Սարգիս Զէյթլեան Դաշնակցական խմբագիրը, գործիչը, ղեկավարը

ՅԱԿՈԲ ԵԱՓՈՒՃԵԱՆ

Իբրեւ «Յուսաբեր»-ի խմբագրութեան անդամ, ընկ. Զէյթլեան դաշնակցական գործիչի իր մկրտութիւնը մամուլի բնագաւառին մէջ ստացած ըլլալով՝ բարձրօրէն կը հաւատար դաշնակցական մամուլի դերակատարութեան, ոչ միայն հայ հասարակութեան գաղափարական ու ազգային-քաղաքական ուղի ջամբելու տեսակէտէն, այլեւ՝ մեր մշակութային արժէքներու պահպանման ու զարգացման, ինչպէս նաեւ հայերէն լեզուամտածողութեան ճշգրիտ կիրարկման գծով:

Քաջ գիտէր, որ Դաշնակցութեան գաղափարական ու քաղաքական գիծերու անշեղ պահպանումը մամուլին ու մամլոյ աշխատակիցներուն պարտականութիւնն է, որ՝ դաշնակցական մամուլի յատկանիշներէն մէկը խօսքի ազատութիւնն է, այնքան ատեն որ հիմնական շեղումներ չեն կատարուիր՝ իյնալով այլ հոսանքներու կամ ոեւէ մտաւորականի մտածողութեան ազդեցութեան տակ:

Ատոր համար ալ անուղղակիօրէն մեր մամուլի վերահսկողութիւնը կը կատարէր, յատկապէս՝ օտար լեզուներէ թարգմանուած լուրերու եւ յօդուածներու լեզուական շեղումներն ու գաղափարները մատնանիշ ընելով:

ՀՅԴ Մամլոյ դիւանին կազմաւորումէն շատ առաջ, երբ տակաւին «Ազդակ»-ի խմբագրութիւնը կը վարէր, ընկ. Սարգիս «Զաւարեան»-ի վարչութենէն խնդրած էր, որ մամուլի աշխատակիցներ պատրաստելու համար փոքրաթիւ խմբակ մը սկսի յօդուածներ գրել:

Այդ խմբակին մաս կը կազմէի նաեւ ես: Մեր պարտականութիւնը պիտի ըլլար ազգային հարցերու մասին ամէն շաբաթ յօդուած մը պատրաստել: Այդ ծիրէն ներս լիբանանահայ կեանքը յուզող հարցի մը մասին յօդուած մը գրեցի, որ ոչ միայն «Ազդակ»-ի մէջ լոյս տեսաւ, այլեւ որուն համար պատուագին մը ստացայ:

Ըստ երեւոյթին, ընկ. Սարգիսը յօդուածս հաւնած էր, որովհետեւ ժամանակ մը ետք ընկ. Յակոբ Իսկէնտէրեանը, որ ԿԿ-ի գործավարն էր, հետս խօսելով՝ ըսաւ. «Ընկ. Սարգիսը երկրորդ յօդուածդ կը սպասէ եւ կ’ըսէ, որ շատ ուշացուցիր»:

Ընկ. Սարգիսի խօսքերէն շոյուած էի, սակայն համալսարան, գործ եւ միութենական պարտաւորութիւններ թոյլ չէին տար, որ շաբաթական դրութեամբ յօդուած գրեմ: Յայտնապէս ընկ. Սարգիսը չգրելուս պատճառը իմանալու համար եւ զիս նեղ կացութեան չմատնելու իր շրջահայեացութենէն մեկնած՝ ընկ. Իսկէնտէրեանին վստահած էր այդ պարտականութիւնը:

Ընկ. Իսկէնտէրեանին կացութիւնս բացատրեցի:

Գրած յօդուածիս համար ստացած պատուագինը իբրեւ «Ազդակ»ի նուէր վերադարձուցի եւ այդպէս ալ յօդուածագիր չդարձայ:

Հետագային, իբրեւ ՀՅԴ Մամլոյ դիւանի պատասխանատու՝ ընկ. Զէյթլեան կարեւոր դեր ունեցաւ դաշնակցական խմբագիրներ, յօդուածագիրներ ու մամուլի աշխատակիցներ պատրաստելու աշխատանքին մէջ: Յարութիւն Քիւրքճեան, Վազգէն Էթիեմեզեան, Կարօ Յովհաննէսեան, Նազարէթ Պէրպէրեան, Վաչէ Բրուտեան, Սեդօ Պոյաճեան, Յակոբ Բագրատունի, Գօգօ Աչըգեան, Շահան Գանտահարեան եւ ուրիշներ թրծուեցան ընկ. Զէյթլեանի անմիջական շունչին տակ:

Իբրեւ «Ազդակ Շաբաթօրեակ-Դրօշակ»-ի խմբագիր՝ իր ստորագրած խմբագրականներով ընկ. Սարգիսը ջանաց հոգեփոխել հայ զանգուածները, յատկապէս գաղափարապաշտ երիտասարդութիւնը, անոնց ներշնչելով գիտակից մարտունակութեան ոգի, ազգային ինքնաճանաչում, զարգացնելով հայկական արեւելումով, իր խօսքերով` «Արմենիզմ»-ով առաջնորդուելու գաղափարը` ի խնդիր հայ ժողովուրդի գոյատեւման ու ազատ, անկախ եւ ինքնիշխան ապրելու կամքին:

Ընկ. Սարգիսին համար Հայաստանի, հոգ չէ թէ՝ խորհրդային, գոյութիւնը, բարգաւաճումն ու ազգային արժէքներով զարգացումը կարեւոր նշանակութիւն ունէին, որովհետեւ զայն կը նկատէր ապագայ ազատ, անկախ ու միացեալ Հայաստանի հիմնաքարը: Համայնավար գաղափարաբանութիւնը չէր բաժներ ան, դէմ էր խորհրդային կարգերուն, որոնք կապտած էին Հայաստանը եւ հայ ժողովուրդի նկատմամբ կը տանէին ռուսացման քաղաքականութիւն. այնուհանդերձ, կ’ուրախանար Հայաստանի գիտական, մշակութային ու հանրօգուտ նուաճումներով: Մօտէն կը հետեւէր Հայաստանի իրադարձութիւններուն, իրազեկ էր անոնց՝ շնորհիւ հայրենի կարգ մը մտաւորականներու եւ ազգայնական տարրերու հետ իր ստեղծած կապերուն:

Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի սկիզբի տարիներուն, շրջաններու կոմիտէներուն եւ ԼԵՄ-ի վարչութիւններուն կազմակերպութեամբ, հայկական թաղերու պաշտպանութիւնը ստանձնած տղոց ու շրջանի բնակչութեան համար յատուկ դասախօսական շարքեր կազմակերպուեցան ազգային, գաղափարական թէ Լիբանանի քաղաքական հարցերը շօշափող նիւթերու շուրջ:

Այդ դասախօսութիւններու ծիրէն ներս, «Աղբալեան» կոմիտէի նախաձեռնութեամբ, որոշուեցաւ, որ ընկ. Սարգիսը Ժիւնիի շրջանի հայութեան դասախօսութիւն մը տայ:

1976-ի սկիզբը ըլլալու էր, այսպէս կոչուած՝ «Պանդոկներու պատերազմ»-ի օրերուն, ընկ. Սարգիսին բնակարանը պանդոկներու շրջանին մօտակայքը գտնուելուն` ընտանիքով փոխադրուած էր Արեւելեան Պէյրութ եւ կը մնար Հըրշ Թապեթ, ընկ. Պարգեւ Պասմաճեանին բնակարանը:

Իբրեւ Ժիւնիի ՀՄԸՄ-ի ակումբի վարչութեան մօտ «Աղբալեան» կոմիտէի ներկայացուցիչ, երեկոյեան մօտ գացի ընկ. Սարգիսը առնելու: Ճամբու ընթացքին ընկ. Սարգիսին ներկայացուցի մեր ազգային կեանքէն քիչ մը մեկուսացած այդ գաղութը, որ Պէյրութէն հեռու՝ հոն հաստատուած էր 30-ականներու սկիզբը, ժամանակի ընթացքին մերուած՝ շրջանի տեղայնական նկարագրով բնակչութեան հետ, քաղքենիացած, որոնցմէ ոմանք նոյնիսկ հայերէնով դժուար կ’արտայայտուէին:

Ընկ. Սարգիսի առաջին այցելութիւնն էր Ժիւնիի ակումբ: Ան իր դասախօսութիւնը սկսաւ պատին վրայ գրելով «Մարդ» բառը եւ ներկաներէն խնդրեց, որ կարդան հակառակ ուղղութեամբ` «դրամ», բացատրելու համար, որ ներկայիս ընկերութիւնը մարդ անհատը կ’արժեւորէ` գնահատելով անոր ունեցած նիւթեղէն հարստութիւնը եւ ոչ թէ՝ անոր իմացական կարողութիւնը:

Ընկ. Սարգիսի համար ներկայի աշխարհը դարձած էր մրցադաշտ` երկու ձեւի աշխարհակալութեանց միջեւ. մէկը` արեւելքի մէջ համայնավար աշխարհակալութիւնը խորհրդային կարգերով, իսկ երկրորդը` արեւմուտքի մէջ, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու գլխաւորութեամբ, դրամատիրական կարգերով: Ըստ ընկ. Սարգիսին, երկու աշխարհակալութիւններ, որոնք տարբեր միջոցներով եւ եղանակներով կը շահագործեն մարդ անհատն ու փոքր ազգերը՝ հաստատելով իրենց բացարձակ տիրապետութիւնը: Ան դէմ էր մարդուն կողմէ մարդու շահագործումին, անհատական ըլլայ ան թէ հաւաքական, պետական դրամատիրութեան կողմէ ըլլայ ան թէ անհատական դրամագլուխի: Ընկ. Սարգիսին համար մարդը բացարձակ արժէք էր, այդ սկզբունքով ալ դէմ էր մարդու եւ քաղաքացիի հիմնական ազատութիւններու ամէն ձեւի կաշկանդումին: Մարդ անհատի, ազգային հաւաքականութիւններու եւ առհասարակ մարդկային ընկերութեան ընկերատնտեսական ու քաղաքական ազատագրումի ուղին ընկերվարական գաղափարախօսութեան մէջ կը տեսնէր: Իրեն համար ընկերվարութիւն կը նշանակէր՝ ազատութիւն կեանքի բոլոր մարզերուն մէջ եւ ընկերային արդարագոյն կարգերու տակ կը նշանակէր՝ ժողովրդավարութիւն իր լայն իմաստով իբրեւ բազմամտածողութեան տէր համակարգ ու այլատար ընկերային դրութիւն, որ կը յանգի բոլոր ազգերու ազատագրութեան եւ խաղաղ, ազատ ու իրաւահաւասար համակեցութեան` համաշխարհային մակարդակի վրայ:

Որքան որ մարդը, նոյնքան ալ ընտանիքը, մանաւանդ՝ հայ ընտանիքը, ընկ. Սարգիսին համար հիմնական արժէք ու կարեւոր գործօն էր: Ընտանիքը ազգի մը հիմնաքարը կը նկատէր, որուն գոյութեան պէտք էր գուրգուրալ, որովհետեւ կը հաւատար, որ անհատը իր բարոյական, կենցաղավարական ու իմացական դաստիարակութիւնն ու ընկերային եւ ազգային հետաքրքրութիւններու շուրջ կազմաւորումը կը ստանայ ընտանեկան յարկին տակ ու այդ գծով կը կարեւորէր ծնողքին` մանաւանդ հայ հօր դերը, որ սովորութիւններուն, բարքերուն ու աւանդներուն պահապանն է:

Իր համոզումով, հայ ընտանիքը կը տկարանայ ոչ միայն անոր համար, որ օտարը կը մտնէ հայ տան սեմէն ներս, այլ մանաւանդ` օտար բարքերը: Հայ ընտանիքը կը տկարանայ որակական իմաստով՝ իբրեւ ազգը բաղկացնող ընկերային եւ ազգային առողջ օղակ:

Հոկտեմբեր 2017-Մոնրէալ
(Շար. 3)