան մէջ չ՛իրականացան, այլ՝ ամբողջ սերունդներու հետեւողական ու անհաշիւ զոհողութիւններով: Այս բոլորին մղիչ ուժը հանդիսացաւ միութեան նշանաբանը՝ «Բարձրացի՛ր, բարձրացո՛ւր»ը, որ իւրայատուկ մեծ ընտանիքի մը վերածած է մեր միութիւնը: Եզրափակելով, Արմանտ Քիլիճեան անգամ մը եւս ողջունեց ներկաները հարիւրամեակի այս ձեռնարկին առիթով:

Շրջանային վարչութեան խօսքին յաջորդեց «Արտակարգ պատուանշան»ի տուչութիւնը: Բեմ հրաւիրուեցաւ տասնամեակներով ՀՄԸՄի սկաուտական շարժման մէջ մեծ դեր ունեցած Վարուժ Միրզայեանը: Ան իր սկաուտական տարազով բարձրացաւ բեմ եւ սրահի գնահատական ծափահարութիւններուն տակ, ՀՄԸՄի Կեդր. վարչութեան անդամներ Վիգէն Դաւթեանի եւ Օշին Փիրումեանի կողմէ ստացաւ «Արտակարգ պատուանշան»ը՝ իբրեւ գնահատանք իր ՀՄԸՄականի վաստակին:

Յաջորդեց սահիկներով ՀՄԸՄի պատմութեան ներկայացումը: Խումբ մը արի-արենուշներ, հայերէնով եւ անգլերէնով, փոխն ի փոխ, ներկայացուցին ՀՄԸՄի անցեալի իրագործումները, հասնելով մինչեւ քանի մը ամիս առաջ համա-ՀՄԸՄական ընդհանուր բանակումը, կայացած՝ Հայաստանի մէջ:

Բեմ հրաւիրուեցաւ օրուան բանախօսը՝ ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ Յակոբ Խաչերեան, որ մանկութենէն ի վեր ՀՄԸՄական, սկաուտ, մարզիկ եւ վարչական եղած է:

Ան իր խօսքը սկսաւ մանկութեան յուշերէն, երբ առաջին անգամ գայլիկի տարազով մուտք գործած էր ՀՄԸՄի ակումբը, Հալէպի մէջ:

http://www.aztagdaily.com/archives/414477

Օրուան բանախօսին ելոյթէն վերջ, Շրջանային վարչութիւնը «Ծառայութեան» շքանշանով մեծարեց խումբ մը վաստակաշատ ՀՄԸՄականներ՝ Մարօ Քէշիշեանը, Վաչիկ Սարգիսեանը, Արա Քերքեզեանը, Սարգիս Թաթիկեանը, Արմիկ Աբրահամեանը, Պաղտիկ Օհանեանը, Ստեփան Պաշպուտարեանը, Արթ Խաչատուրեանը, Թովմաս Թոքմաճեանը, Սարօ Ղազարեանը, Ճէք Գասամանեանը, Անահիտ Գասպարեանը, եւ Ալին Աղբաբեանը: Անոնք բոլորը բեմ բարձրացան եւ մէկ առ մէկ պատուուեցան «Ծառայութեան» շքանշանով, Շրջանային վարչութեան անդամներուն կողմէ, ապա հաւաքաբար խմբովին լուսանկարուեցան, իբրեւ մէկ ընտանիքի անդամներ:

Հանդիսութեան ընթացքին, նաեւ մէկ առ մէկ ոգեկոչուեցան անցնող տարուան ընթացքին Արեւմտեան շրջանէն՝ մեզմէ առյաւէտ բաժնուած ՀՄԸՄականները, յարգանքի եւ յուզումի մթնոլորտ մը ստեղծելով սրահին մէջ: Անոնք էին՝ Ճորճ Ժամկոչեան, Վարդգէս Մեսրոպեան, Աւետիս Ժամկոչեան, Ռոպերթ Սարգիս, Ժորժ Ահարոնեան, Սերժիկ Իսաղուլեան եւ Գէորգ Խամիսեան:

Աւարտին, ազգային հայրենասիրական փունջ մը երգերով ելոյթ ունեցաւ Քրիստափոր Արապեան, իսկ հանդիսութիւնը փակուեցաւ Վարանդ Աւանէսեանի կողմէ 100ամեակի քայլերգի կատարումով (խօսք՝ Ներսեհ Լիպարեանի, երաժշտութիւն՝ Վահրամ Էմմիյեանի):

