ԵՂԻԱ ԹԱՇՃԵԱՆ
Դեկտեմբերին ազրպէյճանական ազգայնական շարք մը կազմակերպութիւններու համակիրներ ներխուժեցին Պաքուի մէջ գտնուող երկրորդական վարժարան մը եւ պահանջեցին, որ ուսուցիչներէն Ռոշան Ազիզովը արտաքսուի դպրոցէն: Ազիզովի յանցանքը այն էր, որ մշակութային ձեռնարկի մը ընթացքին իր աշակերտներէն մէկուն հայկական տարազ հագցուցած էր եւ խաղաղութեան կոչեր ուղղած` երկու ժողովուրդներուն: Դպրոցի տնօրէնութիւնը ստիպուած` 28 դեկտեմբերին արտաքսեց Ազիզովը:
«Եուրէյժիանեթ»-ի (11/1/2018) հետ ունեցած հարցազրոյցի մը ընթացքին Ազիզով յայտնեց, որ ազրպէյճանցի ազգայնամոլները զինք անարգեցին եւ ամբաստանեցին հայ գործակալ մը ըլլալու յանցանքով, նշելով, որ ինք Ազրպէյճան եկած է երկիրը քանդելու միտումով: Սակայն Ազիզով կ՛ըսէ, որ իր հիմնական նպատակը ազգերու միջեւ խաղաղութիւն եւ երկխօսութիւն հաստատելն է:
Դիմատետրի միջոցով կարճ հարցազրոյց մը ունեցայ Ազիզովին հետ: Ըստ իրեն, «նախ խաղաղութիւն պէտք է հաստատուի ազգերուն միջեւ, եւ քաղաքականութիւնը պէտք չէ պատճառ հանդիսանայ երկու դրացի ժողովուրդներուն միջեւ պատերազմ եւ մարդասպանութիւն տարածելու: Այո՛, ղարաբաղեան հարցը կայ, բարդ նիւթ է, սակայն երկխօսութեամբ պէտք է լուծուի անիկա, որովհետեւ պատերազմով հարցը չի լուծուիր»:
Իսկ երբ իրեն հարցուցի, թէ մտահո՞գ է իր կեանքին համար, հետեւեալն էր պատասխանը. «Այսօր Ազրպէյճանի մէջ զիս կը նկատեն ազգի դաւաճան, ամէն երկվայրկեան սպառնալիք մը կայ, թերեւս յարձակին տանս վրայ ու սպաննեն զիս եւ ընտանիքս: «Ղարաբաղի ազատագրական շարժման» նախագահը` Աքիֆ Նակին, ժողովուրդին առջեւ ինծի ըսաւ, որ դաւաճան մըն եմ: Աւելի՛ն. ուրիշներ զիս ամբաստանեցին թուրք կրօնական քարոզիչ Ֆեթհուլլա Կիւլենին հետեւորդներէն ըլլալու յանցանքով, պարզապէս որովհետեւ Դիմատետրի վրայ տարածեցի տեսանիւթ մը, ուր աշակերտներս նաեւ կը տօնեն հայկական մշակոյթը. բնական է` բոլորս ալ Կովկասի մէջ կ՛ապրինք եւ դրացի ժողովուրդ ենք: Վերջերս Թուրքիոյ մէջ Գորշ գայլերը նաեւ արշաւ կը տանին դէմս եւ նոյն ամբաստանութիւնները կը կրկնեն, ես գիտեմ, թէ ո՛վ եմ ես, եւ իմ նպատակս խաղաղութիւնն է, թերեւս սուղ գին վճարեմ ասոր համար»:
2012-ին կատարուած ուսումնասիրութիւն մը կը նշէ, որ ազրպէյճանական պատմութեան գիրքերը լեցուն են հակահայ եզրերով, որոնք ուղեղալուացումի կ՛ենթարկեն երիտասարդ սերունդները փոքր տարիքէն: Այդ եզրերուն շարքին են` «հայ ահաբեկիչ, հայ ֆաշական, հայ անջատողականներ, հայկական բարբարոսութիւններ, աղտոտ հայեր…»: Հայերը նաեւ կը նկատուին ոչ բնիկ ժողովուրդի ներկայացուցիչներ, որոնք ռուսերուն միջոցով բնակուած են Կովկասի եւ «գրաւուած պատմական Ազրպէյճան»-ի տարածքներուն մէջ: Օրխան Նապիեւ` ազրպէյճանցի խաղաղասէր գործիչ մը, «Եուրէյժիանեթ»-ին (11/1/2018) կը յայտնէ, որ ազրպէյճանական ընկերութիւնը այսօր թունաւորուած է այսպիսի եզրերով, որոնց ետին կը կանգնի Ալիեւի վարչակազմը, եւ այսօր քաղաքական հարցը վերածուած է ցեղային-քաղաքական հարցի մը. պարզապես հայ ըլլալը հաւասար է դաւաճան ըլլալուն Ազրպէյճանի մէջ: Անշուշտ ասիկա նաեւ նախագահ Իլհամ Ալիեւ կ՛օգտագործէ իբրեւ զէնք` ազրպէյճանցի ընդդիմադիրներուն դէմ: Վերջերս բազմաթիւ ընդդիմադիրներ բանտարկուեցան, պարզապէս որովհետեւ Եւրոպայի մէջ հայերու հետ մասնակցած էին խաղաղութեան խորհրդաժողովներու եւ այդ պատճառով ամբաստանուած էին հայ գործակալ ըլլալու յանցանքով:
«Պայքարս խաղաղութիւնն է», այս է Ռոշան Ազիզովի նպատակը: Անշուշտ ապագան աւելի կրնայ բացայայտել անոր իսկական դիմագիծը այն առումով, թէ ան իրապէ՞ս խաղաղասէր անձ մըն է, թէ՞ այս բոլորը ազրպէյճանական թատրոն մըն է: Որոշ պրպտումներէ ետք կրնանք յայտնաբերել հետեւեալը` Ազիզովի ինքնութեան մասին. ան որդեգրուած է ազրպէյճանցի ընտանիքի մը կողմէ, զինք որդեգրած ընտանիքը ըսած է, որ անոր բուն ծնողները եղած են ռուս, սակայն երբ 2014-ին զինք որդեգրած մայրը մահացաւ, Ազիզով սկսաւ հետազօտութիւններ կատարել իր անցեալին մասին, եւ ի յայտ եկաւ, որ իր իսկական ընտանիքի անդամները եղած են Պաքուէն հայեր, որոնք փախուստ տուած են, երբ Պաքուի ջարդերը կատարուեցան եւ ազրպէյճանցիները յարձակեցան հայերուն վրայ: Հաւանաբար այս ինքնութիւնը զայն կը մղէ, որ որդեգրէ այսպիսի ճամբայ մը:
Սակայն պահ մը երեւակայենք (եւ գրգռութիւն չէ առաջադրածս), որ եթէ հայ մը ելլէր եւ ըսէր, որ ինք խաղաղութիւն կը պահանջէ ազրպէյճանցիներուն հետ, արդեօք ի՞նչ պիտի ըլլար մեր դիրքորոշումը, որովհետեւ այսպիսի հարցումներ կային Դիմատետրի վրայ… սակայն ինչո՞ւ չէ, soft power-ը նաեւ քաղաքականութեան եւ պայքարի այլընտրանք է, եւ Ազրպէյճանը ներսէն ուղղելու նպատակ մը «խաղաղասէր ազրպէյճանցիներ» ունենալն է մեր կողքին:
Կարելի է մտածել…