ԱՐԱՄ ՍԱՐԳՍԵԱՆ
Միացեալ Նահանգներում նոյեմբերի 6-ին տեղի են ունեցել Քոնկրեսի միջանկեալ ընտրութիւնները, որոնք սովորաբար անցկացւում են նախագահի ընտրութիւնից երկու տարի անց: Այս ընտրութիւններին պիտի վերընտրուէին ամերիկեան խորհրդարանի Վերին պալատի` ծերակոյտի 100 անդամներից 35-ը ստորին` Ներկայացուցիչների պալատի բոլոր 435 անդամները, 39 նահանգապետներ, ինչպէս նաեւ` նահանգների օրէնսդրական ժողովների 6073 անդամներ, դատաւորներ ու դպրոցական շրջանային խորհուրդների անդամներ: Գլխաւոր հարցը, ի հարկէ, կապուած էր ծերակուտականների եւ Ներկայացուցիչների պալատի անդամների ընտրութեան հետ, քանի որ դա կարեւոր քաղաքական նշանակութիւն ունի` հաշուի առնելով այն փաստը, որ 2016 թ. նոյեմբերին նախագահ ընտրուած հանրապետական Թրամփը մինչ այս ընտրութիւնները վայելում էր թէ՛ ծերակոյտում եւ թէ՛ պալատում մեծամասնութիւն կազմող հանրապետականների աջակցութիւնը: Սակայն այս ընտրութիւններից յետոյ ամերիկեան եւ միջազգային մամուլն արձանագրեց` Թրամփի եւ հանրապետականների միասնական իշխանութեան դարաշրջանն աւարտուած է: Դեմոկրատները յաղթեցին Ներկայացուցիչների պալատում` ստանալով 218 մանտաթ` հանրապետականների 192 տեղի դիմաց: Իսկ ծերակոյտում հանրապետականները պահպանել են իրենց դիրքերը եւ կը շարունակեն մեծամասնութիւն կազմել: Պալատում դեմոկրատների խմբակցութեան ղեկավար Նենսի Փելոսին ընտրութիւններից յետոյ յայտարարել է, որ Միացեալ Նահանգներում վերականգնուել է զսպումների եւ հակակշիռների մեքանիզմը, եւ իրենք կը կարողանան պաշտպանել Օպամայի առողջապահական համակարգը Թրամփի վարչակազմի յարձակումներից:
«Դեմոկրատները յետ են վերցրել պալատը` յանուն ամերիկեան ժողովրդի»,- յայտարարել է Փելոսին:
Քոնկրեսի ընտրութիւնները կարեւոր էին նաեւ Ամերիկայի հայ համայնքի եւ Միացեալ Նահանգներում հայերի քաղաքական ազդեցութեան տեսանկիւնից: Ամերիկայի Հայ դատի գրասենեակի հաղորդմամբ` քոնկրես են անցել մի շարք հայազգի եւ հայամէտ գործիչներ:
Նրանցից մէկը Աննա Աստուածատուրեան-Թիւրքոթը, որը Պաքուի ջարդերից է մազապուրծ եղել եւ մեկնել Միացեալ Նահանգներ: Հիմա նա Արցախի անկախութեան զօրակցողներից է: Հայազգի միւս երեք օրէնսդիրներն են Էնթընի Պրինտիսին, Աննա Էշուն եւ Ճեքի Սփիըրը: Ընտրութիւններում յաղթել են նաեւ մի շարք հայամէտ գործիչներ, այդ թուում` Պոպ Մենենտեսը, որը Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման մասին բանաձեւի համահեղինակ է եւ Արցախի անկախութեան եւ անվտանգութեան յայտնի պաշտպան:
Թեմայի շուրջ «առաջին լրատուական»-ի զրուցակիցն է Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախմբի գործադիր տնօրէն Արամ Համբարեանը:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պարո՛ն Համբարեան, Քոնկրեսի այս արդիւնքներն ի՞նչ կարեւորութիւն ունեն Ամերիկայի հայ համայնքի համար: Կարո՞ղ ենք ասել, որ մեր դիրքերը Քոնկրեսում այժմ աւելի ուժեղ են:
ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Նախ պիտի նշեմ, որ հայկական համայնքը առաջընթացի է հասնում այն դէպքում, երբ մենք աշխուժ ենք քաղաքական դաշտում: Սա աւելի կարեւոր է, քան` այն հարցը, թէ ո՛վ է յաղթել, եւ ո՛վ է պարտուել: Արդեօք մենք աշխո՞ւժ ենք որպէս ընտրողներ, կամաւորներ, նուիրատուներ եւ կազմակերպիչներ: Երբ մենք անում ենք սա, մենք առաջընթաց ենք գրանցում: Երկրորդը, այն փաստը, որ Ներկայացուցիչների պալատն անցել է դեմոկրատների վերահսկողութեան տակ, նշանակում է, որ մեր մի շարք լաւ բարեկամներ պատասխանատու կը լինեն կարեւոր յանձնաժողովների համար: Կարող եմ նշել անուններ: Օրինակ` Էլիոթ Էնկելը պատասխանատու կը լինի արտաքին յարաբերութիւնների յանձնաժողովի, Նիթա Լոուին` յատկացումների, Ֆրենք Փալոնը` ուժանիւթի եւ առեւտրի, Ճերըլդ Նէյտլըրը` դատական հարցերի, Ատամ Շիֆը` հետախուզութեան յանձնաժողովի համար: Կարծում եմ` Ռիչըրտ Նիլն էլ պատասխանատու կը լինի ճանապարհների եւ միջոցների յանձնաժողովի համար:
Սրանք Քոնկրեսի հիմնական յանձնաժողովներն են, եւ սա էապէս տարբերւում է Քոնկրեսի նախորդ գումարումից: Քոնկրեսի նախորդ գումարման մէջ մեր լաւ բարեկամը` Էտ Ռոյսը, արտաքին յարաբերութիւնների հարցերով յանձնաժողովի նախագահն էր, բայց նա հրաժարական է տուել: Այսպիսով, կարեւոր, մեծ փոփոխութիւններից մէկն այն է, որ առանցքային յանձնաժողովներում ունենք հայ համայնքի մի շարք բարեկամներ: Սա առաջին կարեւոր նուաճումն է: Երկրորդը, ընտրութիւններում կարեւոր յաղթանակ են տարել մի շարք հայամէտ գործիչներ, մասնաւորապէս` ծերակուտական Պոպ Մենենտեսը, որը շատ կարեւոր յաղթանակ է տարել Նիւ Ճըրզիում: Նա ամենաազդեցիկ դեմոկրատն է արտաքին յարաբերութիւնների յանձնաժողովում: Նաեւ ընտրութիւններում յաղթել են մի քանի ամերիկահայեր: Քոնկրեսի անդամներ էին Աննա Էշուն եւ Ճեքի Սփիըրը, եւ հիմա նաեւ Էնթընի Պրինտիսին է ընտրուել Նիւ Եորքից: Այսպիսով, երկուսը Քալիֆորնիայից են, մէկը` Նիւ Եորքից: Մեր միւս կարեւոր յաղթանակն այն էր, որ այս ընտրութիւններում պարտուեց Քոնկրեսում մեր ամենակատաղի թշնամիներից մէկը` Փիթ Սեշընսը, Թեքսասից, որը ժամանակին փորձում էր արգելափակել Միացեալ Նահանգների կողմից Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման մասին բանաձեւը:
Եւ մենք, ի հարկէ, շատ ուրախ ենք դրա համար: Մենք աշխուժ ենք եղել մօտ 180 ընտրատարածքներում, ինչը մեծ թիւ է մեզ համար: Եւ խօսքը ոչ թէ միայն Քալիֆորնիայի, Նիւ Եորքի, Միջիկընի մասին է, այլ 36 նահանգների:
Հ.- Այսինքն` ծերակոյտում միակ ազդեցիկ հայամէտ գործիչը Պոպ Մենենտե՞սն է:
Պ.- Ո՛չ, ո՛չ: Մենք այնտեղ ունենք բազմաթիւ ընկերներ: Այս ընտրութիւններին, կարծեմ, պիտի ընտրուէին 32 կամ 33 ծերակուտականներ, եւ մենք աջակցել ենք նրանց մօտ մէկ երրորդին:
Հ.- Իսկ ընտրութիւնների այս արդիւնքներն ինչպէ՞ս կ՛ազդեն Միացեալ Նահանգների ներքաղաքական իրադրութեան վրայ: Յաղթանակը Ներկայացուցիչների պալատում թոյլ կը տա՞յ դեմոկրատներին հակակշռել նախագահ Թրամփի իշխանութեանը, զսպել նրա գործողութիւնները, եւ այս փոփոխութիւններն ինչպէ՞ս կ՛ազդեն Թրամփի արտաքին քաղաքականութեան վրայ:
Պ.- Զսպումների եւ հակակշիռների համակարգը հաստատութենական հայեցակէտ ունի: Դա նշանակում է, որ իշխանութեան տարբեր ճիւղերը հաւասար են եւ փոխզսպում, հակակշռում են միմեանց: Բայց այս համակարգում իր դերն ունեն նաեւ կուսակցութիւնները, եւ դա սկսում է գործել, երբ օրէնսդիր մարմինի երկու պալատները վերահսկւում են տարբեր կուսակցութիւնների կողմից: Ուստի, կարծում եմ, զսպումների եւ հակակշիռների համակարգն այժմ շատ լաւ է գործում: Քոնկրեսը շատ լծակներ ունի, եւ դրանցից մէկը յատկացումների յանձնաժողովն է, որն իր դերն է խաղում պիւտճէական ծախսերի որոշման գործընթացում: Միւս կարեւոր լծակը վերահսկողութիւնն է: Քոնկրեսը իր ուշադրութեան տակ է պահում երկրի արտաքին քաղաքականութիւնը: Սա եւս շատ լաւ է, որովհետեւ հանրապետականներն ու դեմոկրատները տարբեր կերպ են վերաբերւում նախագահին` ելնելով իրենց կուսակցական պատկանելիութիւն: Նաեւ շատ կարեւոր են նշանակումները: Նշանակումները հաստատւում են ծերակոյտի կողմից: Այս հայեցակէտը եւս շատ կարեւոր է, թէեւ տուեալ պարագայում պաշտօնեաների նշանակումները հաստատուելու են ծերակոյտի այն հատուածի կողմից, որը վերահսկւում է նախագահի կուսակցութեան` հանրապետականների կողմից:
Այս առումով, էական փոփոխութիւն չի եղել, բայց կան օրինակներ: Նախագահն առաջադրել է Հայաստանի դեսպանի թեկնածու, եւ մենք աշխատելու ենք թէ՛ դեմոկրատների, թէ՛ հանրապետականների հետ` մանրամասնօրէն զննելու այս թեկնածուին այնքան, որքան հնարաւոր է: Այս դէպքում գործ ունենք զսպումների եւ հակակշիռների համակարգի` աւելի շատ հաստատութենական, քան թէ կուսակցական կողմի հետ: Մենք չենք դիմում դեմոկրատներին` զննելու հանրապետականներին, մենք պահանջում ենք նրանցից որպէս ծերակուտականների, կատարել իրենց սահմանադրական դերը եւ համոզուել, որ առաջադրուած թեկնածուները համապատասխանում են այն պաշտօններին, որոնք զբաղեցնելու են: Մի խօսքով, սա բաւական բարդ համակարգ է: Այն ունի բազմաթիւ շերտեր, դրանում ներգրաւուած են բազմաթիւ անձինք: Այն ներառում է` պետական հաստատութիւնները, կուսակցութիւնները, յատկացումները, թեկնածուների առաջադրումն ու վերահսկողութիւնը: Մենք աշխատում ենք բոլոր այս ոլորտներում:
Հ.- Ի դէպ, ի՞նչ կարող էք ասել Հհ-ում ԱՄՆ դեսպանի պաշտօնին առաջադրուած թեկնածուի մասին: Դուք աջակցելո՞ւ էք նրան, թէ՞ ոչ:
Պ.- Մենք առայժմ չգիտենք նրան եւ չենք լսել նրա պատասխանները մեզ հետաքրքրող հարցերի մասին, ուստի չենք կարող ասել: Նա պիտի մասնակցի լսումների ծերակոյտում, եւ մենք կը լսենք նրա պատասխաններն ու մեկնաբանութիւնները: Այդ լսումները հնարաւորութիւն են տալիս ուսումնասիրելու թեկնածուին եւ պատկերացում կազմելու այն քաղաքականութեան մասին, որը վարելու է Ուաշինկթընը, եւ որին հետամուտ է լինելու դեսպանը:
Հ.- Քոնկրեսի այս ընտրութիւններից յետոյ հայ համայնքը բաւարար ազդեցութիւն ունենալո՞ւ է Սպիտակ տան հնարաւոր փորձերը` շրջանցելու Քոնկրեսի 907-րդ բանաձեւը եւ օգնութիւն յատկացնելու կամ զէնք վաճառելու Ազրպէյճանին:
Պ.- Սա չափազանց բարդ հարց է: 907-րդ բանաձեւն օրէնք է, որն արգելում է Միացեալ Նահանգների կառավարութեանը օգնութիւն յատկացնել Ազրպէյճանին, քանի դեռ վերջինս չի վերացրել Հայաստանի շրջափակումը: Սակայն 2002 թ. սկսած` Միացեալ Նահանգների նախագահը հնարաւորութիւն է ստացել շրջանցելու այս բանաձեւը: Դա արել են Պուշն ու Օպաման, եւ հիմա նոյնը փորձում է անել Թրամփը: Ամէն պիւտճէական տարի նրանք շրջանցում են այս բանաձեւը եւ օգնութիւն յատկացնում Ազրպէյճանին, բայց գլխաւոր սկզբունքն այստեղ այն է, որ պահպանեն նշաձողը արցախեան հակամարտութեան երկու կողմերի` Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ: Ես կարծում եմ, որ Քոնկրեսը կը պահպանի 907-րդ բանաձեւը, եւ մենք կ՛ընդդիմանանք այս բանաձեւի վերացման ցանկացած փորձի:
Միեւնոյն ժամանակ թուում է, որ Թրամփի խմբակիցները շարունակելու են սառեցնել բանաձեւը:
Սրա հետ կապուած երկրորդ հարցը Միացեալ Նահանգների կողմից զէնքի վաճառքն է: Միացեալ Նահանգները գործնականում զէնք չեն վաճառել կողմերից որեւէ մէկին: Իսկ եթէ որոշեն զէնք վաճառել կողմերից մէկին, ապա կը վաճառեն նաեւ միւս կողմին, որովհետեւ եթէ զէնք վաճառեն միայն մէկին, դա կը խախտի 907-րդ բանաձեւի սկզբունքը` պահպանել ռազմական հաւասարակշռութիւնը: Հետեւաբար այս իրավիճակից կարելի է նաեւ օգուտներ քաղել, եւ դա Միացեալ Նահանգների կողմից երկու կողմերին զէնք վաճառելն է:
Այնպէս չէ, որ ամէն ինչ վատ է: Այնուամենայնիւ, մենք ունենք մտահոգութիւններ, որովհետեւ կողմերին զինելը չի նպաստի կողմերի միջեւ խաղաղութեան հաստատմանը, եւ դա մեզ չի մօտեցնի խաղաղութեանը: Երկրորդ մտահոգութիւնն այն է, որ երկու կողմերին էլ զէնք վաճառելու դէպքում աւելի շատ կը շահի այն կողմը, որն աւելի շատ զէնք գնելու հնարաւորութիւն ունի: Ուստի մեզ մտահոգում է այն, որ Ազրպէյճանն աւելի շատ կը շահի երկու կողմերին զէնք վաճառելու քաղաքականութիւնից: