ԳԷՈՐԳ ՄԱՆՈՅԵԱՆ
Աննա Աստուածատուրեան-թըրքոթը
Նոյեմբեր 3-ին, Միացեալ Նահանգներու տարածքին տեղի ունեցած տեղական ընտրութիւններուն յաղթանակ արձանագրած հայ թեկնածուներէն մէկն էր Մէյն նահանգի Ուեսթպրուք քաղաքի քաղաքապետական խորհուրդի անդամ ընտրուած Աննա Աստուածատուրեան-թըրքոթը, որուն այս իրագործումը անուղղակիօրէն պատճառ դարձաւ, որ ծանօթանամ անոր հեղինակած` «Ոչ մէկ տեղ. աքսորի պատմութիւն մը» («Nowhere, a Story of Exile») հետաքրքրական հատորին:
1988-ին սկսած Պաքուի հակահայ հալածանքներուն եւ անոնց յաջորդած ջարդերուն, ինչպէս նաեւ հարիւր հազարաւոր գաղթականներուն եւ Հայաստանի ժողովուրդին դիմագրաւած դժուարութիւններուն առնչուող այս հատորը ծնունդ առած է Աննայի օրագրութենէն, զօր Աննա սկսած է պահելու 1988-ին:
Ռուսերէնով գրուած օրագրութիւնը իր զաւակներուն փոխանցելու համար ան սկսած է զայն անգլերէնի թարգմանելու եւ ապա իր շրջապատին քաջալերանքով` ամբողջացուցած է օրագրութեան պակասաւոր բաժինները` զայն հասցնելով հրատարակուած հատորի, որ խմբագրուած է Թաթուլ-Սոնենց Փափազեանի կողմէ:
Հատորը կը սկսի Աննային պատանեկան յուշերով եւ իր սիրելի Պաքու քաղաքին ընդհանուր կացութեան աստիճանական վատթարացումով, յատկապէս` հակահայ եւ հակախորհրդային ցոյցերու եւ արարքներու պատճառով: Հայերուն նկատմամբ վերաբերմունքը, որ արդէն իսկ բարեկամական կարելի չէր կոչել 1988-էն առաջ, կը սկսի արագօրէն վատթարանալու` Արցախի ինքնավարութեան շարժումին հետեւանքով, եւ Ազրպէյճանի հայերը կը սկսին թիրախ դառնալու ազգայնամոլ ազրպէյճանցիներու հալածանքին: Աննային համար յատկապէս ցաւալի էր ականատես դառնալ 1988-ի երկրաշարժին առիթով Ազրպէյճանի մէջ կատարուած տօնակատարութիւններուն:
Աննա նաեւ կը նկարագրէ իր բարեկամներուն եւ «թշնամին»-երուն շրջանակը, որուն մէջ կան հայեր, ռուսեր, ազրպէյճանցիներ եւ խառնածին պատանիներ:
Հատորին մէջ հետաքրքրական ձեւով տրուած են Աննայի ընտանիքին ապրած վերիվայրումները` Պաքուէն հեռանալու կամ մնալու գծով, եւ ապա իբրեւ գաղթական` Միացեալ Նահանգներ մեկնելու դիմումը: Մինչ ընտանիքը կը սպասէր դիմումի պատասխանին, իրավիճակի շարունակական վատթարացումը կը պարտադրէ, որ ընտանիքը Ազրպէյճանէն հեռանայ եւ ապաստանի Երեւան, որ իր կարգին դժուարութիւններու մէջ էր այդ տարիներուն Ազրպէյճանի պարտադրած տնտեսական շրջափակումին պատճառով:
Սաստիկ ցուրտին եւ 4 հոգինոց ընտանիքով փոքր սենեակի մը մէջ ապրելու պարտադրանքին կողքին, Աննա կը դիմագրաւէ նաեւ հայերէն չգիտնալու դժուարութիւնը` Հայաստանի վարժարաններուն մէջ: Ան առիթով մը կը պոռթկայ իր ուսուցիչին դէմ, երբ վերջինս կասկածի տակ կ՛առնէ՛ իր հայութիւնը`անոր մականունին վերջաւորութեան պատճառով: Արդարեւ, Պաքուի մէջ ընտանիքը Աստուածատուրեան անունը Աստուածատուրովի փոխած էր` հաւանական հարցերէ խուսափելու յոյսով, հակառակ անոր, որ «ով»-էն բացի` անունը զուտ հայկական մնացած էր:
Աննայի համար ցնցիչ էր տեսնել հակահայ հալածանքին պատճառով` քանի մը ամսուան ընթացքին տասնամեակ մը ծերացող իր ընտանեկան պարագաներն ու բարեկամները:
Աննան սոյն հատորը նուիրած է իր զաւակներուն, ծնողքին եւ Արցախի պատերազմի զոհերուն:
Մեր արդի պատմութեան այս սեւ օրերուն մասին կարեւոր վկայութիւն մը հանդիսացող այս հատորը կրնար աւելի ազդու եւ տպաւորիչ ըլլալ` խմբագրական աւելի «անխիղճ» աշխատանքի շնորհիւ: Մինչ հասկնալի է հատորին օրագրային բաժինը կարելի եղածին չափ հարազատ պահելու մղումը, աւելի ուշ գրուած բաժինին մէջ, առնուազն, տեղ գտած կրկնութիւնները դիւրութեամբ կարելի էր վերցնել: Նաեւ, հեղինակային «վիրաբուժական» միջամտութիւններ եւ կրճատումներ կրնային աւելի կուռ դարձնել հատորը` առանց վնաս հասցնելու գիրքի ոգիին:
Այլապէս, հատորը յանձնարարելի է բոլորին եւ յատկապէս` դպրոցական տարիքի պատանիներուն, որոնց հասակակից էր Աննան, երբ սկսած էր գրի առնելու այս հատորին հունտերը: