Արցախի փոխվարչապետ Արթուր Աղաբեկեան «Թերթ»-ին հետ ունեցած զրոյցին անդրադարձած է Հայաստանի պաշտպանութեան նախկին նախարար Սէյրան Օհանեանի պաշտօնանկութեանը, Սամուէլ Բաբայեանի` առաջնագծի մասին յայտարարութիւններուն, «Մարտիկ» հիմնադրամի միջոցներուն, «1000 դրամ նախագիծ»-ին, իր ապաքաղաքական ապագային եւ այլ հարցերու: Ստորեւ` հարցազրոյցը:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Բանակում իրականացուած այս փոփոխութիւնները` Սէյրան Օհանեանի պաշտօնանկութիւն, Խաչատուրովի` Անվտանգութեան խորհուրդի տեղափոխութիւն, պաշտպանութեան նախարարութիւնում քաղաքացիական անձանց ներգրաւում, ինչպէ՞ս էք գնահատում:
ԱՐԹՈՒՐ ԱՂԱԲԵԿԵԱՆ.- Ցանկութիւն չունեմ քաղաքական գնահատականներ տալու: Սէյրան Օհանեանն իմ ընկերն է, նրա հետ առ այսօր էլ շարունակում եմ հանդիպել, խօսել, Սէյրան Օհանեանը մեծ աւանդ ունի մեր բանակի կայացման գործում: Մովսէս Յակոբեանը մարտական ընկերս է, 93-94թթ. ռազմական գործողութիւնների ժամանակ իմ ողջ ձախ թեւի հրամանատարն է եղել, եւ վստահ եմ, որ փայլուն է կատարելու իր առաքելութիւնը:
Հ.- Իսկ պաշտօնանկութիւնից յետոյ հանդիպե՞լ էք Սէյրան Օհանեանի հետ:
Ա. Ա.- Ի հարկէ, ոնց կարող էի չհանդիպել:
Հ.- Ձեզ յայտնե՞լ է իր ծրագրերի մասին, որովհետեւ իրեն կապում են ընդդիմադիր դաշտի ինչ-ինչ ծրագրերի հետ:
Ա. Ա.- Ինձ թւում է` այդ կապողները երբեք Սէյրան Օհանեանից չեն լսել Սէյրան Օհանեանի հետագայ անելիքների մասին: Կարծում եմ` մի օր նա իր հետագայ անելիքների մասին կը յայտարարի:
Հ.- Ինքը միայն ասել էր, որ իրեն ոչ ոք ՀԱՊԿ Գլխաւոր քարտուղարի պաշտօնը չի առաջարկել, եւ որ չի պատրաստւում ստանձնել այն: Այստեղ նեղացածութեան ելեւէջներ չէ՞ք զգում:
Ա. Ա.- Չեմ կարծում, չեմ ուզում նման ձեւակերպում տալ: Հիմա, որ ինձ էլ առաջարկէին ՀԱՊԿ-ի հրամանատար, հաստատ կը մերժէի:
Հ.- Ինչո՞ւ:
Ա. Ա.- Դա կարեւոր չէ, համարում եմ, որ Սէյրան Օհանեանը դեռ անելիք ունի:
Հ.- «1000 դրամ նուիրատուութիւն» նախագիծը հայ հասարակութեան կողմից մեծ քննադատութեան արժանացաւ: Ձեր գնահատականը:
Ա. Ա.- Ես ուսումնասիրել եմ Մեծն Բրիտանիայի փորձը, Միացեալ Նահանգների բանակը, Իրանի բանակը, Իրաքի նախկին վարչակազմի օրօք իրենց զինուած ուժերը: Ես փորձել եմ հասկանալ` վերջը մեխը ո՞րն է ու շեշտը ինչի՞ վրայ դնենք մեր այս` քիչ մարդկային ու ֆինանսական միջոցներով ու այս աշխարհագրական դիրքի մէջ գտնուող բանակին առաւելութիւն տալու համար: Մենք ուշացել ենք այս նախագիծը կեանքի կոչելու առումով, բայց լաւ է ուշ, քան` աւելի ուշ: Ի սէր Աստծոյ, մի հատ վերցրէք, նայէք` պաշտպանութեանը յատկացուած միջոցները քանի՞ տոկոս են կազմում համախառն ներքին արտադրութեան, եւ մենք կը հասկանանք, որ խախտել ենք բոլոր միջազգային չափորոշիչները:
Հ.- Ասացիք, որ հրամանատարներին չեն դատում, որ դա չգրուած օրէնք է, բայց այս 1000 դրամի նախաձեռնութիւնը, որը ողջունում էք, իրականում քննադատութեան տեղիք տուեց այն պարունակում, որ հրամանատարները գռփում են, իսկ 1000 դրամը ուզում են ժողովրդից: Օրինակ` Վահան Բադասեանն առաջարկեց, որ զօրավարների ու հրամանատարների` «հեկտարներով բնակարանները» հանեն աճուրդի ու այդ գումարներն ուղղեն այդ հիմնադրամին: Սա բարձրաձայնում եմ, որովհետեւ այն հաւաքական կարծիք է: Հիմա չքննադատի՞ հասարակութիւնը` նման ունեցուածք ունեցող հրամանատարներին:
Ա. Ա.- Այդ հարցն ինձ տալիս էք որպէս նախկին հրամանատարի: Ցանկացած յայտարարութիւն պէտք է ունենայ հասցէատէր: Կարող է մէկ ուրիշ տեղ էլ, մի լրագրողի հետ հանդիպման ժամանակ ցանկ հրապարակեն, որտեղ նաեւ իմ անունն են տալիս: Ես երբեք չեմ կարողանում հանդուրժել այս մօտեցումը, երբ մենք անհասցէ յայտարարութիւններ ենք անում: Չեմ մտածում, որ «հրամանատար» ասուածը 2-3, 4-5 մարդ է, այլ` դասակի հրամանատարից մինչեւ զօրամիաւորման հրամանատար…
Հ.- Բայց ինչո՞ւ անհասցէ, յստակ տներ են հրապարակում` 3-4 յարկանի:
Ա. Ա.- Ինձ թւում է` 3-4 յարկանի տուն ունեցող մարդ մեզնից պակաս մտահոգ չէ: Եւ ես ցանկութիւն չունեմ բեւեռացման կողմնակիցը լինել այս գործընթացի, որը տեղի ունենում մեր երկրում: Երբ փորձում են բաժանարար գծեր գծել` հարուստների ու աղքատների, ունեւորների ու ոչ ունեւորների, դղեակ ունեցողների, չունեցողների:
Հ.- Դա բաժանարար գիծ չէ, հասարակութիւնը արդարութիւն է պահանջում:
Ա. Ա.- Էդ դէպքում, հասարակութիւնը թող իմանայ` ո՛վ է հրամանատարը: Արդեօ՞ք հասարակութիւնը գիտի` ո՞վ է հրամանատարը, որպէսզի նման անհասցէ յայտարարութիւն չանի: Ո՞վ է դասակի, վաշտի, գումարտակի հրամանատարը, զօրամիաւորման, ո՞վ է այն զօրավար-հազարապետը, ում ենթակայութեան տակ 2-3 հազար մարդ կարող է մարտի գնալ: Գիտէ՞ք` «հրամանատար» սահմանման համար պէտք է հասկանալ ո՞վ է զինուորը:
Հ.- Զինուորը հայրենիքը պաշտպանողն է:
Ա. Ա.- Հայրենիքն ինչպէ՞ս են պաշտպանում` բռնի ուժի գործադրմամբ: Ո՞վ է հրամանատարը` բռնի ուժի կառավարիչն է: Մենք կարողացել ենք մեր իրական գնահատականը տալ մեր հրամանատարներին` որպէս բռնի ուժի կառավարիչների, մարտի տանող մարդու, որին չեն դատում: Մարդ, որը շարում է իր զօրքը մարտի տանելու համար, լաւ-լաւ ելոյթներ է ունենում ու շարքին նայելով` ասում է, որ բոլորս մի մարդու նման պէտք է յետ գանք, բայց հոգու խորքում մտածում է, որ նման բան հնարաւոր չէ: Հաստատ զոհեր ու այլ կորուստներ է ունենալու:
Հ.- Այսինքն` մեծ հմայքի տէր մարդ, որի թուլութիւնների նկատմամբ, ըստ ձեզ, հասարակութիւնը պէտք է աւելի ներողամիտ լինի:
Ա. Ա.- Գիտէք, որ մենք պէտք է նախ մատնացոյց անենք իրական հրամանատարին: Նաեւ կը տեսնենք, որ այնքան մարդիկ կան, որ իրաւունք չունեն լինել հրամանատար: Իսկ ինչ վերաբերում է նախաձեռնութեանը, չեմ կարծում, որ ժողովուրդը քննադատօրէն է վերաբերում:
Հ.- Գագիկ Մելիքեանի նմա՞ն էք մտածում, որ դա մի խումբ ֆեյսբուքահայ տականքներ են:
Ա. Ա.- Ո՛չ, ոչ էլ Գագիկ Մելիքեանի նման: Ես կարծում եմ` նախաձեռնողները թերացել են եւ հասարակական քննարկումներ քիչ են անցկացրել: Եւ մի քանի տարի առաջ ես Սէյրան Օհանեանի հետ նման զրոյց եմ ունեցել, որ կարիք կայ նոր մօտեցման:
Հ.- Կողմնակի՞ց էր:
Ա. Ա.- Մենք քննարկել ենք այդ հարցը, ես ներկայացրի իմ մօտեցումը:
Հ.- Կանանց բանակի զօրակոչելու մասին ի՞նչ կ՛ասէք:
Ա. Ա.- Լաւ է` չտաք նման հարց: Բացասական եմ վերաբերում: Ես նոր ասացի` ով է զինուորը` բռնի ուժի գործադրողը: Չէի ցանկանայ հայ կնոջը տեսնել բռնի ուժ գործադրելիս: Բայց նաեւ կարծում, որ ԶՈՒ-ում կանայք պէտք է ընդգրկուեն այնպիսի պաշտօնների, որը չի ենթադրում դա: Այսինքն` ապահովման ստորաբաժանումներում: Մենք, եթէ համեմատւում ենք Իսրայէլի հետ, պէտք է յիշենք, որ մենք մեր կանանց չենք թողնում գերեզմաններում մասնակցել թաղման արարողութիւնների:
Հ.- ԼՂ ՊԲ նախկին հրամանատար Սամուէլ Բաբայեանը, անդրադառնալով առաջնագծում կատարուած աշխատանքներին, այն հանգամանքին, որ մեծ ծաւալի խրամատներ են փորուել, ասաց, որ 25 տարի է` փորում են ու նոյն մետաղեայ ջարդոնն է: Այսինքն փորելով չէ, մեզ պէտք է քաղաքականութիւն փոխել:
Ա. Ա.- Գիտէք` ռազմավարութիւնը չեն փոխում, ռազմավարութիւնը քաղաքական կեցուածք է հակառակորդի նկատմամբ, որը միշտ մնում է նոյնը, քանի դեռ այդ հակառակորդը կայ: Ինչ վերաբերում է մարտավարութեանը, ապա խանգարել հրամանատարին, որն ընդամէնը պատասխանատուութիւն է կրում առաջնագծի կահաւորման առումով, նկատի ունեմ գնդի հրամանատար, դասակի հրամանատար, խանգարել նրան կազմակերպել պաշտպանութիւնը, իր հնարքները գործադրել եւ քննադատել նրան` դրանք այդպէս մշակելու եւ գործադրելու համար, լինի «ժեշտից բանկա», թէ ի՛նչ, առնուազն սխալ է, որովհետեւ հրամանատարը ճիշդ է: Այն օրը, երբ չենք ընդունի հրամանատարի ճիշդ լինելը, այդ օրը դատապարտուած ենք պարտութեան, որովհետեւ հրամանատարը ճիշդ է: Ցանկացած վերադաս պէտք է գնահատի իր ստորադասին, որ նա ճիշդ է, որովհետեւ միայն դա է բերում յաղթանակի: Եւ հէնց այնպէս չէ, որ ասում են, թէ հրամանատարներին չեն դատում, հէնց այնպէս չէ, որ ցանկացած կանոնադրութեան մէջ կայ չգրուած օրէնք, ըստ որի, հրամանատարը միշտ ճիշդ է: Դա բխում է ապագայ յաղթանակից: Ինչ վերաբերում է առաջնագծին, ապա ԼՂ սահմանի ողջ երկայնքով ապրիլեան գործողութիւններից յետոյ վերանայում է տեղի ունեցել: Եւ հակառակորդը, դասական մարտից բացի, գործադրել է նաեւ այլ մեթոտներ եւ դրա համար նոր միջոցներ են անհրաժեշտ` նորացուած հակառակորդին դիմակայելու համար: Փա՛ռք մեզ, որ կարողացել ենք հասկանալ սա: Ցաւօք, մենք սա չէինք արել 1 տարի առաջ: Բայց մենք առաջնագիծ ենք կահաւորում, ճարտարագիտական աշխատանքներ ենք իրականացնում: Խրամատները փորուել են ու շարունակուելու են փորուել: Եւ ամէն հրամանատար, գալով պաշտօնի, միշտ գտնելու է, որ փորուած խրամատները շատ քիչ են: Բա զինուորն առաջնագծում ի՞նչ պէտք է անի, պէտք է խրամատ փորի: Առաջին խրամատը փորելուց յետոյ պէտք է երկրորդը փորի, յետոյ` 5-րդը:
Հ.- Նաեւ Սամուէլ Բաբայեանն ասել էր, որ «Իսքանտեր»-ը յարձակողական զէնք է, իսկ մեզ պէտք է պաշտպանական զէնք: Նաեւ, որ «Իսքանտեր» ունենալը դեռ հերիք չէ, պէտք է նաեւ «դուխ» ունենալ այն օգտագործելու համար:
Ա. Ա.- Պաշտպանողական ու յարձակողական զէնքերն իրար չեն խանգարում: Իրականում մեր ռազմական թատերաբեմում «Իսքանտեր»-ի անելիքը չի կարող մարտավարական լինել, քանի որ այստեղ զօրքերի տեղաշարժերը այնպիսի զանգուածային բնոյթ չունեն ու այնպիսի կուտակումներ չկան, որ կիրառուի «Իսքանտեր», եւ յատկապէս սահմանափակ տարածքի ռազմական գործողութիւններում, ինչը եղաւ ապրիլեան օրերին, հրամանատարն առնուազն ախմախ պէտք է լինի, որ «Իսքանտեր» կիրառի: Եւ թատերաբեմում «Իսքանտերն» աւելի շատ դիտարկենք որպէս հատուցման զէնք: Եւ, հետեւաբար, հարց` իսկ արդեօ՞ք պահն է այդ կիրառելու: Սա, ի հարկէ, չի վերաբերում ունենալ-չունենալուն: Ի հարկէ պէտք է ունենալ:
Հ.- Բայց մենք ունե՞նք բաւարար չափով ռազմական կազմածներ: Սամուէլ Բաբայեանն այդ էր ասում:
Ա. Ա.- Իմ կարծիքով` այո՛: Մենք պաշտպանողական մարտը վարելու համար ունենք ամէն ինչ: Մենք ունենք բացեր, որոնց պէտք է լուծումներ տանք: Ես տեսնում եմ, որ նոր պաշտպանութեան նախարարը փորձում է լուծումներ տալ: Ես շատ ուրախացայ, երբ իմացայ այս օրէնսդրական նախաձեռնութեան մասին: Ցաւօք, դա 10-15 տարով ուշացած իրադարձութիւն է (1000 դրամ նուիրատուութեան մասին նախագիծը), բայց լաւ է ուշ, քան` աւելի ուշ: Եւ պաշտպանողական մարտ վարել` չի նշանակում պաշտպանութիւն եւ վե՛րջ: Պաշտպանողական մարտի մէջ մտնում են հակայարձակումները, մտնում է հակառակորդին հետեւելն ու ջախջախելը մէկ այլ տարածքում: Պաշտպանութիւնը հո մի խրամատ չէ, որ մէջը նստես, ո՛չ առաջ, ո՛չ յետ: Այն իր մէջ լայն իմաստ պարունակող գործողութիւն է:
Հ.- Պարո՛ն Աղաբեկեան, Աժ-ում երէկ քննարկուող հարցին, թէ ո՞ւր են «Մարտիկ» հիմնադրամի փողերը, պաշտպանութեան նախարարն ասաց, թէ չգիտի:
Ա. Ա.- Հանգստացնեմ բոլորին, «Մարտիկ» հիմնադրամի մայր գումարը պահւում է դրամատնային տարբեր համակարգերում, որոնք անձեռնմխելի են: Կանոնադրութեամբ: Իսկ կանոնադրութիւն գրողը Արթուր Աղաբեկեանն է, եւ այն ձեւակերպուած է այնպէս, որ անգամ մեծ ցանկութեան դէպքում ո՛չ հիմնադրամի նախագահը, ո՛չ գործադիր տնօրէնը, ո՛չ հոգաբարձուների խորհուրդը չեն կարող ծախսել այդ գումարը, որովհետեւ դա կը լինի ոչ կանոնադրական ծախս: Ասեմ աւելին, մեր կանոնադրութեան մէջ նշւում է, որ կանոնադրութեան այս կէտը փոփոխութեան ենթակայ չէ: Ցաւօք, այն նպատակը, որ փորձում էինք լուծել հիմնադրամը ստեղծելիս, իրականութիւն չդարձաւ, այսինքն մեզ չյաջողուեց սա դարձնել համատարած` իւրաքանչիւր հայի հաշուով, մենք նախատեսել էինք, որ առնուազն 1 միլիոն հայ, անկախ իր բնակութեան վայրից, անկախ նրանից, թէ երբ է ծնուել ու անգամ` մահացել, իր մասնակցութիւնը կը բերի այդ հիմնադրամին` իր անունը զետեղելով համացանցում եւ 100 տոլարով իր մասնակցութիւնը բերելով մայր գումարին, որոնց տոկոսները հետագայում նորից դառնում են 100-աւոր տոլարներ ու նստեցւում են արցախեան պատերազմում զոհուած զինծառայողներին հաշիւներին:
Հ.- Որքա՞ն գումար կայ հիմնադրամում:
Ա. Ա.- Հիմա ունենք 1 միլիոն 200 հազար տոլար, այսինքն` մօտ 12 հազար մասնակից: Բնական եմ վերաբերւում այդ քննադատութեանը, մի քիչ էլ թերացել ենք, հետագայում աւելի թափանցիկ չենք աշխատել, համացանցային էջը չենք համալրել: Բայց մեր սխալը մօտ ապագայում կ՛ուղղենք:
Հ.- Ձեզ չե՞ն առաջարկել, որ այս 1000-ական դրամները փոխանցէք այդ հիմնադրամին:
Ա. Ա.- Մենք անմիջապէս կը մերժենք, որովհետեւ դա դէմ է մեր կանոնադրական նպատակին:
Հ.- Ասել էիք, որ քաղաքականութիւնից հեռանալու էք, այս մտադրութիւնը դեռ ուժի մէ՞ջ է:
Ա. Ա.- Այո՛, նման ցանկութիւն ունեմ: Սահմանադրական բարեփոխումների աւարտից յետոյ, կարծում եմ, առաջին եռամսեակին կը հեռանամ քաղաքականութիւնից: Կը յաջողուի՞, թէ՞ ոչ, վստահ եմ, որ կը յաջողուի:
Քանի որ Ալիեւը ներկայացրեց, որ ապրիլին իր թիւ 1 խնդիրը Լելէ Թեփէ բարձունքը գրաւելն էր, գնաց ու նկարուեց այնտեղ:
Հ.- Պարո՛ն Աղաբեկեան, Ազրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը Պաքուի 60 հազարանոց զօրախմբով վերջին զօրավարժութիւնների ժամանակ յայտարարեց, թէ «Ազրպէյճանը վերադարձնելու է իր տարածքներն այնպէս, ինչպէս վերադարձրեց Լելէ Թեփեն»:
Ա. Ա.- Հասկանալի լինելու համար մի քիչ հեռուից պիտի գամ: Տեսէք` Գլխաւոր սպայակոյտը կանխատեսում է հակառակորդի հարուածի ուղղութիւնը, եւ դա կանխատեսելի էր: Սա ցանկացած բանակի պարտականութիւնն է. եթէ ունես հակառակորդ, պէտք է նաեւ տաս գնահատական հակառակորդի հարուածի ուղղութեան վերաբերեալ: Ցաւօք, ռազմական գործողութիւնների աւարտից կամ նոր զինադադարից յետոյ իրական գնահատական չեղաւ, թէ ի՛նչ նպատակներ էր դրել իր առջեւ հակառակորդը: Հայկական քաղաքական միտքը, փորձագէտները, տեղի-անտեղի, մտածուած կամ ոչ, ամէն մէկը փորձեց հակառակորդի փոխարէն գնահատել, հակառակորդն իր նպատակին հասա՞ւ, թէ՞ ոչ: Ես էլ առիթ ունեցել եմ այս մասին խօսելու ու միշտ յորդորել եմ սպայակոյտին, որ պէտք է իրական գնահատական տալ հակառակորդի գործողութիւններին:
Հ.- Ձեր կարծիքով, մեր սպայակոյտի գնահատականներն ամբողջական չէի՞ն:
Ա. Ա.- Տարբեր գնահատականներ եղան, բայց հրապարակայնօրէն չտեսայ հակառակորդի գործողութիւնների իրական գնահատական: Մենք` զինուորականներս կամ իսկական փորձագէտներս, վերլուծութիւններն անելով` ունէինք մեր մօտեցումները: Եթէ ցանկացած մարտից առաջ կամ յետոյ քո հետախուզութիւնն իրական փաստերի չի տիրապետում, փաստերի, որոնք յստակ են, նշուած` քարտէսների վրայ եւ վաւերացուած` հակառակորդի Գերագոյն գլխաւոր հրամանատարի կողմից, եւ եթէ չունես այդ փաստաթուղթը քո ձեռքի տակ, եթէ մարտի ժամանակ հակառակորդի զօրավար չես վերցրել ու նրա պայուսակի մէջ նման քարտէս չես գտել, ուրեմն ինչպէ՞ս տալ գնահատական, թէ իրադարձութիւններն ինչպէ՛ս են զարգացել այդ մի քանի օրերի ընթացքում: Եթէ չկան այլ իրական տուեալներ: Նման փաստաթուղթ մեր հետախուզութիւնն իր ձեռքի տակ չունէր, իրական քարտէս չենք ունեցել, զօրավար գերի չենք վերցրել` իր պայուսակի միջի քարտէսով, որպէսզի կարողանայինք գնահատել` ի վերջոյ հակառակորդն ի՞նչ նպատակ էր դրել իր առջեւ` ռազմական գործողութիւններ վերսկսելիս: Ոստի մնում էին փորձագիտական գնահատականները: Բայց դրանց թւում չտեսայ վերջնական ձեւակերպուած եւ Գլխաւոր սպայակոյտի կողմից ներկայացուած իրական գնահատական: Ես նման բան ոչ մի տեղ չկարդացի, (ԳԽ մակարդակով) թէկուզ առանձին-առանձին զօրավարների ելոյթների մակարդակով գնահատականների ծանօթ եմ: Ես էլ արտայայտուելու առիթ ունեցել եմ, կողքից նայող չեմ եղել, քանի որ այդ իրադարձութիւնների ժամանակ Լելէ Թեփէի աջ հատուածում եմ եղել` իմ նախկին փորձը հաշուի առնելով, որովհետեւ այդ բարձունքը ժամանակին ես եմ ազատագրել: Իմ գնահատականը հետեւեալն է. հակառակորդը ունէր 2 հիմնական նպատակ` աջ թեւում եւ ձախ: Չխօսեմ ձախ թեւի մասին` Մարտակերտի ուղղութեան, միայն խօսեմ աջ թեւից, եւ որպէսզի Ալիեւի յայտարարութիւնները սին յայտարարեմ, ներկայացնեմ, թէ որն էր հակառակորդի նպատակն իմ պատկերացմամբ: Եթէ քարտէսին ուշադիր նայէք, ապա հակառակորդը տիրել էր Լելէ Թեփէի իրական բարձունքներին եւ աջ թեւում զբաղեցրած մի քանի փոքրիկ բարձունքների, որոնք հանդիսանում են առաջնագծի առաջին խրամատները: Այսինքն առաջնագիծ ասելով` պէտք է հասկանալ պաշտպանական առումով մի քանի խրամատ: Հակառակորդը, տիրելով այդ խրամատներին` պէտք է զարգացնէր մարտը` դէպի խորութիւն: Ի՞նչ առաւելութիւններ ունէր հակառակորդը դա անելու համար:
Այդ տարածքի հետ կապուած բոլոր յորդորները, այն, որ ԼՂ նախագահը տարիներ շարունակ այդ հարցի շուրջ խօսում էր, մեր հետագայ անելիքները, որ ճշդել էինք, թէ ի՛նչ խնդիրներ պէտք է իրականացնենք Արաքսի ափին, մենք ուշացրինք իրագործել: Արաքսի ափը տարբերւում է Արցախի միւս սահմաններից, նրանով, որ այստեղ, բաւականի մեծ խորութեամբ, խաղաղ բնակչութիւն չի ապրում` տարբեր ուղղութիւններով, մօտ 70 քիլոմեթր Արաքսի երկայնքով, մօտ 25 քմ` մինչ Հադրութ աւան: Մարտը զարգացնելու լաւագոյն տարածքն այն է, որտեղ խաղաղ բնակիչ չկայ. նրան չես ռմբակոծելու, գործ ես ունենալու միայն հակառակորդ բանակի հետ: Այսինքն, առաջխաղացման առումով, նոր պահեստի ուժեր ներդնելու առումով ամենալաւ տարածքն է, եւ հակառակորդը ընտրել էր հէնց այդ տարածքը. մարտը սկսել էր եւ փորձել էր տարածուել խորութեան վրայ: Ես կ՛ասէի` ԼՂՀ տարածքից բաւականին մեծ մաս` միգուցէ 1000 կամ 2000 քառակուսի քիլոմեթր տարածքի տիրանալ` առանց խաղաղ բնակչութիւն տեղահանելու, առանց խաղաղ բնակչութիւն ռմբակոծելու, խուսափելու համար միջազգային հանրութեան յայտարարութիւններից: Ասեմ նաեւ, որ հակառակորդի ու նաեւ մեր համար առաւելութիւնը այն է, որ Արաքսի աջ սահմանը Իրանի սահմանն է: Եւ հիմա` ունէ՞ր հակառակորդը նման նպատակ: Ո՛չ մի թղթի վրայ չի ձեւակերպուած, ո՛չ մի փաստաթուղթ էլ չունենք ձեռքի տակ, եւ հակառակորդը չի յայտարարել, որ իր գործողութիւնները պսակուել են պարտութեամբ: Մենք ունենք միայն փաստ, որ նա տիրել է առաջնագծի 7-8 դիրքի, կամ առաջին գծի խրամատին` Լելէ Թեփէից մինչեւ նրա աջ թեւի վրայ գտնուող, մօտ 1 քմ-ի հասնող առաջնագծի խրամատ: Գուցէ մի փոքր քիչ, կարող է` 800 մեթր, յստակ չեմ չափել: Բայց սա 5-6 առաջնագծի դիրք է: Հակառակորդը չի յայտարարել, չի յայտարարելու, որ պարտուել է այդ ուղղութեամբ, մեր Գլխաւոր սպայակոյտը իրական գնահատական չի տուել: Բայց ի՞նչ է փաստը: Այն, որ հակառակորդը տիրել է առաջնագծին, չի կարողացել բացազատուել, Պաշտպանական բանակն անցել է պաշտպանողական մարտի, պատրաստուել է հակագրոհի: Թէ դա ինչի՛ տեղի չի ունեցել ու չի վերականգնուել առաջնագիծը, առանձին թեմա է, բայց տեղի է ունեցել զինադադար: Հիմա, Ազրպէյճանը կորուստներ է ունեցել, հայկական կողմը` եւս, եւ հիմա ամէն մի առաջնորդ, քաղաքական գործիչ պէտք է ներկայացնի իր արածը որպէս յաղթանակ: Ալիեւը ներկայացրեց, որ իր թիւ մէկ խնդիրը Լելէ Թեփեն գրաւելն էր, մերոնք էլ գնահատեցին, որ կանգնեցրել են հակառակորդի առաջխաղացումը, եւ հակառակորդը կրել է մեծ կորուստներ:
Հիմա, կրե՞լ է հակառակորդը պարտութիւն: Իմ կարծիքով` այո՛, որովհետեւ իմ գնահատմամբ, նրա նպատակը Լելէ Թեփէի բարձունքը գրաւելը չէր, որովհետեւ առնուազն էշ է այն հրամանատարը, եւ առնուազն` ապուշ այն քաղաքական գործիչը, որ իր առաջ նպատակ դնի մէկ բարձունք ազատագրել: Իմ համար` որպէս զինուորականի, Լելէ Թեփեն մի սովորական բարձունք է, 0 արժէք ունեցող դիրք է: Ի՞նչ ռազմավարական դիրքի ու խնդրի մասին է խօսքը: Եւ եթէ ես ժամանակին կարողանայի ընդամէնը 500 մեթր էլ առաջ գնալ, այնտեղ պաշտպանական գիծ սարքել, դա աւելի ռազմավարական կը լինէր, քան` այն դիրքը, որը զբաղեցրել եմ ու մարտական գործողութիւններն աւարտելուց յետոյ (1994-ին) յանձնել եմ յաջորդ հրամանատարներին: Եւ հիմա, հակառակորդն ուզի, թէ չուզի, իր ապրիլեան գործողութիւնները պէտք է արդարացնի որպէս իր ներքին սպառման արտադրութիւն: Այդ արդարացման շրջանակում դիտարկէք Ալիեւի այցն առաջնագիծ ու Լելէ Թեփէ: Սա, հաւատացէք, իրական գնահատական է, սա ասում եմ, որ մեր ժողովուրդն իմանայ:
Հիմա գանք Ալիեւի զօրավարժութեանը: Հակառակորդն այն կազմակերպել է մեր հարաւային ուղղութեամբ: Զօրավարժութիւններ, որոնցում ընդգրկուած է ոչ միայն բանակը, այլեւ` զօրաշարժի ենթակայ ուժերը, եւ Գերագոյն գլխաւոր հրամանատարի մակարդակով քննարկում է իրականացուել իրենց հետագայ անելիքների մասին: Սա եւս 1 անգամ ապացուցում է, որ հէնց հարաւային ուղղութեամբ կրելով պարտութիւն, հէնց ապրիլեան պատերազմում չյաջողած լինելու պատճառով են զօրավարժութիւնը կազմակերպում աջ թեւում: Չզարմանաք, որ մէկ տարի յետոյ նման զօրավարժութիւն կազմակերպեն ձախ թեւում: Կամ նման զօրավարժութիւն կազմակերպեն Ասկերանի ուղղութեամբ տարածքներում: Եւ չմոռանանք, որ զինադադարի ոչ միայն համաձայնել էր հայկական կողմը, այլ այն տենչում էր Ազրպէյճանը:
Հ.- Զինադադարի նախաձեռնութիւնը ումի՞ց էր:
Ա. Ա.- Ես յայտարարում եմ, որ` Ազրպէյճանինը. ապրիլի 3-ին միակողմանի զինադադարի վերաբերեալ նա արդէն հանդէս էր եկել: Դա պատգամ էր Ռուսաստանի Գլխաւոր սպայակոյտին, թէ նախաձեռնէք, մենք պատրաստ ենք: Եւ ոեւէ մէկը տեղեկութիւն ունի՞, թէ ի՛նչ էր տեղի ունենում այդ օրերին Ազրպէյճանում, ինչքան խաղաղ բնակիչ տեղահանուեց: Թուեր են` հազարների հասնող: Եւ կարող եմ յայտարարել, որ Ազրպէյճանի քաղաքական իշխանութիւնը երբեք չի հաշուարկել, որ իր բնակչութիւնն այդքան ծանր կը տանի ռազմական գործողութիւնների վերսկսումը:
Հ.- Մերոնք ծանր չէի՞ն տանում:
Ա. Ա.- Ծանր էին տանում, բայց նման զանգուածային տեղահանումներ չեղան: Հադրութն իր տեղում էր, Հադրութի գիւղերն` իրենց: Զօրաշարժային ուժերն ամբողջութեամբ, կամաւորները, չսպասելով զինկոմիսարիատի կանչին` իրենց տեղերում էին եւ պատրաստւում էին ընդունել մարտը: Գումարած` ողջ հայ ժողովուրդը, ով որտեղ գտնւում էր, փորձեց իր մասնակցութիւնը բերել այդ պատերազմական գործողութիւններից սպասուող յաղթանակին: Արդեօ՞ք դրան պատրաստ էր Ազրպէյճանը: Ի հարկէ ո՛չ, ի հարկէ, նրանք ունէին վերլուծութիւն, թէ Հայաստանը տնտեսապէս վատ վիճակում է, որ մեր բանակը մարդկային ու ֆինանսական միջոցների խնդիր ունի, հայ ժողովուրդը մասնատուած ու արտագաղթում է: Բայց չէին սպասել, որ արտագաղթող հայը երկրագնդի որ կէտում է լինի, գալու է, կանգնելու է իր երկրի պաշտպանութեան դիրքերում: Այս խորապատկերին Ալիեւը պէտք է առիթ փնտռէր, լինէր ու նկարուէր Լելէ Թեփէում:
Բայց, ի հարկէ, չմոռանանք գնահատական տալ այս զօրավարժութեանը, վերջնականօրէն հասկանանք` մեր հակառակորդի նպատակը նորից ցուցամոլութի՞ւնն է, թէ՞ այլ բան, թէ՞ այդքան ծախսեր կատարեց, որ ընդամէնը ցոյց տայ իր ժողովրդին, որ տեսէք` «ինչքան մարտունակ ենք ու միայն Լելէ Թեփէով չենք բաւարարուելու»:
Հ.- Սա իմ յաջորդ հարցն է, քանի որ սեպտեմբերի 21-ի ռազմական շքերթից յետոյ նրանք լռել էին, եւ, փաստօրէն, Թրամփի ընտրութիւնից յետոյ Ալիեւը առաջին անգամ նորից յոխորտաց:
Ա. Ա.- Ուզում եմ հանգստացնել մեր ժողովրդին. նման զօրավարժութիւնները ընտրութիւններից յետոյ չեն ծրագրւում, դրանց 6 ամիս պատրաստւում է ցանկացած բանակ: Դրանք ծրագրային զօրավարժութիւններ են:
Մէկ այլ հարցի վրայ էլ եմ ուզում ուշադրութիւն հրաւիրել. այդ զօրավարժութիւններից մէկ օր առաջ հակառակորդը սկսեց օգտագործել փոքր հրետանի` լրիւ ուրիշ ուղղութեամբ: Եւ որտե՞ղ էր տեղակայուած իր հրետակոծող հրետանին: Բնակավայրերում: Սա իմ ենթադրութիւնն է, որ կարող եմ անել: Եւ փառք մեր Պաշտպանական բանակին, որ հակառակ կրակ չբացեց, չփորձեց լռեցնել կրակէտը եւ դրանով չօգնեց, որ Ալիեւը իր ելոյթը կառուցի այն մեղադրանքով, թէ հակառակորդը հրետակոծում է իրենց խաղաղ բնակչութեանը:
Հ.- Այսինքն սադրանք էր:
Ա. Ա.- Այո՛: Կրկնում եմ` դա իմ անձնական կարծիքն է, ես նման տեղեկատուութիւն չունեմ: