Լեռնալիբանանի Սովը. Ձեղնաջահը

ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ

Հազուագիւտ պատմուածք մը` 1914-1918 տարիներուն լիբանանցիները սովամահ ընելու օսմանեան թուրքերու ծրագիրէն: Ինը գիրքերու հեղինակ, Ամերիկա ծնած, լիբանանեան ծագումով Կրեկորի Օրֆալէա 1984-ին գրած է զայն, եւ լոյս տեսած է «Իմեճինինկ Ամերիքա» պատմուածքներու հաւաքածոյին մէջ` անգլերէն եւ ութ անգամ վերհրատարակուած է(1): Թարգմանաբար կը ներկայացնեմ պատմուածքը` կրճատելով սովին հետ կապ չունեցող մանրավէպին բեմական-գրական նկարագրութիւնները *:

Սովահար լիբանանցիներ (1)

Ժըպրան Խալիլ Ժըպրան 26 մայիս 1916-ին նամակ մը գրած է Մէյրի Հասքելին (1869-1953, ամերիկացի միսիոնարուհի (2)), ուր կ՛ըսէ. «Լեռնալիբանանի սովը ծրագրուած ու գործադրուած է թրքական կառավարութեան կողմէ: Արդէն 80 հազար մարդ սովամահ դարձած է, եւ իւրաքանչիւր օր հազարաւոր մարդիկ սովամահ կը դառնան: Նոյն արարքը գործադրուեցաւ քրիստոնեայ հայերուն դէմ, եւ նմանատիպը այժմ կը կիրարկուի Լեռնալիբանանի քրիստոնեաներուն դէմ» (3): Սովին պատճառով շուրջ 200 հազար մարդ սովամահ դարձան, եւ 400 հազար մարդ` աղէտահար:

Պատմուածքը կը սկսի Ամերիկայի Փասատինա քաղաքին մէջ` նկարագրելով երիտասարդ տարիքին Լիբանանէն Ամերիկա գաղթած, այժմ կալուածատէր, լեցուն կազմով, կայտառ ծերունի Մուխլիսին եւ կնոջ Ուարտէյին, անոր քրոջը` Մաթիլին տունը կատարած այցելութիւնով, ուր ներկայ էր քրոջ երիտասարդ թոռնիկը: Մուխլիս այսպիսի ընտանեկան առիթներուն իր թենոր ձայնով լիբանանեան երգեր կ՛երգէր` մինչեւ կռնակին թուրքին մտրակին սպիները կրող իր մօր մահը:

Երբ ան ժուժկալ կը գտնուի քրոջը յարատեւող հիւրասիրութեան դիմաց, այնտեղ գտնուող քրոջ թոռնիկը իր մեծ քեռիին կը հարցնէ, թէ իսկապէս բնաւ չ՛ա՞նօթենար. «Տղա՛՛յ, բնաւ տեսա՞ծ ես մէկը, որ նարինջի կեղեւ կ՛ուտէ»:

«Ես ալ կերած եմ, բաւական համով է»:

«Ո՛չ, ո՛չ, ըսել կ՛ուզեմ` նեխած նարինջի կեղեւ, ցեխոտ ու թրիքի մէջ խառնուած: Կերա՞ծ ես անկէ: Քեզի պատմութիւն մը պիտի պատմեմ: Քեզի պիտի պատմեմ անօթութեան մասին, շնորհազրկութեան մասին:

Ես տան երիցագոյնն էի, երբ կ՛ապրէինք Լիբանանի լեռներուն մէջ: Երբ Համաշխարհային Ա. պատերազմը սկսաւ, տակաւին պատանի էի: Անոնք 1914-ին շրջափակեցին Պէյրութի նաւահանգիստը: Գերմանացիները դաշնակից էին այն թուրքերուն հետ, որոնք կը տիրէին բոլոր արաբներուն վրայ: Ժամանակի ընթացքին գերմանացիները դարձան մեր տէրը, երբ մենք բոլորս կարելինիս կ՛ընէինք խուսափելու համար թուրքերէն: Դաշնակիցները շրջափակեցին Պէյրութի նաւահանգիստը, որուն պատճառով չորս տարի Լեռնալիբանանի մէջ ուտելիք չկար:

Մարդկային վայրագութեան դաժան ժամանակներ էին: Մարդիկ անօթի էին, եւ անօթութիւնը սկիզբն է անգթութեան: Թուրքերը չէին հանդուրժեր որեւէ կասկածելի արարք: Եթէ մարդիկ մերժէին գործակցիլ իրենց հետ, վրէժնին կ՛առնէին մանուկներէն: Ականատես եղայ թուրք զինուորի մը կողմէ մանուկի մը ոտքերէն բռնելով` երկուքի կիսելուն, եւ մէկ մասը Պիքֆայայի մօտ մեր Մհէյթի (Մհէյտսի) գիւղին ակին մէջ շպրտելուն: Աղբիւրը ցամքած էր, սակայն նոյնիսկ պատերազմէն ետք, երբ փոքրիկին մնացորդը չքացած էր, ոեւէ մէկը այդ աղբիւրէն չէր խմեր:

Ուտելիքը այնքան հազուագիւտ էր, որ մարդիկ ձիու թրիքը լուալով` յարդի մնացորդը կ՛ուտէին: Օրերով անօթի ու ծարաւ մնալը սովորական դարձած էր: Նահր Իպրահիմ եւ Պարտաունի գետերը դիակներով լեցուած էին, ու ջուրը` վարակուած: Թուրքերը եւ գերմանացիները դաւաճաններուն գետը կը նետէին… վերջը` կար ձեղնաջահը. պիտի պատմեմ տղա՛յ, պիտի պատմեմ: Գիտէի՞ր, որ «Լիբանան» կը նշանակէ «ձիւն», կը նշանակէ «մածունի նման ճերմակ» քանի որ լեռները ձիւնով ծածկուած են: Ձմեռը շատ ցուրտ կ՛ըլլար, եւ տունէն դուրս չէինք ելլեր: Առանց ուտելիքի աւելի կը մսէինք»:

«Ճաշարաններ չկայի՞ն», կը յանդգնի հարցնել զարմիկը:

«Ճաշարա՞ն… տխմա՛ր ես, տղայ, ներողամիտ եղիր: Առաջին տարին որեւէ ճաշարան, որ կար, քանդուեցաւ, եւ շուկաները կողոպտուեցան թուրք զինուորներուն կողմէ: Մենք մեզի ուտելիք պէտք էր ճարէինք: Չորս տարի, իւրաքանչիւր օր ուտելիք գտնելու պայքար էր»:

Մաթիլ կը միջամտէ` «Հացի կողինձ մը այնքան հազուագիւտ էր, որ սուրբ հաղորդութեան համազօր էր: Մայրս օրերով լերան միւս կողմը կ՛երթար` ուտելիք ճարելու, վաճառելով մեր ունեցուածքը: Մեկնելէն առաջ ան հացի շերտ մը տալով կ՛ըսէր. «Մաթի՛լ, Մուխլի՛ս, Մըլհե՛մ, խնայողութեամբ կերէք, ամէն օր այս հացէն կտոր մը չորսի կը բաժնէք, երեքը ձեզի եւ չորրորդը կը կիսէք մանուկներուն համար: Փոքրիկ Մըլհեմը եւ Լէյլան ամբողջ օրը կու լային, աւելի կ՛ուզէին, շատ փոքր էին եւ չէին հասկնար, եւ մանկիկը, վա՜յ…Հացը բարձիս տակ կը պահէի եւ այդ գիշեր…»:

Մուխլիս կը շարունակէ «Ձեղնաջահը կը յիշե՞ս… Ձիւնին մէջ ճամբայ ելայ: Մայրս մեր ունեցած վերջին լումաները ինծի տալով` պատուիրեց երթալ ձիւնածածկ լեռներու ետին գտնուող դաշտավայրին մէջ գիւղ մը` հաց եւ կաթ բերելու: Մօրս չափ զօրաւոր չէի, բայց ուժեղ էի ու ճամբայ ելայ: Բայց ուղեւորութեանս առաջին օրն իսկ աւազակ մը վրաս կրակեց: Անմիջապէս ժայռի մը ետեւ պահուըտեցայ, սակայն աւազակը գտաւ զիս, դրամներս ու բաճկոնս առաւ ու հեռացաւ… ուրախ էի, որ չսպաննեց զիս: Ի՞նչ պիտի ընէի, պարապ ձեռքով տուն պիտի չվերադառնայի: Շարունակեցի ճամբաս, մինչեւ որ հասայ վանք մը: Մտածեցի, որ վանականները հաց եւ կաթ կու տան, բայց անոնք հոն չէին»:

Մաթիլ կը միջամտէ. «Անոնք սպաննուա՞ծ էին»:

«Մաթի՛լ, հաճի՛ս: Անոնք հոն չէին, թերեւս Յունաստան գացած էին, անոնք յոյն վարդապետներ էին: Այնտեղ մարդ չկար: Եկեղեցւոյ դուռը հովին հետ կը շարժէր: Ներսը մոմերը մարած էին, ու սառած, բոլոր նստարանները սառով պատուած էին: Դուրսին նման ձմեռ էր ներսը: Ու վերեւ` կար հսկայ բիւրեղեայ ձեղնաջահը… Հսկայ ձեղնաջահ մը, կեանքիս մէջ անկէ մեծը չեմ տեսած: Անոր զուտ ոսկիէ ճրագակալները տարածուած էին այս բազմոցին լայնքով, եւ ներդրուած աչքերուդ մեծութեամբ կարկեհաններով` ռուպի, զարմի՛կ:

Այդ պահուն յիշեցի, թէ ինչպէ՛ս փոքր տարիքիս հօրս հետ եկած ենք այստեղ պաշտամունքի. ձեղնաջահը ինծի համար պաշտամունքի համազօր առարկայ էր, կը դիտէի զայն, եւ անոր բիւրեղէն ցոլացող պսպղուն լոյսերը ինծի կ՛ըսէին. «Ա՛յս է քու Աստուածդ, Մուխլի՛ս, այստեղ` Լեռնալիբանանի մէջ»: Երազներուս մէջ կը տեսնէի զայն: Բնաւ չէի մտածած ձեռնելու զայն: Ձեղնաջահը բարձրադիր էր, գոնէ` 5 մեթր գլխուս վերեւ: Օգնէ՛ ինծի Ամենակարո՛ղ Տէր, ես անօթի էի, մայրս անօթի էր ինչպէս նաեւ` եղբայրներս եւ քոյրերս, իսկ Ամերիկա գտնուող հօրմէս, երկու տարի է, որեւէ լուր չենք ստացած:

Աստուծոյ եւ մարդկութեան հանդէպ սրբապղծութիւն գործեցի այնտեղ: Պատերուն վրայի խճանկարները տեղ-տեղ թափած էին, մագլցելով անոնց վրայէն` հասայ առաստաղի գօտեփայտին` գերանին, ուշադրութեամբ ոտքս դնելով թափած սալիկներուն պատճառած եզերքներուն վրայ, եւ նստելով սառուցապատ գօտեփայտին վրայ` սահեցայ դէպի եկեղեցիին միջավայրը` հասնելով ձեղնաջահին:

Ձեղնաջահը առաստաղին ամրացուած էր երկաթէ երկար գամերով: Զգուշութեամբ ձեռքերս մտցուցի տերեւի նման բիւրեղներուն մէջէն` կառչելու համար ոսկեայ թեւերուն: Իսկոյն, կապիկի նման կախուեցայ ձեղնաջահէն` օրօրուելով ու ցնցելով, փորձելով պոկել զայն գամերէն: Երկար ժամանակ գամերը ամուր մնացին, կարծես թէ, Աստուած բռնած էր զայն առաստաղին մէջէն եւ ինծի կ՛ըսէր «Ո՛չ Մուխլիս ձեղնաջահը ի՛մս է եւ դուն պիտի չառնես զայն այս եկեղեցիէն, դուն չնչին մահկանացու մըն ես, արժանի` դժոխքին մէջ նեխելու»: Վերջապէս լսեցի գամերուն թուլացումը, ծեփին փոշիները իջան երեսիս վրայ, ու վերջին տատանումով ձեղնաջահը անջատուեցաւ, ու ինկանք գետին յետոյքիս վրայ, այդ պատճառով այժմ դանդաղ կը քալեմ:

Ձեղնաջահը կաթի պիտի վերածուէր, պիտի փրկէր զիս եւ ընտանիքս, ոսկրաբեկումը ոչի՛նչ էր: Ես տոկուն երիտասարդ էի, ոչ թէ ձեզի նման փափուկ, իսկ ձեղնաջահը չվնասուեցաւ: Ոտքի ելայ եւ զգացի, որ կրծոսկրս ճաթած էր: Ձեղնաջահը փոխադրեցի եկեղեցւոյ մուտքը, ոեւէ մէկը չկար, եւ ոեւէ մէկը կատարածիս ականատես չեղաւ»:

«Աստուած վերջապէս թողո՞ւց», քմծիծաղով կ՛ըսէ զարմիկը:

«Աստուած բնա՛ւ չի թողուր: Ես պոկեցի զայն Իր ձեռքերէն: Բայց չէի կրնար ձեղնաջահը շալկել, շատ ծանր էր: Նախասրահին մէջ փոքր կարպետ մը կար, որուն վրայ դրի ձեղնաջահը եւ իր շղթայով կապեցի ոսկեայ ճիւղերուն շուրջը եւ քաշկռտեցի այս կոյտը դուրս` ձիւնին վրայ: Յաջորդող երեք օրերուն ետեւէս քաշեցի ձեղնաջահը` ձիւնածածկ լեռներուն վրայով հասնելու համար Պեքաայի դաշտին մէջ գտնուող գիւղը: Առաջին երեկոյեան արդէն ուժասպառ եղայ: Պառկեցայ ձիւնին վրայ` մայրիի ծառի մը կրթնած, ուշադիր` չվնասելու ձեղնաջահը: Այնքան յոգնած էի, որ իսկոյն քնացայ»:

«Երազեցի՞ր», կը հարցնէ զարմիկը:

«Չեմ յիշեր: Ո՛չ, ես չեմ երազեր, երազելը փափուկ օրերուն կը պատահի: Մթութեան մէջ լզուելու զգացումէն արթնցայ: Զգացի ջերմ շնչառութիւն երեսիս մօտ եւ նստայ: Վեց կանաչորակ աչքեր կային մթութեան մէջ: Արիւնս սառեցաւ: Գայլեր էին: Արագ մը կանգնեցայ եւ ձեղնաջահը բռնելով` աջ-ձախ ճօճեցի, բիւրեղներուն իրար զարնուելուն սուր աղմուկը, անտառին լռութեան մէջ, խրտչեցուց գայլերը, որոնք ոռնալով ցրուեցան անտառին մէջ:

Սարսափահար, այնքան արագ կը շնչէի, որ կարծես սիրտս մարմնէս դուրս պիտի գար: Այնքա՛ն արթուն էի, որ աչքերս երբեք այդքան մեծ չէին բացուած, եւ որոշեցի քաշկռտել ձեղնաջահը մութին մէջ: Շուրջս նայելով` աճապարեցի քալել մինչեւ արշալոյս, ապա հանգստացայ ժայռի մը քով` մէկ թեւս կարթելով ձեղնաջահին: Արշալոյսին շողերը, պսպղուն բիւրեղներուն ցոլքը ձիւնին վրայ, իսկ կարկեհաններուն փայլքը կը նմանէին փայլատակող արիւնի: Քիչ մը հանգչեցայ, աչքերս գոցելով-բանալով` փորձեցի չքնանալ, երբե՛ք նորէն:

Երկրորդ օրը ընտանիքի մը հանդիպեցայ` մայր, աղջիկ եւ երկու մանկիկներ, որոնք դժուարութեամբ կը քալէին ձիւնին վրայէն, մայրը հարցուց, թէ կաթ ունէի՞. ըսի, որ այս ձեղնաջահին փոխարէն` կաթ պիտի առնեմ: Ան գլուխը շարժեց եւ ճակատս համբուրեց: Աղջկան աչքերուն շուրջը կապոյտցած էր, բարակ գիշերանոց մը հագած, վրայէն ալ` բուրդէ վերնաշապիկ, ոտքին մատները կ՛երեւէին մաշած կօշիկին մէջէն: Ըսին, թէ Զահլէ կ՛երթային: Զարմանքով ըսի, որ Զահլէի մէջ ուտելիք չէր մնացած, քանի որ մայրս գացած էր հոն եւ գնած` վերջին բուռ մը ալիւրը: Հարցուցին, թէ ո՛ր գիւղէն էի, եւ ըսի իրենց: Ըսին, որ կը փորձեն հոն երթալ: Մայրը պահ մը սեւեռեց վրաս իր կապոյտցած շրջանակով աչքերով: Մանկիկ մը ունէր կապոյտցած շուրթերով, իսկ միւսը արագօրէն կը ճզճզար, կը հեւար քրոջ գիրկը:

Ու ես շարունակեցի երկար ճամբաս` ձիւնով ծածկուած կօշիկներով ու տաբատով: Այդ գիշեր քնացայ ձեղնաջահին մէջ, գալարուելով թեւերուն, որպէսզի եթէ գայլեր գային, կարծէին, թէ ես ձեղնաջահին մաս կը կազմէի: Ծրագիրս յաջողեցաւ, եւ այդ գիշեր գայլերը նեղութիւն չպատճառեցին:

Երրորդ օրը սկսայ լեռնէն վար իջնել: Հեռուէն տեսայ Պեքաայի ժանգի գոյնով դաշտերը եւ ուրախութենէս սկսայ բարձրաձայն խնդալ: Բայց աճապարանքիս պատճառով կարպետէն թել մը ձիւնէն դուրս ցցուած ճիւղի մը անցնելով` ձեղնաջահը բռնուածքէս ու կարպետէն դուրս սպրդեցաւ եւ սկսաւ դէպի վար սահիլ արեւէն սառած ձիւնակոյտին վրայէն: Իսկոյն նետուեցայ գահավէժն ի վար, ձեղնաջահին ետեւէն, բայց ծայրը հասնելէս առաջ ձեղնաջահը ինկաւ վար, շուրջ վեց մեթր: Բոլոր ձայնովս աղաղակեցի եւ խենթ շան մը նման սկսայ գլտորուիլ ձիւնէ թումբն ի վար, եւ երեսիս վրայ ինկայ ձեղնաջահին առջեւ:

Բարեբախտաբար ան ինկած էր չսառած ձիւնի վրայ: Դանդաղօրէն քաշեցի զայն դէպի ինծի: Ոսկեայ թեւերէն մէկը ծռած էր, եւ հինգ-վեց բիւրեղ` փշրուած, սակայն ընդհանուր առմամբ, վնասուած չէր: Կարպետը, որ վերը մնացած էր, բերի եւ ձեղնաջահը վրան դնելով` կապեցի զայն վիրաւոր մարդու նման, եւ դանդաղօրէն ճամբաս շարունակեցի: Այլեւս ինքզինքիս թոյլ չտուի աւելորդ խանդավառութիւն` Պեքաային մօտենալուս պատճառով: Այդ դէպքին պատճառով ցարդ ինքզինքիս բնաւ չեմ արտօներ անտեղի խանդավառութիւն: Այդ օրը, կէսօրէ ետք, մօտ ժամը չորսին, հասայ մօրս նկարագրած փոքր գիւղը: Գիւղացիները առողջ էին: Անոնք տակաւին արտերը կը մշակէին` արտադրելով եգիպտացորեն, ցորեն եւ ոսպ, իսկ դէպի Դամասկոս ճամբան բաց էր:

Բնակիչները երբ տեսան խլեակս, որ կը քաշկռտէր ձեղնաջահը, չոր ու փոշոտ ճամբուն վրայէն, շուրջս հաւաքուեցան ու սկսան տեսակաւոր հարցումներ հարցնել: Շատ յոգնած, հարցումներուն պատասխանելով, ըսի. «Շուտով կովու ագարակ մը տարէք զիս»: Խնդրանքս կատարեցին եւ առաջնորդեցին զիս ագարակապանի մը քով:

Նայէ, ըսի, ես լեռներէն եկած եմ, ուր շատ ցուրտ է, եւ ուտելիք չկայ, իսկ ընտանիքս սովամահ ըլլալու եզրին է: Այս ձեղնաջահը կու տամ քեզի` կաթի եւ որեւէ ուտելիքի փոխարէն, զոր կրնամ շալկել: Ագարակապանը քննեց ձեղնաջահը օգնականի մը հետ եւ ըսաւ, թէ վնասուած է, ու շատ արժէք չունի: Աստուած անիծէ՛ իր հոգին, մե՛ր ժողովուրդին: Անոնք կը փորձեն սակարկել, ի՛նչ ալ ըլլայ պարագան: Կրնաս ոտքերդ կտրուած եւ գետինը պառկած վիճակ ունենալ ու աչքերուդ մէջ փոշի կը թափեն, նարտի մէջ կը խարդախեն ու տակաւի՛ն կը խաբեն: Կը խնդրեմ, պարո՛ն, ան ոսկիէ, բիւրեղէ եւ կարկեհանով շինուած է, ըսի: «Ուրկէ՞ բերիր զայն» հարցուց, ըսի լեռէն բերի, գլխու շարժումով հաւանութիւն տուաւ եւ չուզեց այլ հարցում հարցնել:

«Վստահ չեմ», ըսաւ ագարակապանը, եւ այդ պահուն էր որ անոր կինը միջամտեց, Աստուած հոգին լուսաւորէ, ու ապտակեց ամուսնոյն, որ մէկդի հրելով կինը` ըսաւ. «Երկու տիկ կաթ եւ ծրար մը հաց, կրնա՞ս կրել այս բոլորը»: Այո՛, այո՛, ըսի, կրնամ կրել այնքան ուտելիք, որ կու տաք ինծի: Ան երկու գառնուկի տիկ կաթ տուաւ, եւ բարձրացուց հացի ծրարը կռնակիս: Ամուսինէն գաղտագողի` կինը երկու տոպրակ արմաւ եւ չորցուած ծիրան աւելցուց եւ գլուխս համբուրեց:

Այդ գիշեր գիւղին մէջ մնացի, լաւ մը կերակրեցին զիս, եւ հաճելի էր խորունկ ու անհոգ քունը: Առաւօտուն ճամբայ ելայ դէպի լեռները` բարձրանալով տաքուկ միջավայրէն դէպի ցուրտ, վերադառնալով ձիւնին վրայով մութ անտառին մէջէն: Հաստատ քայլերով յառաջացայ, թէեւ կռնակս ու կոնքս կը ցաւէին: Քանի մը օրէն հասայ Մըհէյտսի, եւ սկսայ վազել ձիւներուն մէջէն դէպի քարաշէն մեր փոքր տունը: Մայրս պատուհանէն տեսնելով զիս` վազելով եկաւ ու խռպոտ ձայնով պոռաց. «Մուխլի՛ս, վա՜յ Մուխլիս վերադարձա՛ր»:

Մայրս գրկեց զիս, եա՜ ռապպի՛, զօրաւոր էր ան, եւ շալկեց զիս մինչեւ տուն` առանց իսկ նկատելու շալակիս վրայի կաթն ու պաշարը: Երբ կաթը տեսաւ, խլեց զայն շալակէս եւ քիչ-քիչ տուաւ Մաթիլին, եղբօրս` Մըլհեմին եւ մանուկ Լէյլային: Բայց կար կաթնկեր Ուատիհը… Մայրս խելացնոր կերպով տիկին ծայրը փոքր փայտէ մսուրին մէջ պառկած մանկիկին բերանը դնելով` սկսաւ քամել, ան շարունակեց քամել կաթը աչքերը լայն բացած, անշնչացած մանուկին բերնին, մինչեւ որ կաթը սկսաւ կաթկթիլ բերնէն դուրս, մինչեւ գետին…

Մամա՛, պոռացի, մի՛ շարունակեր, կաթը մի՛ վատներ… սակայն ան շարունակեց, մինչեւ որ տիկը խլեցի ձեռքերէն: Ան սեղմեց մանկիկին պաղած այտերը եւ ապա սկսաւ ճանկռտել քովի պատը, այո՛, եղունգներով ճանկռտել: Պահ մը ետք մսուրը լաթով մը ծածկեց»:

Մուխլիս գետին կը նայի, ապա` առաստաղին, ու հառաչելով կ՛ըսէ. «Բնաւ չճանչցայ զինք»: Ա՜խ ըսելով` ան դանդաղօրէն ոտքի կ՛ելլէ` «Երթանք, Ուարտէ»:

«Ո՛չ, ո՛չ»,- կ՛ըսէ Մաթիլ` վերացումէն սթափելով: – «Պէտք է մնաք` ընթրելու»:

«Չե՛նք կրնար: Պէտք է երթամ վարձք հաւաքելու»:

Սակայն Մաթիլի պնդումին տեղի տալով` կը մտնեն ճաշարան: Նստած ճաշարանի ձեղնաջահին տակ` լռութեամբ կը ճաշեն:

Մեկնելնէն ետք, «Լսեցի՞ր` ինչերէ անցանք»,- լալագին կ՛ըսէ Մաթիլ համբուրելով թոռնիկը: –  «Անկէ շատ աւելին կար…», ու հեկեկալով` կը բանայ հսկայ հորիզոնական սառցարանը, ըսելով. «Աւելի հացի պէտք ունինք, աւելի հաց»:

* Ծանօթ.- Պատմուածքը` Մուխլիսին բերնով, գաղթականի տկար, ու երբեմն թերի խօսակցական անգլերէնով ներկայացուած է, անոր համար կը նկատենք ընդհանրապէս կարճ նախադասութիւններ, փորձեցի միջին եզրով մը թարգմանել` օգտագործելով «Նայիրի» կայքէջի բառարանները (4):

14 Յուլիս 2017

————————–

(1) ‘The Chandelier”, “Imagining America”, Stories From The Promised Land, Edited by Wesley Brown & Amy Ling, Persea Books, New York, 8-th printing, 1991, Story by Gregory Orfalea. 1984. Էջ 325-334:

(2) ( https://en.wikipedia.org/wiki/Mary_Haskell )

(3) ( https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Famine_of_Mount_Lebanon )

(4) ( http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB )