ԳԷՈՐԳ ԴԱՐԲԻՆԵԱՆ
Արցախի անկախութեան 25-ամեակին ԼՂ հիմնահարցի կարգաւորման վերաբերեալ ՀՅԴ յայտարարութիւնը մնաց կուսակցութեան կողմից սեպտեմբերի 2-ին կազմակերպուած տօնական միջոցառման ստուերում: Այդ յայտարարութեամբ ՀՅԴ-ն ձեւակերպեց ոչ միայն ԼՂ հիմնահարցի կարգաւորման գործընթացից իր ակնկալիքները, այլեւ` իր համար բանակցութիւններում հայկական կողմի հնարաւոր զիջումների սահմանները: Ըստ այդմ, «Արցախեան հարցի կարգաւորման որեւէ համաձայնութիւն պէտք է ճանաչի Արցախի վերամիացումը Հայաստանին եւ կամ առնուազն` Արցախի անկախութիւնը, Արցախի սահմանները ճշդելիս պէտք է առաջնորդուել պատմական իրաւունքի եւ Արցախի ու Հայաստանի անվտանգութեան իրական` աշխարհագրական-տարածքային երաշխիքների սկզբունքով, բանակցային գործընթացում պէտք է առաջնորդուել Արցախի ժողովրդի 1991թ. անկախութեան եւ 2006թ. ԼՂՀ սահմանադրութեան ընդունման համաժողովրդական հանրաքուէներով արդէն իսկ կայացած կամարտայայտութեամբ»:
Որպէս այս հիմնանպատակներին հասնելու միջոց` կուսակցութիւնն առաջադրեց մի քանի սկզբունքային պայմաններ: Այն անընդունելի է համարում «ԼՂՀ անկախ կարգավիճակի ճանաչման եւ տարածքային ամբողջականութեան վերականգնման հետ կապուած առաջնահերթ լուծում չպարունակող որեւէ կարգաւորում», դէմ է «վերոնշեալ պահանջն անտեսող որեւէ «փուլային» լուծման տարբերակի եւ միակողմանի կամ ապագայ լուծումների ակնկալիքով որեւէ զիջման»: Իսկ զիջումները ՀՅԴ-ն պատկերացնում է փոխադարձութեան, համարժէքութեան, միաժամանակութեան եւ փաթեթային լուծման շրջանակներում: Բացի դրանից` այն դնում է ԼՂՀ անկախութեան եւ անվտանգութեան երաշխաւորման նպատակով ՀՀ եւ ԼՂՀ միջեւ ռազմաքաղաքական դաշինքի կնքմանը, ինչպէս նաեւ, բանակցութիւններին զուգահեռ, ԼՂՀ-ի միջազգայնօրէն ճանաչմանը հետամուտ լինելու խնդիրներ: Եւ, թերեւս, ամենակարեւոր ու սկզբունքային պահանջը` ՀՅԴ-ն փաստացի դնում է բանակցային գործընթացի ձախողման կամ Ազրպէյճանի կողմից նոր ռազմական յարձակման դէպքում ՀՀ-ի կողմից ԼՂՀ անկախութեան ճանաչման հարցը: Թէ՛ ինքնին այս պահին յայտարարութեամբ հանդէս գալու քայլը եւ թէ՛ յայտարարութեան բովանդակութիւնը քաղաքական երկու լուրջ տողատակեր են պարունակում, որոնց հարկ է անդրադառնալ:
Նախ` յայտարարութիւնն արուեց ԼՂ հարցով քաղաքական-դիւանագիտական աշխուժացման նոր շրջափուլի նախօրէին: Յայտնի է, որ սեպտեմբերի 8-ին Մոսկուայում ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահներն այս հարցով խորհրդակցութիւն կ՛անցկացնեն ՌԴ ԱԳՆ ղեկավարութեան հետ, որին, ըստ ամենայնի, կը յաջորդի սեպտեմբերի վերջին ՄԱԿ-ի գագաթաժողովի շրջանակներում Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի արտաքին գործերի նախարարների հանդիպումը: Չի բացառւում, որ դրանից յետոյ դրուի նաեւ Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի նախագահների նոր` այս տարուայ ընթացքում արդէն երրորդ հանդիպումն անցկացնելու եւ ԼՂ հարցում որեւէ կերպ ճեղքում ապահովելու խնդիր: ԼՂ բանակցային գործընթացի նոր աշխուժացմանն ընդառաջ` ՀՅԴ-ի նման յայտարարութիւնը հնարաւոր պարտադրուող լուծումներին ի սկզբանէ հակադրուելու, նման մօտեցմանը հայաստանեան հասարակութեան սկզբունքային անհամաձայնութեան անուղղակի դրսեւորում կարելի է համարել: Աւելի՛ն. այս յայտարարութիւնը մի կողմից փորձ է բանակցային գործընթացը «տարածքային զիջումներ` խաղաղութեան դիմաց»` հայկական կողմի վզին փաթաթուող լուծման հարթութիւնից դէպի «զիջումներ` ԼՂՀ-ի ներկայիս կարգավիճակի ճանաչման դիմաց» բանաձեւի դաշտ տեղափոխելու, իսկ միւս կողմից` յստակ ուղերձ է առ այն, որ եթէ փորձ է արւում հայկական կողմին կանգնեցնել միակողմանի զիջումների եւ պատերազմի միջեւ երկընտրանքի առջեւ, ապա հասարակութիւնն ընտրելու է երկրորդ տարբերակը, քանի որ զիջումներին գնալը բացարձակապէս չի նուազեցնելու նոր պատերազմի վերսկսման հնարաւորութիւնը:
Չափազանց կարեւոր է, որ միջազգային հանրութեանը եւ յատկապէս` ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահներին ու Մոսկուային ուղղուած այս ուղերձը հնչում է Հայաստանի իշխանութեան ներսից, թէկուզ` դրա մի թեւից: Այս իմաստով թերեւս պատահական չէր, որ, փաստացի ի պատասխան ՀՅԴ-ի յայտարարութեան, ՀՀ արտաքին գործերի փոխ նախարար Շաւարշ Քոչարեանը երէկ յայտարարեց, որ Հայաստանի եւ Արցախի միջեւ ռազմական փոխօգնութեան համաձայնագիրն արդէն պատրաստ է: Դա ուղղակի ակնարկ էր, որ հայկական կողմի համար բանակցութիւնների ոչ ցանկալի ընթացքի, Ազրպէյճանի կողմից նոր սադրանքի նախապատրաստման դէպքում Հայաստանը գնալու է ԼՂՀ-ն ճանաչելու քայլին, քանի որ Ստեփանակերտի հետ նման համաձայնագրի ստորագրումն ինքնին նրա ինքնիշխանութեան իրաւական ճանաչման աքթ է: Պէտք է նշել, որ եթէ Երեւանից այսպիսի ակնարկներ ու յայտարարութիւններ են հնչում, ապա բանակցային նոր աշխուժացումից հայկական կողմը դրական սպասելիքներ չունի:
Բայց ՀՅԴ-ի յայտարարութիւնը նաեւ ներքին լսարանին ուղղուած տողատակի շեշտադրումներ ունի: Այն ուղղուած է նաեւ բանակցութիւններում ներգրաւուած երկրի բարձրագոյն ղեկավարութեանը եւ պարունակում է ԼՂ հարցում այս սկզբունքային մօտեցումները ՀՀԿ-ՀՅԴ համագործակցութեան ձեւաչափերից վեր դասելու եւ անհրաժեշտութեան դէպքում դրանց առաջնահերթութիւն տալու թաքնուած ակնարկներ: Այս իմաստով յատկանշական է երկու փաստ: Առաջին` ՀՅԴ-ն առաջ է քաշում «բանակցային գործընթացում Արցախի ժողովրդի 1991թ. անկախութեան եւ 2006թ. ԼՂՀ սահմանադրութեան ընդունման համաժողովրդական հանրաքուէներով արդէն իսկ կայացած կամարտայայտութեամբ առաջնորդուելու» հարցն այն դէպքում, երբ ակնյայտ է, որ մատրիտեան սկզբունքների հիման վրայ ընթացող բանակցութիւնները մեծ հաշուով շրջանցում են արդէն կայացած կամարտայայտութեան այդ աքթերը եւ դնում անորոշ հեռանկարում կարգավիճակի որոշման նոր հանրաքուէ կամ հանրաքուէ անցկացնելու տարբերակը: Այստեղ կայ ռազմավարական որոշակի տարբերութիւն եւ պարզ ակնարկ է պաշտօնական Երեւանին` կոշտացնել դիրքորոշումը, աւելի՛ն, տարածքների զիջման տրամաբանութիւնից անցում կատարել ներկայիս սթաթիւս քուոն իրաւականացնելու եւ ներկայիս սահմաններով ԼՂՀ-ի պահպանման տրամաբանութեանը: «Պէտք է ունենալ այն մշտական համոզումը, որ աւելի լաւ է լինել շրջափակուած, բայց պահպանել ներկայիս 42.000 քառ. քմ տարածքները հայկական, քան` ունենալ բաց սահմաններ, բայց զրկուել կենսական նշանակութեան մեր տարածքներից», Արցախի անկախութեան 25-ամեակի տօնական միջոցառման ժամանակ ելոյթ ունենալով` ասաց ՀՅԴ Բիւրոյի քաղաքական ներկայացուցիչ Արմէն Ռուստամեանը:
Եւ երկրորդ` վերոնշեալ ելոյթում Ռուստամեանը նաեւ յայտարարեց. «… Մեր ժողովուրդը ժամանակին վճռականօրէն մերժեց «տարածքներ` խաղաղութեան դիմաց» սկզբունքով հակամարտութիւնը կարգաւորելու` օրուայ իշխանութիւնների պարտուողական քաղաքականութիւնը: Չի կարող լինել ոչ մի կասկած, որ քաղաքական դիակ դառնալու նոյն ճակատագիրն է սպասում մեզանից նրան, ով կը փորձի այս կամ այն կերպ վերակենդանացնել այդ տխրահռչակ սկզբունքը»: Սա ակնյայտ ակնարկ է, որ ՀՅԴ-ն չունի անցնելիք ճանապարհ այն ուժերի հետ, որոնք կարող են առաջնորդուել «տարածքներ` խաղաղութեան դիմաց»` ինքնասպանութեան տանող սկզբունքով: Հայ-թուրքական արձանագրութիւնների ստորագրման պատճառով ՀՅԴ-ն արդէն մէկ անգամ դուրս է եկել իշխանական քոալիսիոնից: Եւ դա ուժեղ փաստարկ է, որ ազգային նշանակութեան սկզբունքային հարցերում ՀՅԴ-ն չի վարանում կտրուկ որոշումներ կայացնել:
«ԵՐԿԻՐ»
07/09/2016