Մտորում` Հայ Եւ Քրիստոնեայ Փոքրամասնութեանց Ցեղասպանութեանց Գերմանիոյ Կողմէ Ճանաչումէն Ետք

Յ. ՊԱԼԵԱՆ

Հարիւրմէկ տարի ետք Գերմանիոյ խորհրդարանը, մէկ դէմ եւ մէկ ձեռնպահութեամբ, վերջապէս կը ճանչնար հայոց եւ քրիստոնեայ փոքրամասնութիւններու դէմ Ա. Աշխարհամարտի իր դաշնակիցին` Թուրքիոյ կողմէ գործադրուած ցեղասպանութիւնը` դիւանագիտական լարուած կացութիւն ստեղծելով: Այդ ճանաչումը ցանկացող չէր Գերմանիոյ հզօր վարչապետը` Անկելա Մերքել, եւ ոչ ոքի համար գաղտնիք է, որ ան Թուրքիոյ նախագահ Ռեճեփ Էրտողանի հետ մենաշնորհեալ կապեր ունէր:

Ճանաչման բանաձեւը պարզ էր եւ յստակ, ինչպէս Ֆրանսայի կողմէ Ցեղասպանութեան ճանաչման պարագային, առանց քաղաքական բովանդակութեան, եւ առանց Ցեղասպանութեան հեղինակի անուան յիշատակութեան: Արձանագրենք այդ բանաձեւը. «Յուշ եւ ոգեկոչում Հայոց ցեղասպանութեան եւ այլ քրիստոնեայ փոքրամասնութիւններու` 101 տարի առաջ»: Նման բանաձեւերու եթէ Թուրքիան չհակազդէ, անոնք կը մնան թուղթի վրայ, անարձագանգ եւ կը յուզեն յաղթանակ երազող հայերը:

Բայց աւանդական կերպով Թուրքիան զայրացաւ: Արեւմտեան կարգ մը լրագրողներ չվարանեցան խօսելու «Անգարայի սուլթանի զայրոյթի» մասին: Յաճախ կը խօսուի «սուլթան»-ի մասին: Կը խօսին լրագրողներ, բայց` ոչ պետութիւններ: Կարճատեւ զայրոյթ մը: Այդ զայրոյթին արձագանգելու կրնան ծառայել Գերմանիոյ աւելի քան երեք միլիոն թուրքերը:

Բայց միջոցին գերմանացի երեսփոխաններու դէմ եղան մահուան սպառնալիքներ: Գերմանիոյ իշխանութիւնները չհետապնդեցին այդ սպառնալիքները թելադրողները եւ հեղինակները, որոնք պատմութենէն սորված են «անպատժելիութիւն»-ը: Ճանաչման թեր քուէարկողները ինչո՞ւ դատական հետապնդում չպահանջեցին: Յաճախ լորձնաշուրթն կը խօսինք հայկական «լոպի»-ի մասին, որ ճառ զարդարելու կը ծառայէ: Թող թոյլ տրուի հարցնելու, թէ ո՞ւր կը գտնուի այդ «լոպի»-ն, պաշտպանելու համար մահուան սպառնալիք ստացող Գերմանիոյ Պունտեսթակի անդամները` շարժման ենթարկելով միջազգային զանգուածային լրատուամիջոցները:

Հանրային կարծիքին յիշողութիւնը կարճ է:

Բայց Ռեճեփ Էրտողանի յիշողութիւնը, ինչ կը վերաբերի մարդկային իրաւանց եւ մարդկութեան դէմ ոճիրներու, միշտ արթուն է ամբոխային մտայնութեան կեր հայթայթելու համար: Երբեմն պէտք է յիշել, մանաւանդ յիշեցնել բոլոր անոնց, որոնք Թուրքիան կը դարպասեն չանհանգստանալու համար, թէ ի՛նչ ըսած էր ան 2008-ին, Գերմանիոյ մէջ, երբ դեռ վարչապետ էր, որ` «Ձուլումը մարդկութեան դէմ ոճիր էր»: Ի՞նչ ըսել ուզած էր Էրտողան: Ի՞նչ պէտք էր, որ հասկցած ըլլային Գերմանիոյ ղեկավարները: Գերմանիա բնակող շուրջ երեք միլիոն թուրքերը հոն կ’ապրէին Թուրքիա ապրելու պէս: Թուրքիոյ ընտրութիւններուն առիթով հոն կը կազմակերպուէին հանրաժողովներ: Այդ երեք միլիոն թուրքերը գրաւման բանա՞կ էին:

Իրաւական եւ օրէնքով առաջնորդուող կազմակերպուած Գերմանիան չէր կրնար չիմանալ այդ յայտարարութիւնը եւ անոր մօտաւոր եւ հեռաւոր նպատակները: Քաղաքական կեանքին հետեւող զարմացած անձը հարց կրնայ տալ, թէ ինչպէ՞ս առանց հակազդելու կը մնան այդ երկրի ղեկավարները:

Հակազդեցութեան բացակայութիւնը եւ անպատժելիութիւնը միշտ հրաւէր եղած են կրկնելու ոտնձգութիւնները, չարագործութիւնները: Երբեմն կը յիշեցնեն Հիթլերի խօսքը` Լեհաստան ներխուժման նախօրեակին, թէ` «Ո՞վ կը յիշէ հայոց ջարդերը»: Այդպէս ալ, Գերմանիայէն ետք, Ֆրանսա, Լիոնի մէջ, 2014-ին, նոյն Ռեճեփ Էրտողանը Ֆրանսայի թուրքերուն կ’ըսէր այն, ինչ որ ըսած էր Գերմանիոյ թուրքերուն: Եւ որովհետեւ հակազդող չկար, ոչ ոք զինք կարգի կը հրաւիրէր, որ միջամուխ կ’ըլլար այլ երկրի մը ներքին գործերուն: 2015-ին, կրկին Ֆրանսայի մէջ, Սթրազպուրկ, թրքական սփիւռքին իր խօսքը ուղղելով` Էրտողան կ’ըսէր, որ Թուրքիան իսկական քաղաքակրթութեան պաշտպանն էր, ընդդէմ Եւրոպայի, որ վարակուած էր այլատեացութեամբ, իսլամատեացութեամբ եւ ցեղապաշտութեամբ: Այս չէր կրնար լսած չըլլալ Եւրոպան: Բայց ինչո՞ւ կը լռէր, ինչո՞ւ կ’ընդունէր զրպարտութիւնը, վիրաւորանքը:

Շնորհակալ կ’ըլլանք, որ Գերմանիա, Ֆրանսա եւ ուրիշ երկիրներ, քաղաքապետութիւններ, կը ճանչնան Հայոց ցեղասպանութիւնը: Բայց ո՞ւր պատահած ցեղասպանութիւնը, որո՞ւ կողմէ, ինչո՞ւ: Նման հասցէներու ճշդումը շրթներ կ’այրէ:

Ի՞նչ եղած է իրաւունքի վերականգնման տեսակէտէ բոլոր ճանաչումներու արդիւնքը: Երբեմն մենք մեզի պէտք է ուղղենք այս պարզ հարցումը, գէթ` մենք մեզի համար, ազգի քաղաքականութիւնը մշուշէ դուրս բերելու համար:

Ի՞նչ պիտի ըլլան հետեւանքները ակնկալուած «ճանաչում»-ներու, որո՞նց համար ուժ եւ ժամանակ կը մսխենք: Ի՞նչ բանի եւ որո՞նց կը ծառայէ ճանաչումներու աղմուկը: Հայելիին դիմաց կանգնելով` «էսթէպլիշմընթ»-ը երբեմն ալ կրնայ մտածել այս հարցման պատասխանին մասին:

Յաճախ կը յիշեմ մեծ բանաստեղծ Վիքթոր Հիւկոն, որ ըսած է. «Կարմիր գլխարկ դրի հին բառարանին»:

«Կարմիր գլխարկ»-ի ռազմավարութիւն եւ քաղաքականութիւն կը վարե՞նք մենք մեզի եւ մեր բարեկամներուն հետ:

Ճշմարտութեան աստեղային պահու մը պէտք է պատասխանել…առանց «ղեկավարական» ճապկումներու:

Յիշողութեան ինքնամտարկումէն անդին` ե՞րբ եւ ինչպէ՞ս պիտի հաստատենք եւ հաստատեն արդարութիւնը եւ իրաւունքը:

Ո՞վ չի տեսներ, որ նոյն Թուրքիան կը շարունակէ իր «սուլթանական» քաղաքականութիւնը` կրկնելով այն, ինչ որ ըրած է անցեալին, մարդկային իրաւանց եւ ժողովուրդներու ինքնորոշման մունետիկ հաւկուրութենէ տառապող քաղաքակիրթ աշխարհի աչքին առջեւ:

Ոչ ոք իրաւունք պիտի ունենայ ըսելու` չգիտցանք, չէինք գիտեր:

6 սեպտեմբեր 2016, ք. Երեւան