Փարաւոն Միրզոյեան. «Հայկական Նկարչութիւնը Կարպետն Ու Նուռը Չէ, Այլ Նկարի Ոգիին Մէջ Պիտի Երեւի Հայկականութիւնը»

Հարցազրոյցը վարեց` ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ

Փետրուար 17-ին, Համազգայինի «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահը կը հիւրընկալէ արուեստագէտ Փարաւոն Միրզոյեանը:

Միրզոյեան 13 տարի, 2002-2015, վարած է Հայաստանի Ազգային պատկերասրահի տնօրէնի պաշտօնը եւ ներկայիս Երեւանի Խաչատուր Աբովեանի անուան պետական մանկավարժական համալսարանի կերպարուեստի ամպիոնի վարիչն է:

Այս առիթով զրոյց մը կատարուեցաւ արուեստագէտին հետ, Երեւանի իր աշխատանոցին մէջ:

* * *

Փարաւոն Միրզոյեան նկարիչներէն է հայ կերպարուեստի այն սերունդին, որ առնչուած է արուեստի հայ եւ օտար մեծերուն հետ, անցած է ռուսական գեղարուեստական նշանաւոր դպրոցէն եւ մնացած է ոգիով հայ նկարիչ, որ չորս տասնամեակէ աւելի կը նկարէ իր շրջապատի աշխարհը` մարդիկ, բնութիւն, կիներ, զգացմունք, սէր, վիշտ եւ այդ բոլորը մէկ բառով կը կոչէ Հայաստան:

Իր արուեստանոցը, որ կը գտնուի Երեւանի Թումանեան փողոցին վրայ, լեցուն է վերջին մէկ տարուան նկարներով, կը նկարէ գրեթէ ամէն օր, քիչ մը վաղեմի նկարները կը տեղափոխէ կողքի սենեակ, ուրկէ ալ հին ու նոր նկարները կը ճամբորդեն տարբեր երկիրներ, տարբեր ցուցասրահներ, ինչպէս ինք կ՛ըսէ` հայու ոգին տանելով իրենց հետ:

Շուտով լիբանանահայերն ալ առիթ կ՛ունենան տեսնելու հայ  տաղանդաւոր գեղանկարիչ Փարաւոն Միրզոյեանի աշխատանքները, որոնցմէ ամէն մէկուն մէջ գոյներով հիւսուած Հայաստան մը կայ: Կը նկարէ մեծադիր կտաւներու վրայ. թերեւս փոքր մակերեսները նեղ կու գան նկարիչին նիւթերուն, իր ապրած բուռն կեանքի հարուստ դրուագներու համար, կեանք, որ կը սկսի Սիւնիքի մարզի հրաշագեղ գիւղերէն` Սալվարդէն եւ կը հասնի մինչեւ Ս. Փեթերսպուրկի   Իլիա Ռեփինի անուան գեղարուեստական ակադեմիա: Այդ ակադեմիան տասնամեակներ շարունակ  արհեստավարժ կրթութիւն ստանալու լաւագոյն ուսումնական հաստատութիւններէն էր, հոն ուսանած են բազմաթիւ մեծեր:  Ութ տարի ապրելով Ս. Փեթերսպուրկի մէջ`  ան պահած է իր երկրի ու բնօրրանի շունչը եւ իբրեւ աւարտական ատենախօսութեան նիւթ ալ ընտրած է Կոմիտասը` կտաւի վրայ պատկերելով վարդապետը: Կտաւը ներկայացնելու ժամանակ երգած է Լուսինէ Զաքարեան: Փարաւոն Միրզոյեանի ուսանողական աւարտական  այդ աշխատանքը` «Կոմիտաս»-ը, այսօր նոյն ակադեմիայի թանգարանին մէջ է:

Բազմաթիւ երկիրներու այլ թանգարաններու մէջ  ալ պահուած են անոր նկարները: Բնանկարի, դիմանկարի ժանրի մէջ ստեղծագործող նկարիչը լիբանանեան իր ցուցահանդէսէն առաջ շատ բան տեսած եւ շատ բան հասկցած արուեստագէտի իմաստութեամբ իր խոհերը կը կիսէ ընթերցողին հետ:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ձեր բոլոր նկարները մեծադիր են, ձեր ո՞ճն է, թէ՞ պարզապէս ըսելիքը այդպէս կը պահանջէ` ընտրել մեծ մակերես:

ՓԱՐԱՒՈՆ ՄԻՐԶՈՅԵԱՆ.- Իմ գեղանկարչութիւնս կը նկատուի  կոթողական գեղանկարչութիւն, եւ նկարներն ալ այդ պատճառով մեծ չափերու են: Արուեստիս մէջ իւրաքանչիւր նիւթ իր չափը ունի, կան բազմաթիւ նիւթեր, որոնք պզտիկ կտաւի վրայ պարզապէս չես կրնար ընել, կան իմաստներ, որոնք փոքր նկարներով դժուար է փոխանցել, տեղաւորել փոքր տարածքի վրայ:

Հ.- Դուք յաճախ ցուցահանդէսներ կ՛ունենաք: Այսօր մեծ չէ թիւը այն արուեստագէտներուն, որոնք կրնան հպարտանալ, թէ ցուցահանդէսային աշխուժ կեանք ունին, ի՞նչ է ասոր պատճառը:

Փ. Մ.- Ես այս ընթացքին այլ ցուցահանդէսներու հրաւէրներ ունէի Մոսկուայէն, Մոլտովայէն, բայց երբ Լիբանանէն` հայկական համայնքէն հրաւիրեցին, ես համաձայնեցայ, քանի որ շատ կը յարգեմ սփիւռքի մեր հայրենակիցները, գիտեմ մանաւանդ Պէյրութի հայերու նախասիրութիւնները, արուեստի հանդէպ անոնց սէրը:  Ունեցած եմ ուսանողներ Պէյրութէն:

Արդէն քառասուն տարիէ աւելի է` կը ստեղծագործեմ, գործերս կը ցուցադրուին, եւ դժգոհ չեմ եղած ցուցահանդէսային գործունէութենէս: Այդ մէկը կարծեմ պայմանաւորուած է անցած ճանապարհով, լաւ վերաբերմունքով` առ քու շրջապատդ եւ արուեստասէրը:

Միշտ փառք տուած եմ Աստուծոյ, որ ինծի այս շնորհքը ընծայած է եւ կարելիութիւն տուած է այսպիսի ճանապարհ անցնելու: Ես համոզուած եմ, որ գեղանկարիչը պէտք է շատ ապահովուած ըլլայ, անոր հանապազօրեայ հացի հարցը  պէտք է  լուծուած ըլլայ,  եւ ան այդ ուղղութեամբ պէտք չէ շատ մտածէ: Նկարիչին միտքը ազատ պիտի ըլլայ նման հարցերէ, եւ ան  ազատօրէն պիտի ստեղծագործէ: Իր ստեղծագործական ժամանակը անոր համար առաջնային պիտի ըլլայ: Միայն այդ ատեն կրնայ ստեղծուիլ իսկական ազատ արուեստ:

Հ.- Ինչպէ՞ս գացիք Ս. Փեթերսպուրկ,  ձեզի ի՞նչ տուած է  ռուսական արուեստի դպրոցը: 

Փ. Մ.- Փոքր տարիքէն նկարած եմ, արդէն չեմ ալ յիշեր` քանի տարեկանէն: Ես շատ շնորհակալ եմ իմ հօրմէս, որ ինծի ղրկած է Ս. Փեթերսպուրկի Գեղարուեստական ակադեմիա` արհեստավարժ կրթութիւն ստանալու: Արհեստավարժ կրթութիւնը շատ կարեւոր է նկարիչին համար: Միայն տաղանդը չի բաւեր, անհրաժեշտ է  աշխատասիրութիւն եւ ամէնէն կարեւորը` արհեստավարժ կրթութիւն: Միայն այդ պարագային է, որ տաղանդը կը բացայայտուի:

Վստահ եմ, որ ռուսական գեղարուեստի դպրոցը այն ժամանակ լաւագոյն արհեստավարժ դպրոցներէն մէկն էր: Այսօր ալ,  կը կարծեմ, թէ ռուսական արուեստի դպրոցը իսկապէս բարձր մակարդակի է: Այդ դպրոցը ինծի օգնեց ըլլալ շատ աւելի ազատ` թէ՛ մտածելու, թէ՛ արհեստավարժութեան, թէ՛ կատարողական արուեստի առումով:

Հ.- Ծնած էք Հայաստանի գեղատեսիլ վայրերէն մէկուն մէջ, իսկ մանկութեան վայրերը, առհասարակ` Հայաստանը, որքանո՞վ օգնած են ձեզի: 

Փ. Մ.- Համոզուած եմ`  մանկութեան տարիներուն ձեւաւորուած է իմ աշխարհահայեացքս, մարդոց հանդէպ սէրս, լաւատեսութիւնս: Այդ բոլորը կու գան  մանկութենէն, եւ իմ արուեստին մէջի սէրը, լոյսը, բարին այդ տարիներէն են:

Շատ խօսած եմ ազգային արուեստի մասին եւ միշտ ըսած եմ, որ առանց ազգային արուեստի` չի կրնար համաշխարհային արուեստ ըլլալ: Նկարիչ մը  պէտք է անպայման ազգայինի հիման վրայ դառնայ համաշխարհային ու ճանչցուած նկարիչ: Եւ ամէն ազգի նկարիչ անպայման միջազգային ասպարէզի մէջ կը տարբերի իր ազգութեամբ: Օրինակ, սպանացի նկարիչները կը տարբերին ֆրանսացի նկարիչներէն, անգլիացիները` ֆրանսացիներէն, մեքսիքացի նկարիչները իրենց ինքնատիպութիւնը ունին:  Իսկ հայկական նկարչութիւն չի  նշանակեր, որ  անպայման կարպետ կամ նուռ պիտի նկարես, հայկականութիւնը ոգիին մէջ պիտի երեւի: Եթէ հայ արուեստագէտը կ՛ապրի եւ կը ստեղծագործէ իր հողին վրայ, ան ուրիշ ձեւով չի կրնար ըլլալ:  Մեր նկարիչներէն անոնք, որոնք գացած  են այլ երկիրներ եւ ուրիշ երկիրներու մէջ կը բնակին, կը ստեղծագործեն, անոնցմէ շատերուն մէջէն ազգայինը դուրս մղուած է, որովհետեւ միջավայրին մէջ չեն: Միւս կողմէ ալ այդ նկարիչները իրենց գործերը ստիպուած յարմարցուցած են շուկային, ուստի գործերը կորսնցուցած են իրենց ձեւն ու ոգին:

Հ.- Դուք երբեք չէ՞ք կեցած շուկային յարմարելու ընտրանքին առջեւ:

Փ. Մ.-  Ես չեմ կրնար շուկային յարմարիլ: Շուկան ինքը պիտի հասկնայ նկարիչը, նկարը:  Աստուած ինծի մէկ կտոր հացը տուած է, եւ  ես այդ մէկ կտոր հացը  միշտ ունեցած եմ: Չեմ ձգտած արուեստն ու իմ հոգիս վաճառելու:

Հ.- Իսկ աւելի մեծ փառքի, աւելի մեծ անուն ստանալու համար չէ՞ք գայթակղուած այդ մէկը ընելու:

Փ. Մ.- Ես ինչ փափաքած` ստացած եմ: Այն նկարիչներէն եմ, որ ամէն ինչ ունիմ` թէ՛ կոչում, թէ՛ յարգանք, թէ՛ բազում ցուցահանդէսներ` լաւագոյն ցուցասրահներու մէջ, թէ՛ գնահատանք:

Եթէ աւելիին պիտի ձգտիս, այդ մէկը պիտի ընես քու  արուեստիդ տիրոյթներու մէջ` ընդլայնելով քու ներքին ազատութեանդ սահմանները:

Հ.- Խօսեցաք կոչումներու մասին: Այսօր կը տեսնենք, որ շատ դիւրութեամբ կը տրուին պետական մրցանակները: Ինչպէ՞ս կը վերաբերիք այդ երեւոյթին նկատմամբ:

Փ. Մ.- Բացասական է վերաբերմունքս: Կարելի չէ պետական մրցանքը կամ ժողովրդական մրցանքը այդպէս չարաշահել եւ պատահական մարդոց տալ: Ժողովրդական նկարիչը պէտք է ժողովուրդը ճանչնայ: Պետական մրցանակն ալ պէտք է պետութեան միտքը, երկրի ոգին, բովանդակութիւնը ներկայացնող ստեղծագործողի տալ: Նկարիչը պէտք է արժանի ըլլայ պետական մրցանակին, ինքնանպատակ պէտք չէ տրուի այդ մէկը: Ժամանակին ժողովուրդը կը ճանչնար իր մեծերը, խորհրդային տարիներու արուեստագէտը  յարգուած էր,  իր երկրի արժանի քաղաքացին էր, եւ ժողովրդական կոչումն ալ արժանի էր մեր մեծերուն:  Այսօր դժուար է այդ մասին ըսել: Այսօր նոյնիսկ մեր ստեղծագործական միութիւնները արժէք չունին: Հազարաւոր անդամներ ունի Նկարիչներու միութիւնը, բայց  քանի հոգի՞ն իսկական նկարիչ է: Նկարիչը տարբեր է, նկարողը` տարբեր: Բժիշկն ալ կը նկարէ այսօր, գիտնականն ալ, թող նկարեն, ես դէմ չեմ, բայց նկարողներ են անոնք, ոչ` նկարիչներ:

Այն, ինչ տեղի կ՛ունենայ այսօր արուեստի դաշտին մէջ, աւելի շատ շօ է: Այսօր նոյնիսկ աւելի մեծ թիւով ցուցահանդէսներ տեղի կ՛ունենան, քան` անցեալին, բայց այն ժամանակուան արուեստը աւելի ազգային էր, աւելի ամուր էր եւ աւելի արհեստավարժ:

Հ.- Ի՞նչ ներշնչանքներ, ի՞նչ մտորումներ ունիք այսօր ձեր արուեստին մէջ:

Փ. Մ.- Իմ ստեղծագործական կեանքիս ընթացքին քանի մը փուլէ անցած եմ: Ինծի համար միշտ զարմանալի  եղած է, որ նկարիչ մը քառասուն տարի նոյն բանը կը նկարէ,  անհասկնալի է այդ մէկը: Բնականաբար քսանհինգ-երեսուն տարեկան երիտասարդը աշխարհը այլ ձեւով կ՛ընկալէ, քառասուն տարեկանին` այլ, յիսուն տարեկանը իր ընկալումներն ունի, իսկ ահա վաթսունն անցնելով` ամէն ինչ համահունչ կ՛ըլլայ քու տարիքիդ, քու արեանդ շրջանառութեանը, ինչ կշռոյթով, որ կ՛ապրիս, այդ կերպ ալ կը ստեղծես համապատասխան արուեստ:

Այսօր իմ արուեստիս մէջ  կը գերակշռէ բարութիւնը, աւելի շատ` լաւատեսութիւնը, չարութեան մէջ լաւը տեսնելու, լուսաւորը նկատելու ձգտումը: Կ՛ուզես` լաւ բան մը ըրած ըլլաս: Արուեստը պէտք է լաւը կերտէ: Կարելի չէ անընդհատ բռնութիւն եւ սպանութիւն ցոյց տալ, մեր ազգին այդ մէկը բնորոշ չէ:

Հ.- Իսկ դուք ուրկէ՞ կը ստանաք այդ բարութիւնը եւ սէրը:

Փ. Մ.- Ատիկա բացատրելիք բան չէ: Նոյնիսկ եթէ իմ մտքիս ողջ պաշարը եւ բառերը գործածեմ, չեմ կրնար բացատրել, ատիկա ներքին ուժ մըն է, Աստուծմէ եկող բան մը, զոր չես կրնար մեկնաբանել: Եւ առհասարակ, ես միշտ ըսած եմ` աշխարհը վաղուց ստեղծուած է Աստուծոյ կողմէ, մենք միայն  մեր աչքերով կը տեսնենք զայն ու կ՛արտայայտենք:

Հ.- 2002 թուականէն մինչեւ 2015 թուականը եղած էք Հայաստանի Ազգային պատկերասրահի տնօրէն: Ինչպիսի՞ աշխատանք կրցաք կատարել պատկերասրահին մէջ:

Փ. Մ.- Ես պատկերասրահին մէջ իմ կեանքէս կարեւոր հատուած մը անցուցած եմ, եւ համոզուած եմ, որ կրցայ բաւական աշխատանք կատարել: Տնօրէնութեանս տարիներուն պատկերասրահը հրատարակչական մեծ գործունէութիւն իրականացուցած է, աւելցած է այցելուներու թիւը, միջոցներ գտած ենք աշակերտներու, ուսանողներու պարբերաբար այցելութիւններ կազմակերպելու, նոր ցուցասրահներ բացած ենք, բազում ցուցահանդէսներ տեղի ունեցած են, նոյնիսկ` համերգներ: Կրնամ ըսել` կեանք տուած եմ այդ կեդրոնին, նոր շունչ եւ ոգի հաղորդելով:

Հ.- Ձեր նկարներու նիւթերուն մէջ շատ կիներ կան, բոլոր արհեստավարժ նկարիչները պէ՞տք է կին նկարեն: Ի՞նչ է կնոջ թեման նկարիչի մը համար:

Փ. Մ.- Ես կինը բնութենէն, կեանքէն չեմ զանազաներ: Կեանքը, բնութիւնը, սէրը, կինը մէկ ամբողջութիւն են: Հայ կինն է իմ նկարներուս մէջ: Միայն հայ կինը կրնայ այնպէս նստիլ, պառկիլ, նայիլ, ինչպէս իմ նկարներուս մէջ կիներն են: Ծանօթ աստղագէտ Գրիգոր Գիւրզատեան իմ մասիս գրած խոհագրութեան մէջ ըսած է, թէ ես լաւագոյնը բացայայտած եմ կնոջ մարմինը: Չեմ գիտեր` թերեւս այդպէս է:

Հ.- Ինչ կը վերաբերի լիբանանեան ցուցահանդէսին` ի՞նչ ակնկալութիւններ ունիք:

Փ. Մ.- Առաջին անգամն է, որ պիտի մեկնիմ Լիբանան, յոյս ունիմ` լաւ ընդունելութիւն պիտի գտնեն նկարներս: Այն մարդոց, որոնք պիտի գան դիտելու նկարներս, խորհուրդ կու տամ քիչ մը աւելի ուսումնասիրել իմ արուեստս, քիչ մը աւելի լաւ զգալու համար նկարներս: Ինծի համար ալ լաւ պիտի ըլլայ նոր մարդոց ծանօթանալ: