Ա. Ա.
Հարաւային Կովկաս եւ Ռուսիա այցելութիւնը, զոր կատարեց Միացեալ Նահանգներու նախագահ Տանըլտ Թրամփի ազգային հարցերով խորհրդական Ճոն Պոլթըն լուսարձակի տակ բերաւ ամերիկեան քաղաքականութիւնը` տարածաշրջանին մէջ, ուր յստակ է, որ ռուսեւամերիկեան շահերու բախում կայ, ինչ կը վերաբերի Վրաստանի հողային ամբողջականութեան, անոր` ՕԹԱՆ-ի անդամակցութեան, Իրանի նկատմամբ ամերիկեան կեցուածքներուն եւ, ընդհանրապէս, ամբողջ շրջանին մէջ ազդեցութեան գօտիի ստեղծման հնարաւորութիւններու եւ պատկերացումներու:
Ազրպէյճանէն Հայաստան անցնելով` Պոլթըն յստակացուց, որ Լեռնային Ղարաբաղի տագնապը, ի շարս այլ խնդիրներու եւ հարցերու, բաւական լուրջ քննարկումներու ենթարկուած է Պաքուի մէջ նախագահ Իլհամ Ալիեւի հետ կայացած հանդիպման ընթացքին, ուր նաեւ Ալիեւ Պոլթընի ներկայացուցած է իր պատկերացումները` Արցախի տագնապի լուծման կարելիութիւններուն մասին: «Արցախի տագնապին լուծումը ռազմավարական կարեւորութիւն ունի», յայտարարեց Պոլթըն Պաքուի մէջ եւ շեշտեց, որ խաղաղութիւնը թէ՛ Ազրպէյճանի եւ թէ՛ Հայաստանի համար կարեւոր է:
Բնականաբար Պաքուի մէջ խօսակցութիւնները ընդգրկեցին նաեւ ազրպէյճանական քարիւղին եւ բնական կազին շահարկման թղթածրարները, որոնք առաւել կը կարեւորեն Ազրպէյճանը` նկատի ունենալով ուժանիւթի աղբիւրներու ազրպէյճանական հանքերուն շահաւէտութիւնը:
Իսկ Երեւանի մէջ Պոլթընի խօսակցութիւնները աւելի բազմաբնոյթ եղան` ընդգրկելով թաւշեայ յեղափոխութիւնը, ժողովրդավարութեան ամրապնդման հնարաւորութիւնները, ռուսական զէնքի գնման կապուած ամերիկեան պատկերացումները, Հարաւային Կովկասի մէջ Հայաստանի դերակատարութիւնը` իբրեւ Իրանի սահմանակից պետութիւն մը եւ այլ խնդիրներ, որոնք կը գտնուին ամերիկեան օրակարգին վրայ: «Միացեալ Նահանգներ, նախագահ Տանըլտ Թրամփի վարչակազմը Հայաստանի հետ յարաբերութիւնները բարձր առաջնահերթութիւն մը կը համարեն», յայտարարեց Պոլթըն եւ բացայայտեց, որ վարչապետի պաշտօնակատար Նիկոլ Փաշինեանին հետ արծարծած է նոյնիսկ ռուսական զէնքերու գնման խնդիրը` խորհուրդ տալով, որ Երեւան չկաշկանդուի պատմական կաղապարներով եւ դիմէ նաեւ Միացեալ Նահանգներու` զէնք ստանալու համար: «Փաշինեանին ըսի, որ ամերիկեան զէնքին որակը շատ աւելի լաւ է ռուսականէն», նշեց Պոլթըն` «Ազատութիւն» կայանին տրուած հարցազրոյցին ընթացքին:
Երեւանի մէջ տրուած հարցազրոյցի մը մէջ Պոլթըն անդրադարձաւ Արցախի տագնապի լուծման հեռանկարներուն եւ շեշտեց, որ տագնապին լուծումը, ըստ Միացեալ Նահանգներուն, պէտք է ըլլայ ընդունելի երկու կողմերուն` Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի համար:
Սակայն Պոլթընի ամէնէն ուշագրաւ յայտարարութիւնը կը վերաբերէր Արցախի տագնապի լուծման մէջ Հայաստանի ղեկավարութեան վերապահուած դերակատարութեան: Ան շեշտեց, որ Փաշինեանի յաղթանակին բարձր հաւանականութիւնը` խորհրդարանական արտակարգ ընտրութիւններուն, անոր պիտի տայ օրինականութեան ուժը, որպէսզի առնէ անհրաժեշտ քայլերը` Լեռնային Ղարաբաղի տագնապը լուծելու համար:
Թէ ի՛նչ են այդ «անհրաժեշտ քայլերը», որոնց մասին խօսեցաւ Պոլթըն, յստակ չէ: Սակայն տողատակի տպաւորութիւնը բաւական յստակ էր: Խորհրդարանական արտակարգ ընտրութիւններէն յաղթական դուրս գալու պարագային, Հայաստանի նոր ղեկավարութիւնը կրնայ ունենալ բնակչութեան մեծ մասին կողմէ իրեն տրուած իրաւասութիւնը` ճակատագրական խնդիրներու մէջ կենսական կեցուածքներ ճշդելու եւ քայլերու դիմելու: Եւ գաղտնիք մը չէ, որ Արցախի տագնապն ալ այդ ճակատագրական խնդիրներուն ցանկին առաջին դիրքը կը գրաւէ:
Իսկ Պաքուէն արձակուած յայտարարութիւնը, թէ` Արցախի տագնապին լուծումը երկու կողմերուն համար ալ ընդունելի պէտք է ըլլայ, դասական կեցուածք մըն էր, որ ալ սկսած է կորսնցնել խնդրին էութեան հետ իր այժմէականութիւնը, որովհետեւ երկու կողմերուն կեցուածքներուն մէջ կտրուկ տարբերութիւններ կան, եւ որոնք կը չքացնեն երկու կողմերուն համար ընդունելի լուծման մը տարազը: Ազրպէյճան ոչ մէկ պարագայի համաձայն է, որ Արցախ անկախ պետութիւն մը դառնայ, միշտ պնդելով, որ տարածքը Ազրպէյճանի հողային ամբողջականութեան մաս կը կազմէ, եւ իբրեւ այդպիսին` պէտք է ազրպէյճանական իշխանութեան տակ մտնէ: Հայկական կողմին համար նման բան անկարելի է, որովհետեւ Արցախի հայութիւնը, լաւագոյնս օգտագործելով Միջազգային օրէնքի ինքնորոշման իրաւունքի ուժը, վճռեց իր ճակատագիրը եւ ազատագրեց հայրենի հողը ազրպէյճանական լուծէն: Այսինքն ոչ մէկ պարագայի վերադարձ` ազրպէյճանական իշխանութեան տակ:
Հայկական այս վճռական եւ արդար իրաւունքին եւ ազրպէյճանական անարդար պնդումներուն միջեւ ի մտի պէտք է ունենալ նաեւ վերջերս Արցախի Հանրապետութեան մայրաքաղաքէն` Ստեփանակերտէն շեշտուած բաւական նշանակալից կեցուածք մը, թէ` արցախահայութեան համար Մատրիտեան սկզբունքներ այլեւս գոյութիւն չունին: Այսինքն տագնապին լուծման համար «Հող` խաղաղութեան փոխարէն» տարազը մերժելի է, որովհետեւ արցախցիները ոչ թէ ազրպէյճանական տարածքներ գրաւած են, այլ իրենց հայրենիքը ազատագրած են:
Հիմա կը մնայ սպասել` իմանալու համար թէ Պոլթըն ի՛նչ նկատի ունէր, երբ յայտարարեց, որ Փաշինեանը կրնայ ունենալ ուժեղ իրաւասութիւն մը` Լեռնային Ղարաբաղի տագնապի լուծման ուղղութեամբ քայլերու դիմելու համար: Եւ ասիկա` Հարաւային Կովկասի մէջ ռուսեւամերիկեան շահերու բախման ընդհանուր խորապատկերի մը վրայ, ուր ռուսական գործօնը չափազանց կարեւոր է: