Օձի Գլուխը Երբ Ցաւում Է

ՄԻՔԱՅԷԼ ՀԱՋԵԱՆ
Քաղաքական վերլուծաբան

Կենդանական աշխարհում թունաւոր սողունների տեսակին բնորոշ այս հիւանդութեան ախտանշանները հայ ժողովրդական իմաստութիւնն է մատնանշում` ասելով. «Օձի գլուխը երբ ցաւում է, ճամբի մէջտեղն է դուրս գալիս»: Իրականում  բոլոր ժամանակների մարդկային հանրութեանն ուղղուած այս առածի կարիքը նոր ժամանակներում, որպէս խրատ-յիշեցում, առաւելապէս Ազրպէյճանի` արեւմտեան մերձկասպիայի տարածքի այդ արհեստածին պետութեան, իշխանութիւններն ունեն, որոնք ահա նորից, այս էլ որերորդ անգամ, գլխացաւանքից դրդուած` ճամբամէջ են ազրպէյճանական հանրութեանը` դաս չառած իրենց այդ պահուածքի նախորդ հետեւանքներից: Պատճա՞ռը: Պատճառը պարզ է: Յիշենք` դարձեալ մեր հներն են ասում. «Խելօքին մէկ, յիմարին հազար ու մէկ ասա»:

Արդեօք նոյն այդ գլխացաւանքի արտայայտութիւն չէ՞, որ այդ երկրի նախագահ Իլհամ Ալիեւը հերթական անգամ իր հպատակներին ոգեշնչում է «գեղովի» մեծ ճամբայ ելնելու եւ «Ազրպէյճանի բնիկ պատմական հողերին» տէր կանգնելու արկածախնդիր գաղափարով: Իսկ «Ազրպէյճանի բնիկ պատմական հողերը», ըստ նրա հիւանդ երեւակայութեան, Լեռնային Ղարաբաղն է, Երեւանը, Զանգեզուր-Սիւնիքը եւ Սեւանի աւազանը: Այդ տարածքները նա հերթական անգամ, ի տես ազրպէյճանական հանրութեան, մատնանշել է օրերս` փետրուարի 8-ին, իր գլխաւորած «Ենի Ազերբայջան» («Նոր Ազրպէյճան») կուսակցութեան 6-րդ համագումարի ամպիոնից: Ինքնագոհ հպարտութեամբ յայտարարելով, որ այդ մասին գիտական հետազօտութիւններ են կատարւում, գրքեր հրատարակւում, շարժանկարներ նկարահանւում, ցուցադրութիւններ կազմակերպւում աշխարհում, նա ասել է, որ` «այդ մասին պէտք է իմանան երիտասարդ սերունդն ու ողջ աշխարհը»:  «Դա պէտք է լինի մեր ապագայ գործունէութեան ուղղութիւն, մենք հէնց այսօր էլ աշխատում ենք այս ուղղութեամբ», յայտարարել է Ալիեւը` պարզաբանելով. «Որովհետեւ Երեւանը մեր պատմական հողն է, եւ մենք պէտք է ազրպէյճանցիներին վերադարձնենք այս հողը:  Սա մեր քաղաքական եւ ռազմավարական նպատակն է, եւ մենք պէտք է աստիճանաբար մօտենանք այս նպատակին»:

Ուշադրութիւն դարձրէք. դա ընդամէնը մէկ փոքրիկ քաղուածք է Ազրպէյճանի առաջնորդի ծրագրային ճառից, բայց իր տողատակում ինչքա՛ն մարտահրաւէրներ է պարունակում` ուղղուած ներկայ եւ գալիք ժամանակների խաղաղութեան վերաբերեալ մեր` հայերիս, եւ աշխարհի հանրութեան պատկերացումների դէմ: Այստեղ` Անդրկովկասի ներսում, մեր տարածաշրջանից դուրս: Փաստօրէն, այն ամէնը, ինչ ասել է Ազրպէյճանի նախագահն իր կուսակիցներին եւ, նրանց միջոցով,  ողջ հասարակութեանը (իսկ  համագումարի աշխատանքը եւ, առանձնապէս, Ալիեւի ելոյթը սփռուել են հանրապետական հեռատեսիլի ու ձայնասփիւռի ալիքներով, լուսաբանուել տեղական եւ միջազգային զանգուածային լրատուութեան միջոցներում), հակընդդէմ թեզ է ազրպէյճանա-ղարաբաղեան հակամարտութեան գօտում տեւական խաղաղութեան ու կայունութեան  հաստատման ուղղութեամբ ահա աւելի քան քառորդ դար ձեռնարկուող քաղաքական-դիւանագիտական ջանքերին: Հակամարտութեան հայկական կողմերի եւ միջազգային հանրութեան` ի դէմս ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի համանախագահութեան, միջնորդական առաքելութեան  խաղաղարար քայլերին:

Աւելի՛ն. ալիեւեան այդ ճամարտակութիւնները հնչել են մի այնպիսի ժամանակ, երբ հերթական այցով տարածաշրջանում էին գտնւում ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի  համանախագահներն ու ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցիչը: Ընդ որում, նրանք նոր միայն` նախօրեակին, աւարտել էին իրենց հանդիպումը նախագահ Ալիեւի հետ, իսկ այդ օրն իրենց այցը շարունակում էին Երեւանում, յաջորդ օրը` Ստեփանակերտում: Բնականաբար միջնորդական առաքելութեան դեսպանները քաջածանօթ էին Պաքւում իրենց հիւրընկալի այդ ռազմատենչ յոխորտանքի թիրախային շեշտադրումներին եւ, կարծում եմ, հազիւ թէկուզ մեն մի եզր գտած լինէին դրանցում, որ համապատասխանէր օր առաջ իրենց հանդիպմանը նրա բարձրաձայնած խաղաղասէր հաւաստիացումներին:

Այսինքն այդ եւ բոլոր այն տարածաշրջանային այցերն ու հանդիպումները, որ տասնամեակներ ի վեր պարբերաբար իրականացնում է ՄԱԿ-ի գերադաս լիազօրութիւնը ստացած այդ կառոյցը, նրա հովանու ներքոյ` հակամարտ երկրների նախագահների եւ արտաքին գործերի նախարարների մակարդակներով  անցկացուող բանակցութիւնները, նոյն այդ առաքելութեան ընդունած բազմաթիւ յայտարարութիւնները, անգամ` շփման գծի դիտարկման մեքանիզմների համալրման խնդրի շուրջ տարիներ շարունակ չարչրկուող պայմանաւորուածութիւնները Վիեննայում, Ս. Փեթերպուրկում, Ժընեւում կամ այլուր, ոչ այլ ինչ են, քան` պատրանքային փուչիկներ, որոնք կարող են օճառի պղպջակների պէս անսպասելի պայթել ցանկացած որեւէ պահի` հէնց այսօր կամ  վաղը եւ կամ ոչ հեռու ապագայում: Ինչքան էլ մենք եւ մեզ հետ համակարծիք միջազգային հանրութիւնն արժանուոյնս ու  բարձր գնահատենք արցախեան հիմնահարցի շուրջ տեղի ունեցող բանակցային գործընթացի անհրաժեշտութիւնն ու դերակատարութիւնը` որպէս հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորման այլընտրանք չընդունող միակ միջոց, ինչի մասին քանիցս հատու բարձրաձայնուել է աշխարհի ամենահեղինակաւոր ամպիոններից, այնուամենայնիւ, ըստ իս, դոյզն իսկ կասկածի ենթակայ չէ, որ ողջ այդ գործիքակազմը, Խաչատուր Աբովեանի պատկերաւոր արտայայտութեամբ ասած, «պարապ վախտի» այդ խաղալիքներն ու խաղերը անիմաստ ու անհեռանկար են Ազրպէյճանի իշխանութիւնների ծաւալապաշտ նպատակների ու նկրտումների, դրանցից բխող ռազմատենչ հռետորաբանութեան եւ արկածախնդիր գործողութիւնների առկայութեան պայմաններում: Կրկնում եմ` այսօր եւ վաղը, նաեւ` միւս բոլոր-բոլոր ժամանակներում:

Կարծում եմ, աւելի ճիշդ` համոզուած եմ, որ Իլհամ Ալիեւի այդ նախընտրական ճառի «հայկական մոթիվները» պէտք է զգօնութեան դաս հանդիսանան, առաջին հերթին մեզ` հայերիս համար, առանձնապէս` մեր այն թէկուզեւ փոքրաթիւ ազգակիցների համար, ովքեր, թող թոյլ տրուի ասել, պարզամտօրէն հաւատում են փոխզիջումների միջոցով Պաքուի հետ «ընդհանուր լեզու» գտնելու եւ վերջնական հաշտութեան հասնելու սին գաղափարին: Յիշենք կամ, իմ ուսանողական տարիների դասախօս ընկեր Գասպարեանի խօսքով ասած` «ականջներիս օղ» անենք, որ եթէ, Աստուած մի՛ արասցէ, մենք ի վերջոյ, կամայ, թէ ակամայ, ինքնակամ թէ պարտադրուած լինելով,  ազգովի համաձայնենք ամբողջովին, կամ մասամբ ընդունել հակամարտութեան կարգաւորման Մատրիտեան շերեփի պարունակութիւնը` բանակցային սեղանի շուրջ եւ հրապարակաւ քննարկուող բոլորիս յայտնի յեղյեղուկ ու, որպէս այդպիսիք, անտրամաբանական,  անարդարադատ սկզբունքները, ապա նոյն այդ օրից սկսած  մենք վտանգած կը լինենք հայոց պետականութեան ներկան եւ ապագան, մեր համազգային նուիրական իղձերը, աւելի՛ն, որպէս ազգ ու ժողովուրդ` մեր գոյութեան ու յարատեւութեան հեռանկարը: Հայաստան-Արցախում, թէ սփիւռքում:

Այո՛, ի հարկէ, Մատրիտեան կոչուող այդ շիլափլաւից, որպէս փոխզիջում, մեզ նոյնպէս մէկ-երկու շերեփ կարող է հասնի: Ասենք կաթսայի յատակի քերանքի տեսքով կամ փոքր-ինչ աւելին: Բայց` այդքանը միայն: Եւ` ժամանակաւորապէս միայն: Քանզի մեր կողմից այսօրուայ ամենաչնչին զիջումներն անգամ անպայման վաղը գրգռելու են մեր ոխերիմ թշնամիների ախորժակը` հիմք տալով նրանց հետագայում եւս շարունակելու իրենց ծաւալապաշտական նկրտումները, փոշիացնելու  համար Մեծ Թուրանի ստեղծման համաթուրքական ճանապարհին աներեր ու անառիկ ծառացած այն արգելապատնէշը, որ կոչւում է` Հայաստան-Արցախ: Այլապէս հազիւ թէ Ազրպէյճանի նախագահը պատահաբար է արտաբերել Երեւանի, Արցախի, Սիւնիքի, Սեւանի աւազանի անունները` շեշտելով դրանց պատմական պատկանելութիւնն ազրպէյճանական ժողովրդին, առաւել եւս` յոխորտալի սպառնալով, որ ազրպէյճանցիները վաղ թէ ուշ պէտք է վերադառնան այդ տարածքներ: Առաւել եւս` չթաքցնելով, որ դա իր գլխաւորած պետութեան ընթացիկ եւ ապագայ ռազմավարական նպատակն է: Ուշագրաւ է նաեւ, որ Ալիեւն այդ առումով սկսել է գործել գրեթէ համաժամանակ իր թուրք գործընկերոջ` Ռեճեփ Թայիփ Էրտողանի հետ: Յիշեցնենք, որ Թուրքիայի նախագահը վերջերս հանդէս է եկել Լոզանի 1923թ. պայմանագրի կտրուկ քննադատութեամբ, համաձայն որի որոշուել են ժամանակակից Թուրքիայի  սահմանները: Ըստ երեւոյթին, ամենեւին էլ պատահական բնոյթ չեն կրում այդ երկու թուրքական պետութիւնների տարածաշրջանային նկրտումները:

Ազրպէյճանի կողմից ի՞նչ պակաս միջպետական պատերազմի յայտարարութիւն է Հայաստանին: Պատրա՞ստ ենք մենք այդ տեւական պատերազմին: Գիտակցո՞ւմ ենք, որ անխուսափելի է կենաց ու մահու այդ պատերազմը, որ կարող է դարձեալ նոր տասնամեակներ տեւի: Զգօ՞ն ենք հարկ եղած չափով: Պետականօրէն, ազգովի: Ո՛չ միայն մեր արդիական սպառազինութեամբ: Ո՛չ միայն մեր, անկասկած, մարտունակ բանակով: Այլ նաեւ` ի շահ հայրենիքի անվտանգութեան ու ապահովութեան` մեր հանրային-քաղաքական ուժերի գաղափարական որդեգրումների համախմբմամբ ու միաձուլմամբ: Ասել է թէ` մեր ազգային-պետական գոյութեանը սպառնացող վտանգի համազգային  գիտակցմամբ եւ այդ սպառնալիքին որպէս ազգ-բանակ դիմագրաւելու պատրաստականութեամբ ու պատրաստակամութեամբ: Այո՛, ինչո՞ւ չէ, հայրենիքի կառավարմանն ու բարգաւաճմանն աշխարհասփիւռ հայութեանը, որպէս համասեփականատիրոջ օրէնսդրօրէն ներգրաւմամբ եւ, նոյն այդ իրաւական հիմքերով, սփիւռքահայ երիտասարդութեանը, աշխարհի տարբեր երկրների բանակների հայազգի սպայակազմին հայոց պետականութեան անվտանգութեան ապահովման, հայոց սահմանների պաշտպանութեան հայրենապահպան եւ ազգապահպան գերխնդրին յօժարակամ լծուելու հնարաւորութեան ընձեռմամբ:

Մինչդեռ, ինչպէս ականատես ենք, Հայաստանում տակաւին հանրային քննարկումների եւ բանավէճերի առարկայ են դարձած յետհամալսարանական կրթութիւնը շարունակող  եւ արտերկրի կրթօճախներում սովորող երիտասարդ տղաներին պարտադիր ժամկէտային զինծառայութեան տարկէտումների տրամադրման հարցերի շուրջը: Բարեբախտաբար այդ եւ նման հարցերը  վաղուց ի վեր բացառւում են արցախեան քննարկումների օրակարգում, եւ արցախցի երիտասարդները, պատիւ համարելով ծառայութիւնը Պաշտպանութեան բանակի շարքերում, յստակ գիտակցում են, որ իւրաքանչիւր հայ տղամարդ պարտադիր պէտք է տիրապետի զէնքին, եւ որ իրենց զինուորական պատրաստութիւնը մշտապէս անհրաժեշտ է հայրենիքի, հարազատ ընտանիքի պաշտպանութեան եւ անվտանգութեան ապահովման գործում: Առաւել եւս` մեր ոխերիմ թշնամին, ինչպէս ականատես եղանք արցախեան ազատամարտի տարիներին, ապա նաեւ` 2016-ի ապրիլեան պատերազմի օրերին, խտրութիւն չի դնում իր հայ զոհի ո՛չ տարիքի, ո՛չ սեռի, ո՛չ կրթական մակարդակի եւ ո՛չ էլ զինուորական գործին պատրաստ կամ անպատրաստ լինելու միջեւ:

Բայց վերադառնանք Ազրպէյճանի նախագահի հակահայ յորջորջանքին ու դրա հանրային արձագանգներին: Եւ այսպէս,  արդէն իսկ լրահոսում ի յայտ են գալիս հայ հանրութեանը սփոփելու փորձեր: Առաւելապէս` դրսից: Եթէ ամփոփիչ տեսքով ներկայացնենք այդ փորձերը, ապա պարզւում է, թէ իբր Իլհամ Ալիեւի այդ ծաւալապաշտական հռետորաբանութիւնն ընդամէնը պահի ազդեցութեան արտայայտութիւն է` պայմանաւորուած ապրիլի 11-ին նշանակուած արտահերթ նախագահական ընտրութիւններով եւ նախընտրական քարոզչութեան համար թողնուած խիստ կարճատեւ ժամանակահատուածում ընդդիմութեան կռուաններն էն գլխից նրա ձեռքից խլելու անհրաժեշտութեամբ: Կարծում եմ` առաւել քան միամիտ պէտք է լինել հաւատալու համար նման անհեթեթութեանը: Բանն այն է, որ անկախ Ազրպէյճանում տեղի ունեցող ներիշխանական, ներկուսակցական, միջկուսակցական, միջքլանային եւ այլ կարգի գզվռտոցներից, որոնք բացառապէս ոչ այլ ինչ են, քան` իշխանութեան տաշտից առաջինի իրաւունքով լիաբուռ օգտուելու որկորային բախումներ, այդ երկրի, առանց բացառութեան, թէ՛ իշխանական եւ թէ՛ ընդդիմադիր քաղաքական ուժերը միասնական ու միակամ են հայութեան դէմ, այդ պարունակում, առաջին հերթին, Արցախի հարցում իրենց դիրքորոշումներում, ընդհանուր առմամբ` հայատեացութեան մէջ:

Սա է իրական պատկերը: Ազրպէյճանում, փաստօրէն, քաղաքական ընդդիմութիւն` որպէս երեւոյթի դասական հասկացութիւն, չկայ: Այն փոշիացուել է, նախ, աւագ Ալիեւի իշխանութեան օրօք, երբ բանտային ճաղերի յետեւ նետուեցին եւ կամ պարզապէս կամայականօրէն, առանց դատ ու դատաստանի գնդակահարուեցին բոլոր այն քաղաքական հեղինակութիւնները, ովքեր այս կամ այն չափով նպաստել էին նրա վերադարձին Նախիջեւանից Պաքու եւ խիստ դժգոհ էին, որ պատուաւոր տեղ չունեն նախագահի շքախմբում: Նրանք, ովքեր ունակ էին  երկրի առաջին դէմքի համար ոչ նպաստաւոր ազդեցութիւն գործել հանրային մտքի վրայ: Նրանք, ովքեր օժտուած էին ըմբոստութեան եւ անհնազանդութեան յատկանիշներով ու երբեմնի դրանք արտայայտում էին տարբեր տրամաչափի խռովութիւնների տեսքով:

Քաղաքական ընդդիմութեան ջարդի այդ գործընթացը մի նոր թափ ստացաւ, առանձնապէս, 2003թ. յետոյ, երբ ամենատարբեր խեղաթիւրումների գնով գալով իշխանութեան գլուխ` կրտսեր Ալիեւը ժառանգորդի իրաւունքով բազմեց հանգուցեալ հօր թափուր գահին, չնայած, ինչպէս վկայում են նրա հօր եւ անձամբ իր շրջապատից այս կամ այն պատճառով ելած գործիչները, ոչ մի չափանիշով արժանի չէր այդ բարձր պաշտօնին: Այդ ժամանակաշրջանից սկսած` այն աստիճան սաստկացաւ ընդդիմութեան հալածանքը, որ Ալիեւների իշխանութեան հանդէպ այլախոհի կեցուածք ընդունած քաղաքական գործիչներն այսօր արդէն երանութեամբ են յիշում անցեալ դարի 90-ական թուականների վերջերը, երբ կառավարում էր Հայտար Ալիեւը:

Իլհամ Ալիեւի իրական ընդդիմախօսները ներկայումս այն գործիչներն են, ովքեր որպէս այդպիսիք կա՛մ վտարուել են երկրից եւ կա՛մ սեփական նախաձեռնութեամբ մազապուրծ եղել, երկու դէպքում էլ` նախապէս լիուլի ճաշակելով բանտային գեհենի բոլոր սարսափները: Այսօր հիմնականում վտարանդի այդ գործիչներն են, որ եւրոպաներում գործող իրենց համացանցային լրատուամիջոցներով սուր քննադատութեան են ենթարկում հանրապետութեան իշխանութիւններին` բացայայտելով դրանց բռնապետական, քլանային, կողոպտչական էութիւնը: Բայց` ընդամէնն այդքանը: Արցախի հարցում եւ, առհասարակ, հայութեան նկատմամբ իրենց վերաբերմունքում նրանք բոլորն էլ, գուցէ թէ` չնչին բացառութեամբ, մնում են նոյն երդուեալ հայատեացները, ինչպիսին որ էին 80-ականների վերջերից ի վեր` Ազրպէյճանում ապրելու եւ բարձր քաղաքական ու զինուորական պաշտօններ զբաղեցնելու տարիներին, եւ ինչպիսին որ կան ներկայումս նրանց քննադատութեան թիրախ դարձած իշխանութիւնները: Յատկանշական է, որ ամէն անգամ, համացանցի ազրպէյճանական հեռատեսիլի թողարկումներում անդրադառնալով արցախեան խնդրին, այդ գործիչներն ինքնաբերաբար կրճտացնում են ակռաները` հայր ու որդի Ալիեւների իշխանութեանը խարազանելով հայերի դէմ վարած անողնաշար քաղաքականութեան համար, ինչի պատճառով Ազրպէյճանը կորցրել է ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղը, այլեւ` նախկին մարզի եօթ յարակից շրջանները, եւ` խոստանալով երկիր վերադառնալուց յետոյ անյապաղ լրացնել այդ բացը: Ինչ վերաբերում է ընդդիմադիրի համարումով Պաքւում գործող կուսակցութիւններին` Ազրպէյճանի ժողճակատ, Մուսաւաթ եւ այլն, ապա դրանք, նախ, արդէն մէկ անգամ` 90-ական թուականների սկզբներին, եղել են իշխանութեան գլուխ, մինչ այդ հասցնելով կազմակերպել հայ բնակչութեան ջարդերն ու բռնատեղահանութիւնը, իսկ ապա` իրենց կառավարման օրօք յատկանշուել բոլոր այն մեղքերում, ինչում այժմ մեղադրում են ներկայիս իշխանութիւններին: Այդ կուսակցութիւններին` որպէս ընդդիմադիր քաղաքական կառոյցների,  միաւորող միակ յատկանիշը դրանցից իւրաքանչիւրի ծայր աստիճան իշխանատենչ յաւակնոտութիւնն է, ինչը եւ խանգարում է նրանց ընդհանուր յայտարարի գալ համապետական, առանձնապէս, նախագահական ընտրութիւնների ժամանակ` մէկ միասնական թեկնածուով մրցապայքարի մէջ մտնելու համար:

Արդեօք յաջողութիւնը նրանց կ՛ուղեկցի՞ այս անգամ` 2018-ի ապրիլին: Համոզուած եմ` հազիւ թէ: Այս կարծիքին են նաեւ գրեթէ առանց բացառութեան բոլոր այն վերլուծաբանները, որոնց տեսակէտներին հասցրել եմ ծանօթանալ լրահոսում: Գլխաւոր պատճառը, ըստ իս, ընդդիմութեան շրջանում միասնականութեան բացակայութիւնն է, ուժերի ջլատուածութիւնը, հանրութեան շրջանում հեղինակութեան ու վստահութեան պակասը: Եւ, ինչպէս որ նախորդ նախագահական ընտրութիւնների ժամանակ էր,  օգտագործելով վարչական լծակները, դիմելով հազար ու մի ձեռնածութիւնների, Ազրպէյճանի թիւ մէկ բազկաթոռը դարձեալ, այս էլ` չորրորդ անգամ, իրեն կը պահի գործող նախագահը:

Արդեօք կառավարման այդ նոր եօթամեայ ժամկէտում, նա` վերընտիր նախագահ Իլհամ Ալիեւը, կ՛անդրադառնա՞յ կուսակցութեան փետրուարեան  համագումարում ունեցած ելոյթի իր խոստումներին ու շեշտադրումներին: Վերլուծաբաններից շատերի կարծիքով, բացառւում է Ազրպէյճանում կեանքի համատարած բարելաւում: Քանզի անցած 15 տարում գործելով բացառապէս ուրագի պէս` միշտ դէպի իրեն տաշելով կոճղը, ապա հազիւ թէ այս անգամ եւս տաշեղներից թէկուզ մէկը հակառակ ուղղութեամբ` դէպի ժողովուրդը թռչի: Ազրպէյճանական հանրութիւնը կրկին կը մնայ անապահովութեան նոյն անդունդի եզրին: Բնականաբար, հերթական անգամ եւ գուցէ ոչ մէկ անգամ կը հասունանայ ընկերային պայթիւնը, որը, սակայն, դարձեալ չի որոտայ: Քանզի, ինչպէս նախորդ բոլոր նման պայթիւնավտանգ  իրավիճակներում էր, նախագահական ամպիոնից վերստին կը հնչի յանուն «Ազրպէյճանի պատմական հողերի» վերադարձի համաազրպէյճանական լիցքաթափման կոչը` «Չքաւո՞ր  ես, չունե՞ս, գնա՛, հարեւանիդ թալանի՛ր»: Ու կրկին մեծ ճամբայ կ՛ելնեն ասպատակիչ հրոսակներն ու ամբոխները` ալան-թալանի իրենց այդ մոլուցքում դարձեալ մոռացած, որ գլխացաւանքից ճամբամէջ ելած օձի գլուխը սովորաբար ջարդում են: Հէնց այդտեղ` ճամբամիջին:

Արցախ
Յատուկ «Ազդակ»-ի համար