ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ
Քոլերա հիւանդութիւնը հայերէնով կոչուած է հնդկախտ: Ան բարակ աղիքներու մանրէական բորբոքում մըն է: Քոլերան կոչուած է «ՀՆԴԿԱԽՏ», որովհետեւ մնայուն հիւանդութիւն մը եղած է Հնդկաստանի մէջ:
Հնդկախտի յարուցիչը քոլերա (cholera) մանրէն է, որ կը տարածուի եւ կը փոխանցուի ոչ առողջապահական պայմաններով: Հիւանդութիւնը կը զարգանայ միլիոնաւոր մանրէներու գոյութեամբ: Քոլերան առաւելապէս կը պատահի մանուկներու, վատառողջ պայմաններու մէջ ապրողներու, ձեռքբերովի ախտամերժողութեան անբաւարարութեան համախտանիշէ (AIDS) տառապողներու, մարմնական տկար դիմադրողականութիւն ունեցողներու եւ արեան «Օ» խմբաւորում ունեցողներու: Զարգացող երկիրներու մէջ այս հիւանդութեան փոխանցումը եւ տարածումը տեղի կ՛ունենայ ապականած եւ վարակուած ջուրի միջոցով, այսինքն` վարակուած ջուրի սպառումով եւ վարակուած ջուրով լուացուած սննդանիւթերու սպառումով: Իսկ զարգացած երկիրներու մէջ տարածումը տեղի կ՛ունենայ ծովային կենդանիներու միջոցով:
Հնդկախտի ախտանշաններն են` փորհարութիւն, անզուսպ փսխում, անցաւ եւ մեծածաւալ փորհարութիւն-լուծ եւ ջերմ: Հեղուկային փորհարութիւնը յաճախ կը կոչուի «բրնձաջուր» (rice water): Յառաջացած հնդկախտէ տառապող ենթական, որ չէ դարմանուած, օրական կրնայ ունենալ 10-20 լիթր հեղուկային կղկղանք, որուն պատճառով կը յառաջանայ մարմնի սուր ջրանուազում (dehydration), մորթի տժգունութիւն, արեան ճնշումի նուազում, աչքերու խոր ինկած վիճակ եւ մահաքունանման վիճակ:
Հնդկախտը կը յառաջանայ ախտաբանական հետեւեալ ընթացքով.
Վարակուած ջուրի եւ սննդանիւթերու սպառումով քոլերա մանրէներուն մեծամասնութիւնը ստամոքս հասնելէ ետք կ՛ոչնչանայ: Իսկ ապրող մանրէները կը հասնին բարակ աղիքներ, ուր անոնք կ՛արտադրեն գլանաձեւ (cylindrical) յատուկ բնասպիտ (protein) մը, որ ֆլաճելլին (flagellin) կը կոչուի: Մանրէները ֆլաճելլինի միջոցով կը շարժին աղիքներու խլնաթաղանթային հեղուկին մէջ եւ կը տեղափոխուին տեղէ տեղ: Մանրէները կ՛արտադրեն նաեւ թունաւոր բնասպիտ մը, որ կը յառաջացնէ մանրէներով հարուստ կղկղանք եւ ջրանման փորհարութիւն:
Ուրեմն հնդկախտէ վարակուած անհատ մը կը դառնայ քոլերա մանրէներու շտեմարան մը: Վատառողջ պայմաններու մէջ անհատին կղկղանքը հանդիպելով հանրային ընպելի ջուրի եւ սննդանիւթերու` կը վարակէ զանոնք քոլերա մանրէներով, որոնք շուտով կը բազմապատկուին եւ կ՛աճին:
Ժանտախտի ախտանշանները կը յայտնուին քոլերա մանրէներու թխսումէն (incubation) ետք, որ կը տեւէ 4-5 օրեր:
Հնդկախտի ախտաճանաչումը կը կատարուի քննելով հիւանդին կղկղանքը, այսինքն` ապացուցելով քոլերա մանրէներու գոյութիւնը կղկղանքին մէջ:
Հնդկախտէ տառապող հիւանդը ընդհանրապէս կը դարմանուի տան մէջ հակամանրէական դեղերու գործածութեամբ եւ առատ ջուր խմելով: Յառաջացած պարագաներուն դարմանումը կը կատարուի հիւանդանոցի մէջ, ուր հիւանդին կը ներարկուի ներերակային հակամանրէական դեղեր եւ առատ հեղուկներ:
Գոյութիւն ունի հնդկախտի դէմ պատուաստ մը, որ կը կիրարկուի բերանի միջոցով: Անիկա ազդու է 60-75 տոկոսով:
Համաշխարհային առողջապահական կազմակերպութիւնները այս պատուաստի գործածութիւնը կը յանձնարարեն հետեւեալ պարագաներուն` մանուկներու, տեղաճարակային երկիրներու մէջ ապրողներու եւ մարդկային ախտամերժողութեան անբաւարարութեան ժահր (HIV) ունեցող հիւանդներու:
Հիւանդներուն 50 տոկոսը կը մահանայ, երբ դարմանում տեղի չ՛ունենար, իսկ դարմանումով` մէկ տոկոսը:
Ըստ միջազգային առողջապահական կազմակերպութիւններու տուեալներուն, ամբողջ աշխարհի տարածքին տարեկան մօտաւորապէս 5 միլիոն անձեր կը վարակուին հնդկախտով:
Առողջապահական խիստ միջոցառումներու կիրարկումով կարելի է կանխարգիլել հնդկախտը: Անիկա շուտով կրնայ համաճարակի վերածուիլ, եթէ կանխարգիլելի միջոցառումները ձախողին:
Հնդկախտի կանխարգիլումը կ՛իրականանայ հետեւեալ միջոցառումներով.
- Հսկել ըմպելի ջուրի եւ սննդանիւթերու մաքրութեան,
- Դաստիարակել ժողովուրդը առողջապահական գիտելիքներով, օրինակ` յաճախ լուալ ձեռքերը օճառով եւ ջուրով,
- Հսկել կոյուղիներու մաքրութեան,
- Հականեխել հիւանդին գործածած սպասները եւ անկողինը,
- Լուալ անոր հագուստը օճառով եւ տաք ջուրով,
- Հիւանդին շուրջը գտնուող անհատները լուալու են իրենց ձեռքերը հականեխիչ հեղուկներով եւ օճառով: