ՅԱԿՈԲ ՈՒՌՀԱՅԵՑԻ
Թերեւս հայ ազգը աշխարհի տարածքին գոյութիւն ունեցող միակ ազգն է, որ եկեղեցական մակարդակի վրայ յատուկ տօն ճշդած է թարգմանիչներուն համար: Այս տօնախմբութեան ընթացքին յատուկ կերպով կը նշուին գիրերու գիւտէն անմիջապէս ետք ծաւալած թարգմանչական շարժումի ներկայացուցիչները: Բայց տօնին խորհուրդը չի սահմանափակուիր միայն մեր սուրբ թարգմանիչ հայրերուն կատարած վիթխարի աշխատանքին յիշատակումով, այլ նաեւ կը խորհրդանշէ հայոց այբուբենի գիւտը, հայկական առաջին կոթողային թարգմանչական աշխատանքը` Աստուածաշունչ մատեանի թարգմանութիւնը, եւ ընդհանրապէս հայ դպրութեան աշխատանքի սկզբնաւորումը:
Այս բոլոր ուղղութիւններուն խորհուրդին ամփոփումը մէկ տօնի մէջ այդ տօնին կը հաղորդէ զուտ ազգային բնոյթ: Մեր ոսկեդարու թարգմանչական աշխատանքը իւրայատուկ քաղաքակրթական դերակատարութիւն ունեցած է հայ ազգային մշակոյթի տարեգրութեան մէջ: Այդ թարգմանչական աշխատանքին զինուորագրեալները` Մեսրոպ Մաշտոց վարդապետ, Սահակ Պարթեւ հայրապետ եւ անոնց աշակերտները յիրաւի մշակութային մեծ յեղափոխութիւն կատարած են հայ ազգի կեանքին մէջ` գրեթէ ոչինչէ հայ դասական գրականութիւն ու լեզու ստեղծելով եւ զանոնք աւանդելով սերունդէ սերունդ, հայկականացնելով հայ եկեղեցւոյ ծիսակարգը, որ մինչ այդ յունարէնով կամ ասորերէնով էր, ինչպէս նաեւ` հայկականացնելով այն ժամանակ տակաւին կանգուն Արշակունեաց պետականութեան պետական գրագրութիւնը, ինչ որ կարեւոր երեւոյթ էր հայերէնին պետական միակ լեզուի կարգավիճակ տալու առումով:
Կարեւոր ուրիշ կէտ մըն ալ կայ, որուն պէտք է անհրաժեշտ ուշադրութիւն դարձուի` մեր թարգմանիչ հայրերուն կատարած հսկայական աշխատանքը ազգային եւ եկեղեցական առումներով վերլուծելու ընթացքը: Այն, ինչ որ եղաւ Ե. դարու սկիզբը հայոց եւ հայ մշակոյթի պատմութեան մէջ, երբեք պարզ եւ անցողակի երեւոյթ մը չէր, այլ վիթխարի ծաւալներ ունեցող ազգային եւ քաղաքակրթական ծրագիրի մը իրագործումն էր: Այս ծրագիրը իրագործողները, այո՛, կղերականներ էին, բայց մեկնելով իրենց աշխատանքին ծաւալէն` կրնանք հաստատել, որ անոնք նաեւ բարձր մակարդակի ազգային-պետական մտածողութիւն ունեցող գործիչներ էին: Զուտ քաղաքակրթական մակարդակով անոնց կատարած աշխատանքը այդքան ալ դիւրին չէր: Մեր թարգմանիչ հայրերուն յամառ, անխոնջ աշխատանքին շնորհիւ էր, որ այն ժամանակուան մարդկային յառաջադէմ միտքը, քրիստոնէական մտածողութիւնը իր հիմնական մասով հայկականացուեցաւ ու ազգայնացուեցաւ` այս ձեւով հզօր պատնէշ մը քաշելով յունական, պարսկական թէ ասորական մշակութային ներթափանցումներուն դիմաց: Ե. դարու մեր թարգմանիչ հայրերուն այս յոյժ կարեւոր առաքելութիւնը շարունակուեցաւ հետագայ դարերուն ալ` հայ հոգեմտաւոր գրական ժառանգութիւնը հարստացնելով համաշխարհային միտքի գոհարներով:
Այս բոլորէն ալ մեկնելով` կրնանք անվարան հաստատել, որ հայ թարգմանչական շարժումը, որ համաշխարհային քրիստոնէական միտքը հայկականացուց, եղաւ իսկապէս ազգային-յեղափոխական մշակութային շարժում մը` յառաջդիմական բնոյթով օժտուած: Երբ հայոց պետականութիւնը անկման եւ տկարացման վիճակի մը մէջ կը գտնուէր, թարգմանիչ վարդապետներուն կատարած մշակութային յեղափոխութիւնը եկաւ ամուր հիմերու վրայ խարսխելու հայոց հոգեմտաւոր, մշակութային անկախութիւնը, որ իր կարգին հետագային հիմքը հանդիսացաւ հայոց պետականութեան վերականգնման փորձերուն` զանազան ժամանակաշրջաններու ընթացքին եւ մինչեւ այսօր:
Այսօր ո՞ւր ենք մենք այս բոլորին մէջ: Այսօր, ազգովին Ցեղասպանութեան վկայ դառնալէ աւելի քան մէկ դար ետք, մենք` իբրեւ այս աշխարհի վրայ մեր ինքնուրոյն տեղը ունեցող ազգային հաւաքականութիւն, վերականգնած ենք մեր ազգային անկախ պետականութիւնը, բայց նաեւ աշխարհին կը ներկայանանք իբրեւ աշխարհով մէկ ցրուած, ափիւռքացած հաւաքականութիւն, որուն ներուժը եթէ ճիշդ կերպով օգտագործուի, ապա միայն օգուտ կրնանք քաղել ազգովին` քաղաքական, տնտեսական թէ այլ բնագաւառներու մէջ:
Բայց նաեւ ներկայիս գոյութիւն ունին համաշխարհայնացումի վտանգները, որոնք, ինչպէս` Ե. դարու յունական եւ ասորական մշակութային ազդեցութիւնները, նոյնպէս կը սպառնան հայ ազգային-մշակութային անկախութեան, ազգային ուծացումի ալիքը հետզհետէ աւելի կ՛ահագնանայ սփիւռքեան մեր գաղութներուն մէջ: Ուրեմն ի՞նչ է միջոցը պայքարելու այս օրէ օր ահագնացող ազգային-մշակութային վտանգներուն դէմ: Գլխաւոր, հիմնական միջոցը, մեր կարծիքով, մեր թարգմանիչ հայրերուն ուղեգիծին հաւատարիմ մնալն է: Հաւատարիմ մնալը` այն ուղեգիծին, որ կը շեշտէ միջազգային յառաջդիմական միտքին հետ քայլ պահելու եւ, զայն հայկականացնելու, ազգայնացնելու անհրաժեշտութեան վրայ, եւ ի պահանջել հարկին, նաեւ կ՛ընդգծէ միջազգային լաւագոյն փորձին հետ քայլ պահելով հանդերձ ազգային ուրոյն մշակութային պատկերը ունենալու եւ այդ պատկերը իր ամբողջ փայլքով ուրիշին ներկայացնելու կարեւորութիւնը: Որովհետեւ յառաջդիմական ոգիով օժտուած ազգային-մշակութային իւրայատկութիւնը պահելով միայն մենք կրնանք մեր նպաստը բերել համամարդկային մեծ քաղաքակրթութեան:
Այս օրերուն Հայաստանի մէջ տեղի ունեցաւ ֆրանսախօսութեան խորհրդաժողովը, եւ անոր առընթեր կազմակերպուեցան մշակութային համապատասխան նախաձեռնութիւններ: Ասիկա մեծ առիթ է մեզի համար, ինչպէս վերը նշեցինք, թարգմանչաց ուղիով առնելու միջազգային մշակութային լաւագոյնը մեզի համար, իսկ օտարներու ալ ներկայացնելու մեր ուրոյն մշակութային-քաղաքակրթական դիմագիծը: Մանաւանդ որ այս մեծ իրադարձութիւնը կը զուգադիպի նաեւ հայազգի մեծ երգիչ Շարլ Ազնաւուրի մահուան: Երգիչ մը, որ հայ ըլլալով` շատ բան տուած է ֆրանսախօսութեան եւ ֆրանսական մշակոյթին: Ահա առիթ մը ուրեմն` նորովի վերարժեւորելու թարգմանչաց յառաջդիմական շարժումը մեր ազգային կեանքին մէջ: