Խմբագրական «Դրօշակ»-ի. Գործընթացի Մէ՞ջ, Թէ՞ Գործընթացից Դուրս

2016 թուականի յունուարի 20-ին, «Ազատութիւն» ռատիոկայանին տուած հարցազրոյցի ընթացքում Հրանդ Մարգարեանը յայտնեց, որ բանակցութիւններ են տեղի ունեցել Հայաստանի նախագահ եւ Հանրապետական կուսակցութեան ղեկավար Սերժ Սարգսեանի հետ: Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան Բիւրոյի ներկայացուցիչը յայտնեց համախմբական կառավարութիւն կազմելու հաւանականութեան մասին` միաժամանակ նշելով, որ հաւանական համագործակցութեան թէ՛ ձեւաչափը եւ թէ՛ ժամկէտները վերջնականօրէն ճշդուած չեն: Բառացիօրէն ասուել է հետեւեալը. «Մենք մինչեւ վերջին հանրաքուէն, երբ մեզ ասում էին, երդւում էինք, որ ոչ մի խօսակցութիւն չկայ մեր եւ իշխանութեան միջեւ համախմբական կառավարութեան հարցով: Մենք այդ միշտ ասել ենք: Մինչեւ այս պահը, նման որեւէ բան մեր մէջ տեղի չի ունեցել եւ չի ունենում:

Այսօր պիտի ասեմ, որ այսօր տեղի է ունենում, եւ ես թաքցնելու խնդիր չունեմ: Հարցը նրանում է, որ, այո՛, մենք պատասխանատուութեամբ ենք գնացել նոր սահմանադրութեան ընդունմանը: Դաշնակցութիւնը մեծ բեռ է վերցրել իր վրայ, Դաշնակցութիւնը մեծ պատասխանատուութիւն է վերցրել` համոզումով, հաւատքով գնալով սահմանադրական փոփոխութիւններին: Եւ այսօր մենք չենք կարող պատասխանատուութիւն չկրել այդ առումով, այդ սահմանադրութիւնն իրագործելու առումով, այդ սահմանադրութիւնը կեանքի վերածելու իմաստով: Դրա համար մենք համաձայն ենք համագործակցութեան»: «Առայժմ դժուար է ասել, թէ իշխանութեան հետ համագործակցութիւնն ինչ ձեւ կը ստանայ, որովհետեւ դեռ գտնւում ենք բանակցութիւնների նախնական փուլում»:

Ըստ հարցազրոյցը վարող լրագրողի` «ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչը նաեւ դժուարացաւ նշել` իշխող համախմբականին մաս են կազմելու 2017-ի խորհրդարանական ընտրութիւններից առա՞ջ, թէ՞ յետոյ. «Ես դեռ չեմ կարող ասել, որովհետեւ իրականութեան մէջ իրական համախմբական կարող է լինել խորհրդարանական ընտրութիւնից յետոյ: Որովհետեւ կուսակցութիւնները խորհրդարանի մէջ մեծամասնութիւն ունենալու համար  իրար պէտք ունենան: Դա է իրական համախմբականը»:

Այս հարցազրոյցը կարճ ժամանակ անց դարձաւ տեղեկատուական դաշտի ամենաշրջանառուող լուրը` որոշ դէպքերում ներկայացուելով որպէս զգայացունցի հաւասար իրադարձութիւն:

Այն պարագայում, երբ նոյն լրատուամիջոցները, վերլուծաբաններն ու քաղաքական տարբեր գործիչներ նախորդող ամիսներին եւ նոյնիսկ տարիներին շարունակաբար նման կանխագուշակումներ էին կատարում:

Ինչպէս ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցչի բացատրութիւնից է հետեւում` մինչ այժմ նման բանակցութիւններ չեն եղել, չնայած տարբեր խօսակցութիւններին, սակայն այժմ երբ սկսուել են համապատասխան բանակցութիւնները, անհրաժեշտ է համարել այս մասին իրազեկել հանրութեանը:

Ակնյայտ է, որ զգայացունցի արժէք ունեցող երեւոյթ մէջտեղում չկայ, իսկ ենթադրութիւնների ու կանխագուշակումների իրաւունքը, եթէ վերապահուած է լրագրողին ու վերլուծաբանին, ապա այդ գայթակղութիւնից պէտք է զերծ մնայ քաղաքական գործիչը:

Նոյնքանով թափանցիկ են նաեւ գործընթացները, որոնք յանգեցրել են ներքաղաքական նման հաւանականութեանը:

Դաշնակցութիւնը դեռեւս 2012 թուականին իշխանութիւններին ներկայացրել է 7 կէտից բաղկացած բարեփոխումների պահանջ, որոնց հիմնական մէկ մասը որոշակի ժամկէտների մէջ կ՛իրականանան, իսկ միւս մասը մշակման եւ իրականացման հունաւորում է ստացել նոյն` սահմանադրական բարեփոխումների շնորհիւ:

Երբ այս ամէնը տարիներ շարունակ հանրութեան աչքի առաջ է տեղի ունեցել, երբ կարդալու ու դիտելու կարողութիւն ունեցող ամէն մարդ կարող էր հետեւել, ինչպէս 25 տարի շարունակ Դաշնակցութեան հետապնդած համակարգային եւ այլ փոփոխութիւնների պահանջները միս ու արիւն են ստանում, պէտք էր եզրակացնել, որ որեւէ արտառոց, գաղտնի, հակատրամաբանական բան տեղի չի ունեցել:

Հիմնական խնդիրը, որ մեզանում մշտապէս զգայնութեան տեղիք է տալիս, Հայաստանի օրուայ իշխանութիւնների հետ համագործակցելու հարցն է: Այս հարցը երբեմն այն աստիճան է շահարկւում ու հասցւում ծայրայեղութեան, որ օրինակ` հանրապետութեան նախագահին պահանջներ ներկայացնող ընդդիմադիրները չեն ցանկանում հանդիպել նոյն նախագահի հետ, ներկայացնելու համար, թէ ի՛նչ է իրենց ուզածը եւ կամ լսելու` որքանով է նախագահը պատրաստ բաւարարելու ընդդիմութեան պահանջը:

Իսկ հարցերն, ինչպէս յայտնի է, ընդհանրապէս լուծւում են երկխօսութեան միջոցով, եւ եթէ չկայ երկխօսութիւն, չի կարող լինել նաեւ լուծում:

Լեւոն Տէր Պետրոսեանի իշխանութեան օրերին ընդդիմութիւնը յայտարարուած էր թշնամի եւ գտնւում էր կարծես անհաղորդ պատնէշի միւս կողմում: Հետեւանքն այն էր, որ նոյն անհանդուրժողութեան ջրբաժանը պառակտել էր նաեւ հասարակութեանը: Իշխանութիւնը դարձել էր ինքնագլուխ, ընդդիմութիւնը անզիջում, արդիւնքում պետականութեան կայացման պատմական պահին հնարաւորութիւնների ցաւալի կորուստներ ունեցաւ երկիրը:

Երբ ընդդիմութիւնը պայքարում է ընդդիմութեան դէմ, փորձում է ողջ այս դաշտին թելադրել սեփական կանոնները եւ իշխանութեան առջեւ հանդէս է գալիս միայն հրաժարականի պահանջով, կարելի է մտածել` նա աւելի շատ ինքն իր օգտի՞ն է գործում, թէ՞ օգուտ է տալիս իշխանութեանը: Որովհետեւ նա նմանւում է մեծ տան մէջ իր սենեակում կամաւորապէս փակուած մէկին, ով հնարաւորութիւն է տալիս դիմացինին այդ տան մէջ հանգիստ զգալ իրեն եւ տնօրինել ուզածի պէս: Առնուազն այդ է վկայում մեր երկրի վերջին տաս-տասնհինգ տարիների իրականութիւնը: Պատահական չէ, որ մաքսիմալ պահանջների կոչով հրապարակներ դուրս եկող ընդդիմութեանը այլեւս միանում է խիստ նուազ բազմութիւն: Հարիւր հազարաւոր միւս դժգոհները տարակուսանքի մէջ մնում են տանը` չհասկանալով, որ եթէ ընդդիմութիւնն իր ծրագիրն իրականացնելու հնարաւորութիւն ակնյայտօրէն չունի, այդ դէպքում ի՞նչ նպատակով է հերթական լարուածութեան պահին կրկին ու կրկին նոյն կարգախօսերով գրաւում հրապարակը:

Իրականում երկխօսութիւններն ու համագործակցութիւնները ամօթալի են, եթէ կողմերից մէկը կամ մի քանիսը կորցնում են սեփական ինքնուրոյնութիւնը եւ դառնում են ուրիշի կամակատարը: Իսկ սեփական դէմքն ու ինքնուրոյնութիւնը կարելի է կորցնել նաեւ առանց համագործակցութեան ու երկխօսութեան կամ դրանք անելով ստուերում եւ կամ անուղղակիօրէն:

Երբ 2008 թուականին Հայաստանի իշխանութիւնները անակնկալ ստորագրեցին հայ-թուրքական արձանագրութիւնները Դաշնակցութիւնը դա համարեց կարմիր գիծ իր համար եւ դուրս եկաւ իշխող համախմբական կառավարութիւնից: Դաշնակցութիւնը կազմակերպեց լայն հակաքարոզչութիւն` ցոյցեր ու հացադուլներ, ինչպէս եւ «Ոչ-ի» լայն շարժում ծաւալեց հայկական գաղութներով մէկ: Միաժամանակ Դաշնակցութիւնը վերջնականօրէն չշրխկացրեց դռները, այլ հանդէս եկաւ նախագահին ուղղուած «Նախագա՛հ, մի՛ զիջիր» պահանջով, շարունակեց նոյն պահանջներով յարաբերուել իշխանութեան տարբեր օղակների ու ներկայացուցիչների, ինչպէս եւ Սահմանադրական դատարանի հետ: Դաշնակցութեան ոչ վերջնագրային կեցուածքը հնարաւորութիւն տուեց երկրի նախագահին` շրջագայութեան մեկնելու սփիւռքեան հայահոծ գաղութներով, ուրիշների կողքին նոյն Դաշնակցութեան անդամների եւ կուսակցութեան համակիր շրջանակների հետ քննարկելու համար խնդիրը:

Հետագայում, ինչպէս յայտնի է, գործընթացը կանգ առաւ, ինչին նպաստեց մասնաւորապէս Սահմանադրական դատարանի կայացրած վճիռը, որով հայկական կողմի համար իրաւականօրէն սահմանափակւում էին երբեւէ ոչ հայանպաստ զիջումների գնալու հնարաւորութիւնները:

Կարելի է նաեւ ասել, որ սահմանադրական ներկայ բարեփոխումները հազիւ թէ այս տեսքով ընդունուէին, եթէ չլինէր Դաշնակցութեան ու Հանրապետական կուսակցութեան միջեւ մի քանի տարի տեւած համատեղ աշխատանքը: Ասել, որ բոլոր խնդիրներն արդէն լուծուած են, ի հարկէ ճիշդ չէ: Յայտնի ասոյթի համաձայն, սատանան մանրամասների մէջ է, եւ եթէ սահմանադրական բարեփոխումների ոգուց բխող համապատասխան օրէնքներ չընդունուեն եւ օրէնքներում փոփոխութիւններ չկատարուեն, ապա առկայ վիճակի համեմատութեամբ շատ բան չի փոխուի: Առաջիկայ ամիսներն ու տարիները այս առումով կարեւոր ու պատասխանատու ժամանակահատուած են: Եթէ որեւէ քաղաքական ուժ պատասխանատուութիւնից չի վախենում, չի վախենում իշխանութեան հետ համագործակցելու մեղադրանքներից, պէտք է ասելիքն ասի այս հարցում:

Մասնաւորապէս այսօրուայ կարեւորագոյն խնդիրներից է ընտրական նոր օրէնսգրքի մշակումն ու ընդունումը: Կարելի է վստահօրէն նշել, որ նախնական քննարկումների փուլում գտնուող նախագիծը լայն հնարաւորութիւններ է ստեղծում մեր երկրում, իրական մրցակցութեան ճանապարհով փոփոխութիւնների հասնելու համար: Մեղմ ասած` անհասկանալի պէտք է լինի այն ընդդիմադիր ուժերի պահուածքը, ովքեր սեփական իսկ շահի հետապնդման նախանձախնդրութեամբ պէտք չէ ներգրաւուեն տուեալ ձեռնարկման մէջ: Ի դէպ, խորհրդարանական ընդդիմադիր ուժերի եւ այդ ուժերի ներկայացուցիչների զգալի հատուածը վերջին շրջանում հակուածութիւն է դրսեւորել խնդիրները քննարկելու երկրի բարձրագոյն ղեկավարութեան հետ, եթէ անգամ ունեցել է սկզբունքային անհամաձայնութիւններ:

Քաղաքական նեղմիտ հաշուարկով, ընտրութիւններից մէկուկէս տարի առաջ, ձեռնտու է թւում պահպանելը իշխանութեան նկատմամբ թունդ անհանդուրժողութեան կեցուածքը եւ շարունակել ծածանել հրատապ իշխանափոխութեան կարգախօսը: Եթէ, սակայն, նկատի ենք ունենում, որ նոյն ընդդիմութիւնը աւելի շատ շահելու է հէնց ընտրական օրէնսգրքի փոփոխութիւնից, եթէ նկատի ենք ունենում, որ ընդդիմութիւնն ու ժողովուրդը աւելի շատ շահելու են դատական համակարգի անկախութեանն ուղղուած բարեփոխումներից, շահելու են ընդդիմութեան իրաւունքների ընդլայնման, վերահսկողական լծակների բաշխման, մարդու իրաւունքների ընդլայնման իրաւական ամրագրումներից, նման պարագայում գործուն դերակատարութիւն չստանձնելը հաւասարազօր է պատասխանատուութիւնից խուսափելուն:

Այս դէպքում մեր նպատակը ընդդիմութեան անելիքը ճշդելը չէ, այլ` փաստարկելը, թէ ինչո՛վ է հիմնաւորուած գալիք տարի-տարիուկէս ժամանակահատուածում իշխանութեան հետ, նպատակայարմար ձեւաչափով, Դաշնակցութեան համագործակցութիւնը:

Դաշնակցութիւնը խուսափելով անիրատեսական հակադրութիւնների անպտուղ դրսեւորումներից` վերջին տարիներին գերադասեց, կողքից հայհոյելու փոխարէն, թեւքերը ծալած, սեփական թղթապանակով մխրճուել գործընթացների մէջ: Դա իրական ազգային ուժերի պարտաւորութիւնն է, երբ վճռւում են երկրի ապագան կերտելու խնդիրները: Այլապէս քաղաքական ուժը, սեփական երկրում, կարող է վերածուել կեանքի ընթացքին կողքից հետեւող ջղագրգիռ ու մաղձոտ դիտորդի:

22 յունուարի 2016