Հարցազրոյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ
18 յուլիս 2015-ին Հայոց ցեղասպանութեան որբերու «Արամ Պեզիքեան» թանգարանին բացումը կատարուեցաւ: Հայոց ցեղասպանութեան տարիներուն Լիբանան հասած հազարաւոր որբերու անցեալին մասին պատմող թանգարանը իւրօրինակ է իր ժամանակակից ու արդիական ձեւին մէջ: Այս մասին «Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ ազգային բարերար Ալեքքօ Պեզիքեանին հետ: Ստորեւ կը ներկայացնենք հարցազրոյցը:
«ԱԶԴԱԿ».- Ինչպէ՞ս ծնած է Ժիպէյլի «Թռչնոց բոյն»-ի Հայոց ցեղասպանութեան որբերուն նուիրուած «Արամ Պեզիքեան» թանգարանի գաղափարը:
ԱԼԵՔՔՕ ՊԵԶԻՔԵԱՆ.- 2012-ին Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. վեհափառ հայրապետը առաջարկեց «Թռչնոց բոյն»-ի մէջ ծրագիր մը իրականացնել Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակին նուիրուած: Յաճախակի հանդիպումներէ ետք վերջապէս հասանք եզրակացութեան. Միջին Արեւելքի մէջ հիմնուած ամէնէն մեծ որբանոցին` «Թռչնոց բոյն»-ի պատմական հին շէնքը վերանորոգել ու թանգարանի վերածել: Վեհափառ հայրապետին հետ այցելութիւն մը տուինք «Թռչնոց բոյն», շատ խեղճ ու լքուած վիճակի մէջ էր կառոյցը: Անմիջապէս քաջութեամբ եւ առանց տատամսելու գործի անցանք, որովհետեւ կը հաւատամ, որ եթէ մարդ ծրագիրը ձգձգէ, օրերը կ՛անցնին, եղանակն ու թուականը կը փոխուին, եւ աշխատանքը կ՛ուշանայ:
Եւ այսպէս հանդիպումներ ունեցանք խորհրդականներու եւ ճարտարապետներու հետ` Յակոբ Աթէշեանին հետ միասին, որ մաս կը կազմէր Կալուածոց յանձնախումբին, այլ խօսքով մեր ժողովը ծաւալ ստացաւ: Խորհրդակցեցանք նաեւ պատմաբաններու, հնաբաններու եւ թանգարանի մասնագէտներու հետ: Շինարարական առումով որոշեցինք պահել շէնքին պատմական ինքնութիւնը, որովհետեւ Ժիպէյլի քաղաքապետութիւնը չարտօնեց պատմական այդ շէնքը իր հիմերէն փոխել, հետեւաբար աշխատեցանք ամէն բան հին ոճով նորոգել: Ամիսը անգամ մը Եւրոպայէն կու գայի ու անձամբ կը հետեւէի գործերուն: Պէտք է ըսել, որ այս գործին մէջ երկու մակարդակով մարդիկ աշխատեցան. ազգային խոր համոզումով մարդիկ, որոնք կամաւոր աշխատեցան առանց վարձատրութեան` յանձինս Յակոբ Աթէշեանին, եւ ուրիշներ` ճարտարապետներ եւ շինարարութեան ասպարէզին հետ կապուած կամ յարակից գործիչներ, որոնք վարձատրուեցան: Մենք վարձատրութեան մէջ եղանք արդար եւ անաչառ:
Կը հաւատամ, որ բծախնդրութեամբ եղած գործը շատ յաջող արդիւնք կու տայ: Ցեղասպանութեան որբերու թանգարանը հօրս` Արամ Պեզիքեանին անունով կոչեցի, ինչ որ արդար կը տեսնեմ, որովհետեւ հայրս այդ վայրին մէջ ապրած ու անկէ դուրս եկած է: Ան բոլորովին առանձին մնացած է. 1915-ին ընտանիքի անդամները իր աչքին առջեւ ջարդուած են: Հետեւաբար երբ իմ կարողութիւններս կը ներեն, կարելի չէր հօրս յիշատակին նախաձեռնութիւն մը կեանքի չկոչել եւ զայն ազգին չնուիրել: Այս ճշմարտութեամբ համոզուած ու առաջնորդուած` գործերը յառաջ տարինք: Կ՛ուզեմ մատնանշել, որ թանգարանի այս աշխատանքին համար մարդ չի կրնար ըսել` «Ե՛ս ըրի»: Ամէն մարդ իր մասնակցութիւնը բերաւ ծրագիրի յաջողութեան. մէկ խօսքով, հաւաքական աշխատանքի արդիւնք էր թանգարանը: Գոհ եմ եւ շատ ուրախ, որ աշխատանքի ամբողջ ընթացքին ներկայ եղաւ եւ վարեց Արամ Ա. վեհափառ հայրապետը: Այդ շրջանին երեք տարբեր ծրագիրներ կային` Պիքֆայա, Անթիլիաս եւ Ժիպէյլ, որոնց աշխատանքներուն անձամբ կը հսկէր վեհափառը: Այս երեք ծրագիրներուն նպատակը Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակը արժանավայել կերպով նշելն էր:
Ճիշդ է, որ թանգարանին աշխատանքը իր դժուարութիւնները ունէր, բայց արդիւնքը հրաշալի եղաւ:
Երբ ողջ էութեամբդ բացառիկ բան մը ընելու երազով կ՛ապրիս, յետոյ դրական արդիւնքը կը տեսնես, խորապէս կը զգացուիս եւ մեծ գոհունակութիւն կը զգաս:
Կրնամ հաստատել, որ «Արամ Պեզիքեան» Ցեղասպանութեան որբերու թանգարանը իւրայատուկ է իր ձեւին մէջ: Իմ միակ մտահոգութիւնս եղած է պատմականը եւ արդիականը համատեղել: Շէնքը պատմական է, իսկ նիւթերու ցուցադրութեան որակը` գերարդիական: Շինարարութեան մէջ պատմական հնութիւն մը արդիականով նորոգելը հոյակապ արդիւնք կու տայ: Թանգարանի բացման օրը շատ յուզուած էի, շատ բուռն էր յուզումս:
Այստեղ պարտք կը զգամ խօսելու նաեւ Լիբանանի մասին, որուն շատ կապուած եմ: Ես կ՛ընդունիմ եւ համոզուած եմ, որ եթէ Լիբանանի մէջ չուսանէի եւ լեզուներ սորվելու առիթ չունենայի, հաւանաբար այսօրուան հանրային-միջազգային կապերս չունենայի: Հայ դատի գրասենեակին մէջ ալ աշխատած եմ տարիներ, եւ այս ամէնը ընելու համար ճկուն պէտք է ըլլաս, իսկ ճկունութիւնը մարդ կը սորվի Լիբանանի մէջ: Երբ Եւրոպա կ՛ապրիս ու կը մեծնաս, անպայման սահմանափակ կը մնաս: Լիբանանը մեզ` հայերս ընդունեց, չարգիլեց դպրոցներ, եկեղեցիներ, ակումբներ կառուցել, չարգիլեց լեզուն պահել, չարգիլեց Հայաստանի տօնական օրերուն եռագոյն դրօշակը պարզել, ցոյցի ելլել: Աշխարհի վրայ չկայ երկիր մը, որ այս բոլոր դիւրութիւնները տուած է հայ ազգի զաւակներուն:
Մեր երեք կուսակցութիւնները ունին իրենց կեդրոնները, ունին ազատ խօսելու ու գործելու կարելիութիւն:
Լիբանանը մեր հայրենիքն է, ես գոնէ այդպէս կը զգամ: Ճիշդ է` Հայաստանն է մեր հայրենիքը, բայց մենք չենք կրնար ուրանալ նաեւ Լիբանանի հարազատութիւնը, անկեղծութիւնը, ազատ քաղաքացիի իրաւունքը: Չկայ երկիր, ուր կայ այսքան ազատութիւն, որքան` Լիբանանի մէջ: Հետեւաբար մենք այս երկրին պահակները պէտք է ըլլանք, մենք այս երկրին սիւները պէտք է ըլլանք, որպէսզի ամրապնդենք իր գոյութիւնը, իր ազատութիւնը եւ ինքնիշխանութիւնը:
«Ա.».- Ներկայիս ինչպէ՞ս կը գործէ թանգարանը: Ինչպէ՞ս կը ղեկավարուի:
Ա. Պ.- Նախ յայտնեմ, որ ինը ամսուան մէջ թանգարանը ունեցած է հինգ հազար այցելու: Սա արդէն մեծ նուաճում է: Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոս Արամ Ա. հայրապետին ցուցմունքով կազմուեցաւ յանձնախումբ մը, որուն ատենապետը համեստօրէն զիս նշանակեց, իսկ փոխատենապետ` Յուսիկ ծ. վրդ. Մարտիրոսեանը, իսկ ընդհանուր տնօրէնուհին` մասնագէտ հնաբան Ռիթա Գալինճեանն է, որ օժտուած է մեծ առաքինութիւններով, փոխտնօրէնն է Պսակ աբեղայ Թեփիրճեան: Տնօրէնուհին անձամբ կը հսկէ թանգարանի աշխատանքին, եւ ուշագրաւը այն է, որ կամաւորաբար կը կատարէ իր գործը, առանց դոյզն վարձատրութեան: Դժբախտաբար այսօր շատեր կը կարծեն, թէ թանգարանի յանձնախումբին մաս կազմելով` պիտի վարձատրուին: Ազգային գործերը միշտ չէ, որ վարձատրութեամբ կը կատարուին: Թանգարանի պարագան, օրինակ, կը տարբերի, մանաւանդ որ անիկա հայոց պատմութեան ամէնէն ողբերգական բաժինը կը ներկայացնէ: Մեզմէ իւրաքանչիւրս պարտք ունի մարդկային իրաւունքները պաշտպանելու: Հայոց եղեռնի արհաւիրքը ապրած մեր նախնիներուն յիշատակը իրաւունք չունինք օգտագործելու: Ինծի համար սրբութիւն է այս թանգարանը: Ամէն անգամ որ հոն մտնեմ, կը խուսափիմ երկար մնալէ, որովհետեւ մեր ազգի ողբերգական էջերը աչքիս առջեւ կու գան, ու ես կը յուզուիմ: Կեանքիս մէջ մեծ հայր, մեծ մայր բառերը չեմ գործածած: Հօրեղբայրս գլխատած են Ատանայի մէջ: Այս մեր ցաւոտ իրականութիւնները անպայման կը մղեն մեզ, որ ամէն գնով պահենք մեր ազգային արժէքները, ըմբոստանանք անմարդկային արարքներուն դէմ: Հռոմի մէջ, երբ հայկական հրապարակին բացումը կատարուեցաւ, ես խօսք առի ու ըսի, որ ինծի համար Թուրքիոյ այսօրուան իշխանութիւնը աւելի յանցաւոր է, քան` անցեալ դարու ոճրագործ Թալէաթ փաշան, Էնվերը եւ ուրիշներ: Այսօր, 21-րդ դարուն, երբ անձ մը կամ պետութիւն մը կ՛ուրանայ իրականութիւնը, այդ կը նշանակէ, թէ համաձայն է այդ ծրագիրին: Թուրքիան չի կրնար արդարացնել ինքզինք ու մուտք գործել Եւրոպա: Թուրքիոյ ժողովուրդին 70 տոկոսը անուս է: Քանի մը շաբաթ առաջ արդէն տեսանք, թէ ինչպէ՛ս Գերմանիոյ խորհրդարանը ճանչցաւ Հայոց ցեղասպանութիւնը:
Այո՛, շատ մեծ արժէք է թանգարանը, ոչ թէ իր շէնքով ու կառոյցով, այլ` իր խորհուրդով: Յանձնախումբին մէջ գործող անհատները պէտք է գիտակից ըլլան ու այս խորհուրդին արժէք տան եւ զոհողութիւն կատարեն: Մեր կեանքը միայն նիւթականի վրայ չէ հիմնուած: Նիւթականով ամէն բան չի լուծուիր: Քրիստոնէութիւնն ալ մեզի կը սորվեցնէ օգնել ուրիշին: Ես հասակ առած եմ համեստ ընտանիքի մը մէջ: Դեռ պատանի տարիքէս հայրս օգնելու գաղափարը սերմանած է մէջս: Մեր ընտանիքին համար նախապայման էր օգնել կարիքաւորներուն: Հայրս մեզ դաստիարակած է որպէս հայ մարդ, արդար ու խղճամիտ:
«Ա.».- Սփիւռքեան իրականութեան մէջ թանգարաններու ներկայութիւնը որքա՞ն կարեւոր կը գտնէք:
Ա. Պ.- Թանգարանը մշակութային կառոյց մըն է, որ հանրութեան կը ներկայացնէ պատմական, նիւթական ու հոգեւոր մշակոյթի արժէքներ: Թանգարանները կապուած են պատմական իրադարձութիւններուն հետ եւ դաստիարակիչ բնոյթ ունին: Կ՛անդրադառնամ, որ մենք` հայերս, սփիւռքի մէջ ուշ մնացած ենք թանգարաններ կառուցելու գծով, տասնամեակներ առաջ պէտք էր սկսէինք այս աշխատանքին: Թանգարանները լաւագոյն միջոցներն են Հայ դատը եւ հայութիւնը ծանօթացնելու այլ ժողովուրդներու:
Ուրախ եմ, որ սփիւռքի մէջ մենք ունեցանք Հայոց ցեղասպանութեան արդիական թանգարան մը: Շատեր սկիզբը հարց կու տային, թէ ինչպէ՛ս պիտի պատրաստուէր թանգարանը, ի՛նչ պիտի ցուցադրուէր հոն: Գիտէք` թանգարանները բազմաբնոյթ եւ բազմատեսակ են. կան յատուկ փաստաթուղթերու թանգարաններ, պատմական յօդուածներու, պատմական յիշողութիւններու, առարկաները պայման մը չեն թանգարան կառուցելու:
«Ա.».- Երկար տարիներ ազգային գործունէութիւն ծաւալած էք ու կը շարունակէք ծաւալել. այս ուղղութեամբ նոր սերունդին ի՞նչ կը պատգամէք:
Ա. Պ.- Միշտ ըսած եմ ու կ՛ըսեմ, «Ճամբայ բացէ՛ք երիտասարդութեան, նոր սերունդը կու գայ»: Երէց սերունդի ներկայացուցիչները պէտք է նեցուկ կանգնին նոր սերունդին, քաջալերեն զիրենք ու առիթ տան պատասխանատուութիւն վերցնելու:
Նոր սերունդին ալ կ՛ըսեմ, որ երբեք չյուսահատին, չնահանջեն, բայց միեւնոյն ատեն մեծ ակնկալութիւններով չսկսին իրենց կեանքը: Երիտասարդները պէտք է հասկնան, որ հասարակութեան բոլոր խաւերը նոյն բարձրութեան վրայ չեն կրնար ըլլալ: Մարդ պէտք է համեստ ըլլայ ու հեզ: Յաջողութիւնները եւ նպատակին հասնիլը մեծ զոհողութիւններ կը պահանջեն:
Երիտասարդները համբերութիւն պէտք է ունենան հասնելու հոն, ուր կ՛ուզեն եւ կը տենչան հասնիլ: Անոնք ազգային կեանքին մէջ պէտք է ներգրաւուին, որովհետեւ ազգային կեանքը կը կերտէ մարդու նկարագիրը, կը սորվեցնէ դիմագրաւել ամէն տեսակ դժուարութիւն, կը պատրաստէ պայքարի եւ յաղթանակի: Ազգային կեանքին մէջ հաւաքական գործունէութիւններէն բոլորը կ՛օգտուին` մեծ փորձառութիւն ձեռք ձգելով: Բայց եթէ երիտասարդը իր վայելքին եւ շուայտ կեանքով յամառի ապրիլ, կրնայ գիտցածը մոռնալ ու սխալ ճամբայ բռնել: Կ՛ուզեմ այստեղ կարեւորել նաեւ քաղաքացիական կրթութիւնը: Կեանքի ասպարէզին մէջ ամէն մարդ իր տեղն ու դերը ունի, բայց անկէ դուրս բոլորս հաւասար ենք: Համբերութեամբ ու բծախնդրութեամբ անպայման նուաճումներ կ՛արձանագրէ երիտասարդը:
«Ա.».- Ունի՞ք նոր ծրագիրներ:
Ա. Պ.- Ծրագիր ունինք յառաջիկային թանգարանի շէնքի երրորդ յարկը վերանորոգել: Իսկ Պիքֆայայի Նահատակաց հրապարակին համար պէտք է ծանուցումներ ըլլան, որ այցելողներուն թիւը բազմապատկուի: Միւռոնօրհնէքին 5000 աթոռ տեղադրուած էր հրապարակը: Եթէ օր մը պայքարի ցոյց ընենք, նոյն տարածքը 25 հազար մարդու տարողութիւն ունի: Վեհափառ հայրապետը այս հրապարակին համար ըսաւ, որ ան սփիւռքի Ծիծեռնակաբերդը պիտի դառնայ:
Յայտնեմ նաեւ, որ Երեւանի Քանաքեռ թաղամասին մէջ բացումը կատարեցինք «Անի Պեզիքեան» աղջկանց կեդրոնին, ուր 40 աղջիկներ օթեւան պիտի գտնեն իրենց համալսարանական կրթութիւնը ստանալու ժամանակահատուածին, որմէ ետք հիները կը լքեն կեդրոնը, եւ նորերը կ՛ընդունինք: Կան նաեւ այլ ծրագիրներ, որոնց մասին կը յայտնենք յառաջիկային: