Բարի Լոյս

ՊՕՂՈՍ ՇԱՀՄԵԼԻՔԵԱՆ

Բարեկամիս` Յակոբ Հաւաթեանի «Բարի լոյս» յօդուածաշարքին հետ ոչ մէկ կապ ունի այս գրութիւնս:

Այս մէկը լոսանճելըսեան «Բարի լոյս» մըն է, որ այնքան հազուադէպ կը լսենք:

Ամէն առաւօտ, տակաւին արեւը չծագած, արդէն իսկ մայրուղիներու վրայ եմ:

Գործատեղիիս շէնքի մուտքին, պահակին կողմէ ժպտուն «կուտ  մոռնինկ» մը իրարու ըսելէ ետք, վերելակին մէջ, հանդիպած քանի մը պաշտօնեաներուն, նոյն մաղթանքը տալով ու ստանալով, կը հասնիմ գրասենեակս:

650 պաշտօնեաներ հաշուող մեր բաժնին մէջ միայն 4 հայեր ենք:

Փոքրամասնութիւն: Մեր սովորութիւնն է:

Իւրաքանչիւրս` տարբեր անկիւններ եւ իրարմէ բաւական հեռու:

Օրերով ու շաբաթներով իրարու չենք հանդիպիր, եւ բնականաբար հայերէնով «Բարի լոյս»-ի մաղթանք ո՛չ կը հասնի ականջիս, ո՛չ ալ նման մաղթանք դուրս կ’ելլէ շրթներէս:

Ժամը 9:00-ի դադարին խմբովին կ’իջնենք փողոց` քառորդ ժամ մը քալելու: Միակ մարզանքը, որ կը կատարեմ նստակեաց գործիս մէջ` որպէս փոփոխութիւն:

Հազիւ փողոց հասած` առաջին գործս կ՛ըլլայ հայերէնով «Բարի լոյս» մը յայտնել ու լսել`  հեռաձայնելով քրոջս:

«Բարի լոյս»: Իսկապէս տարբեր են հայերէն բարեմաղթանքները: «Կուտ մոռնինկ», «պուէնոս տիաս», «պոնժուր»: Բոլորն ալ` «լաւ օր», սակայն հայերէնով, իբրեւ բարեմաղթութիւն, «լաւ»-ը բաւարար չէ: «Լաւ»-ին հետ նաեւ կարեւոր է «բարի»-ն, եւ այդ բարութեան պատճառով յաճախ շատ տուժած ենք իբրեւ ազգ:

Քալած ատենս կը հանդիպիմ տարբեր ազգի, գոյնի եւ հաւանաբար տարբեր կրօնի մարդոց: Քիչեր կը բարեւեն: «Կուտ մոռնինկ», «պուէնոս տիաս» կամ պարզապէս «հայ», իսկ ուրիշներ երբեմն միայն կը ժպտան ու կ’անցնին:

Մեծամասնութիւնը զբաղած է իր հեռաձայնով:

21-րդ դարու համաճարակը:

«Տեսայ շատ մարդիկ,
Տեսայ լաւ ու վատ,
Բարեւս տուի,
Անցայ, գնացի»:  (Գուսան Շահէն)

Բարեւողներէն շատերուն «կուտ մոռնինկ»-ին «կուտը» պակաս է:

Փոխանակ «կուտ մոռնինկ»-ի` պարզապէս «մորնինկ»: Ամերիկայի մէջ սովորութիւն դարձած է ամէն ինչ կրճատել:

* * *

Շաբաթավերջերուն վարդերս ջրած ժամանակ միայն առիթը կ’ունենամ դրացիներուս հետ քանի մը բառ փոխանակելու:

Կողքի դրացիս սպանախօս երկրէ է: Չգիտցած սպաներէնս զարգացնելու միտումով իր «կուտ մոռնինկ»-ին «պուէնոս տիաս»-ով կը պատասխանեմ: Ինքն ալ, իր կարգին, գէթ հայերէն երկու բառ սորվելու կամ քիչ մը ինծի ուրախացնելու նպատակով բնաւ չէ հետաքրքրուած հայերէնով «Բարի լոյս» մը ըսելու մասին:

Դիմացի դրացիս ֆրանսացի է: «Պոնժուր»-ով չեմ գոհանար եւ խօսակցութիւնս կը փորձեմ ֆրանսերէնով շարունակել, սակայն երկար տարիներ չգործածելով այդ անուշ լեզուն, հազիւ քանի մը բառ` արդէն ինքնաբերաբար խօսակցութիւնը անգլերէնի վերածուած է:

Ֆրանսացին` նոյնպէս, բնաւ մտքէն չէ անցուցած հարցնելու «պոնժուր»-ին հայերէն թարգմանութիւնը:

Հայը պարտաւոր է (կամ` ստիպուած) ամէն լեզու սորվելու, սակայն օտարները կը գոհանան իրենց մայրենի լեզուով միայն:

* * *

Բացառաբար  այդ օր մայրուղիին վրայ խճողում չկար եւ անզգալաբար նշուած արագութենէն աւելի արագ կը քշէի, երբ հայելիէն նկատեցի ետեւս ոստիկանի ինքնաշարժ մը, որ կարմիր-կապոյտ լոյսեր կը վառէր:

Ինքնաշարժս ուղղեցի մէկ կողմ եւ կանգ առի:

«Կուտ մոռնինկ»: Կը նշանակէ` «ինքնաշարժ վարելու արտօնագիրդ, ինքնաշարժի արձանագրութեան եւ ապահովագրութեան փաստաթուղթերդ, հաճի՛ս»:

Երկարեցի ոստիկանին եւ հազիւ ինքնաշարժ վարելու արտօնագիրիս նայած`

– Armenian?

– Այո՛, հայ եմ, պատասխանեցի հայերէնով:

– Me too,- եղաւ անգլերէնով պատասխանը, եւ կը պատրաստուէր տուգանք գրելու:

– Ապրիլ 24-ի ցոյցին պիտի մասնակցի՞ս,- հարցուցի հայերէնով:

Կանգ առաւ գրելէ, վերադարձուց թուղթերս:

– Drive safely.

Այդ վայրկեանին ցեղին ձայնն էր, որ արթնցած էր իր մէջ:

* * *

Ինչպէ՞ս չփնտռեմ ծննդավայրս` Լիբանան:

Մեր շէնքը ամբողջութեամբ հայերով բնակուած էր: Բարի լոյս, բարի իրիկուն, գիշեր բարի եւ ամէն տեսակ մաղթանքներ` բոլորը հայերէնով:

Մեր վարի յարկը բնակող դրացիները տարիքոտ մեծ մայր մը ունէին: Թրքախօս էր, սակայն սոյն մաղթանքները հայերէնով կ՛արտաբերէր:

Առտուները, հանդիպած դրացիներուս «Բարի լոյս»- էն ետք, կ’ուղղուէի գործի:

Ճամբուս վրայ քանի մը վայրկեան կանգ կ’առնէի անուշավաճառ «Նուկա»-ի խանութին առջեւ: Առանց ինքնաշարժէս իջնելու, «բարի լոյս», եւ ամէնօրեայ սովորութիւն դարձած «էքլեր»-ը անմիջապէս կը հասնէր:

«Բարի լոյս»: Կարծես այդ երկու կարճ բառերուն մէջ ամփոփուած էր լման նախադասութիւն մը: «Եթէ կարելի է, «էքլեր» կրնա՞մ ունենալ»:

Կը պատասխանէր նոյնպէս «բարի լոյս»-ով մը եւ արդէն «էքլեր»-ը հասած էր: Իր «բարի լոյս»-ը տարբեր իմաստ ունէր: «Ամենա՛յն սիրով: Անո՛ւշ ըլլայ: Դարձեա՛լ հրամէ»:

«Նուկա»-ի կողքի նպարավաճառին մօտ դարձեալ կանգ կ’առնէի եւ, նմանապէս, առանց ինքնաշարժէս իջնելու,«բարի լոյս», եւ մէկ տուփ կարմիր «Մարլպօրօ» ծխախոտ կ’երկարէր ինծի:

Նպարավաճառին փոխանցած «բարի լոյս»-ս, տարբեր նշանակութիւն ունէր: «Կրնա՞մ տուփ մը ծխախոտ ունենալ», իսկ իր պատասխանած «Բարի լոյս»-ը` «Սիրո՛վ, տղաս, սակայն սա ծխախոտէն հրաժարէ: Վնաս է»:

Հասած եմ գործատեղիս: Բոլորը հայեր են, բացի` Միշէլէն եւ Ահմետէն:

Մէկը քրիստոնեայ մարոնի, միւսը` իսլամ: Երկուքն ալ հայերէն քանի մը բառ սորված են:

«Բարի լուիս» (արաբը ե՞րբ պիտի կարենայ ճիշդ հնչել մեր բիւրեղ լեզուն):

Այսպէս, հայրենիքէն հեռու երկրի մը մէջ, օրն ի բուն «Բարի լոյս», եւ «Բարի իրիկուն» լսելով` այն տպաւորութիւնը կ’ունենայի, թէ կը բնակիմ մայր հայրենիքի մէջ:

2000 թուականին առաջին անգամ ըլլալով ընտանիքով այցելեցինք իսկական հայրենիք: Հայաստան:

Օդանաւը էջք կատարեց առաւօտուն:

Հազիւ ոտքերնիս դրած մայր հողին` ամէն կողմէ «Բարի լոյս»-երու տարափ մը:

Չկայ աւելի համով մաղթանք, քան` հայրենիքի «Բարի լոյս»-ը:

Երկու շաբաթ մեր կեցութեան շրջանին հայերէնէ զատ ուրիշ լեզու չլսեցինք:

Այցելեցինք տարբեր վայրեր ու շրջաններ: Ամէն կողմ` «Բարի լոյս» եւ «Բարի իրիկուն», որոնք լոկ բառեր չեն: Իսկապէ՛ս բարի են:

3 օր Ղարաբաղի անկեղծ «Բարի լոյս»-երն ու «Բարի իրիկուն»-ները վայելելէ ետք կը վերադառնայինք Երեւան:

Մեր ուղեկիցը, հակառակ նոյն ճամբան բազմիցս գործածած ըլլալուն, այդ օր, երբ հասանք վայր մը, ուր ճամբան երկուքի կը բաժնուէր, եւ ուղղութիւնը ցոյց տուող ոչ մէկ գրութիւն կար, տատամսեցաւ:

Բարեբախտաբար ճամբու ծայրը կեցած էր երիտասարդ կին մը, որմէ կրնայինք տեղեկանալ ճիշդ ուղղութիւնը:

«Բարի՛ լոյս, քո՛յր ջան, ասա, ո՞րն է ճամբան Երեւանի»:

Մինչ մանկամարդ կինը բացատրութիւններ կու տար, ես ինքնաբերաբար, մեղմ ձայնով սկսայ երգել:

«Ես պանդուխտ եմ, այս տեղերին ծանօթ չեմ,
Քուրիկ, ասա, ո՞րն է ճամբան Պինկէօլի»:

Այսօր, Արցախի ազատամարտիկները, հեռու իրենց ընտանիքէն, ձգած  հանգիստ անկողինը, խրամներու մէջ, ամէն արեւածագի ժպտուն եւ ինքնավստահ, դառնալով իրենց զինակից  ընկերներուն`

«Բարի՛ լոյս, աբե՛ր»:

«Բարի՛ լոյս»: Կը նշանակէ,

ՄԱՀ ԿԱՄ ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ:

Լոս Անճելըս, 2016