Արցախի Հանրապետութեան անվտանգութեան խորհուրդի նախագահի յայտարարութիւնը, թէ հրատապ նշանակութիւն կը ներկայացնէ Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Արցախի միջեւ ռազմաքաղաքական դաշինքը, վերլուծական ենթադրութիւններու դուռ կը բանայ, թէ ինչո՛ւ այս փուլին է, որ Ստեփանակերտը հրատապ կը նկատէ այս համաձայնագիրի կնքումը:
Նախ պէտք է արձանագրել, որ այս համաձայնագիրին ուղղութեամբ ամէն ակնարկ կը յիշեցնէր, որ իրաւապայմանագրային տեսքի կը բերուէր այս ձեւով այն առաջադրանքը, որ կը բանաձեւէր, թէ Հայաստանի Հանրապետութիւնը Արցախի ժողովուրդի անվտանգութեան երաշխիքն է: Իրողապէս այդպէս ըլլալով հանդերձ նման համաձայնագիրի ստորագրութիւն Երեւանի կողմէ Արցախի Հանրապետութեան իրողական ճանաչումէն անդին իրողական-իրաւական ճանաչումի համազօր քայլ կը նկատուի:
Քաղաքականօրէն հասկնալի պատճառներով Երեւանը խորհրդարանի որոշումով չի ճանչնար Արցախի Հանրապետութիւնը, պարզապէս բանակցային կողմ ըլլալով եւ շարունակելով միջազգային ընտանիքի ճշդած ձեւաչափին ընդառաջ հակամարտութեան խաղաղ լուծում բերելու իր առաջադրանքը իրականացնելու համար: Ճանաչումը, դարձեալ քաղաքական ընկալելիութեամբ, կ՛օգտագործուէր իբրեւ դիւանագիտական զէնք` Պաքուի կողմէ յարձակողապաշտ պահուածքի շարունակութեան պարագային գործի դրուելու: Այլ խօսքով, եթէ Պաքուն շարունակէր անտեսել միջազգային ընտանիքի երաշխաւորութեամբ կայացած զինադուլի յարգումի սկզբունքը, Երեւանը կը դիմէր այդ քայլին:
Ռազմաքաղաքական դաշինքի գաղափարը առաջին անգամ հրապարակ եկաւ Դաշնակցութեան կողմէ, որ ըստ էութեան Երեւանին կ՛ընձեռէր դիւանագիտական կարելիութիւն` իրաւականօրէն առանց ճանչնալու որոշում կայացնելու իրողական-իրաւական աքթի համազօր աքթ նկատուելով: Խորքին մէջ նաեւ ո՛չ միայն Պաքուին, այլեւ ամբողջ միջազգային ընտանիքին ու հանրութեան ուղերձ փոխանցելով, որ Պաքուն, եթէ ինքնազսպումի չդիմէ, կամ միջազգային ընտանիքը չյաջողի զսպիչ գործողութիւններ իրականացնել, այդ պարագային կը կատարուի Երեւանի յայտարարածը: Դէպի ճանաչում իրաւաքաղաքական կարեւորագոյն եւ անհրաժեշտ քայլ էր, որ կ՛առաջարկէր Դաշնակցութիւնը:
Ապրիլեան պատերազմի բռնկման օրերուն, այլ խօսքով` Պաքուի կողմէ հրադադարի ոտնահարման եւ պատերազմի սանձազերծման առիթով հրաւիրուած Հայաստանի Հանրապետութեան անվտանգութեան խորհուրդի նիստին հանրապետութեան նախագահը հասունցած նկատելով դաշինքի կնքումը, յանձնարարեց արտաքին գործոց նախարարութեան պատրաստելու համաձայնագիրի նախագիծը: Դէպի ճանաչում տանող ճանապարհը իրաւապայմանագրային հարթեցումի կ՛ենթարկուէր այս ձեւով: Այդ նախագիծին համար կայացան նաեւ փորձագիտական քննարկումներ, այդուհանդերձ նախագիծը չհրապարակուեցաւ եւ գործընթացը մնաց առկախ:
Արցախի Հանրապետութեան անվտանգութեան խորհուրդի նախագահին այն նախատեսումը, թէ` համաձայնագիրը կը ստորագրուի արտահերթ խորհրդարանական ընտրութիւններու կայացումէն ոչ շատ ուշ, ենթադրել կու տայ, որ երկու հանրապետութիւններուն միջեւ այս ուղղութեամբ կայ արդէն նախնական պայմանաւորուածութիւն:
Կը մնայ վերլուծել, թէ դաշինքի կնքումի հրատապութեան հանգամանքները երկկողմանիօրէն կամ աւելի ճիշդը հայկական կողմին համար ընդհանրապէս, աշխարհաքաղաքական իրադրութիւններու զարգացման ի՛նչ տեսակ կարելիութիւններու հետ կ՛առնչուին:
Աւելցնենք մէկ դիտարկում եւս: Համաձայնագիրը երկու հանրապետութիւններու միջեւ փոխօգնութեան բնութագիրը ունի, ինչ որ մտածել կու տայ, որ բացի Հայաստանի Հանրապետութեան կողմէ Արցախի ժողովուրդի անվտանգութեան երաշխիքը իրաւականօրէն ամրագրելու գլխաւոր բաղադրիչէն հասկնալի է, որ Արցախը իր փաստացի-իրողական սահմաններով ի՛նքը անվտանգութեան անշրջանցելի երաշխիք է Հայաստանի Հանրապետութեան: