ՀԱՄԲԻԿ ՊԻԼԱԼԵԱՆ
Համայնքականութիւնը եւ յարանուանականութիւնը մեր մահն են,
իսկ լուծումը աշխարհիկ կարգերու հաստատման մէջ կը կայանայ:
Դոկտ. Հասան Համատէ
(Վաստակաւոր գրող եւ քաղաքական վերլուծաբան)
«ԱԶԴԱԿ», 24-11- 2017
Այս պարագային, ստուգապէս, մահուան պատճառները գիտենք: Գիտակից ենք նաեւ լուծման հնարաւոր ճանապարհին: Ուրեմն, ի՛նչ եզրակացնել: Առածը կ՛ըսէ. «Ո՞ւր թաղուած է շան գլուխը»: Իսկ ժողովուրդը` իր կարգին կ՛աւելցնէ, թէ Լիբանան անունով երկրին համար անհրաժեշտ են հետեւեալները` քաղաքացիական խոր ըմբռնում, պատասխանատուութեան զգացում եւ պետական մտածողութիւն:
Արդ, տարօրինակը այն է, որ աւելի քան եօթը տասնամեակէ, տակաւին լիբանանցին ու իրմէ ծնունդ առած պատասխանատու փաղանգներ չեն կրցած կամ չեն ուզեր հասկնալ վերեւ յիշուած արժեչափերը, որոնցմով կարելի պիտի ըլլայ կերտել բոլորիս երազած երկիր-պետութիւնը:
Մինչ այդ օրը, հաստատենք, որ այնքան ատեն որ Լիբանան չունի լիիրաւ անկախութիւն եւ ինքնիշխան պետական կարգավիճակ, մեր արդար իրաւունքն է, իբրեւ քաղաքացիներ, ըսել ճշմարիտը, յայտնել մեր զգացումները եւ լոյսին բերել իւրաքանչիւրիս ներսիդին «պահուըտած» հարցադրումներու տարափը:
Պահուըտած, ոչ թէ անոր համար, որ չունինք յախուռն կեցուածք զանոնք արտաբերելու, այլ որովհետեւ վստահ ենք, որ իրերայաջորդ սերունդներ, 75 տարի է, նոյն դառնութեամբ յիշած ու ապրած են դժուարին պահերը այս երկրին, ընդգծած, այսպէս ըսած, բարիքներն անգամ, այդուամենայնիւ հարցադրումները մնացած են անպատասխան ու ենթակայ` այս կամ այն կողմի քմահաճոյքին եւ քաղաքական շահարկումներուն:
Իսկ որո՞նք են այս կամ այն կողմերը, եթէ ոչ անոնք, որոնք բաղկացուցիչ տարրերն (համայնքները) են այս երկրին, քաղաքացիները, բնակիչները, նոյնիսկ ազգակիցներ, որոնք աւելի քան եօթանասուն տարի է կը փորձեն զիրար հասկնալ, ըմբռնել ու հասարակաց նպատակ թէ գերագոյն արժէքներ ձեւաւորել, սակայն չեն յաջողիր ու միշտ կը տուայտին` փորձելով տառապանքներու մէջ գտնել փրկութեան լաստը, յոյսի նշոյլը:
Տառապանք, որ, ըստ էութեան, չ՛առնչուիր մարդկային ցաւերու թէ մորմոքներու, այլ անիկա, հոս, այս երկրին մէջ կ՛արտացոլայ անսովոր ու անտրամաբանական արարքներու ընդմէջէն, այսինքն` եղբայրասպան ու քաղաքացիական պատերազմ, քանդում, աւեր, փտածութիւն, պետական կառավարման կեղծ ու ստապատիր համակարգ, քաղաքական կարելիութիւններու չարաշահում, Սահմանադրութեան ըստ կամի բացատրութիւն, կողոպուտի բարձր համեմատութիւն, ապազգային կողմնորոշում, քաղաքական շահամոլ կեցուածքներ եւ մասամբ նորին:
Միւս կողմէ, այս հողատարածքին վրայ ապրած տարբեր սերունդներ շարունակած են երազե~լ յանուն վաղուան, արարել գալիքի հաշուոյն եւ արիւն թափել վասն մայրիներու պաշտպանութեան: Մայրիներ հազարամեայ, որոնք խորհրդանիշ են եղած տոկունութեան եւ քաղաքակրթական նուաճումներու:
1943: Պատմական եւ անկիւնադարձային թուական:
Երբեմնի գաղութարար Ֆրանսա, յետ ներլիբանանեան ցնցումներու, ուժեղ ընդդիմութեան եւ աշխարհաքաղաքական դասաւորումներու, կը բարեհաճի Լիբանանի ու անոր ժողովուրդին շնորհել անկախութիւն, որուն կենսագործման ցարդ կը սպասենք բոլորս` առանց խտրութեան:
Եւ ահա հարցադրումներուն ամէնէն դիպուկ օրինակը, որ կ՛ընդգրկէ հակասութիւններու ամբողջ շարան մը, խառնափնթոր վիճակ ու քաղաքական կեանքի անորոշութիւն:
Արդեօք Լիբանան երկիրը իրապէս անկա՞խ է, ունենալով հանդերձ պետական կարգ ու սարք, դրօշակ, ազգային քայլերգ ու բանակ: Միւս կողմէ, ինչպէ՞ս հարկ է հասկնալ նման արժէքներու գոյութիւնը, երբ տակաւին այս հողին վրայ ապրող ժողովուրդը, ըստ երեւոյթին, վարժ չէ լիարժէքօրէն պետական կեանք վարելու եւ քաղաքական միտք ու մշակոյթ զարգացնելու:
Ահա բարացուցական հաստատում մը:
Կ՛ըսուի, եւ բարձրաձայն, յարգելով հանդերձ տուեալ պետական մարդու կամ ղեկավարի ժողովրդանուէր մօտեցումը, անշահախնդիր գործելաձեւն ու քաղաքական մտքի հասունութիւնը, աւելի՛ն. Լիբանան պետութիւն կերտելու անոր մտադրութիւնը, փաստօրէն, դժուար թէ ան կարենայ հասնիլ իր նպատակին, որովհետեւ գոյութիւն ունեցող լիբանանեան քաղաքական պահուածքով կարելի չէ պետութիւն կերտել:
Արդ, ինչո՛ւ խուսափիլ ճշմարտութիւնը յայտնելէ, երբ անդին առկայ է այն փրկարար ճանապարհը, որով կարելի պիտի ըլլայ կերտել նոր Լիբանան:
Կը պատմուի, թէ կար ժամանակ, նախապատերազմեան շրջանին, երբ Լիբանանի վերապահուած էր որոշակի քաղաքական դերակատարութիւն, միջինարեւելեան քաղաքական թատերաբեմին վրայ, պարզապէս կեդրոն եւ ապաստան հանդիսանալով` միջազգային բազմաբնոյթ սպասարկութիւններու եւ որոշումի կեդրոններու, որոնք, այսպէս ըսած, ջատագովն էին կայուն եւ բարգաւաճ Լիբանանի կերտումին: Նման բարենպաստ իրավիճակէ օգտուած են օրուան պետական առաջնորդները եւ հետամուտ են եղած` պետութեան կերտումի աշխատանքին:
Այս առումով, ատենի նորակախ երկիրի իշխանութիւններ առիթը պատեհ գտնելով լծուեր են ինքնակայացման աշխատանքի, պետական կառոյցներու հաստատման եւ տակաւ զարգացման: Հետաքրքրական է, որ տուեալ ժամանակի տարբեր փուլերուն Լիբանան ունեցեր է յարաբերաբար ուժեղ պետական-զինուորական (գաղտնի սպասարկութիւն) համակարգ, որուն իբրեւ հետեւանք կրցած է լաւապէս պաշտպանուիլ եւ որոշակի ապահովութիւն ձեռք բերել:
Այս բոլորի մատնանշումը կը կատարենք, պարզապէս յստակացնելու, թէ երբեմնի նորանկախ Լիբանանի երկնակամարին տակ ապրեր են պետական մարդիկ, որոնք, հակառակ տիրող համայնքականութեան թէ այլ լպիրշ երեւոյթներու, ստեղծած են համապատասխան մթնոլորտ եւ միջավայր` յանուն երկրի կայացման:
Ուրեմն, 1975 թուականը (քաղաքացիական պատերազմի սկիզբ) կարելի է սեպել այն միջնարարը, որմէ ետք հարկ է խօսիլ «ուրիշ» Լիբանանի մասին, որուն դիմագիծն ու դերակատարութիւնը ենթարկուած է այլասերումի եւ ձեւախեղման:
Փաստօրէն ինչպէ՛ս կարելի է մտահան ընել առկայ հարցերը, որոնք տասնամեակներէ ի վեր կը շարունակեն իրենց ազդեցութիւնը ունենալ եւ խոչընդոտ հանդիսանալ այս երկրի կայացման: Հարցեր, որոնց դէմ յանդիման հարկ է ցուցաբերել ազգային ըմբռնում, բայց մանաւանդ` պատասխանատուութեան գիտակցութիւն:
Իրերայաջորդ սերունդներ հարց տուած են ու տակաւին կու տան, թէ արդեօք ճշմարտութեան ընդգծումը, հաշուետուութեան կանչելու իրաւունքը, ներքին ահաւոր չարաշահումները չէզոքացնելու եւ համապատասխան արդարադատական համակարգ ստեղծելու պահանջները լոկ բարբաջանքնե՞ր են այս երկրին մէջ, որոնցմէ կ՛օգտուին բացառաբար այն ղեկավար մարդիկ, որոնք գիտեն նաւարկել ներքին թէ արտաքին ճահճահուտներու մէջ, խաբել ու պատրանքներ սնուցել եւ, աւարտին, իւրացնել հարստութեան գանձարկղը:
Ո՞ւր է այն պետական մտածողութիւնը, որ պիտի կարենայ նուազագոյն վնասով դուրս գալ աշխարհաքաղաքական ցնցումներէ, Միջին Արեւելքի նորովի քարտէսագրումէ, գերպետութիւններու ուժեղ ազդեցութիւններէ, տնտեսական թէ քաղաքական ահաւոր ճնշումներէ, միջհամայնքային թէ յարանուանական յարուցուած հարցերէ, իսլամ-քրիստոնեայ քաղաքական շահարկումներէ, պետական թէ իշխանութիւններու մակարդակի արմատ նետած փտածութենէ, արեւելումի թէ կողմնորոշումի պարտադրանքէ, արտագաղթէ եւ այլն, եւ այլն:
Լիբանանցի ժողովուրդին ընդվզումն ու պոռթկումը այնքան խոր է, եւ արդարօրէն, որ անոր մօտեցումներն ու ընդգծումները երկրին ու տիրող կացութեան մասին կարելի չէ սեւով ճերմակին յանձնել, պարզապէս որովհետեւ պարուրուած են հայհոյալից, վարկաբեկիչ ու ամենաստոր խօսքերով:
Իրօք, գեհենային վիճակի համազօր է լիբանանցիի առօրեան, երբ մարդկային ու տարրական իրաւունքներ դադրած են գոյութիւն ունենալէ, երբ հրէշային ու բարբարոս քաղաքական որոշումներ աւելիով կը գերեզմանեն քաղաքացիին կեանքը, երբ ողջմտութիւնը, մարդկայնութիւնը, կրօնքն ու ազգային պատկանելիութիւնը դարձած են հնաբոյր խօսքեր ու վարքագիծ:
Յամեցող լուծման տարբերա՞կը, յստակ է ու մէկին: Ո՛չ ժողովուրդի ըմբոստութիւնը, ո՛՛չ ալ քաղաքական համակարգի տապալումը կրնան այս երկիրը փրկել. ասոնք անիրականանալի քայլեր են, թէեւ փորձուած եւ համտեսուած:
Այո՛, աշխարհիկ կարգերն են լուծման տարբերակը, բայց անոնց իրականացումը` երազներ: Որովհետեւ քաղաքական վերնախաւեր կը ձեւաւորուին լիբանանեան պահուածքով, որ ժառանգն է եղած եղբայրական Ֆրանսայի:
Ու այդ վերնախաւը, այսպէս ըսած, խորունկ պետութիւնը, պիտի շարունակէ վերարտադրել ինքզինք, այլապէս կեղեքել ու յօշոտել ժողովուրդը` յանուն ապագայ Լիբանանի կերտումին:
Արդ, մեծագոյն բացական քաղաքացիական կրթութիւնն է ու անոր յաջորդող պատասխանատուութեան գիտակցութիւնը, ՀԱՅՐԵՆԱՊԱՇՏՈՒԹԻՒՆԸ:
Լեռներու գագաթին թառած հազարամեայ մայրիներու գեղեցկութիւնը պիտի շարունակեն հրապուրել մեզ այնքան ատեն որ մենք` քաղաքացիներս անդրադառնանք եւ զգաստանանք, որ ամեակները սոսկ թուանշաններ են, երբ անոնց կը պակսին բովանդակութիւն, որակ, նուիրաբերում, երկիր կերտելու իրաւ աշխատանք ու ծրագրաւորում, ապագան տեսնելու կարողութիւն, սեփական շահերու ուրացում եւ ազգային պահուածքի դրսեւորում, տզրուկ եւ վատահամբաւ անհատներու հրապարակէ չէզոքացում եւ այլն, եւ այլն:
Լաւատեսօրէն, բարի 75-ամեակ, «Լուպան էլ ախտար»:
19-11-2018