Թուրքիոյ Խորհրդարանի Քիւրտ Երեսփոխանին Խիստ Ելոյթը Աւարտեցաւ Բանտարկութեամբ

ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի
հրատարակիչ եւ խմբագիր

Թուրքիոյ խորհրդարանի քիւրտ երեսփոխան Ֆերհաթ Էնճու, Շիռնակի մարզէն, վերջերս խիստ քննադատական ելոյթ ունեցաւ թրքական խորհրդարանին մէջ` թուրքերու եւ Թուրքիոյ մասին: Ես նոր գտայ անոր համարձակ ելոյթին տեսանիւթը Եութուպի վրայ:

Քրտական «Ժողովուրդներու դեմոկրատական կուսակցութեան» (HDP) անդամ Էնճու քաջ յայտնի է թրքական կառավարութեան նկատմամբ իր խիստ ընդդիմութեամբ` քիւրտերու հանդէպ անոր ցուցաբերած մնայուն բռնութեան եւ իրաւունքներու ոտնահարման պատճառով:

2011-ին թրքական օդուժը ռմբակոծած էր քիւրտ քաղաքացիներու խումբ մը` սպաննելով 34 հոգի, որոնց շարքին էին Էնճուի ընտանիքէն բազմաթիւ անդամներ…

Իր ելոյթին ընթացքին 33 տարեկան Էնճու բազմաթիւ սպառնալիքներ ստացաւ թրքական խորհրդարանի երեսփոխաններու կողմէ: Այնուհետեւ զայն զրկեցին խորհրդարանական անձեռնմխելիութենէ եւ բանտարկեցին: Հիմա ան բանտն է…

Ահաւասիկ հատուածներ` Թուրքիոյ խորհրդարանին մէջ Էնճուի վեց վայրկեաննոց ազդեցիկ ելոյթէն, որ յաճախ կ՛ընդհատուէր սպառնալիքներով. «Իմ ելոյթը կարճ կ՛ըլլայ եւ` ըստ էութեան: Ձեզմէ ոմանք մեզ կ՛անուանեն մարդասպաններ: Բայց ո՞վ կը սպաննէ քաղաքացիները եւ ո՞վ է մարդասպան: Դո՛ւք…»:

Խորհրդարանի դահլիճէն սպառնալիքներ հնչեցին Էնճուի հասցէին. «Փակեցէ՛ք անոր բերանը… Բռնեցէ՛ք այդ ահաբեկիչը եւ գնդակահարեցէ՛ք զայն…»:

Խորհրդարանի նախագահ. «Թող խօսի՛: ըսէ՛ք ձեր ըսելիքը եւ վերջացուցէք»:

Էնճու շարունակեց իր ելոյթը. «Հոս միասին դուք ուժեղ էք… Սակայն, ճիշդն ըսած, դուք միայն խօսող էք եւ ոչ աւելին: Ես որպէս քիւրտ, պատմութիւնը վկայ, կ՛ապրիմ իմ հողիս վրայ, Քիւրտիստան, այն ժամանակ, երբ դուք խոտ կը հաւաքէիք եւ կ՛ուտէիք` խաղալով ձեր ձիերուն հետ, Մոնկոլիոյ մէջ…»:

Գոռում-գոչում դահլիճէն. «Սպաննեցէ՛ք զայն…»:

Էնճու. «Այս, այսպէս կոչուած` ձեր երկիրը, ձեր երկիրը չէ, ոչ էլ AKP-ինը [նախագահ Էրտողանի իշխող կուսակցութիւնը]: Այս երկիրը աւելի հին է, քան դուք` բոլորդ: Անիկա կը պատկանի իրական մարդոց…»:

Խորհրդարանի նախագահ. «Դուք կը պատժուիք ասոր համար: Դուք այս մասին կրնաք խօսիլ  քապապ ուտելու պահուն: Մեր առջեւ դուք կը պաշտպանէք ահաբեկիչները»:

Էնճու. «Հոս ապրած են յարգարժան յոյներն ու հայերը…»:

Գոռում-գոչում դահլիճէն. «Սպաննեցէ՛ք ահաբեկիչը»:

Էնճու. «Մենք` քիւրտերս, դեռ հոս ենք: Ո՛չ հրասայլերը, ո՛չ ալ ձեր զինուորականները կրնան տեղահանել մեզ…»:

Գոռում-գոչում դահլիճէն. «Մենք ոչնչացուցած ենք քու քաղաքդ»:

Էնճու. «Դուք կրնաք ոչնչացնել զայն, սակայն մենք տասնեակներով աւելի կը կառուցենք: Դուք` թուրքերդ, ոչնչութիւն էք: Մենք ձեզմէ աւելի ահաւոր հրէշներ ոչնչացուցած ենք  Սիլոփիի մէջ: Նետեցէ՛ք ձեր ռումբերը: Սպաննեցէ՛ք մեր երեխաները: Սպաննեցէ՛ք քաղաքացիները, սակայն դուք չէք կրնար սպաննել մեզ` քիւրտերս, Ռոպոսքիի մէջ, ամբողջ Քիւրտիստանի կամ ինչպէս դուք կ՛անուանէք` «Թուրքիոյ մէջ»: Մարդկութիւնը ձեզմէ աւելի վատերը տեսած է: Մենք յաղթած ենք անոնց…»:

Խորհրդարանի նախագահ. «Դուք բանտ կ՛երթաք ասոր համար: Ձեր նուազագոյն պատիժը հինգ տարի կ՛ըլլայ»:

Էնճու. «Ես թքած ունիմ: Ճշմարտութիւնը աւելի կարեւոր է, քան կեանքը…»:

Գոռում-գոչում դահլիճէն. «Ասոր փամփուշտ պէտք է: Ձերբակալեցէ՛ք զայն…»:

Խորհրդարանի նախագահ. «Մենք լուր ղրկած ենք ապահովութեան պաշտօնեաներուն: Ան կը ձերբակալուի»:

Էնճու. «Քիւրտերը միշտ քիւրտ եղած են, նախքան ձեր` թուրքերուն հոս գալը, եւ անոնք քիւրտ կը մնան ձեր հեռանալէն ետք ալ: Ձեր «Թուրքիա»-ն յոյներու, հայերու եւ քիւրտերու գողցուած երկիրն է: Իմ վկաս պատմութիւնն է»:

Գոռում-գոչում դահլիճէն. «Դուն կը պատժուիս»:

Էնճու. «Ի՞նչ կրնաք ընել: Ես հոս եմ հարիւրաւորներու դէմ: Դուք ի՞նչ կը ներկայացնէք»:

Խորհրդարանի նախագահ. «Դուք ասոր համար կը պատժուիք»:

Էնճու. «Սպաննեցէ՛ք զիս: Ես դարձեալ կ՛ըսեմ ճշմարտութիւնը»:

Խորհրդարանի նախագահ. «Ատիկա կ՛ըսէք, երբ ապահովութեան պաշտօնեաները հոս ըլլան: Այս օրէնսգիրքով ձեզ 10 տարիով բանտ կը ղրկեմ, նուազագոյնը տասը տարիով»:

Գոռում-գոչում դահլիճէն. «Պէտք է այս վայրկեանին իսկ գնդակահարել զայն»:

Էնճու. «Ես կը վերջացնեմ»:

Գոռում-գոչում դահլիճէն. «Ասոր համար դուն կեանքովդ պիտի վճարես, տակա՛նք քիւրտ»:

Էնճու. «Հաջեցէ՛ք, որքան կ՛ուզէք: Ես ամուր կանգնած եմ հոս, եկէք եւ կանգնեցէք դիմացս…»:

Գոռում-գոչում դահլիճէն. «Բաւակա՛ն է: Ո՞ւր են ապահովութեան պաշտօնեաները»:

Էնճու. «Դուք ուժեղ էք խումբով, բայց երբ մինակ էք, դուք բոլորդ վախկոտներ էք: Մեր քիւրտ երիտասարդները այդ ցոյց տուած են ձեր զինուորականներուն: Ո՛չ թուրք զինուորը, ո՛չ ալ թուրք ոստիկանը կրնայ հսկել քրտական փողոցները: Ձեր զինուորները կը փախչին մեր երիտասարդներէն: Ինչպէս հիմա, դուք միայն բերան ունիք եւ ուժեղ էք միասին: Բայց երես առ երես դուք ոչնչութիւն էք…»:

Գոռում-գոչում դահլիճէն. «Կտրեցէ՛ք այդ քիւրտին ձայնը»:

Էնճու. «Ես` միայնակ քիւրտս, կրնամ բոլորիդ յաղթել…»:

Գոռում-գոչում դահլիճէն. «Գնդակահարեցէ՛ք»:

Էնճու. «Դուք կը կարծէք, որ մեզ սպաննելով` կրնաք յաղթել մեզի. սա միայն կը ստիպէ մեզի` աւելի՛ ուժեղ ըլլալ: Դուք զիս կ՛անուանէք «ահաբեկիչ», ես, որ կը պայքարիմ ձեր տիրապետութենէն իմ ազատութեանս համար:  Ես, որ ապրած եմ այս երկրին մէջ հազարաւոր տարիներ, դուք եկած ու բռնագրաւած էք զայն: Ես կը պայքարիմ իմ ժողովուրդիս ազատութեան համար, միւս բոլոր ազգերուն ազատութեան պէս…»:

Գոռում-գոչում դահլիճէն. «Քեզ կը գնդակահարեն»:

Էնճու. «Ես խիզախօրէն կը դիմագրաւեմ մահը եւ փամփուշտները, ինչպէս` միլիոնաւոր այլ քիւրտեր: Ոչ մէկ բռնագրաւում յաւերժ է: Վերջաւորութեան ազատութիւնը միշտ կը յաղթէ…»:

Գոռում-գոչում դահլիճէն. «Դուն ստորագրեցիր մահուան դատավճիռդ թրքական փամփուշտով: Դուն քալող դիակ ես: Թոյլ մի՛ տաք անոր հոսկէ հեռանալ ողջ»:

Խորհրդարանի նախագահ. «Վերադարձէ՛ք ձեր տեղերը: Ան մինակ է: Անհանգստանալու ոչինչ կայ: Ան մինակ է: Մենք զայն կը բռնենք: Գրաւեցէ՛ք ձեր տեղերը»:

Անվախ եւ անձնազոհ Ֆերհաթ Էնճու միացաւ հազարաւոր այլ անմեղ քիւրտերու եւ թուրքերու, որոնք վերջին տարիներուն բանտարկուած են Թուրքիոյ կառավարութեան կողմէ` իրենց տեսակէտները արտայայտած ըլլալնուն համար, իսկ ոմանք ալ` յաճախ առանց պատճառի… Ամօթալի է, որ աշխարհի ղեկավարները լուռ կը մնան Թուրքիոյ կողմէ ի գործ դրուած մարդկային իրաւունքներու նման զանգուածային եւ մնայուն ոտնահարումներու առջեւ…

Արեւելահայերէնի թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ

Արեւմտահայերէնի վերածեց`
ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