Սաստելով Չի Կարելի Մարդկանց Մղել Աշխատելու

ԹԱԳՈՒՀԻ ԱՍԼԱՆԵԱՆ

«Հայոց Աշխարհ»-ը հետեւեալ հարցազրոյցը կատարած է ՀՅԴ Բիւրոյի տնտեսական հետազօտութիւնների գրասենեակի ծրագրերի համակարգող, տնտեսագէտ Թադեւոս Աւետիսեանի հետ

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Օրերս վարչապետի պաշտօնակատարը մեր երկրում գործազրկութեան խնդրով պատասխանատու յայտարարութիւն արեց Աստանայում` երկրի 800 հազար բնակչութեանը մեղադրելով անգործութեան, ծուլութեան, իբր զբաղուածութիւն ունեցող 350 հազար բնակչութեան վճարած հարկերի հաշուին ապրելու համար:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Հայաստանում մենք 18 տոկոս գործազրկութեան մակարդակ ունենք, ինչը բարձր ցուցանիշ է, ընդ որում` գործազուրկների 23-24 տոկոսը երիտասարդներն են: Ազգային վիճակագրական կոմիտէի այս տարուայ ցուցանիշներով, երկրում երկրորդ եռամսեակի ընթացքում 202,5 հազար մարդ է գործազուրկ:

Մօտ 105 հազար ընտանիք էլ անապահովութեան նպաստ է ստանում: Եթէ հաշուենք, որ իւրաքանչիւր ընտանիքում 3-4 անձ է բնակւում, ստացւում է, որ մօտ 315-420 հազար հոգի է այդ նպաստի հաշուին ապրում: Ընդհանուր առմամբ, գործազուրկների ու նպաստառուների թիւը տատանւում է այս ցուցանիշների սահմաններում` այլ ոչ թէ 800 հազարի:

Ինչ վերաբերում է զբաղուածութիւն ունեցողներին եւ ինքնազբաղուածներին, ապա այդ թիւն աւելին է, քան ներկայացուել է, մօտ` 500 հազար: Բայց հարկաւոր է հաշուի առնել, որ սա գրանցուած աշխատողների թիւն է, այն ինչ մեր աշխատաշուկայում մօտ 30-40 տոկոս ստուեր գոյութիւն ունի: Մարդիկ աշխատում են առանց աշխատանքային պայմանագրերի ու գրանցումների` հաշուառուելով որպէս գործազուրկներ կամ նպաստառուներ: Դա եւս բարձր ցուցանիշ է, եւ զբաղուածութեան պաշտօնական թիւը ըստ այդմ անգամ մօտաւոր իրական պատկերը չի արտացոլում:

Հ.- Նոր իշխանութիւններն աղքատութեան յաղթահարման նպատակով ծրագրեր նախատեսե՞լ են:

Պ.- 2019թ. պետական պիւտճէում զբաղուածութեան պետական ծրագրերին յատկացուող միջոցները նոյնն են մնացել, մօտ` 1,7 միլիառ դրամ, այն դէպքում, երբ անապահովութեան նպաստների տրամադրման համար 35 միլիառ դրամ է յատկացուել թէ՛ նախորդ, թէ՛ այս տարի: Փաստօրէն այդ փաստաթղթով պետութիւնը ինքն է խրախուսում այն վիճակը, որի համար բողոքում է վարչապետի պաշտօնակատարը:

Անապահովութիւնից զբաղուածութիւն եւ կայուն եկամտով աղքատութեան յաղթահարման մասին վարչապետի բերած դրոյթը արտացոլուած չէ պետական պիւտճէում, եւ գործազուրկներին յատկացուող պետական աջակցութիւնը տարբեր ծրագրերի իրականացման համար չի աւելացել, չնայած` գործազրկութիւնը պահպանւում է բարձր մակարդակում:

Սա` այն դէպքում, երբ մենք հռչակում ենք, թէ ընկերային քաղաքականութիւնը պէտք է լինի հանրութեանն անապահովութիւնից դէպի աշխատանք, նպաստից դէպի աշխատանք ուղղորդելու մօտեցումը: Բայց միայն յայտարարութիւններով, սաստելով չի կարելի այդ քաղաքականութիւնն իրականացնել, աներկբայ գործուն ծրագրեր են հարկաւոր, որոնց միջոցով հէնց պետութիւնը պէտք է օգնի, աջակցի առանձին անհատներին մտնել աշխատաշուկայ, խթան գտնել աշխատելու համար, նաեւ` համապատասխանել այդ շուկայի պահանջներին:

Ի վերջոյ այն մարդիկ, որոնք այսօր ինչ-ինչ պատճառներով չեն աշխատում, տարբեր խնդիրներ ունեն, եւ այնպէս չէ, որ նրանք նպատակադրուած չեն ուզում աշխատել եւ իրենց ստացած մօտ 30 հազար դրամ նպաստը լիովին բաւարարում է իրենց եւ ընտանիքի կարիքները հոգալու համար: Դա ամենեւին այդպէս չէ:

Նախ` նշենք, որ այդ նպաստառուների մի մասը նաեւ այլ կողմնակի եկամուտներ է ստանում` արտասահմանեան փոխանցումների կամ աշխատելու, գիւղատնտեսութեամբ, անասնապահութեամբ զբաղուելու միջոցով: Պարզապէս նրանք չեն գրանցւում, իրենց ունեցուածքը թաքցնում են, ստուերային աշխատանք են իրականացնում, որպէսզի իրենց ստացած նպաստից չզրկուեն: Ի հարկէ, դա բացասական երեւոյթ է, քանի որ ստացւում է, որ նպաստի կարիք ունեցող այլ ընտանիքների հաշուին է նա այդ գումարը ստանում:

Մի շարք կազմակերպութիւնների, այդ թուում` Համաշխարհային դրամատան գնահատումներով, նպաստառու ընտանիքներում նպաստի հասցէականութիւնը մօտ 70 տոկոս է, այսինքն ընտանիքների 30 տոկոսը պէտք չէ նպաստառու լինի: Բայց դա եւս լաւ օրից չէ, որ մարդիկ նման խորամանկութիւնների են դիմում: Տարիներով անկայուն ու ցածր աշխատավարձով աշխատանքը, գիւղատնտեսութեան ոլորտում պետական աջակցութեան բացակայութիւնը մարդկանց մէջ վախ է առաջացրել, որ եթէ չլինի այդ կողմնակի պետական օգնութիւնը, ապա իրենք կարող են մի օր ընդհանրապէս զրկուել շահոյթից, ապրուստի միջոցից: Միւս կողմից էլ զգալի ցածր աշխատավարձը նրանց հնարաւորութիւն չի տալիս, առանց այդ չնչին եկամտի, քիչ թէ շատ հոգալ ընտանիքի կարիքները:

Հ.- Ի՞նչ էք առաջարկում դուք գործազրկութեան խնդիրը լուծելու համար, որո՞նք են գործուն ծրագրերը:

Պ.- Դրամական կրաւորական մօտեցումներով, այն էլ` ոչ բաւարար չափով, բացառուած է, որ կարողանանք յաղթահարել գործազրկութիւնն ու աղքատութիւնը: Այսօր էլ իրականացւում են նախկինում գործադրուած ծրագրերն այդ ուղղութեամբ, որոնք ընկերային բարեկեցութիւն այդպէս էլ չապահովեցին, ինչպէս որ ի սկզբանէ ակնկալւում էր, մարդիկ նորից մնացին աղքատութեան նոյն մակարդակին:

Պատճառն այն է, որ մօտեցումները աղքատութեան յաղթահարմանը պէտք է աւելի խորքային, հեռահար եւ համալիր լինեն: Ամենակարեւորը` պետութիւնն այդ հարցում պէտք է աշխուժ մասնակցութիւն ունենայ, այլ ոչ թէ կրաւորական, ինչպէս որ հիմա է:

Պիւտճէով աւելի շատ գումար պէտք է յատկացուի գործազրկութեան յաղթահարմանը, քանի որ նախատեսուած 1,7 միլիառ դրամը չի կարող արդիւնաւէտ լինել: Գուցէ աւելի լաւ է նպաստների համար նախատեսուած պիւտճէն ամբողջութեամբ ուղղել գործազրկութեան վերացմանը, իսկ նպաստները տրամադրել որպէս հաշմանդամութեան նպաստ:

Եթէ գործազրկութեան ցուցանիշները բաւական մեծ են, հարկաւոր է ագարակների տնտեսութիւններ ստեղծելու պայմաններ ապահովել: Վերջին տարիներին նման շատ տնտեսութիւններ փակուել են, վերացել, քանի որ այդ ոլորտը ռիսքային է` կախուած լինելով եղանակային եւ այլ արտաքին պայմաններից:

Պետութիւնը պէտք է երաշխաւորի ագարակապանների եկամուտների կայունութիւնը` այդ ոլորտում ապահովագրական համակարգի ներդրմամբ, որպէսզի մարդիկ ամէն տարի չկանգնեն իրենց ողջ ներդրածը կորցնելու վտանգի առաջ:

Նաեւ ծրագրեր իրականացնի մարդկանց արտադրանքը հետագայում իրացնելու համար, պայմանաւորուածութիւն ձեռք բերի արտերկրի համապատասխան ընկերութիւնների հետ` նրանց արտադրանքն արտահանելու համար, նաեւ այստեղ երաշխաւորի, որ համապատասխան քանակութեան գիւղամթերք արտադրելուց յետոյ տնտեսավարողները կը գնեն այդ մթերքը նախապէս պայմանաւորուած գնով ու ծաւալով, որպէսզի յետոյ գիւղացիները բերքն իրացնելու փաստի առաջ չկանգնեն:

Գործազուրկներին կայուն եկամտով ապահովելու միջոցներից մէկն էլ պետութեան ստեղծած ընկերային ձեռնարկութիւններն են, որի տարածուած փորձը եւս կայ աշխարհում: Այսինքն  նպաստների գումարն օգտագործելով` պետութիւնը կարող է փոքր հիմնարկներ ստեղծել եւ դրանցում աշխատանքի վերցնել նպաստառուներին, որոնք գործունակ են:

Այդպէս նպաստների ծախսն աւելի արդիւնաւէտ ու նպատակային կը լինի` ընկերային իմաստով խոցելի խմբերը, յատկապէս` աղքատ ընտանիքի անդամները, այդ ձեռնարկութիւններում կ՛աշխատեն, արդիւնք կը տան, սպառողից կը վերածուեն նաեւ ստեղծողի, որոշակի շահութաբերութիւն կ՛ապահովեն եւ կը նպաստեն նաեւ տնտեսութեան զարգացմանը` բազմապատկական ազդեցութեամբ:

Երբ պետութիւնը նպաստ է տալիս, դրա տնտեսական ազդեցութիւնը մի քանի անգամ ցածր է, քան` դրա միջոցով աշխատատեղեր ստեղծելը, օրինական եկամուտներ աւելացնելը եւ մարդկանց համար աւելի բարձր աշխատավարձ ապահովելը:

Չմոռանանք, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը սահմանադրութեամբ ընկերային արդարութեան պետութիւն է, հետեւաբար ընկերային պարտաւորութիւններ ունի իր բնակչութեան հանդէպ:

Ի վերջոյ այսօրուայ իշխանութիւնից մարդիկ դրական սպասումներ ունեն, դրանք պէտք է կեանքի կոչուեն, այլապէս յանդիմանող յայտարարութիւնները, պետութեան չէզոքութիւնը քաղաքացու կեանքում կարող են հիասթափութեան, յուսահատութեան նոր ալիք բարձրացնել: