«Թող Պետութիւնն Աշխարհով Մէկ Յայտարարի` Հա՛յ Ժողովուրդ, Դու Այստեղ Մի Մեծ Արժէք Ունես, Բուրգ Ունես, Եկէք` Բացենք»

ՌԱԶՄԻԿ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ

Հնագոյն քաղաքակրթութիւնների գծով փորձագէտ, անկախ հետազօտող Վազգէն Գէորգեանը հսկայական աշխատանք է կատարում` Հայաստանն աշխարհին ներկայացնելով, բայց Հայաստանում նրան քչերն են գնահատում: Լինելով գուսան Համազասպի որդին, ունենալով երաժշտական կրթութիւն` Վազգէնը սկսում է տարուել իր ներկայիս գործով ու կարողանում է աշխարհի ուշադրութիւնը հրաւիրել Հայաստանի վրայ: Այս տարի նրա շնորհիւ Հայաստան էր ժամանել անգլիացի գրող, լրագրող, հնագոյն քաղաքակրթութիւնների գծով փորձագէտ Կրեմ Հենքոքը, ով եւս մէկ անգամ մեզ յիշեցրեց, որ մենք ունենք Վազգէն Գէորգեանի պէս մասնագէտ, ով հսկայական աշխատանք է կատարում, բայց չենք գնահատում: Հենքոքի այցը Հայաստան արդէն տալիս է իր պտուղները:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պարո՛ն Գէորգեան, հնագիտական հետազօտութիւնների համար Հայաստանը հրաշալի վայր է, բայց արդեօ՞ք հեշտ է սեփական միջոցներով դրանք անցկացնելը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ի հարկէ սեփական միջոցներով դժուար է, բայց, յամենայն դէպս, խօսելու փոխարէն` կարելի է գործել: 14 տարի է` սեփական միջոցներով եմ անում իմ գործը, ու արդէն բաւականին յաջողութիւններ կան. Հայաստանը կարողացել եմ ներկայացնել համաշխարհային զբօսաշրջութեան շուկայում: Նախ` այստեղ հրաւիրեցի Ռուսաստանի Տիեզերական անթրոպոէկոլոգիայի տնօրէն Ալեքսանտր Վասիլեւիչ Թրոֆիմովին, որի այցից յետոյ թուով 6 միջազգային գիտաժողովներ են տեղի ունեցել աշխարհի տարբեր կէտերում: Մենք համատեղ գիտափորձեր ենք անցկացրել նախորդ տարի, որոնց արդիւնքները վերածուել են գիտական զեկոյցի եւ ներկայացուել մի քանի երկրներում` Ռուսաստանում, Քանատայում, Պուլկարիայում, Գերմանիայում:

Հայաստանը գիտական աշխարհին ներկայացուել է աստղային հիմնակենտրոն լինելու տեսանկիւնից: Իսկ դա մի հրաշք է, որը, ցաւօք, չի ընկալւում հայ ժողովրդի կողմից: Միայն հնագիտութիւն չէ, այն միանում է բոլոր գիտութիւններին` աստղագիտութիւն, քիմիագիտութիւն, բնագիտութիւն, տաղաչափութիւն, երաժշտութիւն, փիլիսոփայութիւն: Բացայայտւում է մարդու էութիւնը` մարդ-տիեզերք կապը:

Հ.- Իսկ ինչպէ՞ս որոշեցիք համագործակցել Կրեմ Հենքոքի հետ:

Պ.- Ես հասկանում էի, որ պէտք է գտնեմ մի մարդու, ով խորապէս ընկալում է այս ամէնը, իսկ Կրեմ Հենքոքը ժամանակակից այն հետազօտողներից է, ով զբաղւում է հին քաղաքակրթութիւնների գիտելիքներով: Նա առաջ բերեց այն փաստարկը, որ մեր քաղաքակրթութիւնը ժամանակին բաւականին զարգացած է եղել, ինչ-ինչ պատճառներով կործանում է եղել (պատճառները յստակ չեն), որից յետոյ նորից վերականգնուել է, եւ նա ամբողջ աշխարհում փնտռում է հին քաղաքակրթութեան հիմքը, թէ որտեղի՞ց վերականգնուեց կործանումից յետոյ:

Հ.- Հենքոքն իր վերջին այցելութեան ժամանակ` ամիսներ առաջ, ասաց, որ Հայաստանն այն վայրն է, որտեղից սկիզբ է առել նոր քաղաքակրթութիւնը:

Պ.- Այո՛, նա այդպիսի միտք յայտնեց, եւ, որ նոր քաղաքակրթութեան բանալին գտնւում է այստեղ: Այսինքն խորը հետազօտութիւններ են պէտք: Ի դէպ, Հենքոքի հետ պայմանաւորուածութիւն ունենք` համաշխարհային մեծ գիտաժողով անցկացնել Հայաստանում` 2015թ. սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին, որին մասնակցելու է աշխարհում յայտնի 10 գիտնական:

Հ.- Իսկ ո՞րն է գիտաժողովի քննարկման թեման:

Պ.- Հենքոքն ընդամէնը 7 օրով էր Հայաստանում, եւ մենք այդ ընթացքում կարողացանք ցոյց տալ տարբեր ժամանակաշրջանի ենթաշերտերը` Ագարակից մինչեւ Տաթեւ: Նա տարուեց այդ ամէնով: Մենք միշտ ասում ենք` բուրգ չունենք, բայց ենթադրւում էր, որ Հայաստանում չէր կարող բուրգ չլինել, որովհետեւ մեր խաչագմբէթաւոր եկեղեցիներն իրենց երկրաչափական առումով բուրգեր են: Ես ճարտարապետների հետ խօսելիս ասում եմ, որ եթէ տակը հաւասարաթեւ խաչ է, վերեւում` կենտրոնաձիգ, սա երկրաչափօրէն բուրգ է:

Հ.- Իսկ ինչո՞ւ է կառոյցը դարձել ոչ բրգաձեւ:

Պ.- Որովհետեւ կատարելագործուել է, բայց գլխաւոր պայմանը չի խախտուել, այսինքն վերեւում` կենտրոնաձիգ, տակը` հաւասարաթեւ խաչ:

Հ.- Այսինքն կարող ենք ենթադրել, որ մենք Եգիպտոսից աւելի հի՞ն քաղաքակրթութիւն ունենք:

Պ.- Այո՛, ի հարկէ: Հիմա անդրադառնամ, թէ ինչո՛ւ Հենքոքն ասաց, որ բանալին այստեղ է: Նա հնարաւորութիւն ունի աշխարհի տարբեր մասերում հետազօտութիւններ անցկացնելու, եւ իր համար աւելի հեշտ է համեմատականներ անցկացնելը: Հէնց մեր եկեղեցու միջոցով ես նրան բացատրեցի, որ եթէ մենք Փերուում տեսնում ենք պալիգանալ կոչուող շարուածքը, եւ ինչ-որ մի ժամանակ կտրուել է այդ գիտելիքը եւ ոչինչ դրանով չի կառուցուել, ապա մեր Նորավանքի գմբէթն այդպէս է կառուցուած: Դա շշմելու բան է, որովհետեւ մեր թուարկութիւնից առաջ չի կառուցուել: Եւ եթէ Փերուում պատեր են ուղղակի, ապա սա գմբէթ է, այսինքն ճարտարապետական զարմանալի յօրինուածք է, որ պալիգանալով կառուցես գմբէթ:

Նաեւ բացայայտեցի մեր եկեղեցու միւս կողմերը: Մեր եկեղեցին կողմնացոյց է, ցոյց է տալիս աշխարհի 4 կողմերը: Եւ` ոչ միայն դա: Եկեղեցիների խորանը նայում է արեւելք, բոլորը գիտեն դրա մասին, բայց եթէ հարցնես, թէ ինչո՞ւ արեւելք, արեւի ծագմա՞նն է նայում, թէ՞ այլ բանի, ոչ ոք չի կարող պատասխանել: Հնարաւոր չէ, որ արեւին նայէր այն պարզ պատճառով, որ արեւը ոչ կայուն լուսատու է` այն առումով, որ 1460 տարուայ շրջագծի մէջ է եւ ամէն տարի ունենում է անկիւնային շեղում: Արեւածագը փոխում է իր ուղղութիւնը եւ 1460 տարի յետոյ նորից նոյն տեղից է ծագում: Սա կոչւում է սոցիստիկա, եւ մարդիկ դա միայն վերջերս են յայտնաբերել: Այդ 1460 տարուայ մէջ ինչ-որ մի ժամանակ, եթէ խորանից նայենք, արեւն ուղիղ է ընկնելու, իսկ հիմա անհնար է, որ ուղիղ լինի:

Հ.- Այդ դէպքում ո՞ւր է նայում խորանը:

Պ.- Եթէ մենք օգոստոսի 11-ին, ժամը 4:00-ին կանգնենք խորանում եւ նայենք, ապա լուսամուտից կը տեսնենք Օրիոնի  գօտու 3 աստղերը. ամենակայուն լուսատուն, որը միշտ արեւելք է ցոյց տալիս: Պատկերացրէք, թէ ինչ հաշուարկներով են կառուցել ե՛ւ Տաթեւի սիւնը, ե՛ւ մեր եկեղեցիները: Հիմա, եթէ մեր եկեղեցին իր հզօրութիւնը ցոյց տայ, իր տիեզերական կարգի մասին բարձրաձայնի, ապա աղանդներն էլ չեն մտնի Հայաստան: Մարդկութիւնը մինչեւ հիմա այդ տիեզերական գիտելիքները չունի, իսկ մեր պապերի գիտելիքները ներառուած են այս ամէնի մէջ:

Հ.- Իսկ Տաթեւի ճօճուող սեան գաղտնիքը ո՞րն է:

Պ.- 2008թ. ես որոշեցի, որ պէտք է սեան համեմատականը երկնքին տեսնեմ: Սիւնն ունի դիտակէտ, որտեղից կարելի է տեսնել Օրիոնի գօտու 3 աստղերը: Հետագայում պարզեցի, որ «Տաթեւը» «դիտանոց» է կոչուել, այսինքն` աստղադիտարան, եւ եթէ` աստղադիտարան, ուրեմն դիտարկման կէտ պէտք է ունենայ: Իսկ դիտարկման հարթակը կայ. սիւնը եւ եկեղեցու «պէ»-աձեւ շինութիւնն այդ հարթակն է, սեան խաչը նայում է արեւելք եւ արեւմուտք, նայած` որտեղից ես նայում: Եթէ օգոստոսի 11-ին նայես, ապա կը տեսնես  Օրիոնի գօտու 3 աստղերը: Ի դէպ, հայրապետական գաւազանն առաջացել է հէնց Տաթեւի սիւնից, դրա մասին 15-րդ դարում վկայութիւն էլ կայ:

Հ.- Հենքոքի հետ համագործակցութիւնը շարունակւո՞ւմ է:

Պ.- Հենքոքը մեկնելուց յետոյ ցանկանում է աշխարհին ցոյց տալ Հայաստանը: Նա գիրք է գրում, որն իր կարծիքով, 5 ամսում կ՛աւարտի: Գիրքը մինչեւ չաւարտի, չենք իմանայ, թէ ինչի՛ մասին է, բայց մեկնելուց յետոյ Հենքոքն ուղարկեց եւրոպական զբօսաշրջութեան պատասխանատուներին, որոնց նորից, պետութեան փոխարէն, ես ընդունեցի: Զբօսաշրջութեան պատասխանատուների հետ անցանք այն ճանապարհով, ինչով Հենքոքն էր անցել այստեղ: Հիմա մենք քաթալոկ ունենք համաշխարհային զբօսաշրջութեան մէջ, հին քաղաքակրթութիւնների հետ միատեղ (Փերու, Հնդկաստան, Չինաստան, Եգիպտոս)` կայ նաեւ Հայաստանը: Առաջին այցը կը լինի յաջորդ տարուայ օգոստոսի 3-15-ը, մօտ 40 մարդ է գալու Հենքոքի հետ եւ անցնելու են մեր հնավայրերով: Այդ ընթացքում էլ կը լինեն մօտաւորապէս 3 գիտական սեմինարներ եւ միջազգային գիտաժողովը:

Ես կարողացայ ընդամէնն իր ֆէյսպուքեան էջում դնելով Օրիոնի եւ Տաթեւի սեան համադրութեան նկարը` հետաքրքրութիւն առաջացնել Հայաստանի շուրջ: Նա կնոջ հետ եկաւ Հայաստան, տեսաւ, ցնցուեց, զարմացաւ, թէ ինչպէս ենք այս ոսկէ գոհարը թաքցրել աշխարհից:

Հ.- Դուինի բուրգը հետազօտելու նախաձեռնութիւնն ինչպէ՞ս եղաւ, ու ի՞նչ յայտնաբերեցիք:

Պ.- Դուինի բուրգը եւս պատահական ենք յայտնաբերել: 4 տարի առաջ գնացել էինք այնտեղ գտնուող Խոսրով Կոտակ թագաւորի Տիկնունեաց ամրոցի հետքերը փնտռելու եւ այդ բարձրութիւնից, երբ սկսեցինք շրջապատը նկարահանել, յանկարծ յետոյ պատկերի մէջ յայտնաբերեցինք այդ բուրգը: Յետոյ նորից գնացինք` կառոյցի մասին տեղեկութիւններ հաւաքելու: Այնտեղ մի ծերունի մեզ պատմեց, որ դա կառոյց է, բայց ամբողջովին ծածկուած էր հողով: Յետոյ, որոշ ժամանակ անց, երբ գնացինք այնտեղ` տեղեկագրութիւն անելու, իմացանք, որ գանձագողերը` հասկանալով, որ դա կառոյց է, սկսել են բուրգը գլխից քանդել, եւ ներսից դուրս են գալիս շինութեան պատերը: Դա աստիճանաւոր բուրգ է` նման մայաների, շումերների կառուցած բուրգերին:

Այդ բացայայտումից յետոյ թւում էր, թէ ինչ-որ պատկան օրկաններ ուշադրութիւն դարձրին, բայց ընդամէնը մի քիչ խօսուեց, նոյնիսկ մի հնագէտի կողմից անհարկի ինչ-որ բան ասուեց, թէ իբր մոնկոլի դամբարան է: Մշակոյթի նախարարն էլ ասել էր` եթէ բացէք, ապա պէտք է պահպանութեան համար գումար լինի, եւ այլն: Ո՞վ բացի, ո՞վ պահպանութեան համար գումար տայ, չհասկացանք այդպէս էլ: Թող աշխարհով մէկ յայտարարեն` հա՛յ ժողովուրդ, դու այստեղ մի մեծ արժէք ունես, բուրգ ունես, եկէք` բացենք: Թող հաշուեհամար բացեն, կուպրապատման համար ինչպէ՞ս են անում:

Մշակոյթի նախարար ջա՛ն, ո՞ւմ ես ասում, որտեղի՞ց գումար գտնի, էն հնագէտն այնտեղից է ինչ-որ բաներ դուրս տալիս, թող տէր կանգնեն: Ինչքան աննշան բան գտնում են, ասում են` մեր թուարկութիւնից հազար տարի առաջուայ իր ենք գտել, իսկ ինչո՞ւ 11 հազար տարուայ հնութիւնը չեն գտնում:

Հ.- Ի՞նչ ծրագրեր ունէք, սպասե՞նք նոր բացայայտումների:

Պ.- Ծրագրաւորել ենք անցկացնել երկարաժամկէտ գիտափորձեր, համագործակցում ենք Ռուսաստանի Տիեզերական անթրոպոէկոլոգիայի միջազգային հիմնարկի հետ, եւ մնացածի մասին արդէն ասացի: Իսկ նոր բացայայտումներ ի հարկէ՛ կը լինեն:

«Հետք»