Յ. ՊԱԼԵԱՆ
Ետքը` այսօր եւ վաղը:
Ներկան հասկնալու համար` դար մը ետ երթալ, ո՛չ միայն հպարտութեան համար, այլ ապագան պատկերացնելու, ընելիքի եւ չընելիքի մասին մտածելու:
Ազգի լինելութիւնը, ժողովուրդ եւ հայրենիք, բարդ եւ ամբողջական խնդիր է, որուն մէկ կամ միւս կէտը շեշտելով, շարունակութիւն չ՛ապահովուիր:
Հայրենիքի տարածք, հոն բնակող մարդիկ, կենսական տնտեսութիւն, պէտք է պաշտպանել: Այդ պաշտպանութիւնը հեռու աշխարհներու մէջ ճօճուած նիզակով չ՛ըլլար: Այդ կ՛ըլլայ հայրենատէր ժողովուրդով, որ կը մնայ հողին վրայ, կը վերադառնայ հողին վրայ մնալու համար, ինչպէս սովորութիւն է ըսել` որպէս տէր եւ ծառայ:
Անկախութիւնը սոսկ յայտարարութիւն չէ, թուղթի վրայ, ձայնասփիւռէն կամ հեռատեսիլէն, հայրենաբաղձի յիշատակներ շոյելու համար: Ան ամէն օր կը կենսագործուի, կը պաշտպանուի, ապա թէ ոչ փուլ կու գայ: Մեր ժողովուրդին պարագային, անկախութիւն, հայրենիքի եւ ինքնութեան պաշտպանութիւն ամէնօրեայ պայքար են:
Այդ կենսագործելու իրաւունքը եւ պարտականութիւնը ազգի անդամի անձնագիրն է: Հայու` եւ ոչ միայն հայասէրի:
Մեր ժողովուրդի պատմութեան բոլոր զարտուղութիւնները գումարուած են ծնունդ տալով ազգի մը համար ստեղծուած եւ շարունակուող անբնական կացութեան, երբ իրենք զիրենք նոյն ազգի մաս համարողներու մեծամասնութիւնը իր հայրենիքէն դուրս կ՛ապրի: Այդ մեծամասնութեան համար հայրենիքը յիշատակներու կրողն է, նկարներու ալպոմի պէս բան մը, բայց ոչ կեանքի զարգացման շրջանակ:
Սփիւռք(ներ)ը հայրենիքի նկատմամբ ինքնիրեն շնորհած է սիրելու եւ յուզուելու գրեթէ թատերական դեր: Ամէն անգամ որ հայրենիքի պաշտպանութեան գիծին վրայ գարուն կեանքով երիտասարդ մը կը զոհուի, կը հիանանք, կը ցաւինք, կ՛աղմկենք: Եթէ իսկապէս հայրենատէր ըլլայինք, պիտի չբաւարարուէինք օժանդակութեամբ, բարձրախօսներու աղմուկով, այլ պիտի պահանջէինք, որ սփիւռք(ներ)ը, ապարանցիին, ղափանցցին, շուշեցիին պէս, գտնուէր սահմանին վրայ, ապրելու եւ զոհուելու իրաւունքով: Այդ յանձնառութեամբ զոհուած հատուկենտ օրինակելի դէմքերը, յետ մահու, կը վերածենք կուռքի, բայց այդ օրինակելիութիւնը կը մնայ չնչին, բայց այդ օրինակելիութիւնը կ՛ունենայ չնչին համրանքով հետեւորդներ:
Անկախութեան իրաւունքը եւ տեւականացումը կը պահանջեն նաեւ սահմաններու եւ ժողովուրդի պաշտպանութիւն: Արդէն երեսուն տարի անցաւ վերանկախացումէն ի վեր, բայց հայրենատիրութեան համար անհրաժեշտ ազգային գիտակցութիւնը ոչ մէկ ձեւով գործնական նախաձեռնութեան չառաջնորդեց, որպէսզի ազգի աւելի քան կէսը տէր ըլլալու համար ինք ալ կանգնի սահմանին վրայ: Ամառնային երիտասարդ զբօսաշրջիկներուն, որոնք լաւ ժամանակ անցուցած ըլլալու գոհունութեամբ կը վերադառնան, ինչո՞ւ չըսուեցաւ, որ իրենք ալ իրաւունք եւ պարտականութիւն ունին սահմանին վրայ գտնուելու: Հարցը այս ձեւով երբեք օրակարգ չեղաւ: Դուք հոն, մենք հոսի յոգնութիւն եւ զոհողութիւն չպահանջող վերաբերում:
Հայրենասիրութիւնը եւ հայրենատիրութիւնը նուիրումով եւ զոհողութեամբ կ՛իմաստաւորուին: Կը թելադրեն կեցուածք: Արժէքային համակարգ են, որուն մէջ կը ձուլուին տարբերութիւնները, հայրենաբնակի եւ ոչ հայրենաբնակի, իշխանաւորի եւ շարքայինի:
Օր մը բարեկամ մը կը բացատրէր, թէ ինչո՞ւ մարդ կը սիրէ իր զաւակը: Արդարեւ, կենդանական աշխարհին մէջ առիւծ, վագր, կատու, թէ արծիւ, ձագի հանդէպ սէրը բնազդական է եւ ժամանակաւոր: Ձագերը, երբ ինքնաբաւ ըլլան կ՛երթան, ծնողները այլեւս պատասխանատուութիւն չեն ունենար: Մարդն է միայն, որ իր ամբողջ կեանքին ընթացքին կը պահէ այդ սէրը, կը շրջանցէ բնազդը: Մարդու սէրը զաւակին հանդէպ ոչինչ ունի բնազդական, այլ զաւակին համար եղած զոհողութիւնները, զգացուած ցաւերը եւ տագնապները, որպէս յիշողութիւն, գումարուելով կ՛ըլլան զաւակի սէր, որ բնազդ չէ, այլ է, որուն չենք հանդիպիր մոլորակի մարդէն տարբեր բնակիչներուն մօտ:
Հայրենասիրութիւն եւ հայրենատիրութիւն բնազդ չեն, կը մշակուին մեր տուածով: Այդ տալիքէն կը խուսափին արտագաղթողները եւ սփիւռքի զբօսաշրջիկները: Ամէն բանի համար քարոզչութիւն ընողները, լոպպիյինկ ընողները, ինչո՞ւ ներազգային լոպպիյնկ չեն ըներ իրաւ հայրենասիրութեան եւ հայրենատիրութեան համար: Փոխանակ պահանջելու, որ հայրենադարձ երիտասարդները զերծ կացուցուին բանակին ծառայելու պարտաւորութենէ, միթէ ազգը ներքնապէս եւ բարոյապէս նոր ուժականութիւն եւ որակ չի՞ նուաճեր, եթէ ազգի բոլոր զաւակները, անոնք գտնուին Պուէնոս Այրէս, Պեվըրլի Հիլզ, Թորոնթօ, Փարիզ, Լիբանան թէ այլուր, պատրաստակամութիւն ցուցաբերեն Հայաստանի սահմաններուն վրայ հայ զինուորներուն հետ կողք-կողքի ըլլալու:
Ղեկավարութիւնները ինչո՞ւ չփորձեցին, չեն փորձեր ազգի ներքնապէս միացման այս նախաձեռնութիւնը ունենալ, սրսկելով այն ըմբռնումը, որ հայրենիքի սէրը տօնական օրերու համար չէ, այլ կ՛ըլլայ մեր տուածով: Այս մասնակցութիւնը հայրենիքի պաշտպանութեան գործին, սփիւռք(ներ)ի ամէն օր քիչ մը աւելի գունատուող նկարագրին կու տայ ազգային իրաւ, ոչ-աղմկարարական նոր որակ, մասնակցութեամբ կը զօրանայ տէր ըլլալու գիտակցութիւնը, որ երաշխիք է տոկալու եւ տեւելու կամքի:
Անդրանիկ Հանրապետութեան հարիւրամեակին առիթով, երգ ու պարէ, կերուխումէ, լուսանկարներէ եւ շքանշաններէ առաջ եւ վերջ, կարելի կ՛ըլլա՞յ նման որոշումով եւ յանձնառութեամբ թափ տալ վերականգնումի առաջադրանքին, միացնելով երիտասարդութիւնը, միաժամանակ ստեղծելով Պիզէի Առլզիէնին նմանող սպասուած եւ չհասնող ազգի ցանկալի մէկութիւնը, որ գայ, երազ չըլլայ:
Որպէսզի ցանկալի մէկութիւնը կեանք դառնայ, երբեմն պէտք է լսել ազգի հոգին եւ հանճարը արտայայտած մեծերը: Ամէն հայու պարտականութիւնը պէտք է ըլլայ հայրենիքի պաշտպանութիւնը: Որպէսզի, ինչպէս կ՛ըսէ Յովհաննէս Թումանեան. «Ամէն մի հայ պէտք է զգայ, որ ինքն Ազատ Հայաստանի քաղաքացի է եւ գալիս է գործակցելու իր կառավարութեանը:… Հայաստանի ազատ հողի վրայ նա շինելու է իր ազատ եւ առատ տունը, հայկական բարձրաւանդակի վրայ զարգացնելու է իր ազգային հանճարը եւ իր խօսքն ասելու է աշխարհքին:…Նա կարող է, եւ իր կարողութիւնով նա իրաւունք ունի»: (1920, Հայաստանի օգնութեան կոմիտէի առիթով):
Պէտք է, որ յիշեն Յովհաննէս Թումանեանի պատգամը, վերադարձողը եւ ընդունողը, այսօր եւ վաղը:
7 յունուար 2018, Նուազի-լը-Կրան