Վ. ԱՒԱԳԵԱՆ
Լիբանանահայ մամուլի վաղուան պատմագիրը երախտագիտութեամբ պիտի յիշէ Տիրան Մ. Աղազարեանը, որ աւելի քան 35 տարի հայ մամուլը հարստացուց իր խաչբառներով, պահուած բառերով եւ ժամանցի այլազան խաղերով:
Պարոն Տիրանը, ինչպէս որ կը սիրէր կոչուիլ ան, եզակի երեւոյթ էր մեր կեանքին մէջ: Դժուար թէ գտնուի մէկը, որ այսօր հայ մամուլին հանդէպ այնքան երկիւղածութիւն եւ գուրգուրանք ունենայ, որքան որ ան ունեցաւ: Պարոն Տիրան արթուն պահակն էր հայ լեզուի մեր գանձարանին եւ անխնայ խարազանիչը բոլոր անոնց, որոնք անհրաժեշտ յարգանքն ու կարեւորութիւնը չէին տածեր անոր նկատմամբ: Խաչբառներու անկրկնելի վարպետն էր ան: Տասը վայրկեանէն կրնար կազմել խաչբառ մը, որուն լուծումը յաճախ քանի մը ժամ կրնար պահանջել միջին ընթերցողէ մը:
Քիչեր գիտեն, որ խաչբառներու պատրաստութիւնը ազատ ժամերու պարզ նախասիրութիւն մը եղած է ապահովագրական ընկերութիւններու աշխարհէն եկող այս մարդուն համար: «Ազդակ»-ի նախկին տնօրէն եւ գլխաւոր խմբագիր Սարգիս Մահսէրէճեանի քաջալերանքով ու մղումով ան մուտք գործած է մամլոյ ասպարէզ եւ ինքնաշխատութեամբ տեւաբար կատարելագործած է ինքզինք այնպէս մը, որ խաչբառ լուծելը հաճելի մոլութեան վերածած է իր ընթերցողներուն համար: Շատեր տարիներով թերթ գնած են… խաչբառի սիրոյն: Քանի մը սերունդ հայերէն սորված է իր խաչբառներով, իսկ շատեր բառարանի գործածութեան ընտելացած են դարձեա՛լ իր խաչբառներուն շնորհիւ: Ո՞վ պիտի իմանար կաշնբուռն, սինլքոր եւ հազուագիւտ այլ բառերու իմաստները, եթէ երբեք չըլլային միտք ու յիշողութիւն չարչրկող իր խաչբառները:
Ոսկեղնիկին հանդէպ ունեցած անհուն սէրը պարոն Տիրանը մղած է աշխատակցելու լիբանանահայ մամուլի գրեթէ բոլոր ներկայացուցիչներուն, առանց կուսակցական, դաւանական կամ որեւէ այլ խտրութեան: Իրեն համար կարեւորը հայ լեզուի պահպանումն ու տարածումն էր, ժողովուրդի բոլոր խաւերուն հասանելի դառնալու անհրաժեշտութիւնը: Այդ պատճառով ալ ան խտրութիւն չէր դներ միջոցներուն միջեւ. խաչբառ կը պատրաստէր բոլորին` քաղաքական օրաթերթին թէ մարզական ամսաթերթին, Ծերանոցի պարբերաթերթին թէ աշակերտական-միութենական տարբեր մրցանքներուն:
Հայ մամուլի պատմութեան մէջ դժուար թէ գտնուի մէկը, որ այսքան հետեւողական եւ տքնաջան կերպով ծառայած ըլլայ հայ տիպ ու տառին: Ամէնօրեայ ներկայութիւն էր ան մեր մամուլին մէջ: Տարիներ շարունակ, շաբաթը եօթը օր իր խաչբառները երեւցած են մեր մամուլին մէջ (կարգ մը թերթեր երկուշաբթի արձակուրդ առնելով` կիրակի լոյս կ՛ընծայէին իրենց թիւերն ու խաչբառները…), ինչ որ կ՛ենթադրէր ահագին ճիգ ու աշխատանք: Պարոն Տիրան այդ բոլորէն խուսափողը կամ վախցողը չէր. ընդհակառա՛կն. ան տեւաբար առաջարկներ ունէր խաչբառներուն չափը մեծցնելու եւ թերթերուն ժամանցի սիւնակները աւելցնելու:
Պարոն Տիրան ունէր համայնագիտարանային ծանօթութիւններ: Տարիներու ընթացքին եղած էր անյագ ընթերցող եւ ամբարած էր շտեմարանային տեղեկութիւններ, զորս տեղին կ՛օգտագործէր իր խաչբառներուն մէջ: Թէեւ ան հայագիտութիւն չէր ուսանած, սակայն հայագիտական եւ հայրենագիտական իր ծանօթութիւնները, առանց չափազանցութեան, կրնային մրցիլ մերօրեայ լաւագոյն հայագէտներուն հետ: Գրաբարին լաւ ծանօթ էր, իսկ արեւմտահայերէնը գաղտնիք մը չունէր իրեն համար:
Նկարագիրով հեզ ու համեստ էր պարոն Տիրան: Գործին բերումով ան կը յարաբերէր տեսակաւոր մարդոց հետ: Կը ճանչնար լաւն ու վատը, անշահախնդիրն ու շահամոլը, ազնիւն ու «առաւ-փախաւ»-ը, սակայն ինք միշտ կը մնար յարգալիր ու փափկանկատ բոլորին նկատմամբ: Ամէն ինչ կը փոխուէր սակայն, երբ հարցը վերաբերէր հայ լեզուին վերաբերող անփութութեան մը: Այդ պահուն պարոն Տիրան բոլորովին կ՛այլափոխուէր, անբացատրելի խռովք մը կ՛ապրէր ու կը բարկանար: Աններող ըլլալու չափ ան կ՛ընդվզէր, երբ մամլոյ աշխատակիցներ արեւելահայերէն դարձուածքներ եւ բառակապակցութիւններ կը խառնէին արեւմտահայերէն իրենց գրութիւններուն: Կը փոթորկէր մանաւա՛նդ, երբ վերնագիրներու մէջ կոպիտ սխալներու կը հանդիպէր: Մեր թերթերու խմբագիրները կրնան վկայել, թէ քանի՜-քանի՛ անգամներ պարոն Տիրանէն յանդիմանական շեշտով հեռաձայններ ստացած են յաճախ «մանրուք» նկատուող լեզուական վրիպումներու համար:
Պարոն Տիրանին հետ մեր ծանօթութիւնը ունի քառորդ դարու պատմութիւն: Նախ` «Ազդակ»-ի խմբագրակազմի անդամակցութեան մեր օրերուն, իսկ 1995-էն ետք` «Մարզիկ»-ի գլխաւոր խմբագիրի հանգամանքով մեր հանդիպումները կը կատարուէին ամսական եւ երբեմն ալ երկշաբաթեայ դրութեամբ: Խօսակցութեան նիւթերը ընդհանրապէս նոյներն էին` մեր լեզուին եւ մամուլին ճակատագիրը, գրասէր նոր սերունդի մը բացակայութիւնը, լեզուական թափթփածութեան եւ անլրջութեան հարցեր, անճոռնի սխալներ ու… բանագողութիւններ: Իւրաքանչիւր հանդիպումին պարոն Տիրան սովորութիւն ունէր աշխատանքի իր նօթատետրին հետ ունենալու հայ մամուլէն տրցակ մը էջեր, որոնց վրայ կարմիրով կատարուած կ՛ըլլային սրբագրութիւններ: Ան վարժութիւն դարձուցած էր ձեռքը անցած գրութիւնը կարդալու… կարմիր գրիչով: Յաճախ կը խոստովանէր, որ կարմիրով լեցուն մամլոյ էջերը սկսած են դէզեր կազմել իր մօտ: Մինչեւ իսկ կը ծրագրէր օրին մէկը հրատարակել զանոնք` համապատասխան սրբագրութիւններով եւ ծանօթագրութիւններով:
Հիմա, որ չկայ այլեւս ան, ո՞վ պիտի հետեւի մեր մամուլին մէջ վխտացող լեզուական սխալներուն: Ո՞վ պիտի տագնապի անոնցմով եւ խմբագրատունէ խմբագրատուն դիմէ` անաղարտ հայերէնի մը գործածութեան կենսական պահանջով:
Պարոն Տիրան ապրեցաւ լուռ եւ անշուք: Իր մեկնումն ալ այս աշխարհէն եղաւ նոյնքան լուռ եւ անշուք: Հարազատներու եւ բարեկամներու շատ սեղմ շրջանակ մը միայն ներկայ գտնուեցաւ իր վերջին հրաժեշտին: Մեկնեցաւ` առանց խաչբառներու վերջին տրցակը մամուլին յանձնելու: Մեկնեցաւ` առանց երազը իրականացնելու, խաչբառներու գիրք մը հրատարակելու:
Մեկնեցաւ պարոն Տիրան, պարկեշտ մարդու եւ հաւատաւոր հայու քաղցր յիշատակներ ձգած իր ետին:
Հողը թեթեւ գայ վրան:
Զինք պիտի յիշենք ու պիտի փնտռենք շա՜տ երկար: