ԱՆԻ ԲՐԴՈՅԵԱՆ-ՂԱԶԱՐԵԱՆ
Խաչի ձեւով հիւսուած ձեռագործ մըն է ընդամէնը: Հին սովորութիւն մը` բարի, պապենական. դէպի արմատներ խորասուզող զգացում մըն է նաեւ, դէպի ինքնութիւն, որ ահա այս գեղեցիկ ձեռագործ խաչին մէջ կը կենդանանայ կարծես:
Աշակերտուհիս հիւսած էր զայն ու որպէս յիշատակ` նուիրած ինծի ճամբորդութեանս նախօրէին: Բայց հետաքրքրականը այն է, թէ ի՛նչն էր արդեօք, որ աշակերտուհիս մղած էր այս հին ձեռարուեստը սորվելու եւ հիւսելու: Ծնո՞ղը, որ զաւկին մէջ նախասիրութիւն կ՛որոնէ ու ամէն ինչ կը փորձէ, որպէսզի յայտնուի զաւկին հակումը, բանի մը հանդէպ սէրը, մինչեւ որ յայտնուի շնորհքը անոր մէջ…
Որքա՜ն գեղեցիկ հիւսած է ձագուկը Վանի գործով այս խաչը: Հալէպի Օգնութեան խաչի կեդրոնին մէջ տարիներ շարունակ աւանդուեցաւ Մարաշի, Վանի, Սվազի եւ այլ գաւառներու յատուկ ասեղնագործութիւն: Կեդրոնը որոնեց այս ձեռարուեստներուն ունակ կիներ ու զանոնք պահելու ու փոխանցելու նուիրեալ աշխատանքի մը ձեռնարկեց` դասընթացքներ կազմակերպելով: Ձագուկը յաճախեց այդ կեդրոնը ու ահա գեղեցկութիւն մը յայտնագործած է ան իր մատղաշ մատիկներով:
Կը յիշեմ մեծ մայրս, որ երբ կը սորվեցնէր ինծի ձեռագործին միլը բռնել, հիւսել. նախ ան ալ խաչ մը հիւսել տուած էր: Խաչը կը կրէ մեր նախնիներուն օրհնանքը, աղօթքը, սկիզբ առած այս գործը օրհնեալ շարունակութեամբ մը աւարտելու խորհուրդը:
Պահեր կ’ըլլան, չէ՞, երբ կը թերթենք հինէն մնացած յուշեր, բան մը մեզ կը մղէ վերապրելու նախկինը, կանչ մը խուլ, ձայն մը անլսելի, թաքուն հաղորդակցութիւն մը մեզ կը տանի շա՜տ հեռուն: Ինքնութեան որոնումն է, որ մրափին մէջ գալարուող հին ու խորհրդաւոր ուժի մը նման երբեմն գլուխ ցցելով ու իր պահանջը ներկայացնելով ձեւով մը, պատկերով մը կը սթափի ու կ՛ըսէ` «Ես հոս եմ»:
Ահա այս ձագուկին մատիկներով հիւսուած այս խաչը ներքին կանչին արդիւնքը չէ՞ միթէ, որ կեանք կ՛առնէ տասնամեակներ առաջ հիւսուած ձեռագործներու նմաններուն ընդմէջէն:
Կը թերթեմ համացանցը, կ՛որոնեմ հայկական ձեռագործներու մասին գրութիւններ, պատկերներ: Զարմանալի է` իւրաքանչիւր գաւառին հիւսուածքը միւսին չի նմանիր, իւրաքանչիւր գաւառին տարազը` նոյնպէս: Իւրաքանչիւրը ունի իր ինքնութիւնը, դրոշմը, ամբողջ պաստառին մէջ` յստակ պատկեր մը ինքնուրոյն:
Հայ գաւառական տարազները նոյնպէս ձեռագործներով զարդարուած են: Ո՛չ Սասնոյ հարսանեկան տարազը կը նմանի Մշոյ հարսանեկան տարազին, ո՛չ Արցախինը` Վանի տարազին… եւ այսպէս` շարունակ: Ու դրոշմները կողք կողքի շարուելով, կը հիւսեն միասնութիւն մը` «Հայ» անունը կրող:
Դրոշմներն են, որոնք դարեր շարունակ կ’ապրին, կը վերապրին, կը գոյատեւեն, կը հաստատեն իրենց գոյութիւնը` յայտնուելով յանկարծ մէկու մը յոխորտանքին մէջ` «Ես սասունցի եմ», միւսին` պարին, ուրիշին` տարազին:
Սակայն բոլոր գաւառներու տարազներուն վրայ նկատելի է միաւորող բան մը` խաչի երեւոյթը ձեռագործ հիւսուածքով: Անկախ ամէն ինչէ` գոյնէ, ձեւէ, զարդանախշերու տարբերութիւններէ, բոլորին վրայ անխտիր գոյ է խաչաձեւ հիւսուածք մը: Խաչը ի սկզբանէ ուղեկցած է մեզի, ինչպէս` բոլոր վանքերուն ու սրբավայրերուն մէջ գոյութիւն ունեցող խաչքարերը:
Հարսանեկան տարազները նաեւ չար հոգիներէն պաշտպանող ուլունքներով հարուստ են: Հաւատքի անխօս լեզուն է ասիկա, անգիր փոխանցում մըն է նաեւ` ուլունքներով, հիւսուածքներով: Ինչո՛ւ ոչ` նաե՛ւ հաւատքի հզօրութեան փոխանցում:
Ո՞ր ծնողը չէ ունեցած հզօրութեան զգացումը, երբ իր զաւակը բեմին վրայ հայկական տարազով ու պարով ներկայացած է: Տարազ մը, որ նախնիներու տարազին նմանակն է, հինէն եկած հզօր գոյութիւն մը, որ ունի իր շարունակականութեան ձեւերը:
Մինչ պարը, պարը ունի իր իւրայատուկ լեզուն, անիկա պաշտամունք է, սէր է, յաղթանակ է, աւանդութիւն է, ծէս է եւ մանաւանդ` կենցաղի անբաժան մէկ մասնիկն է, որ իւրաքանչիւր պարի ձեւով խորհուրդ մը կը փոխանցէ:
Աշակերտուհիիս այս յիշատակը ի՜նչ որոնումներու դուռ բացաւ…
«Ժամանակ»