«Արտաքին Աշխարհը Դիւրին Է Վերաշինել, Բայց Քանդուած Ներաշխարհները Դժուար Կը Վերականգնին», «Ազդակ»-ին Ըսաւ Հալէպահայ Բեմադրիչ Աւօ Գաբրիէլեան

Հարցազրոյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

21 յուլիս 2016-ին տեղի պիտի ունենայ Լիբանանի մարդկային իրաւունքներու «Քարամէ» շարժապատկերներու փառատօնին պաշտօնական բացումը: Առաջին ցուցադրութիւնը պիտի ըլլայ հալէպահայ բեմադրիչ Աւօ Գաբրիէլեանի «Տուներ`  առանց դռներու» ժապաւէնը, որ ներկայացուած է Պերլինի միջազգային շարժանկարի «Պերլինար» փառատօնին, ինչպէս նաեւ` Փրակայի «Մէկ աշխարհ» մարդկային իրաւունքներու վաւերագրական շարժանկարի փառատօնին եւ գնահատուած է միջազգային լայն շրջանակներու կողմէ: Շարժապատկերը կը ներկայացնէ Նոր Գիւղ բնակող ընտանիք մը, որ բախումներու ընթացքին կը հեռանայ իր բնակավայրէն ու կը հաստատուի Պէյրութ: Աւօ Գաբրիէլեան վաւերագրական իր գործով կը ներկայացնէ Հալէպի բնակչութեան դիմագրաւած դժուարութիւնները եւ զուգահեռներ կը գծէ Հայոց ցեղասպանութեան եւ Սուրիոյ ժողովուրդին կրած ողբերգութիւններուն միջեւ:

«Քարամէ» շարժապատկերներու փառատօնին բացումը պիտի կատարուի Սոֆիլի մէջ, ժամը 7:00-ին, իսկ «Տուներ` առանց դռներու» ժապաւէնը պիտի ներկայացուի ժամը 8:00-ին:

Այս առիթով «Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ բեմադրիչ Աւօ Գաբրիէլեանին հետ` մօտէն ծանօթանալու ժապաւէնին եւ անոր ունեցած միջազգային արձագանգին: Ստորեւ կը ներկայացնենք հարցազրոյցը:

«ԱԶԴԱԿ».- Ե՞րբ սկսած էք նկարել եւ ինչպէ՞ս տարած էք ժապաւէնի պատրաստութեան աշխատանքը:

ԱՒՕ ԳԱԲՐԻԷԼԵԱՆ.- Երբ սկսայ Հալէպ քաղաքը նկարել 2012-ին, ոչ մէկ յստակ ծրագիր ունէի, կը նկարէի յիշատակ պահելու համար: Այդ օրերուն Հալէպ հանգիստ էր, բայց Սուրիոյ տագնապը սկսած էր, եւ կարգ մը քաղաքներ տակնուվրայ եղած էին: Հակառակ անոր որ Հալէպ խաղաղ էր, ես նկարելու առնչուած խնդիրներ ունեցայ զինուորական եւ ապահովական որոշ մարմիններու հետ, որոնք նկարած բոլոր գործերս ձեռքէս առին: Ես շարունակեցի նկարել: Այս անգամ բանտարկեցին եւ զիս 22 օր ազատազրկուած պահեցին: Բանտին մէջ յաճախ կը զգացնէին, որ ինչ ազգի ալ պատկանիմ, անպէտք ու ոչինչ եմ:

Բանտէն ազատ արձակուելէս ետք որոշեցի աւելի կազմակերպուած տանիլ նկարելու աշխատանքս. սկսայ ապրած թաղամասս նկարել, որովհետեւ անիկա ինծի համար ամէնէն հարազատ եւ ապահով միջավայրն էր: Պատշգամէս սկսայ նկարել Նոր Գիւղը իր հայահոծ թաղամասերով, ուր կը գործէին շատ մը դպրոցներ, եկեղեցիներ, ակումբներ: Տարօրինակ նախազգացում մը ունէի, որ պատերազմը շուտով Հալէպ ալ պիտի հասնի: Սուրիոյ շատ մը քաղաքներէն պատերազմի սեւ ծուխ կը բարձրանար, կը զգայի, որ նոյն ծուխը Հալէպէն ալ պիտի բաձրանայ: Նկարելու ժամանակ անընդհատ կը մտածէի, որ ապրած թաղամասս, որ հայութեամբ լեցուն է, ի՞նչ ճակատագիր պիտի ունենայ, հայերը երկրորդ գաղթ մը պիտի ապրի՞ն:

«Ա.».- Ի՞նչ դրդապատճառներ եղան, որ ձեր նկարածները ժապաւէնի վերածեցիք:

Ա. Գ.- Մենք` հայերս, յիշողութեան հետ շատ սերտ կապ ունինք: Մենք ապրած ենք ողբերգութիւն մը, զոր հարիւր տարի յիշած ենք ու կը շարունակենք յիշել առանց տեսնելու: Մէջս յիշողութեան ձայնը անընդհատ կ՛ըսէր. «Նկարէ՛, նկարէ՛»: Նկարած եմ շատ սովորական նկարչական գործիքներով, երբեմն ալ` բջիջային հեռախօսով:

Սկսայ ծրագրուած նկարել, երբ տեսայ, որ Սուրիոյ պատերազմին ընդհանուր պատկերը համաշխարհային տեղեկատուութեան մէջ չի ներկայացուիր, Հալէպի մասին մարդ չի խօսիր, ժապաւէններ չեն պատրաստուիր, իսկ հայութեան մասին հայերէնով մենք մեզի կը խօսինք: Հայկական մամուլը աշխարհի տարածքին կ՛արձագանգէ, ճիշդ է, բայց համաշխարհային մամուլին մէջ բան չի յիշուիր մեր մասին: Սուրիոյ պատերազմին մասին ներկայ ժապաւէնները կա՛մ Հոմսի ազատ բաժիններու մասին են, կա՛մ Տարաայի եւ Դամասկոսի, իսկ Հալէպի հայկական թաղամասերուն մասին, ուր ամէն օր քաղաքացիներ կը զոհուին, բնաւ ժապաւէն չէ պատրաստուած: Եւ երբ մտածեցի Հայոց եղեռնէն ալ մէջբերում ընել, այն ժամանակ որոշեցի, որ Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակին ժապաւէնի մը միջոցով մեր մասին խօսիմ օտար հասարակութեան:

«Ա.».- Խօսինք «Տուներ` առանց դռներու» ժապաւէնի հերոսներուն մասին:

Ա. Գ.- Ժապաւէնը կը խօսի ընտանիքի մը մասին, որ ընտանիքս է: Հերոսները հայութեան երկրորդ գաղթը ներկայացնող ընտանիքիս անդամներն են, թաղամասիս բնակիչները, որոնք կը մարմանաւորեն Հալէպի եւ Սուրիոյ ժողովուրդը: Ժապաւէնին մէջ փոքրիկներ ալ կան, որոնք իրենց մանկական պարզունակ լեզուով կը խօսին պատերազմին, իրենց առօրեային եւ դպրոցին մասին:

Կերպարները մեկնաբանութիւններ չեն ըներ, դիտողին կը ձգուի պատկերներէն քաղել  ճշմարտութիւններ: Մէկուկէս ժամ տեւող ժապաւէնին միայն քառորդ ժամը խօսակցութիւն է,  իսկ մնացածը` լռութեամբ խօսուն եւ դիպուկ պատկերներ, այլ խօսքով, պատերազմի ձայնը կը լսուի լուռ պատկերներէն, եւ ճնշող մթնոլորտը պարզութեամբ կը փոխանցուի դիտողին:

Ժապաւէնը դիտողը կը զգայ, որ հայկական է, բայց տեղ մը ընթացքը կը շրջի:  Երբ բախումները հայկական թաղամասեր կը հասնին, հայ բնակիչներ իրենց ճամպրուկները հաւաքելով` կը բռնեն գաղթի ճամբան: Կամաց-կամաց կը յայտնուին փաթթոցաւոր արաբներ, որոնք իրենց փլատակ թաղերը ձգելով` կու գան բնակելու պարպուած հայկական թաղամասերուն մէջ:

Ժապաւէնը դիտելու մասին է: Ես ժողովուրդը կը դիտեմ, ժողովուրդն ալ պատերազմը կը դիտէ: Ուզած եմ հասկցնել, որ պէտք չէ բաւարարուիլ միայն դիտելով: Բնակիչները կը տեսնեն հեռուն մուխ մը կայ, գլուխնին կը շարժեն, եւ որովհետեւ իրենք հեռու են, կը բաւարարուին միայն դիտելով, առանց անդրադառնալու, որ մուխը օր մը իրենց քով ալ պիտի հասնի:

Յայտնեմ նաեւ, որ շատեր կ՛ունենային հետեւեալ արտայայտութիւնը` «Թող զարնէ ու մուխը մարէ»: Պարզ է, որ եթէ դուն ուժգին հարուածես, օր մըն ալ քեզ ուժգին պիտի հարուածեն: Իրականութեան մէջ բոլոր կողմերու հարուածներուն զոհ կ՛երթան հազարաւոր անմեղ քաղաքայիններ:

«Ա.».- Ձեր ժապաւէնը ի՞նչ արձագանգ ձգած եւ ինչպէ՞ս գնահատուած է միջազգային շրջանակներուն կողմէ:

Ա. Գ.- Մինչեւ հիմա, ուր որ ցուցադրուեցաւ ժապաւէնը, գնահատուեցաւ հանդիսատեսին կողմէ: Պերլինի մէջ հինգ անգամ ներկայացուեցաւ, եւ վերջին ներկայացման շուրջ 100 հոգի դուրս մնաց` տոմսերը սպառելուն պատճառով: Ես այդ օրը զգացի, որ ժապաւէնս յաջողութիւն գտած է, հակառակ անոր որ բաւական ծանր  է, ոչ թէ որպէս նիւթ, այլ` որպէս կառուցուածք: Տարբեր լեզուներով յօդուածներ լոյս տեսան գործիս մասին: Շատ մը յօդուածներու մէջ ժապաւէնս համեմատած են մասնագէտ բեմադրիչներու գործերուն հետ:

Ժապաւէնը ուղղակի կը ճնշէ վրադ, կ՛ուզէ, որ հետը ապրիս պատերազմը, պատերազմին ցաւը, գաղթը, մարդկային ողբերգութիւնները: Միջազգային շարժապատկերի շրջանակներու մէջ շատ լաւ արձագանգ ձգեց գործս, այո՛, բայց շատեր կը խուսափին ներկայացնելէ, որովհետեւ վաւերագրական է. ժապաւէնին մէջ որոշակի կերպար մը չկայ, որ վրան լանք, կան միայն մերկ ճշմարտութիւններ: Ինծի համար բոլորվին անսպասելի էր այս յաջողութիւնը: Երազ էր ինծի համար շարժապատկերներու միջազգային փառատօնին մասնակցիլ: Երազս իրականացած էր, բայց ես կը շարունակէի մնալ ճնշումի տակ, կ՛ուզէի մասնակցիլ, բայց ոչ` պատերազմի մասին խօսող ժապաւէնով:

«Ա.».- Ինչո՞վ իւրայատուկ է «Տուներ` առանց դռներու» ժապաւէնը:

Ա. Գ.- Թէեւ այս հարցին չեմ կրնար պատասխանել, բայց ըսեմ, որ ժապաւէնս իւրայատուկ է, որովհետեւ իսկական զգացումներու վրայ հիմնուած է. ես ապրած, տեսած ու զգացած եմ այդ տառապանքն ու դժուարութիւնները, իսկ դիտողը կը զգայ այդ ցաւը, կորսուած պատկերները, բանտարկութիւնը, դժբախտութիւնները: Ժապաւէնը երեքուկէս տարուան աշխատանքի արդիւնք է: Մեծապէս ոգեւորեց եւ ուրախացուց զիս մասնագէտներու գնահատականը ժապաւէնին մասին, ըսելով` «Իսկական է»: Խնդիրներ ունեցող որեւէ երկրի մէջ բազմաթիւ ժապաւէններ կը պատրաստուին, այսօր շատեր Սուրիոյ պատերազմին մասին ժապաւէն կը պատրաստեն: Վստահ եմ, որ լաւ գործեր կը պատրաստուին կամ պատրաստուած են արդէն, բայց մեծամասնութիւնը պատերազմող կողմերէն մէկուն վրայ դրած է իր ծանրութիւնը. այսինքն տունը քանդուած անձ մը կը վերցնեն եւ կ՛օգտագործեն զայն: Ես ուղղակի խուսափած եմ եւ ամէն գնով հեռու մնացած եմ այդ երեւոյթէն. նոյնիսկ ընտանիքիս անդամները, որոնք ժապաւէնին մէջ ներկայացուած են, չեմ օգտագործած: Դիտողը չի գիտնար, որ ընտանիքիս անդամներն են` հայրս, մայրս, այլ կը տեսնէ սովորական ընտանիք մը: Ասիկա կը նկատեմ ժապաւէնիս իւրայատկութիւններէն մէկը: Գիտէ՞ք ի՛նչ, կրնայի շատ ցաւոտ երեւոյթներ նկարել` արիւն, դիակներ, ածխացած մարմիններ, եւ վստահաբար մեծ շահով ալ կը ծախէի ժապաւէնս, բայց չուզեցի արագ ծախուող ժապաւէն մը ըլլայ պատրաստածս:

Ժապաւէնին մէջ փորձած եմ զուգահեռներ գծել Հայոց եղեռնի, գաղթի եւ Հալէպի հիմակուան դէպքերուն, ընդհանուր սուրիացիներուն եւ մասնաւորաբար հայութեան վիճակին միջեւ:

Ժապաւէնը միտքերու ներդաշնակութիւն է: Անոր մէջ համաշխարհային ժապաւէններէն Հալէպի հետ առնչուող երբեմն պատկերային, երբեմն ալ ձայնային մէջբերումներ ըրած եմ. օրինակ` «Մայրիկ» ժապաւէնէն մէջբերումներ ըրած եմ. հոն տեղ մը կ՛ըսուի` «Մեր անցած վերջին քաղաքը Հալէպն էր»: Դժբախտաբար մեր ալ անցած վերջին քաղաքը Հալէպը եղաւ:

«Ա.».- Ի՞նչ դժուարութիւններու հանդիպած էք ժապաւէնին պատրաստութեան ընթացքին:

Ա. Գ.- Հիմնական դժուարութիւնս ֆինանսական էր: Թէեւ ժապաւէնին հովանաւորը` Ալի Աթասին, մեծապէս օժանդակեց, բայց ամբողջ աշխատանքը ես տարի մինակս: Ան ոչ միայն տրամադրեց լաւ գործիքներ, որ կարենամ նկարածս վերականգնել, այլեւ ժապաւէնս Պերլին հասցուց:

Ալի Աթասին Պէյրութի մէջ հիմնած է «Պիտայաթ» անունով կազմակերպութիւն մը, որ սուրիացի արուեստագէտներուն կ՛օժանդակէ: Ալի Աթասին միակ անձն էր, որ շատ խանդավառ էր ժապաւէնովս, որ ո՛չ ընդդիմադիր ճակատին կը ծափահարէ, ո՛չ ալ իշխող վարչակարգին. երկու կողմերն ալ կ՛ապտակուին իմ կողմէս, որովհետեւ եղածը պատերազմ է, քաղաքական խնդիր մը չէ , ծախուած խաղեր են, իսկ միակ տուժողը սովորական մարդն է:

«Ա.».- Խօսինք ձեր յառաջիկայի ծրագիրներուն մասին:

Ա. Գ.- Ես կը զգամ, որ այս ժապաւէնը չէ աւարտած: Այնքան ատեն որ պատերազմը կը շարունակուի, ժապաւէնը չ՛աւարտիր ինծի համար: Իմ միակ նպատակս ճշմարտութեան հասնիլն էր, եւ որովհետեւ խնդիրը չէ վերջացած, չենք կրնար ճշմարտութեան հասնիլ:

Ընկերներս, որոնց հետն էի ամէն օր, ցիրուցան եղան, ամէն մէկը երկիր մը գնաց: Արտաքին աշխարհը հեշտ է կառուցել, բնակարաններ կը վերաշինուին ու կը կահաւորուին, բայց մեր քանդուած ներաշխարհները դժուար կը վերականգնին` հեռու մեր ծննդավայրէն ու միջավայրէն: Մենք չենք ցաւիր նիւթական կորուստներուն համար, կը ցաւինք այն հոգեկան արժէքներուն համար, որոնք կորսնցուցինք: Մեզի համար մահը պարզ ու սովորական դարձաւ: Ասիկա մեծ հարց է. երբ մահը սովորական դառնայ, կը նշանակէ, որ դուն արդէն չես ապրիր:

Ես աւարտած եմ Դամասկոսի Թատերական արուեստի պետական ուսումնարանի քննադատութեան եւ թատերագիտութեան բաժանմունքը: Նոր ծրագիրներ ունիմ, բայց` ոչ պատերազմի մասին, այլ` անոր ձգած հետեւանքներուն մասին:

Յառաջիկայ օրերուն ալ «Տուներ` առանց դռներու» ժապաւէնը պիտի ներկայացուի տարբեր փառատօներու ընթացքին: