ՍՈՒՐԷՆ ԾՈՎԻԿԵԱՆ
Հայոց ցեղասպանութեան հարիւրամեակը արժանավայել ու մնայուն գործով մը նշելու եւ իտալացիներն ալ մասնակից դարձնելու համար չորս տարի առաջ Մխիթարեան միաբանութիւնը, օրուան աբբահայր հայր Եղիա վրդ. Քիլաղպեանի նախաձեռնութեամբ, ծաղկաքաղ մը հրատարակել ծրագրեց` նահատակ հայ գրագէտներու ընտիր հատուածներու իտալերէն թարգմանութեամբ:
Այս հատորին խմբագրութիւնը յանձնուեցաւ միաբանութեան անդամներէն Համազասպ Քէշիշեանին եւ բժ. Սուրէն Ծովիկեանին:
Երկու խմբագիրները ընտրեցին տասնմէկ նահատակ գրողներու (Դանիէլ Վարուժան, Սիամանթօ, Ռուբէն Սեւակ, հայր Կարապետ Տէր Սահակեան, Արտաշէս Յարութիւնեան, Գրիգոր Զոհրապ, Ռուբէն Զարդարեան, Տիգրան Չէօկիւրեան, Թլկատինցի, Մելքոն Կիւրճեան, Երուխան եւ Գեղամ Բարսեղեան) տարբեր հատուածներ, որոնց մեծ մասը առաջին անգամ ըլլալով իտալերէնի թարգմանուեցաւ: Թարգմանութեան գործին մօտաւորապէս կէսը խմբագիրները կատարեցին, իսկ մնացեալ մասը յօժարակամ ստանձնեցին լուսահոգի Կապրիելլա Ուլուհոճեանը եւ Սոնա Յարութիւնեանը, իտալացի հայագէտ Ճուզեփփէ Մունարինի եւ Ալֆրետ Առաքելեան: Դանիէլ Վարուժանի ութ քերթուածներ առնուեցան տարիներ առաջ Անթոնիա Արսլանի կատարած թարգմանութիւններէն:
Այս ծաղկաքաղին պատրաստութիւնը ծրագրուածէն շատ աւելի ժամանակ պահանջեց եւ, մինչ կը սպասուէր, որ հարիւրամեակին առթիւ գիրքն արդէն ընթերցողին սեղանին վրայ ըլլար, միայն այս տարուան մայիսին կարելի եղաւ զայն լոյս ընծայել, «Արես» իտալական հրատարակչատան կողմէ:
Այս ծաղկաքաղին վերնագիրն առնուած է Դանիէլ Վարուժանի մէկ քերթուածէն «Մա՛յր, խաչբուռն այս օրհնէ»: Գիրքը կը բաղկանայ 232 էջէ եւ Եղիա վրդ. Քիլաղպեանի եւ Անթոնիա Արսլանի յառաջաբաններէն ու նիւթը ծանօթացնող 15 էջնոց ներածութենէ մը ետք, ծաղկաքաղին բաժինը կը սկսի, ուր իւրաքանչիւր գրողի լուսանկարին ու կենսագրութեան կը յաջորդեն անոր գրածներէն ընտրուած հատուածներու թարգմանութիւնները:
Հրատարակչատունը նկատի առնելով, որ առաջին անգամն ըլլալով իտալերէն թարգմանութեամբ այսպիսի ծաղկաքաղ մը լոյս կ՛ընծայուի, եւ գիրքը լայն հանրութեան ծանօթացնելու նպատակով, զայն հրապարակաւ ներկայացուց Իտալիոյ Մանթովա քաղաքին մէջ կատարուող բանաստեղծութեան ամէնամեայ փառատօնի ընթացքին: Հատորին ներկայացումը տեղի ունեցաւ կիրակի, 21 մայիսին, քաղաքի պատմական պալատներէն մէկուն մէջ: Փառատօնի կազմակերպիչներուն ներածական ճառերէն ետք խօսք առաւ Անթոնիա Արսլան, որ ջանադիր եղած էր այս հատորին հրատարակութեան համար եւ իր խանդավառ գոհունակութիւնն արտայայտեց այս գիրքի լոյս ընծայման համար: Ծաղկաքաղին խմբագիրներէն Համազասպ վրդ. Քէշիշեանը, առաքելութեամբ արտասահման գտնուելուն պատճառով, չէր կրցած ներկայ գտնուիլ, բայց հանդիսութեան առթիւ իմաստալից ու խորաթափանց ուղերձ մը գրած էր, որ կարդացուեցաւ իր միաբանակիցներէն Վահան վրդ. Օհանեանին կողմէ: Ատկէ ետք խօսք տրուեցաւ բժ. Սուրէն Ծովիկեանին, որ բացատրեց գիրքին պատրաստութեան պարագաները: Անոր յաջորդեց Անթոնիա Արսլան` ծաւալուն ելոյթով մը:
Հանդիսութեան ընթացքին յուզումով ու սիրով յիշուեցաւ նորերս հանգուցեալ Կապրիելլա Ուլուհոճեանը, որ տասնամեակներու բեղմնաւոր հայագիտական վաստակով յօժարակամ ստանձնած էր իր խարբերդցի հօր հայրենակից Թլկատինցիի թարգմանութիւնները:
Իտալական մամուլն ու տեղեկատուական միջոցները լայնօրէն անդրադարձան այս գիրքի հրատարակութեան, որուն առնչութեամբ արդէն ծրագրուած են ուրիշ ներկայացումներ Իտալիոյ այլ քաղաքներու մէջ:
Մաղթենք, որ այս հատորը նախաերախայրիքն ըլլայ իրեն յաջորդող այլ հրատարակութիւններու, որ իտալացի ընթերցողին ծանօթացնեն հայ գրականութեան գեղեցկութիւնն ու ճոխութիւնը, եւ` կորուստը, որ ան կրեց նահատակութեամբը երիտասարդ ու խոստմնալից գրողներու, որոնք ոչ միայն հայկական, այլ նաեւ համաշխարհային մշակոյթը ա՛լ աւելի պիտի հարստացնէին, եթէ թրքական եաթաղանը անոնց կեանքի թելը կտրած ու գրիչն ալ կոտրած չըլլար: