Որակական Նոր Փուլ` Իրան-Հայաստան Յարաբերութիւններում

ԱՐԱՄ ՇԱՀՆԱԶԱՐԵԱՆ

Իրան է ժամանելու Հայաստանի կառավարութեան պատուիրակութիւն` ուժանիւթի ենթակառուցուածքների եւ բնական պաշարների նախարարի տեղակալ Հայկ Յարութիւնեանի գլխաւորութեամբ:

Այցի նպատակը երկու երկրների միջեւ կազի արտահանման բնագաւառում համագործակցութեան ընդլայնումն է: Նախատեսւում է, որ վաղը կողմերի միջեւ կը ստորագրուի կազի առք ու վաճառքի մասին համաձայնագիր, որի մասին դեռեւս մի քանի օր առաջ յայտարարել էր Իրանում Հայաստանի արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Արտաշէս Թումանեանը:

Յիշեցման կարգով նշենք, որ ուժանիւթի ոլորտում երկու մայրաքաղաքների միջեւ համագործակցութիւնը սաղմնաւորուել էր դեռեւս մի քանի ամիս առաջ, Յովիկ Աբրահամեանի վարչապետութեան օրօք, երբ Իրան էր ժամանել Հայաստանի ուժանիւթի նախկին նախարար Լեւոն Եոլեանը: Նա Թեհրանում քննարկել էր հարեւան երկու երկրների միջեւ կազային համագործակցութեան, այդ թւում նաեւ Հայաստանի տարանցիկ ճանապարհով իրանական կազը Վրաստան տեղափոխելու հնարաւորութիւնը:

Հայաստանեան փորձագիտական-լրագրողական շրջանակները շտապել են ոգեւորութեամբ արձագանգել Թեհրան-Երեւան ուժանիւթի մարզին մէջ համագործակցութեան փաստին:

Ակնյայտ է, որ հնարաւոր գործարքն ունի ռազմավարական մեծ նշանակութիւն: Կայացման դէպքում այն միանշանակօրէն ի զօրու է փոխել տարածաշրջանային ուժանիւթային քարտէսը` էականօրէն ազդելով նաեւ ուժերի յարաբերակցութեան եւ միջպետական յարաբերութիւնների վրայ:

Եւ հէնց այդ պատճառով էլ դեռեւս ամիսներ առաջ տարածաշրջանային ռազմավարական նշանակութեան միջազգային նախագծերից Հայաստանի կատարեալ մեկուսացումը պահպանելու, Հայաստանի վրայով դէպի Վրաստան իրանական կազի տարանցման նախագիծը տապալելու նպատակով ազրպէյճանական նաւթային ընկերութիւնը շտապեց Թիֆլիսին առաջարկել բացառիկ պայմաններով կազային նոր պայմանագիր, որը նախատեսում էր էականօրէն աւելացնել դէպի Վրաստան մատակարարուող կազի ծաւալները` միաժամանակ զգալիօրէն նուազեցնելով նաեւ մատակարարուող կազի գինը:

Սա Ազրպէյճանի համար ունէր ռազմավարական մեծ նշանակութիւն նաեւ այն առումով, որ տապալելով հայկական նախագիծը` Պաքուն կը բացառէր նաեւ Հայաստանի եւ Վրաստանի վրայով դէպի Եւրոպա իրանական կազի տարանցման հնարաւորութիւնը` Եւրոպայի համար մնալով որպէս ռուսական կազի միակ այլընտրանք:

Չի կարելի չհամաձայնուել փորձագիտական այն կարծիքի հետ, որ կազի արտահանման ոլորտում հայ-իրանական հնարաւոր գործարքը պէտք է դիտարկել հէնց այս խորապատկերին:

Դրա ռազմավարական նշանակութիւնը հակիրճ այսպէս կարելի է ամփոփել.

Առաջին. Այն կարեւոր հարուած է Հայաստանի կատարեալ մեկուսացմանն ուղղուած թուրք-ազրպէյճանական նախագծին` կտրուկ մեծացնելով Հայաստանի տարածաշրջանային դերն ու նշանակութիւնը:

Երկրորդ. Այն էականօրէն նպաստելու է թուրք-ազրպէյճանական առանցքից Վրաստանի կախուածութեան նուազմանը, ինչը ռազմավարական մեծ նշանակութիւն ունի Թեհրանի եւ Երեւանի համար:

Երրորդ. Եթէ այս գործարքը դիտարկենք Իրան-Հայաստան-Վրաստան եւ Ռուսաստան ելեկտրական ցանցերի միացման նախագծի կողքին, ապա ակնյայտ է դառնում, որ աստիճանաբար ձեւաւորւում է Երեւանի եւ Թիֆլիսի վրայով դէպի Մոսկուա ձգուող ուժանիւթային միջանցք, որը երկարատեւ կտրուածքով կարող է նպաստել տարածաշրջանում ուժերի յարաբերակցութեան վերաձեւմանը` էականօրէն նպաստելով տարածաշրջանային անվտանգութեան եւ խաղաղութեան ամրապնդմանն ու կայացմանը:

Չորրորդ. Երկարատեւ կտրուածքով այն կարող է նուազեցնել նաեւ Հայաստանի ուժանիւթային կախուածութիւնը Ռուսաստանից` նպաստելով Հայաստանի ուժանիւթային անվտանգութեան մակարդակի էական բարձրացմանը:

Ի հարկէ պէտք չէ անտեսենք այն իրողութիւնը, որ գործարքը չէր կայանայ, եթէ չլինէր ռուսական կողմի համաձայնութիւնը: Չմոռանանք այն հանգամանքը, որ Իրան-Հայաստան կազատարը պատկանում է ռուսական «Կազփրոմ» ընկերութեան, ինչն էլ ստիպում է փորձագիտական շրջանակներին Երեւանին եւ Թեհրանին յուշել չափազանց ճկուն եւ հեռատես գործողութիւնների անհրաժեշտութեան մասին:

Հինգերորդ. Հնարաւոր այս գործարքը բացարձակապէս որակական նոր փուլի է բարձրացնելու հայ-իրանական յարաբերութիւնները` ամրապնդելով Իրան-Հայաստան տարածաշրջանային նշանակութեան ռազմավարական առանցքը, ինչը մեծ նշանակութիւն ունի Հայաստանի ազգային անվտանգութեան համար: Այն, ի հարկէ, ոչ պակաս կարեւոր է նաեւ պաշտօնական Թեհրանի համար` հաշուի առնելով այն հանգամանքը, որ յետպատժամիջոցեան ժամանակաշրջանում իրանական տնտեսութեան համար առանցքային ինչպիսի՛ նշանակութիւն ունեն այլընտրանքային տնտեսական-ուժանիւթային նախագծերը:

Իսկ վերջում` եւս մէկ դիտարկում. հարեւան երկու երկրների ռազմավարական նշանակութեան բարեկամական յարաբերութիւնների անխափան զարգացման ընթացքը կարող է քաղաքակրթական յարգանքի, հասկացողութեան եւ հանդուրժողականութեան բացառիկ ուղենիշ հանդիսանալ պատերազմների, ատելութեան եւ պառակտման գեհենում վառուող ողջ Մերձաւոր Արեւելքի համար:

«Ալիք», 30 հոկտեմբեր 2016