Վարդանանք

Մ. ԻՇԽԱՆ

Տասնհինգ դարեր անցած են Վարդանանց պատերազմին վրայէն: Եւ այս երկար ժամանակաշրջանի ընթացքին` ի՜նչ դարեր… Մեր պատմութիւնը ճանչցած է ահաւոր փոթորիկներ եւ փառքի լուսաւոր թուականներ, անկումներ եւ վերելքներ, ջարդեր եւ հերոսամարտեր, ստրկութեան շրջաններ եւ հրաշալի վերածնունդներ: Բայց բոլոր վերիվայրումներու ընդմէջէն, բոլոր մեծատաղանդ դէպքերու շարքէն Վարդանանց տօնը զատուած է իբրեւ գերազանց շքեղութիւն մը եւ ինքզինք պարտադրած` մեր հիացումին:

Վարդանը եւ իր զինակից հերոսները ունեցած են իրենց արժանի դիւցազներգակը` յանձին Եղիշէի, որ անմահ ոսկեմատեանի մը մէջ կրցած է յաւերժացնել անոնց փառքը:

Հետագայ դարերը չեն կրցած գունաթափել մեր ժողովուրդի այդ օրերու ապրումը , որ սերունդէ սերունդ փոխանցուելով` հասած է մեզի եւ դարձած` նոր իտէալ, նոր գաղափար եւ նոր շունչ:

Հայկ դիւցազնէն մինչեւ Վարդան եւ Վարդանէն մինչեւ Անդրանիկ, առհաւական նոյն ժառանգութիւնն է, որ ոգեկան սնունդը կը կազմէ մեր ազգային շարժումներուն:

Հայոց պատմութեան արշալոյսը կը բացուի ազատութեան սիրոյն լարուած լայնալիճ աղեղի մը հոյակապ առասպելով: Հայկին դիցակերպ հասակը կ՛արձանանայ մեր լեռներուն վրայ, եւ անոր բազուկը կը զգետնէ բռնակալ Բէլը: Երեք հարիւր կտրիճներ դէմ կը դնեն բիւրերու գրոհին եւ սառնաշունչ երկրի մը ձիւներուն մէջ կը հիմնեն մեր ազատ հայրենիքը:

Վարդան իր նախահօր հարազատ շառաւիղն է: Դարեր ետք, Հայաստանի հողին վրայ, ան ալ սրբազան խենդութեամբ մը կը խոյանայ թշնամի բազմապատիկ ուժերու դէմ, որպէսզի հայ ժողովուրդը շարունակէ ազատ շնչել եւ ազատօրէն պաշտել իր հայրերուն Աստուածը:

Կ՛անցնին մռայլ դարեր, վայրագ ցեղեր կ՛արշաւեն եւ իրենց ձիերու սմբակներուն տակ կը տրորեն մեր նուիրական հողերն ու մեր ազգի զաւակները: Բայց ազատութեան ոգին չի մեռնիր բնաւ: Գիւղացի եւ բանուոր հայ բազմութիւններու սրտին խորը ան կը ննջէ պահ մը` յանկարծ կրկին բորբոքելու եւ ճաճանչելու համար:

Կը հնչէ մեր ազգային զարթօնքի ժամը, կը հնչեն նորագոյն հայ յեղափոխութեան հրեղէն շեփորները: Առասպելական հսկաներու պէս մեր սարերէն ու ձորերէն յարութիւն կ՛առնեն նոր հերոսներ: Հայկի եւ Վարդանի ազատութեան դրօշը կը ծածանի անձնուրաց հայ ֆետայիներու անցքին առջեւ: Կու գան` Անդրանիկներ, Սերոբներ, Գէորգ Չաւուշներ, Հրայրներ եւ Մուրատներ, որոնցմէ իւրաքանչիւրը հայոց երկնքին տակ կը վերապրեցնէ Վարդանի եւ իր քաջերու երազն ու կամքը:

Եւ այսպէս, պատմութեան յորձանքը կը թաւալի մերթ պղտոր, մերթ պայծառ ալիքներով, բայց հայութիւնը կերտող, ապրեցնող եւ ներշնչող ոգին անկորուստ կը մնայ միշտ:

Տասնհինգ դար հեռաւորութենէ մը եթէ այսօր Վարդանի դէմքը մեզ կ՛առինքնէ եւ անոր գործը կը խօսի մեր սրտին` իբրեւ նոր մահացած հերոսի մը թարմ յիշատակը, պատճառը այն է, որ ՎԱՐԴԱՆԱՆՔ պատմութեան փոշիներուն մէջ թաղուած հնաբոյր հերոսներու շքախումբ մը չեն, այլ կենդանի ապրումներու մարմնացումներ են:

Այն երազը, որուն համար ինկան Աւարայրի դաշտին վրայ, այսօր ալ կը շարունակէ մնալ մեր ժողովուրդի երազը` ազատ ապրելու եւ ազատ մեռնելու վեհագոյն երազը:

Վարդան իր հաւատաւոր հետեւորդներով զոհուեցաւ գաղափարի մը համար, որ նշանաբանն է ազատատենչ մեր բազմութիւններուն եւ անոր ղեկավարութիւնը ստանձնող յեղափոխական կազմակերպութեան` ՀՅ դաշնակցութեան: Տղմուտ գետի ափերուն թափուած սուրբ արիւնը, խառնուելով մեր ֆետայիներու երակներէն քամուած արիւնին, իմաստ ու նպատակ կու տայ հայ ժողովուրդի կեանքին:

Որքա՜ն քաղցր ու գօտեպնդող է, ամէն տարի, Վարդանանցի օրը, ազգովին համախմբուիլ մեր մեծ նախահօր յիշատակին շուրջ եւ զգալ, թէ դարեր առաջ մեր ժողովուրդի ճակատագիրը ազատութեան ի խնդիր թափուած արիւնով գրող Վարդաններ ունեցած ենք, որոնք չեն վարանած իրենց կեանքը զոհելու սերունդներու փրկութեան գործին: Մեր կրօնը, լեզուն, գիրը եւ մշակոյթը մեծագոյն անձնազոհութեամբ եւ անխորտակելի վճռականութեամբ պահպանող մարտիկներ:

Վարդաններու ժառանգորդները իրաւունք չունին այլ կերպ մտածելու եւ այլ կերպ շարժելու: Ո՛վ որ ստրկութիւնը կը նախընտրէ, յանո՛ւն փտած  իմաստութիւններու եւ մթին հաշիւներու, իրաւունք չունի Վարդանի եւ նմաններուն յիշատակը շահագործելու: Կեղծիք ու սրբապղծութիւն է խաչակնքել մեր եկեղեցիին կողմէ իսկ սրբագործուած նահատակներու յիշատակին առջեւ եւ, միւս կողմէ, ոտնահարել անոնց գաղափարն ու երազը:

Վարդանանք իրենց գերեզմանին խորէն, մեր հայրենիքի հողին մէջէն մէկ պատգամ միայն ունին ապրող սերունդներուն. Դառնալ դրօշակիրը ազատութեան, գերադասել զայն ամէն բանի, հաւատալ հայ ժողովուրդի ուժին ու յաղթանակին եւ այդ հաւատքով դիմագրաւել ապագան:

Վարդանանց օրը տօնել` կը նշանակէ հաղորդուիլ անոնց ոգիին եւ այդ ոգիով անվհատ պայքար մղել ամէն կարգի բռնատիրութեանց դէմ, որոնք կը փորձեն ժողովուրդի մը ազգային իրաւունքները խլել եւ խղճի, մտքի ու հոգիի ազատութիւնը խեղդել:

1966