Պատմաքաղաքական Զիկզակներ. «Ձիթենիի Ճիւղ»-ը Մահ Ու Աւեր Կը Սփռէ Սուրիոյ Անքակտելի Հողատարածք Աֆրինի Մէջ

ԱՒՕ ԳԱԹՐՃԵԱՆ

20 յունուար 2018 թուականին, Աֆրինի շրջանը ճակատագրական դարձակէտի մը հանդիպեցաւ, երբ Թուրքիա Աֆրին շրջանին դէմ շղթայազերծեց զինուորական գործողութիւն մը, զոր կոչեց «Ձիթենիի ճիւղ»:

Թրքական բանակը սուրիական ազատ բանակի ուժերուն հետ միատեղ ներխուժեց Աֆրին` ապահովական գօտի մը ստեղծելու պատրուակով:

Թրքական բանակը, օդուժն ու ցամաքային ուժերը իրենց շղթայազերծած «Ձիթենիի ճիւղ» գործողութեան ծիրին մէջ բուռն կերպով կը ռմբակոծեն քիւրտ զինեալներուն դիրքերը: Շրջանին մէջ ներկայութիւն են Քրտական աշխատաւորական կուսակցութեան (ՔԱԿ), Ժողովրդավարական միութիւն կուսակցութեան, Քրտական ժողովուրդի պաշտպանութեան եւ Կանանց ինքնապաշտպանութեան ջոկատները:

Ըստ Թուրքիոյ պետութեան, գործողութեան նպատակը մեծաւ մասամբ քիւրտերէ բաղկացած ջոկատներու արտաքսումն է Աֆրին քաղաքէն եւ անոր յարակից շրջաններէն: Հետեւաբար, Էրտողանի եւ անոր իշխանութեան «Ձիթենիի ճիւղ» գործողութիւնը ուղղուած է սուրիական Աֆրինի մէջ տեղակայուած քրտական զինուած խմբաւորումներուն դէմ:

Թրքական բանակի Աֆրին ներխուժման մասին թրքական իշխանութիւններ ստայօդ յայտարարութիւններով հանդէս կու գան: Անոնք կը յայտարարեն, որ` «այս գործողութիւնը ուղղուած չէ Աֆրինի մէջ բնակող մեր թուրքմէն, քիւրտ կամ արաբ եղբայրներու դէմ, այլ` ընդդէմ ահաբեկչական կազմակերպութիւններու: Անիկա սկսած է եւ կը շարունակուի` յարգելով Սուրիոյ տարածքային ամբողջականութիւնը, ինքնիշխանութիւնը եւ քաղաքական միասնականութիւնը»:

Միւս կողմէն, սուրիական բանակը Հալէպի մէջ գտնուող քրտական ուժերուն դիմաց ճամբայ բացած է` Աֆրին ուղղուելու: Քիւրտ զինեալներ ու զէնք-զինամթերք փոխադրող մեքենաներ Հալէպի Շէյխ Մաքսուտ թաղամասէն Նըպպոլ եւ Զահրաա գիւղերուն ճամբով մեկնած են դէպի Աֆրին:

Նշենք, որ ծանր մարտեր տեղի կ՛ունենան նաեւ Աֆրինի գաւառի հիւսիսային հատուածին մէջ գտնուող Պիւլպիւլ եւ Ռաճօ քաղաքներուն մօտ:

Յարձակումին իբրեւ հետեւանք ո՛չ միայն զոհուած եւ վիրաւորուած են շրջանի քաղաքացիներ, արձանագրուած են նիւթական վնասներ այլ ռազմական գործողութիւններու ժամանակ թրքական ուժերը ոչնչացուցած են երկաթէ դարու ժամանակաշրջանի Էյն-Տարա տաճարը:

Պատմական կարեւորութեան համար պէտք է ընդգծել, որ սուրիական տագնապի օրերուն Թուրքիա իր ամբողջ սահմանը լայնօրէն բացաւ զինեալ ահաբեկչական խմբաւորումներուն դիմաց` դիւրացնելով անոնց թափանցումը Սուրիա: Սակայն ան այսքանով չբաւարարուեցաւ,  այդ խմբաւորումներուն արդիական զէնքերով ու քիմիական ռումբերով մատակարարեց: Այդ խմբաւորումները սերտ կապերու մէջ էին Էրտողանի վարչակարգին ու թրքական գաղտնի սպասարկութեան հետ, յատկապէս ՏԱՀԵՇ ահաբեկչական խմբաւորումը, որ սուրիական տագնապի օրերուն ամիսներ շարունակ սուրիական նաֆթահորերու քարիւղը ապօրինի միջոցներով կ՛արտածէր Թուրքիա` Թուրքիոյ վարչակարգի պատասխանատու մարմիններուն հետ գործակցաբար:

Աւելցնենք, որ սուրիական տագնապի սկիզբէն ի վեր Աֆրին Սուրիոյ քիւրտերուն համար ապահով վայր դարձած էր, եւ մանաւանդ Հալէպի քիւրտերը հոն բնակութիւն հաստատած էին: Այդ վայրը միեւնոյն ժամանակ եղած էր այն ելակէտն ու դարձակէտը, որ շատ մը ռազմական եւ տնտեսական խումբերու անցումային ճանապարհին վերածուած էր: Այդ պատճառով,  այդ շրջանի քիւրտ ղեկավարները` անտեսելով սուրիական պետութեան իրաւական օրէնքներն ու կանոնները, յառաջացուցած էին իրենց քմահաճ օրէնքները ամէն տեսակ բնագաւառներու մէջ`  սկսելով շրջան մուտք-ելքի անձնագիրի պարագայէն, մինչեւ ինքնաշարժներու սուրիական թիւերու փոխանակումը քրտերէնով` վրան զետեղով «Աֆրին» գրութիւնը եւ այլն:

Նշենք, որ Աֆրին քաղաքը կը գտնուի Հալէպ նահանգի հիւսիս-արեւմտեան մասը, Աֆրին գետի երկու ափերուն, ծովի մակերեսէն 215 մեթր բարձրութեան վրայ:

Աֆրինը տեղադրուած է Հալէպէն 38 քիլոմեթր դէպի հիւսիս-արեւմուտք եւ 332 քիլոմեթր Դամասկոսէն դէպի հիւսիս: Մօտ է Ազազին:

Շրջանը գտնուած է հռոմէացիներու եւ օսմանցիներու տիրապետութեան տակ: 1922-ին անցած է Ֆրանսայի տիրապետութեան տակ, իսկ 1946-ին դարձած է Սուրիոյ մէկ մասը:

Հիւսիսային Սուրիոյ առեւտուրի կարեւորագոյն կեդրոններէն մէկը եղած է Աֆրինը: Քիւրտ տաղը (քրտական լեռ) կը կապէ Սուրիոյ` կարեւոր հանգոյց մը գոյացնելով առեւտրական եւ փոխադրական գործողութիւններու: Նշանաւոր եղած է իր պազարը, ուր ամէն չորեքշաբթի օր երկրի հեռաւոր անկիւններէն վաճառականներ եւ արհեստաւորներ հոս կը փութային առեւտուրի համար:

Աֆրինի մէջ հայեր բնակութիւն հաստատած են Կիլիկիոյ պարպումէն ետք:

Մինչեւ 1927 ոչ մէկ տուն կառուցուած է: Կառավարութեան որոշումով, իբրեւ շրջակայ գիւղերու կեդրոն, Աֆրինի հիմը դրած է բժիշկ Յակոբ Խայեան` առաջին բնակարանը կառուցելով: Ժամանակի ընթացքին բարգաւաճ գիւղ մը կը դառնայ Աֆրին` գերակշիռ մասը քիւրտերը կազմելով:

Հետագային Աֆրինի մէջ հայեր կառուցած եւ սեփականատէր եղած են շատ մը շէնքերու, բնակարաններու եւ կալուածներու, որոնցմէ քանի մը հատը մինչ օրս տակաւին կանգուն կը մնայ:

2011 թուականին Սուրիոյ տարածքին սկիզբ առած պատերազմը, թէեւ երկրի ամէն կողմ տարածուեցաւ, սակայն պէտք է ըսել, որ Աֆրինի շրջանը համեմատաբար աւելի ապահով մնաց մինչեւ 2017 թուականի վերջաւորութեան: Համեմատաբար աւելի ապահով ըլլալու պատճառը այն էր, որ այդ շրջանի ջախջախիչ մեծամասնութիւնը քիւրտեր են եւ անոնք Ռիֆ Հալէպի հիւսիսարեւելեան շրջանը պաշտպանած են` փակելով Աֆրինի մայր ճամբան, որ ամբողջովին քիւրտերուն իշխանութեան տակ կը գտնուէր:

Տարիներու ընթացքին ամբողջ աշխարհին աչքին առաջ քրտական խաղաքարտը կ՛օգտագործուի լայն առումով եւ քաղաքական բոլոր ուժերուն կողմէ:

Ինչ կը վերաբերի հոն ապրող հայերու ապահովութեան, ապա պէտք է ըսել, որ պատերազմի ժամանակաշրջանին, մեր տուեալներով, հոն գոյութիւն ունէին քանի մը հայեր, որոնք շրջանը աւելի ապահով նկատելով իրենց գործը հաստատած էին հոն: Հետազօտական աշխատանքի իբրեւ արդիւնք կրնանք ըսել, որ այսօր հոն կ՛ապրին չորս հայեր միայն, իսկ միւսները յաջողած են շրջանէն դուրս գալ` դէպի Հալէպ քաղաք: Այդ հայերէն մէկը կրցաւ երկուշաբթի, 29 յունուար 2018-ին դուրս գալ Աֆրինէն:

Վերջաւորութեան իրականութիւն է, որ Աֆրինի հողատարածքը կ՛ենթարկուի թրքական պետութեան կողմէ արտաքին յարձակումի մը, որ կը վտանգէ Սուրիոյ հողային ամբողջականութիւնն ու քաղաքացիներուն կեանքերը:

Այս բոլորին զուգահեռ, մինչ Սուրիոյ պետութիւնը տէր կը կանգնի գերիշխանութենէն բխող իր պարտաւորութիւններուն, իսկ միւս կողմէ` արդէն «Ձիթենիի ճիւղ»-ը մահ ու աւեր կը սփռէ Սուրիոյ անքակտելի հողատարածք Աֆրինի մէջ: