Գրեց` ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ
Ս. Յարութեան տաճարին մուտքը
«Սիոն»-ի վերջին թիւերուն մէջ կան քանի մը խապրիկներ, որոնք կ՛ուրախացնեն զիս, նոյնիսկ իմ սիրտը կ՛ուռեցնեն հպարտութեամբ:
Պաշտօնաթերթին խմբագրականներէն մին ընթերցողին ուշադրութիւնը կը հրաւիրէ արդէն յոբելենական տարեշրջանի մը վրայ: Խմբագրականը կը նշէ, որ հայոց պատրիարքութիւնը յոյժ կարեւոր երեք յոբելեաններու դէմ յանդիման է այս տարի, 2018-ին. «Սիոն»-ի նոր շրջանի 90-ամեակը, Ժառանգաւորաց վարժարանի հիմնադրութեան 175-ամեակը եւ Սրբոց Յակոբեանց տպարանի հաստատման 185-ամեակը:
Անկորնչելի ու անմոռանալի իրագործումներու ամբողջ պատմութիւն մը կայ այս երեք պատկառելի թուականներուն ետին: Կը բաւէ այստեղ պարզապէս յուշել, որ Երուսաղէմի հայոց տպարանը, ուրկէ լոյսին բերուած են բազմահարիւր թանկարժէք մատեաններ, ԱՌԱՋԻՆ տպագրատունը եղած է բովանդակ Ս. Երկրին: Թէոդիկ իր նշանաւոր «Տիպ ու տառ»-ին մէջ կու տայ այս տպարանէն լոյսին բերուած առջինեկ գիրքին անունն ու տարեթիւն ալ` «Տետրակ աղօթամատոյց վասն ջերմեռանդ աղօթասիրաց», 1833: Ուրեմն` ճիշդ 185 տարի առաջ:
Հիմա ես կրնա՞մ իմ խանդավառութիւնը զսպել, երբ կը կարդամ որ «Սիոն»-ի իննսունամեակը պսակուած է արդէն շատ կարեւոր իրագործումով մը:
Արդարեւ, դեռ անցեալ նոյեմբերին Երուսաղէմի վանապատկան «Կիւլպէնկեան» մատենադարանին ու Հայաստանի Ազգ. գրադարանին միջեւ ստորագրուեր է համագործակցութեան պայմանագիր մը, որուն հիմամբ, հայաստանեան կողմը յանձն առեր է թուայնացնել թէ՛ Երուսաղէմի «Մայր ցուցակ ձեռագրաց»-ի 11 ստուար հատորները (1966-1991), թէ՛ ալ «Սիոն»-ի հին ու նոր շրջաններու բոլոր հաւաքածոները, բոլո՛ր թիւերը:
Կրցայ անձամբ ստուգել, որ Հայաստանի Ազգ. գրադարանին այս յանձնառութիւնը իրագործուեր է արդէն արագօրէն ու կատարելապէս: Ամէն հայ, աշխարհի որ անկիւնն ալ ապրի, համացանցի ճամբով, իր համակարգիչին պաստառին վրայ այսուհետեւ կրնայ կարդալ, սերտել, պրպտել «Սիոն»-ի հին թիւերէն որեւէ մէկը: Կը բաւէ, որ մտնէք «Գրահաւաք» կայքէջը (grahavak.blogspot.com), հայ պարբերական մամուլի այբենական ցուցակին մէջ փնտռէք «Սիոն» անունը ու կոճակ մը սեղմէք: Հրաշքը ձեր դիմացն է. «Սիոն» իր էջերը մի առ մի պիտի բանայ ձեր առջեւ ու ձեզ ընկլուզէ իր խորախորհուրդ խորութիւններուն մէջ…
Ի դէպ, նոյն կայքէջին մէջ նմանապէս թուայնացուած են հարիւրաւոր այլ հայերէն թերթեր ու պարբերականներ եւս:
«Սիոն» խապրիկներ ունի մեզի` նաեւ շինարարական-վերանորոգչական մարզէն:
Գիտենք, որ Ս. Քաղաքին կառոյցները հին են, ունին դարերու պատմութիւն: Կ՛ըսուի, որ հայ Երուսաղէմի վանքերուն ու մատուռներուն մեծ մասը շինուած կամ բարեզարդուած է մեր պատմութեան մէջ յայտնի ինչ-ինչ իշխաններու կամ արքաներու, ինչպէս նաեւ առատաձեռն հարուստներու բարեպաշտական նուէրներով: Այդ հնամենի շէնքերուն վերանորոգութիւնը ստիպողական կը դառնայ յաճախ ու անհրաժեշտ: Ահա՛ լուծ մը եւս հայոց պատրիարքութեան նկուն ուսերուն: Եւ այստեղ կը ծագի անշուշտ նիւթական մեծղի ծախքերը հոգալու մտմտուքը…
Բայց նախախնամութիւնը կ՛օգնէ կարծէք:
Ս. Յարութեան տաճարին մէջ՝ Քրիստոսի Ս. գերեզմանը
Այսպէս, շուրջ տարի մը տեւող վերանորոգչական աշխատանքներու աւարտին, 22 մարտ 2017-ին կատարուած է պաշտօնական բացումը համաքրիստոնէական Ս. Յարութիւն տաճարին մէջ գտնուող Քրիստոսի Ս. Գերեզմանին: Ասիկա միջազգային նշանակութիւն ունեցող վայր է, եւ որուն երեք սեփականատէրերէն մէկը Հայ եկեղեցին է: «Սիոն» կը հաղորդէ, որ վերանորոգութեան համար ծախսուած է երեք միլիոն չորս հարիւր հազար եւրօ: Այս մեծ գումարը հաւասարապէս հոգացեր են երեք իրաւատէր յարանուանութիւնները…
Նոյն տարուան աշնան ներքնապէս վերանորոգուեր է նաեւ հին Երուսաղէմի պարիսպներէն դուրս գտնուող հայոց Ս. Փրկիչ վանքը: Կատարուեր է հանդիսաւոր դռնբացէք եւ վերաօծում: «Սիոն» քանի մը տողով սա՛ հետաքրքրական տեղեկութիւնը կու տայ այս վանքին մասին.
«Սուրբ Փրկչի մեր վանքին մէջ կը գտնուի Քրիստոսի երկրորդ բանտը: Մատուռը շատ հին է, բայց սիրուն տեսք մը ունի: Աւագ խորանին վրայ դրուած է Յիսուսի գերեզմանին կափարիչ վէմը, զոր հրեշտակը շրջեց ու վրան նստաւ: Բոլոր քրիստոնեայ ազգերը այս վէմին վաւերականութիւնը կ՛ընդունին եւ երկիւղով ու հաւատով կը մօտենան անոր` ուխտ ու երկրպագութիւն ընելու»:
Այս տեղեկութիւնը սրեց իմ հետաքրքրութիւնը: Դիմեցի Օրմանեան սրբազանի «Հայկական Երուսաղէմ» գրքոյկին (1931) ու հոն մօտ քսան էջ բացատրութիւն գտայ այս նուիրական սրբավայրին մասին: Օրմանեան ինք ալ կը հաստատէ, Քրիստոս խաչելութեան նախորդ գիշերը պահ մը բանտարկուեցաւ այս վայրին մէջ, որ Կայիափա քահանայապետին ապարանքն էր, եւ ուր ինք նախատինքներու նշաւակ դարձաւ: Անկէ առաջ ան բանտարկուած էր այլ վայրի մը մէջ ալ, որ հիմա նմանապէս հայոց սեփականութիւնն է` Ս. Հրեշտակապետ վանքը (կը կոչուի առաջին բանտ): Օրմանեան կ՛աւելցնէ նաեւ, որ Ս. Փրկիչ վանքին կից է Երուսաղէմի հայոց ազգային գերեզմանատունը, ուր թաղուած են նախկին գրեթէ բոլոր պատրիարքները:
Այսպիսի լուրերու ընթերցումը կ՛ոգեւորէ զիս: Տակաւ այն համոզումը կը գոյացնեմ, որ հայ Երուսաղէմը անշքացած չէ: Անոր «զինուորագրեալ» միաբանները արթուն կը հսկեն մեր հարստութիւններուն ու կտակուած աւանդներուն վրայ:
– Ուրիշ խապրիկներ ալ չկա՞ն,- հարց պիտի տան ոմանք:
Կա՜ն: Գոնէ պիտի յիշեմ, որ աշխարհի մօտ ու հեռու երկիրներէն եւ Հայաստանէն ուխտաւորներու խումբեր անընդհատ կը շարունակեն Երուսաղէմ այցելել ու իրենց լումաներով վառ պահել կանթեղները Սրբոց Յակոբեանց վանքին: Ժառանգաւորաց վարժարանն ու ընծայարանը, ինչպէս նաեւ Սրբոց Թարգմանչաց երկրորդական դպրոցը (180 աշակերտով) կը շարունակեն բաց պահել իրենց դռները, մարդուժ հասցնել:
Չէ կասած նաեւ հրատարակչական մարզը: Եւ այստեղ անակնկալը մեծ է. 2017-ին Սրբոց Յակոբեանց տպարանէն 1000-ական տպաքանակով լոյս ընծայուած են Եղիվարդի (Եղիշէ պատրիարք Տէրտէրեան) մամուլի մէջ ցրուած արձակ գրութիւններէն երեք հատորներ` «Ազգային եւ եկեղեցական անդրադարձումներ», «Համապատկեր հոգեւոր եւ ազգային դէմքերու» ու «Մատենախօսականք»: Երեքը միասնաբար` աւելի քան հազար էջանի մէկտեղում մը:
Յետմահու հրատարակուած այս գիրքերով Եղիվարդ կարծես դուրս կու գայ իր շիրմափոսէն ու կը շարունակէ իր հզօր շունչը տարածել Սիոն լերան կողերն ի վար…
(Հալէպ)