Սակայն ո՛չ, հանդիսութիւնը «աւարտ» մը չէր, այլ պարզապէս՝ ցտեսութիւն ըսելու առիթ մը, երբ պաստառին վրայ երեւացին ՀՄԸՄին գրեթէ «տարեկից» երեք վաստակաշատ, բայց… միշտ առոյգ ՀՄԸՄականներ՝ աքելլա Յակոբ Կարապետեան, Ժիրայր եւ Խաժակ Սարգիսեան, որոնք միասնաբար երգեցին սկաուտական բանակումներու ողջերթի յուզիչ երգը՝ «Ցտեսութիւն կ՛ըսենք եղբայր, միայն ցտեսութիւն, դարձեալ իրար կը հանդիպինք»:

ՏՈՔԹ. ՅԱԿՈԲ ՄԵԼԷՔԵԱՆ

Յարգելի՛ «Ազդակ»-ի խմբագրութիւն,

Սոյն նամակով կ՛ուզեմ անդրադառնալ գաղութին մէջ հիւանդութեան պէս տարածուող երեւոյթի մը, որ օրին զաւեշտի ձեւով կը դիտուէր թէ՛ ղեկավարութեան եւ թէ՛ հաւաքականութեան կողմէ, սակայն տարիներու ընթացքին նոյն երեւոյթին անտեսումը պատճառ դարձաւ, որ անիկա վերածուի վարակիչ հիւանդութեան եւ դառնայ անբուժելի:

Մեր հաւաքականութեան մէջ օրէ օր կը շատնայ սուտը, խեղաթիւրուածը, իրականութեան հետ երբեք կապ չունեցողը տարածող մարդու տեսակը, որ կարծես սկսած է գաղութի աշխատանքներուն մէջ իր մասնակցութիւնը տեսնել միայն այդ դիտարկութեան մէջ: Չեմ խօսիր ընկերային ցանցերու վրայ  տարածուած անպարկեշտ, կեղծ եւ սուտ գրութիւններու մասին միայն, ոչ ալ կ՛անդրադառնամ այն անմակարդակ արտայայտութիւններուն, որոնք լեցուցած են ընկերային ցանցերը եւ ժողովուրդը ակամայ առած են իրենց խաբուսիկ ազդեցութեան տակ: Իմ խօսքս կ՛երթայ անհատներու, որոնք գաղութին մէջ անցեալի ու նաեւ զանազան միութիւններու եւ կազմակերպութիւններու մէջ հիմնական դերակատար են եւ իրաւունք կու տան իրենք իրենց, սուտի եւ «ըսի-ըսաւ»-ներու վրայ հիմնուած, ժողովուրդին մէջ խեղաթիւրուած կարծիքներ տարածելու եւ յետոյ «ժողովուրդէն լսեցի» արտայայտութեամբ պատրուակելով` իրենց քարոզչութիւնը կատարել, երբ արեւի նման յստակ է, որ իրենց միտումը պարզապէս հաւաքաբար տրուած որոշում մը կամ կացութեան մը գնահատումը իրենց ճաշակին չի համապատասխաներ, եւ երբեք չեն կրնար պատկերացնել, որ իրենցմէ զատ այլ մարդիկ կրնան նաեւ պատասխանատու կամ ղեկավարի պաշտօնին վրայ գտնուիլ: Այս տեսակը մեր հաւաքականութեան մէջ յաճախ չի կրնար զանազանել կիրքը` առողջ քննադատութենէն եւ անգիտակցաբար կը դառնայ մնայուն կերպով հաւաքականութեան մէջ իր բարդոյթին գերին եւ միջոց չի խնայեր ղեկավարութիւնը վիրաւորելու եւ անոր հեղինակութիւնը խնդրոյ առարկայ դարձնելու:

