Ինչպէ՞ս չյիշել այս իւրայատուկ հարսանիքը: Կարելի՛ բան չէ…
Հայորդիին համար դեռ երէկ էր կարծես այս հարսանիքը, հարսանիքներուն հարսանիքը` «Լեռներում հարսանիք»-ը:
Հարսանիք մը, որուն 25-ամեակը կը տօնենք մայիս 8-ին:
Այսպէս, Արցախի հինաւուրց բերդաքաղաքին, վարչական, հոգեւոր, մշակութային եւ կրթական կեդրոն` Շուշիի ազատագրման եւ յաղթանակի օրը կը նշուի «Հարսանիք լեռներում» անուանումով:
Այլ ձեւով կարելի չէ նկարագրել այս ազատագրումը, միջնադարեան քաղաքի մը… ամրոցի մը, որ 19-րդ դարաշրջանին կովկասեան բարձրաւանդակի կարեւորագոյն արհեստագործական, առեւտրական, մշակութային, կրթական կեդրոնն էր:
Դարեր շարունակ օտար ու այլազգ ուժեր գրաւեցին այս հայկական հինաւուրց ոստանը, ուր գործած են տպարան, թատրոն, ուսումնարան, եւ լոյս տեսած են զանազան պարբերականներ ու հրատարակութիւններ:
Շատ բաներ փորձուեցան հայաթափման ենթարկելու եւ նոյնիսկ ջնջելու այս բերդաքաղաքը, ո՛չ թէ միայն հայոց պատմութենէն, այլ նաեւ` աշխարհագրութենէն, սակայն հայ մշակոյթի ու դպրութեան, հայ քաղաքական մտքի ու ռազմական տաղանդի զարգացման այս աննման բնօրրանը մնաց կանգուն եւ պահպանեց հայկական իր ազգային դիմագիծը:
Շուշին հին քաղաք է, եւ պատմութիւնն ալ էջ առ էջ կը փաստէ, որ ան գոյութիւն ունէր, երբ աշխարհի վրայ Ազրպէյճանն ու ազերին գոյութիւն չունէին:
Քանի մը շաբաթ ետք, եւ գրեթէ տարի մը ետք պիտի նշուի Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան հարիւրամեակը` 1918-1921 թուականներուն, ուր Շուշին առաջաւոր դիրքը եղաւ Հայկական Դիմադրութեան` շարունակ դիմադրելով եւ արգելք հանդիսանալով արեւելքէն եւ հիւսիս¬արեւելքէն Հայաստանի ու հայութեան գոյատեւման սպառնացող թուրք-թաթար ազերիական վտանգին եւ ներխուժման փորձերուն դէմ:
Այսպէս, այդ օրերուն Արցախի հայութեան ազգային-ազատագրական պայքարը ղեկավարելով` Շուշի հերոսաբար դիմադրեց համաթրքական գրաւման վտանգին եւ տեղի տուաւ տարիներ ետք միայն, Հայաստանի խորհրդայնացումէն ետք, երբ ստալինեան պղտոր ու սադրիչ կամայականութեամբ պարտադրաբար կցուեցաւ Խորհրդային Ազրպէյճանին` իբրեւ ԼՂԻՄ` Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ:
Շուշիի ազատագրումը պարզ հողաշերտի մը, կամ քաղաքի մը առումը չէր, այլ ընդհակառակը, այդ օր` 8 մայիս 1992-ին վերջնականապէս ամրապնդուեցաւ Ազրպէյճանին սեփական ուժերով գետին փռելու եւ գերազանցելու հաւատն ու կամքը, հայորդիին միասնական յանդգնութիւնն ու հերոսութիւնը:
Այդ օր Սիւնիքէն Արցախ լեռները հարսանիքի մէջ էին եւ ձեռք-ձեռքի բռնած ու գագաթ-գագաթի եւ ձոր-ձորի շաղկապուած ու ամրապնդուած` կը կատարէին հայրենի շուրջպարը:
Այսպէս, անգութ թշնամին հեռացնելով Շուշիէն, Հայաստանի հետ ճամբան հարթուած էր:
Շիկաքար բերդաքաղաքի անունով հռչակուած Շուշին, ոչ միայն վերջին տասնամեակներուն, այլեւ հայ ժողովուրդի հազարամեակներու պատմութեան դաժան պայմաններուն, այլ յատկապէս 17-րդ դարաշրջանէն սկսեալ, ազդանշանը տրուած հայոց ազգային¬ազատագրական պայքարի բոլոր վերիվայրումներու ընթացքին եղած է խորհրդանիշը` ազատ ու անկախ ապրելու ազգային կամքին եւ հայկական ինքնութեան ու ինքնուրոյնութեան:
Այդ տիպարին հարսանիքն է այսօր` «հարսանիքներուն հարսանիք»-ը:
8 մայիս 2017