ՅԱԿՈԲ ՀԱՒԱԹԵԱՆ
Սիրելի՛ պապ,
Պիտի խոստովանիմ, որ այս անգամ գրիչ շարժելը բաւական դժուար եղաւ: Փորձեցի ուժերս հաւաքել, զգացումներուս վրայ մեծ քար մը դնել եւ ճիգ ընել յաւուր պատշաճի մարդկային ու ազնիւ արժանիքներուդ ու ազգային ապրումներուդ, վաստակիդ ու բարի յիշատակներուդ մասին գրել, բայց չյաջողեցայ: Չկրցայ այդ ձեւով մտքերս հաւաքել ու անցեալին մասին խօսիլ, որովհետեւ զգացի, որ տակաւին չեմ կրցած բացակայութեանդ հետ հաշտուիլ: Հետեւաբար, որոշեցի ըլլալ աւելի անմիջական եւ քիչ մը զրուցել հետդ: Դուն զրոյցը սիրող մարդ էիր, եւ թող որ յետ մահու նաեւ այդ զրոյցը շարունակուի:
Քսանհինգ տարիներու հեռաւորութենէն կը յիշեմ մեր առաջին ծանօթութիւնը եւ այդ օր քու դրսեւորած յարգալից, հոգածու եւ սիրով լեցուն վերաբերմունքդ, որ դարձաւ փոխադարձ եւ մնաց անխախտ: Այդ կապը դարձաւ անմիջական, հարազատ եւ ամուր: Անմիջապէս զգացի, որ հայրական նոյն հարուստ սիրովդ պատեցիր նաեւ զիս, եւ այս հանգամանքը տուաւ առիթ, որ մեր յարաբերութիւնը ըլլայ անկեղծ եւ հարուստ: Չափազանցած պիտի չըլլամ, եւ դուն ալ համաձայն պիտի գտնուիս, որ այս ժամանակահատուածին հոն կարելի է գտնել ոչ մէկ վիրաւորական խօսք կամ արտայայտութիւն:
Այո՛, բառին բովանդակ իմաստով արժէքաւոր անձ մըն էիր` հարուստ մարդկային ու ազգային ապրումներով: Կեանքի դառն պայմաններու բերումով, կանուխ տարիքէդ դպրոցական ուսումը լքելու եւ մեծ ընտանիքի հոգերը ստանձնելու քու պատրաստակամութիւնդ, ոչ մէկ ձեւով արգելակած էր ինքնաշխատութեամբ ինքզինքդ զարգացնելու ու գիտելիքներու եւ փորձառութիւններու շտեմարան մը ունենալու քու վճռական ու ինքնավստահ ճիգդ:
Յախուռն էիր տեսակէտներուդ դրսեւորման մէջ, կառչած կը մնայիր անոնց ու կը փորձէիր հարուստ հիմնաւորումներովդ այդ բոլորը պաշտպանել:
Երիտասարդ տարիքէդ դիմագրաւեցիր առողջական մնայուն հարցեր, բայց մնացիր ամուր, կեանքին կառչած, յուսալից, կեանքը սիրող ու զայն ամբողջականօրէն օրինակովդ արժեւորող անձ:
Շրջապատիդ հանդէպ ցուցաբերած անհուն հոգածութիւնդ եւ գուրգուրանքդ նաեւ մնացին գնահատելի բոլորին կողմէ: Այո՛, այս իմաստով նաեւ դարձար համակ օրինակ եւ քու անձիդ ընդմէջէն տուիր փաստը, որ բարեգործութիւնը եւ մարդոց դժուարութիւնները կիսելը մարդկային առաքինութիւն է, եւ պայման չէ, որ մարդ հարստութիւն դիզած ըլլայ, որպէսզի օժանդակէ: Ցուցաբերած այդ կարեկցութեամբդ մնացիր հարուստ, որ փաստօրէն հարստութիւնն էր մեծ հոգիիդ ու լայն սրտիդ:
Հայութիւնը ու Հայաստանը մնացին քեզի համար սրբութիւն: Տագնապդ եղաւ մնայուն, եւ մեր հաւաքական կեանքը յուզող հարցերուն մէջ դարձար միշտ տեսակէտ ունեցող անհատ` անկեղծ մնալով քու համոզումներուդ եւ սկզբունքներուդ:
Գաղափարներովդ, խօսքովդ եւ գործովդ տուիր փաստը, որ ինչպէ՛ս կարելի է հաւատաւոր դաշնակցական ըլլալ առանց կուսակցութեան անդամակցելու:
Քեզի վստահուած պարտականութիւնները կատարեցիր մեծ սիրով եւ ուրախութեամբ: Ակմբային կեանքը եւ ընկերային շրջանակը մի՛շտ ալ քեզմով աւելի ջերմացան, ու խանդավառութիւնդ համակող դարձաւ:
Այս բոլորին կողքին նաեւ, պա՛պ, իրապէս բարի հայրիկ էիր ու մնացիր այդպէս մինչեւ կեանքիդ վերջին վայրկեանը, եւ` շրջապատուած հարազատներով, բարի ու անաղմուկ հրաժեշտ տուիր կեանքին: Բարութիւնդ փորձեցիր տարածել ամէնուրեք: Հայ ընտանիքին աւանդութիւնները, սովորութիւնները ու սրբութիւնները քեզի համար մնացին գերագոյն արժէք, եւ այդ բոլորը ապրեցուցիր քու անձնական օրինակովդ: Ընտանեկան նահապետական սեղանը, ընտանեկան հաւաքները քեզի համար դարձան հոգեկան անսահման ուրախութեան աղբիւր:
Բոլորը կարօտցած են քեզի, պա՛պ, ամէնէն փոքր թոռնիկդ` Վայքը, որ տակաւին կեանքը հասկնալու բաւական ճամբայ ունի կտրելիք, ամէն օր նկարդ կը սեղմէ իր կուրծքին: Շահանը, որուն լացը միայն մանուկ հասակին տեսած էինք, առաջին անգամ ըլլալով աչքերէն յորդառատ արցունք թափեց եւ անշնչացած մարմնիդ քով երկար մնաց:
Այցելեցինք գերեզմանդ, եւ աղօթքէն ետք զաւակդ` Արան, ծխախոտը վառեց եւ դրաւ շիրիմիդ վրայ, որովհետեւ կեանքի վերջին հանգրուանին անիկա դարձաւ քու հիմնական ու անբաժան ընկերդ, եւ լռութեամբ ցաւերդ ու տագնապներդ դուրս տուիր այդ ծուխին հետ: Չվախցար մահէն, եւ ցաւերուդ մէջ անգամ սրամտութիւններովդ եւ խօսքերովդ փորձեցիր ուրախացնել շրջապատդ: Իսկ միւս զաւակդ` Ժաքը, վերջին հանգրուանին, ընկալած առողջական անյոյս վիճակդ, միակ մաղթանքը եղաւ, որ չարչարանքդ երկար չտեւէ:
Անցեալ գիշեր, երբ Հելկային հետ գործէն տուն կը վերադառնայինք` օրուան աշխատանքներէն յոգնած, լռած, երաժշտութիւն ունկնդրելով, յանկարծ Հելկան ըսաւ. «Պապային կարօտցայ»…
Այո՛, պա՛պ, կարօտցանք քեզի…եւ այդ կարօտը մի՛շտ վառ պիտի պահէ քու ներկայութիւնդ մեր մէջ:
Լաւ ենք, պա՛պ, անհոգ եղի՛ր, հանգիստ քնացիր…