Արդօք այսպիսի կացութիւններ ստեղծողները ի՞նչ նպատակներ կը հետապնդեն: Այդ խօսողներէն շատերը, որոնք կը տարածեն այսպիսի անհիմն գնահատումներ, իրենց ծառայութեան եւ պարտականութեան վրայ գտնուած միջոցին նոյն ձեւով ղեկավարած են այդ գործը: Կազմակերպութիւններու եւ միութիւններու մէջ մարդիկ պաշտօնը իբրեւ ծառայութիւն է, որ կը կատարեն: Իսկ եթէ այդ ծառայութեան մէջ չըլլան, արդեօք ճի՞շդ է ամէն ինչ սեւ ու վատ ներկայացնելը: Քննադատելը եւ սխալները թուելը կարեւոր են եւ շինիչ, սակայն միտումնաւոր ձեւով իրագործումները անտեսելն ու փոքրացնելը եւ կատարուածը զերոյի վերածելը, կը խորհիմ, ո՛չ ազնիւ, ո՛չ ալ շինիչ մօտեցում է: Մեր հաւաքականութեան մէջ այսպիսի մարդիկ կը խուսափին պատասխանատուութիւններ ստանձնելէ, որովհետեւ ամէն ինչ քննադատելը եւ ուրիշին կատարածը նսեմացնելը շատ աւելի դիւրին միջոց կը կարծեն եւ այդ ձեւով իրենք զիրենք կ՛արժեւորեն: Ոչ մէկ ատեն հայելիին նայելու փորձ կը կատարեն, որովհետեւ իրենք իրենց անձով շատ ոգեւորուած եւ գինովցած են:

Չէի անդրադառնար այս ախտավարակ երեւոյթին, եթէ այդ անհատները տեղ մը տեսնելով իրենց կատարած զրպարտութիւններուն բացայայտումը եւ սուտի յայտնաբերումը` զգաստանային, եւ կամ` այս տեսակի մթնոլորտ ստեղծողներուն ղեկավարութեան կողմէ տրուէր ճիշդ գնահատական: Երբեմն այս տեսակի մարդիկ չարաչար կ՛օգտագործեն իրենց անձին հանդէպ ցուցաբերուած բարեացակամութիւնը եւ անվայել արտայայտութիւններուն մէջ կ՛անցնին մարդկային ընդունուած սահմանները: Անոնք յաճախ ուշադրութիւնը իրենց անհիմն զրպարտութիւններուն վրայ կեդրոնացնելու համար կը փորձեն դառնալ նաեւ երիտասարդութեան եւ ուսանողութեան ներկայացուցիչ եւ այդ ճամբով կը փորձեն յաւելեալ կեղծ ժողովրդականութիւն ապահովել: Կը կարծեմ, որ ժողովուրդը այսօր ունի գիտակցութեան անհրաժեշտ ըմբռնում եւ կրնայ այսպիսի հիւանդութեամբ վարակուած անհատներու հասկցնել, որ իրենց մօտեցումը անպարկեշտ է եւ իրաւունք չունին այս ձեւով վնասելու գաղութին:

Այս հիւանդագին երեւոյթը պէտք չէ գոյութիւն ունենայ, որովհետեւ անիկա ազգային կեանքին մէջ ընդհանրապէս թափ ու կորով կտրող վարքագիծ է եւ հիմնականը մեր նպատակներէն ու գործունէութիւններէն մեզ սխալ ճամբու մէջ դնելու փորձ: Արդեօ՞ք այս մարդոց ուզածն ու երազածն ալ այդ է:

Ոչ ոք կրնայ մերժել եւ ըսել, որ մեր կազմակերպութիւններուն եւ միութիւններուն մէջ սխալներ չեն պատահիր եւ դժուարութիւններու չենք հանդիպիր, սակայն արդեօ՞ք լուծման ձեւը այս է: Կարծիք եւ տեսակէտ արտայայտելու ազատութեան կաշկանդում չէ իմ ըսածս, այլ` առողջ քննադատութիւնը եւ շինիչ մտահոգութիւնները իրենց ճիշդ տեղը արտայայտելու ու հասցէն յստակ դարձնելու կարեւոր մօտեցում: Մնացեալը աղմուկ եւ աժան մթնոլորտ ստեղծելու ճիգ է, որ հաճելի չէ եւ անընդունելի է:

Կը յուսամ եւ կ՛ակնկալեմ, որ ուշ կամ կանուխ կարելի պիտի ըլլայ այս հիւանդագին երեւոյթին դարման մը գտնել, եւ այնտեղ վատնուող ճիգը, որ ժխտական մթնոլորտի ստեղծման կը ծառայէ, օգտագործել իսկական աշխատանքի մէջ, որմէ պիտի օգտուի գաղութը եւ մեր ամբողջ հաւաքականութիւնը: Այս ձեւով է, որ կրնանք դժուարութիւնները յաղթահարել եւ յառաջդիմութիւն արձանագրել:

ՆԱԹԱՆ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ

Միացեալ Նահանգներուն մէջ 2016-ի նախագահական ընտրութիւններուն Տանըլտ Թրամփի յաղթանակէն ետք, ան իր աջակողմեան ամբոխավարութեան վրայ հիմնուած նախագահական քարոզարշաւէն ետք ոգեւորեց նաեւ աշխարհի չորս անկիւնները գտնուող ծայրայեղ աջակողմեան կուսակցութիւնները:

Իր (Թրամփի) նախագահ ընտրուելէն ետք, Միացեալ Նահանգներու մէջ աւելցան ցեղային հիման վրայ կատարուած ոճիրները, ցեղի, կրօնի կամ գոյնի հիմքի վրայ հրահրուած ատելութիւնները:

Նախագահական ընտրութիւններու քարոզարշաւի ժամանակաշրջանին, Թրամփի հնչեցուցած խօսքերը հիմնուած էին հասարակութեան մէջ բաժանումներու սերմանումին վրայ: Նաեւ, Թրամփը իր նախագահական քարոզարշաւին ընթացքին աջակցութիւն ստացաւ ծայրայեղ աջ նոր նացիական կազմակերպութիւններէն, ինչպէս` «Քու-Քլուքս-Քլան»-ի եւ Ամերիկեան նացիական կուսակցութեան պատասխանատուներու կողմէ:

Թրամփը, այս մեծահարուստ առեւտրականը, ծանօթ է իր` հաշմանդամները ատող, սեռային հիմքի վրայ խտրականութիւն սերմանող եւ կրօնական փոքրամասնութիւններու նկատմամբ ատելութիւն ստեղծող մեկնաբանութիւններով: Մեկնաբանութիւններ, որոնք հետզհետէ ցեղի, գոյնի, սեռի եւ կրօնի հիման վրայ ատելութիւնները արմատականացուցին ամերիկեան հասարակութեան մէջ եւ պատճառ դարձան, որ Շարլըթսվիլի մէջ (Վիրճինիա նահանգ) 11 օգոստոս 2017-ին «Քու-Քլուքս-Քլան»-ը ցոյց կազմակերպէ եւ պատճառ դառնայ երեք հոգիի մահուան:

Իբրեւ հակադարձութիւն թրամփեան աջակողմեան ամբոխավարութեան եւ իր` ցեղի, գոյնի կամ սեռի հիման վրայ խտրականութեան ու կլիմայական փոփոխութեան գիտական փաստի ժխտման քաղաքականութիւններուն, մէջտեղ եկան #MeToo շարժումը (ընդդէմ սեռային բռնութեան), «Քայլ յանուն գիտութեան» շարժումը (ընդդէմ կլիմայական փոփոխութեան փաստի ժխտումին), եւ 2013-ին հիմնուած «Սեւամորթներու կեանքը նշանակութիւն ունի» (գոյնի վրայ հիմնուած խտրութեան դէմ պայքարի) շարժումը սկսաւ աւելի աշխուժանալ:

Թրամփեան աջակողմեան ամբոխավարութիւնը պատճառ դարձաւ բեւեռացման մթնոլորտի ստեղծման` ո՛չ միայն Միացեալ Նահանգներու, այլ նաեւ Եւրոպայի մէջ ալ: Գրեթէ բոլոր եւրոպական երկիրներուն մէջ ծայրայեղ աջակողմեան կուսակցութիւնները աւելի զօրացան: Արդէն Իտալիոյ մէջ անոնք իշխանութեան գլուխ անցած են, իսկ Դանիոյ եւ Աւստրիոյ մէջ կառավարական դաշինքին մաս կը կազմեն:

Ամերիկայի մէջ արմատականացման կլիման նոյնպէս ազդեց ձախին վրայ: Բոլորս ալ կը յիշենք 2016-ի` Դեմոկրատական կուսակցութեան նախնական ընտրութիւններուն ընթացքին Պըռնի Սանտըրզի` ձրի ուսումի, շուկայի ու դրամատուներու հսկողութեան զօրացման եւ աշխատավարձերու բարձրացման խոստումները: Պըռնի Սանտըրզը յաջողեցաւ այն գործին մէջ, որուն մէջ ձախողեցաւ Դեմոկրատական կուսակցութեան էսթեպլիշմընթը` գլխաւորաբար Հիլըրի Քլինթընը` աշխատաւոր դասակարգի եւ զրկուածներու ու լուսանցքայնացածներու ձայները (սեւամորթեր, գաղթականներ, կրօնական ու սեռային փոքրամասնութիւններ) ձեռք ձգելու:

Սանտըրզը Դեմոկրատական կուսակցութեան թէ ձախակողմեան ու յառաջդիմական շրջանակներուն մէջ ստեղծեց խանդավառութիւն մը` յոյս ունենալով, որ Դեմոկրատական կուսակցութիւնը կը մղուի դէպի ձախ: #FeelTheBern-ը արդէն ձախդարձ մըն էր, որ տարածուեցաւ ու կը շարունակէ տարածուիլ` ազդուելով եւրոպական ցամաքամասին վրայ ընկերվար-ժողովրդավարական կուսակցութիւններուն մէջ տեղի ունեցած ձախդարձէն:

Դեմոկրատական կուսակցութեան մէջ ձախդարձը շարունակուեցաւ նաեւ 2016-ի Սանտըրզի քարոզարշաւէն ետք: 6 նոյեմբեր 2018-ին տեղի ունենալիք կիսամեայ ընտրութիւններուն ընթացքին, ժողովրդավար-ընկերվարական թեկնածուները սկսան յաղթել նախնական ընտրութիւններուն` ընդդէմ դեմոկրատներու էսթեպլիշմընթի թեկնածուներուն:

Թրամփեան նախագահութեան երկու տարիները արդէն պսակուած են գլխաւոր ձախողութիւններով, ինչպէս` ցեղապաշտութեան աճ, բռնաբարութեան յանցանքով ամբաստանուած Քավանոկի նշանակում իբրեւ գերագոյն ատեանի անդամ, «Օպամաքեր»-ի (առողջապահական ընկերութիւններէ առողջապահութիւն չունեցող անհատներու` առողջութեան ապահովում պետութեան կողմէ) ջնջում եւ Իրանի հիւլէական համաձայնագիրի խզում:

Եթէ 2018-ի կիսամեայ ընտրութիւններուն դեմոկրատականները` հիմնուելով ժողովրդավար-ընկերվարութեան կամ ձախդարձին վրայ մեծ յաղթանակ արձանագրեն, անոնք յաջողած կ՛ըլլան պսակելով Ֆրանքլին Ռուզվելթի «նոր համաձայնութիւն»-ը, որ հիմնուած է աշխատավարձերու բարձրացման, աշխատաւորներու միութենականացման եւ պետութեան հսկողութեան ու ներդրման` 1960-ականներու ընկերային շարժումներուն վրայ (լուսանցքայնացուածներ, ինչպէս գաղթականներ, սեւամորթեր, կիներ եւ կրօնական ու սեռային փոքրամասնութիւններ): Անոնք (դեմոկրատականները) յաջողած պիտի ըլլան ապտակ տալու թրամփեան աջակողմեան ամբոխավարութեան, որ իր հերթին կը կերակրէ ծայրայեղութիւնը` աշխարհի տարբեր անկիւններուն մէջ:

Ընկերվարութիւնը, Ամերիկայի մէջ տարիներ շարունակ քարկոծուած ըլլալով, այսօր վերանորոգեց ինքզինք` օգտուելով բեւեռացման առիթէն եւ դարձաւ գլխաւոր ուժ: Թրամփի նշած «ջղային ձախակողմեան ամբոխ»-ն է, որ վերջ պիտի տայ ընկերային եւ տնտեսական անարդարութեան: Ընկերվարական կուսակցութիւններուն համար Միացեալ Նահանգներու  եւ աշխարհի մէջ ձախդարձը առիթ մըն է վերադառնալու արմատներուն:

Հայաստանի Աժ ՀՅԴ Խմբակցութեան Պատգամաւոր Սուրէն Մանուկեանի Ելոյթը Ազգային Ժողովի Յատուկ Նիստին

Վերջին ժամանակներում որոշ քաղաքական գործիչների մօտ անհասկանալիօրէն աշխուժացել է հակադաշնակցական ջղագարութիւնը: Թէեւ օրեր կը պահանջուի ամբողջութեամբ եւ լիարժէք ներկայացնելու համար Դաշնակցութեան դերը` ազգային գաղափարախօսութեան եւ հայապահպանութեան գործում, սակայն հարկ եմ համարում եւս մէկ անգամ հակիրճ ներկայացնել նորանկախ Հայաստանի ծննդեան, նրա հետագայ առաջընթացի, զարգացման գործընթացում Դաշնակցութեան կատարած աշխատանքների մասին:

– Ինչպէս բոլորս գիտենք, Դաշնակցութիւնն իր ստեղծման առաջին իսկ օրից ականջալուր է հայ ժողովրդի պահանջներին ու ազգային ձգտումներին, միշտ ներկայացրել եւ շարունակում է ներկայացնել հայութեան հաւաքական տեսակէտը աշխարհի բոլոր մակարդակներում, որի վառ օրինակներից է Հայ դատի յանձնախմբի ձեւաւորումը,

– Աշխարհի շուրջ 50 երկրներում 1909 թուականից առայսօր գործում է Հայ օգնութեան միութիւնը:

– Անուրանալի է Դաշնակցութեան մեծ դերն արցախեան գոյամարտի յաղթանակներում, որի համար իրենց կեանքն են զոհել նաեւ բազմաթիւ դաշնակցականներ:

– Յիշենք նաեւ Արցախի համար մարտնչող ազատամարտիկների բուժման եւ օգնութեան ուղղութեամբ կազմակերպուած Դաշնակցութեան լայնածաւալ աշխատանքները:

– Դաշնակցութիւնը աշխարհի մի քանի տասնեակ երկրներում ունի կառոյցներ, որոնք անհերքելիօրէն աւելի ուժեղ են եւ աւելի մեծ գործեր են կատարել ու շարունակում են կատարել յօգուտ մեր հայրենիքի, քան` այդ երկրներում գոյութիւն ունեցող Հայաստանի դեսպանատները եւ Հայաստանի սփիւռքի նախարարութիւնը: Անհերքելի է նաեւ այն հանգամանքը, որ Դաշնակցութեան նուիրեալներն այդ ամէնը կատարում են առանց վարձատրութեան, ասեմ աւելին` բազմաթիւ են դէպքերը, երբ իրենց վերջին լուման եւ անգամ կեանքն են ներդրել յանուն հայրենիքի բարօրութեան:

– Դաշնակցութիւնը մշտապէս հաւատարիմ է մնացել իր գաղափարներին ու սկզբունքներին, եղել է պետութեան, պետականութեան կողքին,  անհրաժեշտութեան դէպքում համագործակցել է նաեւ տուեալ ժամանակահատուածում գործող իշխանութիւնների հետ` յօգուտ պետութեան եւ ազգային շահերի, հարկ եղած դէպքերում նաեւ ընդվզել է` դարձեալ յօգուտ պետութեան եւ ազգային շահերի…

Ինչպէս բոլոր կուսակցութիւններում, այնպէս էլ Դաշնակցութիւնում եղել են եւ կան անհատներ, ովքեր երբեմն սխալւում են, սակայն այդ հանգամանքը ոեւէ մէկին իրաւունք չի վերապահում բացասական արտայայտուել տասնեակ տարիների անբասիր պատմութիւն ունեցող կառոյցի մասին:

Անգամ Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետի պաշտօնակատար Նիկոլ Փաշինեանը, ով այս պահին վայելում է հայ ժողովրդի բարձր վստահութիւնը, ո՛չ նախկինում, երբ Ազգային ժողովի պատգամաւոր էր, եւ ո՛չ էլ այժմ Դաշնակցութեան մասին բացասական չի արտայայտուել, որովհետեւ նա գնահատում է Դաշնակցութեան անցած պատմական ուղին եւ կարեւորում է վերջինիս դերն ու նշանակութիւնը:

Միշտ յիշենք, որ Դաշնակցութիւնը մնում է հաւատարիմ իր սկզբունքներին եւ իր ժողովրդին:

Շնորհակալութի՛ւն…

1 նոյեմբեր 2018թ.

ԿԱՐՕ ԱՐՄԵՆԵԱՆ

Հայաստանի Սահմանադրութիւնը ձեւաւորուած է Արեւմտեան ժողովրդավարական կարգերու էական սկզբունքներով: Ան կը ձգտի քաղաքական հակամարտ ուժերու խաղաղ հաւասարակշռութեան: Ան չի ջնջեր տարբերութիւնները: Չի խեղդեր հակադրութիւնները: Հակառակ յաճախ յեղյեղուած եւ ոչ-գիտակ կարծիքներու, ան նաեւ, ինքնըստինքեան, չի ներկայացներ ազգային ընդհանուր համաձայնութիւնը: Ան օրինակարգուած բեմ կը հայթայթէ հակընդդէմ ուժերուն, որպէսզի այս վերջինները ԿԱՐՈՂԱՆԱՆ դարբնել այդ համաձայնութիւնը ամէնօրեայ փոխներգործութեամբ:

Յիշեալ փոխներգործութեան անունը, սիրելի՛ գործընկերներ, ԲԱՆԱԿՑՈՒԹԻՒՆ է: Եւ բանակցութիւնը կ՛ենթադրէ երկուստեք յստակացնել առաջադրութիւնները, հաստատել ընդհանուր թիրախները, կողմերու առաջնահերթութիւնները, կարելիներն ու անկարելիները, բիւրեղացնել բանակցութեան աշխատանքային գօտին եւ գործել փոխզիջումային մտայնութեամբ:

Բոլոր փաստերը ցոյց կու տան, որ պրն. վարչապետին կողմէ նշանակուած բանակցողները չեն կրցած բանակցիլ: Անոնք խօսած են վերջնագիրի լեզուով: Անոնք մերժած են նոյնիսկ նկատի առնել Դաշնակցութեան առաջարկները: Անոնք առհասարակ չեն գիտցած, թէ որո՞ւ հետ կը բանակցին: Կամ չեն ուզած բանակցային գործընթացի այդ բանալի պայմանը իւրացնել եւ կիրարկել:

Պէտք է ենթադրել, որ պրն. վարչապետին կողմէ բանակցողները գործած են այն դիրքերէն, որ այս բանակցային գործընթացը ընդամէնը իրենց կողմէ ստեղծուած սնոտի բեմադրութիւն է: Գործած են այն թիւր համոզմամբ, որ իրենք մեծամասնութիւն են, այս կէտին վրայ, Ազգային ժողովին մէջ առանց պահ մը իսկ անդրադառնալու, որ իրենք փոքրամասնութիւն մըն են եւ հանգուցալուծման հասնելու իրենց միակ ճամբան լուրջ ու շրջահայեաց բանակցութիւնն է:

Ըսած եմ ասկէ առաջ եւ կը կրկնեմ: Փողոցի գործողութիւնը գտած է վերջ: Հիմա այլեւս ժամանակն է, որ գործէ քաղաքական դատողութիւնը: ԲՈԼՈՐ ԿՈՂՄԵՐՈՒ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԴԱՏՈՂՈՒԹԻՒՆԸ: Քաղաքացիական անհնազանդութեան զէնքը, այս կէտին վրայ, սպառած է ինքզինք: Այս կէտէն անդին, այդ զէնքը ուղղուած է մեր ազգային գերագոյն շահերուն դէմ եւ, առաջին հերթին, ժողովրդային շարժման դէմ: Պրն. վարչապետը ունի միայն մէկ շինիչ եւ ազգանպաստ ճանապարհ: Բանակցութիւններու ճանապա՛րհը: Եւ այդ ճամբուն վրայ մաքսիմալիստ լուծումներ չեն կրնար ըլլալ: Եւ բոլոր անոնց, որոնք կը շարունակեն ամէն քայլափոխի այպանել Դաշնակցութիւնը քաղաքական բեմի ձախաւերութիւններուն համար, կ՛ուզեմ անկեղծօրէն յիշեցնել, որ Դաշնակցութիւնը չէ թշնամին: Դաշնակցութիւնը հայոց հայրենիքին անկեղծ զինուորն է:

29 հոկտեմբեր 2018
Ուաշինկթըն

ՍՕՍԻ ՓՈԼԱՏԵԱՆ
Լիբ. կանանց մարմնի անդամ

Նախորդ շաբաթներուն շրջան ընող լուրերուն համաձայն, երեսուն նախարարներէ բաղկացած կառավարութեան մէջ հայերու չափաբաժինի խախտում մը խնդրոյ առարկայ էր: Արդարեւ, կը նշուէր, որ հայերուն պիտի վերապահուէր մէկ նախարարական աթոռ, երկուքի փոխարէն, ինչպէս որ եղած էր միշտ, ըստ Թաէֆի համաձայնութեան: Երկրորդ աթոռը փոքրամասնութիւններուն տրամադրելու մասին կը խօսուէր:

Ողջունելի է ՀՅԴ Լիբանանի Կեդրոնական կոմիտէին եւ Հայկական երեսփոխանական պլոքին կողմէ այս առնչութեամբ տարուած աշխատանքը` հայութեան իրաւունքներու արդար պաշտպանութեան եւ կառավարութեան մէջ անոր ճշգրիտ ներկայացուցչութեան առումով, ինչպէս նաեւ հայութեան չափաբաժինէն փոքրամասնութիւններուն տալու քայլին մերժումը:

Ո՛չ, սիրելի՛ Լիբանան:

Փոքրամասնութիւններուն նախարարական աթոռ մը տրամադրելը շատ դասական երեւոյթ է, իսկապէս գնահատելի ու քաջալերելի, սակայն անիկա պէտք չէ ըլլայ հայ համայնքի հաշուոյն:

Հայ համայնքը կը կազմեն այն բոլոր լիբանանցիները, որոնք երեսնամեայ պատերազմին պաշտպանեցին Լիբանանի բոլոր շրջանները` պահպանելով լիբանանեան միասնականութիւնն ու ինքնութիւնը: Քաղաքական պատերազմի թէժ ու վատ օրերուն հայերը կը փորձէին պահել հաւասարակշռութիւնը բոլոր լիբանանեան համայնքներուն միջեւ` տարբեր կրօնական դաւանանքներու, միշտ հաշտարարի դերեր ստանձնելով, նոյնիսկ եթէ այդ մէկը պիտի վտանգէր իրենց էութիւնը եւ կեանքը, միշտ ի մտի ունենալով պահել Լիբանանը մէկ հայրենիք, բոլորին` հայուն, քրիստոնեային, իսլամին եւ ընդհանրապէս բոլորին:

Հայ համայնքը կը կազմեն այն լիբանանցիները, որոնք իրենց «մեծ» փոքրամասնութեամբ կռուեցան` պաշտպանելու լիբանանեան հողերը արտաքին թշնամիներէն եւ մինչեւ այսօր կը ծառայեն լիբանանեան բանակին մէջ իրենց բարձր եւ խիզախ նկարագիրներով:

Հայ համայնքը կը կազմեն այն լիբանանցիները, որոնք միշտ նեցուկ կանգնած եւ օգնած են լիբանանեան ճարտարարուեստի, վաճառականութեան եւ գիտութեան բարգաւաճման: Հայ արուեստագէտները իրենց բացառիկ յաջողութիւններով եւ արժանավայել կեցուածքներով պատիւ բերած են Լիբանանին եւ հայութեան` աշխարհի չորս ծագերուն: Միշտ պէտք է յիշել, որ այս յաջողած դէմքերը Հայոց ցեղասպանութեան արհաւիրքը ապրած եւ անկէ ճողոպրած հայ մանուկներէն սերած անձերն են, անոնց զաւակները, թոռները կամ ծոռերը, որոնք միասնաբար կերտեցին այսօրուան Լիբանանը, զոր բոլորս միասին կը կոչենք հայրենիք, անշուշտ` միշտ մեր սրտերուն մէջ ունենալով Հայաստանի հեռանկարը:

Ո՛չ, սիրելի՛ Լիբանան, հայրենի՛ք, ուր մենք բոլորս կը գործենք որպէս հարազատ եւ արդար քաղաքացիներ, ինչո՞ւ զրկել այս հայ «մեծ» փոքրամասնութիւնը իր արդար եւ արժանի իրաւունքներէն. չափաբաժինի խախտումը կարմիր գիծ է համայն լիբանանահայութեան համար: