«Ռեմոն Ժպարայի Գործերը Այժմէական Են. Անոր Մահէն Ետք Ժպարա Ընտանիքը Միայն «Գ. Իփէկեան» Թատերախումբին Արտօնեց Ներկայացնել Իր Հարազատին Գործերէն «Զրադաշտը Դարձաւ Շուն» Թատրերգութիւնը» Շեշտեց Յակոբ Տէր Ղուկասեան

Հարցազրոյցը վարեց` ԱՐՇՕ ՊԱԼԵԱՆ

Համազգայինի «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբին տարեկան ելոյթն է արդէն եւ 20-29 մայիս «Գ. Իփէկեան» թատերախումբը «Յակոբ Տէր Մելքոնեան» թատերասրահին մէջ պիտի ներկայացնէ լիբանանցի վաստակաւոր բեմադրիչ Ռեմոն Ժպարայի «Զրադաշտը դարձաւ շուն» թատրերգութիւնը:

Մինչ ներկայացումը, «Գ. Իփէկեան» թատերախումբի վարչութիւնը այսօր երեկոյեան կազմակերպած է մեծարանքի – յիշատակի երեկոյ մը` նուիրուած Ռեմոն Ժպարայի մահուան Ա. տարելիցին:

Զոյգ ձեռնարկներուն առիթով «Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ «Գ. Իփէկեան» թատերախումբի բեմադրիչ Յակոբ Տէր Ղուկասեանի եւ թատերախումբի ատենապետ Մարտիկ Տեմիրճեանի հետ:

«ԱԶԴԱԿ».- Ինչէ՞ մղուած այս թատրերգութիւնը ընտրած էք:

ՄԱՐՏԻԿ ՏԵՄԻՐՃԵԱՆ.- Այս թատրերգութեան ընտրութիւնը եղաւ բեմադրիչ Յակոբ Տէր Ղուկասեանի մղումով: Երբ կը մտածենք, թէ մեր յաջորդ ներկայացումը ի՞նչ պիտի ըլլայ, կը փոխանակենք կարծիքներ: Իբրեւ «Գ. Իփէկեան»-ի վարչութիւն` կը կատարենք նախորդ ներկայացումին արժեւորումը եւ անկէ մեկնելով` կու գանք որոշելու նոր ներկայացումը: Որոշում մը, որ այդքան դիւրին չի տրուիր` նկատի ունենալով տարբեր առաջարկները:

Տարեսկիզբին, երբ մեր նախորդ ներկայացումին արժեւորումը կը կատարէինք, Յ. Տէր Ղուկասեան առաջարկեց Ռեմոն Ժպարայի «Զրադաշտը դարձաւ շուն» թատրերգութիւնը դարձնել մեր յաջորդ ներկայացումը: Խորհրդակցութիւններու մէջ էինք, երբ իր մահկանացուն կնքեց մեծ թատերագիր եւ բեմադրիչ Ռեմոն Ժպարան, եւ կարծէք անիկա տեսակ մը բարոյական պարտաւորութեան տակ դրաւ մեզ, եւ եզրակացուցինք, որ ի յիշատակ Ժպարայի` այս գործը բեմադրենք:

ՅԱԿՈԲ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ.- Ռեմոն Ժպարայի այս գործը անձնական կապ մը ունի հետս: Առաջին անգամ երբ Ժպարային ծանօթացայ, այս թատրերգութեան բեմադրումի ընթացքին էր: Տակաւին նոր աւարտած էի, եւ Ժպարա այս թատրոնը բեմադրելու ընթացքին հեռաձայնային կապով մը դիմեց ինծի, որ օրին բեմի լուսաւորումի գործով կը զբաղէի: Ան կը փափաքէր լուսաւորել տեսարան մը, եւ ես ընդառաջեցի անոր օժանդակելու խնդրանքին: Հոն առաջին անգամ ըլլալով դիտեցի այս թատրերգութիւնը եւ շատ լաւ տպաւորուեցայ: Իսկ այս թատրոնը բեմադրելու եւ ներկայացնելու արտօնութիւնը ես Ժպարայէն ստացայ, երբ ան տակաւին ողջ էր: Ժպարա մեծ սիրով համաձայն գտնուեցաւ իր գործը հայերէնով ներկայացնելու, իմանալէ ետք, որ Վարուժան Խտըշեան եւս եղած է «Գասպար Իփէկեան»-ի բեմադրիչը, նկատի ունենալով, որ Ժպարայի եւ Խտըշեանի միջեւ մտերմութիւն կար:

Թատրերգութիւնը ներկայացնելու արտօնութիւնը ընծայելէ ետք, Ժպարա ինծի տրամադրեց նաեւ արաբերէն բնագիրը, որ յանձնեցի «Ազդակ»-ի խմբագիրներէն Արշօ Պալեանին, որ ամբողջ տարի մը թարգմանեց այդ գործը:

Ժպարայի գործերուն պարագային, բնագիրը ամէնէն ծանր կշռողն է, աւելի քան` բեմադրումը, իսկ երկրորդ հերթին կու գայ խաղարկութիւնը` բնագիրին բովանդակութիւնը եւ ոգին ճիշդ փոխանցելու համար:

Ա. Պալեան թարգմանեց այս գործը. ան ունեցաւ բաւական դժուարութիւններ, սակայն ան բաւական լաւ ձեւով կրցաւ յաջողեցնել այս աշխատանքը:

Մենք բնագիրին հայերէն տարբերակը ներկայացուցինք նաեւ Ռեմոն Ժպարայի ընտանիքին եւ բացատրեցինք անոնց հայերէն թարգմանութեան բովանդակութիւնը, որով տպաւորուեցան` վստահեցնելով, որ թարգմանութեան մեծ աշխատանք տարուած է:

Սակայն Ժպարա մահացաւ նախքան իր գործին բեմադրումը, եւ հետեւաբար ստիպուեցանք արտօնութիւն խնդրել անոր ընտանիքէն` յայտնելով անոնց, որ իրենց հայրը ինծի արտօնած էր: Ընտանիքը համաձայն գտնուեցաւ:

Հետեւաբար այս գործին նախաձեռնելու հիմնական պատճառներէն մէկը այս էր: Գլխաւոր այլ պատճառ մըն է նաեւ այն, որ 4 տեսարանի մէջ ամփոփուած թատրերգութեան նիւթը շատ այժմէական է:

Այսօր մենք այդ տեսարանները կ՛ապրինք, ըլլայ սեռային անկարողութիւնը, բժիշկներուն կատարածները, կրօնին եւ իշխանութիւններուն ուժը, եւ վերջապէս, ընտանիքի մը հայրը, որ գործ կ՛ուզէ գտնել եւ դժուարութեան դիմաց կը գտնուի` պատրաստակամութիւն յայտնելով որեւէ գործ աշխատելու, որպէսզի իր ընտանիքը ապրի: Այս չորս նիւթերն ալ մեր կեանքին մէջ այսօր գերակշիռ են, եւ Ռեմոն Ժպարա կրցած է զանոնք գեղեցիկ կերպով ներկայացնել չորս տեսարաններու ընդմէջէն:

«Ա.».- Ո՞վ է Ռեմոն Ժպարա եւ ի՞նչ ունիք ըսելիք զայն մեծարելու ձեռնարկին մասին:

Մ. ՏԵՄԻՐՃԵԱՆ.- Վարչական առումով, երկար տարիներ եղած եմ Համազգայինի «Գ. Իփէկեան» թատերախումբին մօտիկ անձ մը: Եթէ ուզենք մեր թատերախումբին հին էջերը թերթատել եւ երթալ այն օրերը, երբ Ժորժ Սարգիսեան եւ աւելի ուշ Վարուժան Խտըշեան ստանձնած էին խումբին աշխատանքները, պիտի տեսնենք, որ անոնք միշտ ալ բեմադրած էին օտար թատրերգութիւններ, ֆրանսական, չեխական, ամերիկեան եւ միջազգային տարբեր տարողութեամբ հեղինակներու գործեր` առանց խախտելու այն սկզբունքը, որ «Գ. Իփէկեան» թատերախումբը պէտք է բեմադրէ հայերէն թատրոն:

Այս վերջին տարիներուն մենք սկսանք մտածել, որ Լիբանանի մէջ կան նաեւ լիբանանցի թատերագիրներ, որոնք բաւական լուրջ գործեր ունին, եւ այս մասին մեր ժողովուրդը անտեղեակ է, եւ այդ պատճառով Վարուժան Խտըշեան բեմադրեց Ժորժ Շհատէի «Պրիզպանի գաղթական»-ը, եւ իբրեւ Լիբանանի մէջ ապրող հայեր` մենք լաւ զգացում մը ունեցանք, որ ներկայացուցած ենք լիբանանցի թատերագիրի մը գործը, որուն աշխատանքը միջազգային մակարդակով է:

Աւելի ուշ Յ. Տէր Ղուկասեան եւս ներկայացուց լիբանանցի թատերագիր Իսամ Մահֆուզի մէկ գործը, որ գոհունակութիւն կու տայ:

Մեզի համար, իբրեւ հայու, շատ հաճելի է իմանալ, որ ուրիշը մեր մասին գնահատանքով կը խօսի, մեր մշակոյթին, գրականութեան, թատրոնին, արուեստին, եւ այլն: Սակայն ինչո՞ւ նաեւ մենք չգովաբանենք ուրիշը եւ ներկայացնենք անոնց արժէքները եւ գնահատենք զանոնք:

Այս մտորումներէն մեկնելով` որոշուեցաւ, իբրեւ լիբանանահայեր, նաեւ մեծարել, աւելի ճիշդը` յիշատակի երեկոյ մը կազմակերպել լիբանանցի վաստակաւոր բեմադրիչ Ռեմոն Ժպարայի մահուան Ա. տարելիցին առիթով: Այս որոշումը նաեւ կը փաստէ լիբանանցիին, որ լիբանանահայը, որուն ինք կ՛ամբաստանէ գոց շրջանակի մէջ մնալու եւ ներհայկական մտածողութիւն ունենալու յանցանքով, գիտէ արժեւորել նաեւ լիբանանցի մեծ գրողներն ու թատերագիրները:

Այսօրուան ձեռնարկին ընթացքին պիտի ներկայացուի Ռեմոն Ժպարայի կեանքը, անոր մօտիկները խօսքեր պիտի առնեն եւ պիտի պատուենք ու յիշատակը յարգենք Ժպարայի յիշատակը: Այս ձեռնարկը առիթ պիտի ըլլայ նաեւ, որ լիբանանահայութիւնը մօտէն ճանչնայ Ժպարայի արժէքը:

Յ. ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ.- Ռեմոն Ժպարան շատ իւրայատուկ է լիբանանեան թատրոնին մէջ: Եթէ բաղդատութիւն մը պիտի ընեմ միջազգային հանրածանօթ թատերագիրներու հետ, ապա կրնամ հաստատել, որ Ժպարայի թատերական արուեստը շատ մօտ է Փիթըր Պրուքի թատրոնին, այն իմաստով, որ պարզութիւնը գերիշխող է: Բեմը գրեթէ պարապ է, կան դերասաններ, կայ խաղարկութիւն եւ կայ բնագիր: Բան մը, որ Պրուքի դպրոցին կը պատկանի:

Ռեմոն Ժպարան եղած է Լիբանանի թատրոնի սիւներէն, ո՛չ միայն իբրեւ բեմադրիչ, այլ` իբրեւ դերասան, ուսուցիչ եւ թատերագիր: Ան հանրածանօթ է իր գրութիւններով, շատ սուր քննադատութիւններ ունի առօրեային, կեանքին, իշխանութեան եւ ընկերային հարցերուն մասին: Ան մարդկութեան եւ կրօնի հանդէպ իր յատուկ տեսլականը եւ կեցուածքները ունի:

Ժպարա ինքնին դպրոց մըն է. ան Լաթիֆէ Մուրթաքայի հետ կարեւոր սիւներէն եղած է Լիբանանեան համալսարանին մէջ թատրոնի ճիւղին զարգացման: Տարիներով հոն դասախօսելէ ետք, Ժպարա անցած է «Էն. Տի. Եու.» եւ «Քասլիքի Սուրբ Հոգի» համալսարան:

Ան իր կեանքին վերջին տարիներուն եւս շարունակեց թատրոնի ճիւղի իր դասաւանդումները «Էն. Տի. Եու.»-ի մէջ, ինչպէս նաեւ շարունակեց ստեղծագործել:

Ես կը կարծեմ, որ նոր սերունդը պէտք է Ռեմոն Ժպարան առնէ եւ իր տեսանկիւնէն մեկնաբանէ անոր գործը, սակայն անշուշտ` ընտանիքին արտօնութեամբ, որովհետեւ Ժպարայի բոլոր գործերը կը գտնուին անոր ընտանիքին տրամադրութեան տակ:

Ժպարայի վերջին խնդրանքը իր ընտանիքէն եղած է այն, որ իր տարտղնուած գրութիւնները հաւաքեն եւ անոնց տէր դառնան:

Իսկ պատճառը, որ անոր գրութիւնները հոս ու հոն տարտղնուած են, այն իրականութիւնն է, որ բոլորը իրմէ գրութիւններ խնդրած են, եւ ինք ընդառաջած է այն համոզումով, որ իր գործերը ամէն մարդու համար են:

Սակայն ընտանիքը լաւ կը հսկէ Ժպարայի գործերուն եւ անոր թատրերգութիւններուն ոգին, ուղղութիւնը պահպանելու եւ փոխանցելու ինչպէս որ է:

«Ա.».- Ուրեմն Ժպարայի ընտանիքը եւս կը հետեւի թատրոնի պատրաստութեան եւ բեմադրութեան աշխատանքներուն: Ի՞նչ են իրենց տպաւորութիւնները:

Յ. ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ.- Ռեմոն Ժպարայի ընտանիքին տպաւորութիւնները առաջին իսկ վայրկեանէն եղած են դրական: Իրենց հետ իմ ունեցած առաջին իսկ հանդիպումէս, անոնք հարց չունէին, հակառակ անոր որ մեծ թատերագիրին մահէն ետք շատեր խնդրած են Ժպարայի գործերը բեմադրելու արտօնութիւն, սակայն անոր ընտանիքը բոլորին արգիլած է:

Հետեւաբար Ժպարայի մահէն ետք Համազգայինի «Գ. Իփէկեան» թատերախումբը պիտի ըլլայ առաջինը, որ պիտի բեմադրէ անոր գործը: Անշուշտ իրենց համար շատ կարեւոր է եւ քաջալերական, որ Ժպարա հայերէնով պիտի բեմադրուի եւ ներկայացուի, նկատի ունենալով, որ անոր մէկ-երկու գործերը միայն ֆրանսերէնի թարգմանուած են:

Այն իրականութիւնը, որ Ժպարայի մահէն ետք անոր գործը հայերէնի թարգմանուեցաւ եւ ներկայացումի պատրաստուելու նախաձեռնութեան վերածուեցաւ, շատ տպաւորած է ընտանիքը, որ բնաւ չէր ակնկալեր, թէ հայութեան կողմէ նման նախաձեռնութեան կը դիմուի: Մեր քայլը արժանացաւ Ժպարայի ընտանիքին յարգանքին, միաժամանակ սակայն անոնց նախապայմանն էր թատրոնին ընթացքին մօտէն հետեւիլ: Այս իմաստով «ներկայացուցիչ» մըն ալ նշանակեցին` Անթուան Աշքարը, որ հետեւի աշխատանքներուն:

Անշուշտ իրենք ալ ներկայ եղան փորձերէն մէկուն եւ բաւական գոհ մնացին:

«Ա.».- Փորձերը ե՞րբ սկսաք եւ որքա՞ն է թատրոնին տեւողութիւնը:

Յ. ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ.- Թատրոնին լուրջ փորձերը սկսան Կաղանդէն ետք: Շուրջ հինգ ամիսէ ի վեր գրեթէ կանոնաւոր ձեւով փորձերը կը կատարուին:

Թատրոնին տեւողութիւնը երկար է եւ երկար ըլլալուն պատճառներէն մէկը թարգմանութիւնն է, որովհետեւ արաբերէնի մէջ նախադասութիւններ կան, որոնք կարելի է երկու բառով ըսել, սակայն հայերէնի մէջ անոնք կրնան մէկուկէս երկու տող ըլլալ:

Այս իրականութեան մասին ուշադրութեանս յանձնեց Անթուան Աշքար, որ անձամբ կը հետեւէր փորձերուն: Ըսեմ նաեւ, որ Աշքար ստանձնած է «Զրադաշտը դարձաւ շուն» թատրերգութեան Դ. տարբերակի գլխաւոր դերասանի դերը: Մեր բեմադրած տարբերակը եւս Դ.-ն է:

Անշուշտ բեմադրութիւնը եւս իր կշիռը ունի, սակայն հիմնական պատճառը բնագիրի հայերէն թարգմանութիւնն է, եւ մանաւանդ` Ռեմոն Ժպարայի սուր կատակները եւ լեզուական դարձուածքները, որոնց հայերէն հոմանիշները անկարելի է գտնել, հետեւաբար նախադասութիւններով պիտի բացատրուին:

Ներկայացումին տեւողութիւնը մօտաւորապէս 2 ժամ քառորդ է, ներառեալ` դադարը: Երեք պատկերները ներկայացնելէ ետք դադարը կայ, իսկ երկրորդ արարով պիտի ներկայացուի չորրորդ պատկերը:

«Ա.».- Թատրոնին ոճը ի՞նչ է, եւ արդեօք բնագիրը պահպանուա՞ծ է, թէ՞ մշակուած:

Յ. ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ.- Ռեմոն Ժպարայի «Զրադաշտը դարձաւ շուն» թատրերգութեան բնագիրը պահպանուած է` պահպանելու համար անոր ոգին:

Թարգմանութեան ընթացքին որոշ բաժիններ Արշոն չէր թարգմանած, որովհետեւ անոնց հայերէնը չկայ: Ան երկար փնտռտուքներէ ետք անկարելիութեան դիմաց գտնուած էր եւ յայտնած` մեզի, որ կայ լուծումի կարօտող նման հարց մը:

Այդ պատճառով Անթուան Աշքարի հետ համադրեցինք աշխատանքը: Ան ճիշդ բացատրեց, թէ Ժպարա ի՛նչ ըսել կ՛ուզէ եւ հաշուելէ ետք տարբեր կարելիութիւնները` պատշաճեցումը եղաւ այն նախադասութիւններով, որոնք ամէնէն աւելի կ՛արտայայտեն Ժպարայի գաղափարը: Անշուշտ այս մասին եւս տեղեակ է Ժպարայի ընտանիքը:

«Ա.».- «Գ. Իփէկեան» թատերական ներկայացումներուն վրայ ի՞նչ կ՛աւելցնէ այս թատրոնը:

Մ. ՏԵՄԻՐՃԵԱՆ.- Երբ Վարուժան Խտըշեան կը բեմադրէր թատրոնները, ան ունէր յստակ ուղղութիւն` Նիլ Սայմըն, Արթըր Միլըր, իսկ վերջին շրջանին քանի մը գործ` Լեւոն Շանթի գործերէն:

Յակոբ Տէր Ղուկասեանի շրջանը տարբեր ոճի թատրերգութիւններ են: Մենք սովորաբար կը քննարկենք կատարուած աշխատանքը` ըլլալով ժողովուրդին թարգմանը, սակայն կը հաւատանք, որ մեր բեմադրիչները կամ Համազգայինի ընտանիքին հետ գործակցող ոեւէ արուեստագէտ իր մտածելակերպը ունի, ուղին ունի եւ արուեստի հանդէպ իր ըմբռնումները ունի, եւ անոր համար նմանօրինակ գործերու պարագային բեմադրիչը ազատութիւն ունի ներկայացնելու այն թատրերգութիւնները, որոնցմով ինք համոզուած է:

Վերջին քանի մը տարիներուն ներկայացուած թատրոնները պատմութիւններ չեն: Այս ներկայացումը տեսնող հանդիսատեսը, որ լուրջ թատրոնի հետեւող է եւ իր թատերասիրութիւնը միայն խնդալու շուրջ չէ սահմանափակուած: Անշուշտ հոս կ՛ուզեմ աւելցնել, որ խնդալու պահանջը հանդիսատեսին իրաւունքն է, այսինքն այնպէս մը չէ, որ ան պէտք չէ խնդայ: Սակայն այն թատրերգութիւնը, որ համամարդկային խորք ունի, «ըսել ուզուածով» կ՛արտայայտուի, այսինքն  հերոսին կամ հերոսուհիին բառերը բան մը ըսել կ՛ուզեն, եւ այդ պիտի վկայենք իւրաքանչիւր տեսարանի ընթացքին:

Ես ուրախ եմ, որ մենք իսկապէս կը ներկայացնենք այնպիսի գործեր, որոնք որոշ որակ մը կը ներկայացնեն, յառաջդիմական թատրոն կը ներկայացնեն: Այդ իմաստով ուրախ եւ հպարտ եմ: Անշուշտ պիտի ուզեմ նաեւ, որ ժողովուրդին աւելի մատչելի գործեր ալ ներկայացուին, սակայն ես ուրախ եմ, որ նմանօրինակ գործեր կը ներկայացնենք:

Յ. ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ.- Նկատի ունենալով «Գ. Իփէկեան»-ի ներկայացուցած թատերական ոճերը, ինծի համար շատ կարեւոր է այս թատրերգութեան ներկայացումը, որովհետեւ ինծի համար «Գ. Իփէկեան» թատերախումբը ուրիշ տեղ է: «Գ. Իփէկեան»-ը ունի որոշ մակարդակ մը եւ տակաւին կրնայ զարգանալ եւ միջազգային առումով ունենալ իր կշիռը:

Այդ մէկը նուաճելու համար պէտք է ներկայացնել այնպիսի գործեր, որոնք ոչ հայերը կը հետաքրքրեն: Իմ ամբողջ ուզածս այն է, որ ես լիբանանցիներուն կարենամ ըսել հետեւեալը. «Նայեցէ՛ք, դուք, որ հայերը կը նկատէք գոց շրջանակի մէջ մարդիկ, եթէ հետաքրքրուիք անոնցմով, կը տեսնէք, որ այդ գոց շրջանակին մէջ կան արժէքներ, զորս դուք անտեսած էք: Իսկ միակ ձեւը, որ կարենամ այդ արժէքները բացայայտել, այն քայլն է, որ զիրենք հետաքրքրող բան մը կատարեմ: Իմ ընտրած թատրերգութիւններս, բացի կոթողականէն, թատերասէրներուն համար ծանօթ թատրոններ են` եւ իբրեւ այդպիսին` այդ գործերը անոնց հետաքրքրութիւնը կը շարժեն, զանոնք մղելով նոյն թատրոնին մէկ այլ խաղարկութիւնը կամ բեմադրուած այլ տարբերակը դիտելու:

Իմ տեղեկութիւններուս համաձայն, «Զանզալախտ»-ը, որ լիբանանցի Իսամ Մահֆուզի գործն է, երկու անգամ բեմադրուած է, երկուքին բեմադրիչներն ալ հայեր եղած են: Առաջինը Պերճ Ֆազլեանը եղած է, որ բեմադրած է արաբերէնով, իսկ երկրորդը` ես, հայերէնով, որովհետեւ ոչ ոք յանդգնած է այդ գործը բեմադրել, նկատի ունենալով, որ անիկա շատ համարձակ եւ դժուար գործ մըն էր:

Ես կը հաւատամ, որ այս ձեւով կրնամ օտարները ներգրաւել այնքան մը, որ անոնք որոշ ժամանակ ետք, երբ Լեւոն Շանթ ներկայացնեմ իրենց, հիացմունքով հետեւին անոր «Հին աստուածներ»-ուն:

Եթէ ես Լեւոն Շանթ պիտի ներկայացնեմ, ապա հայութեան համար պիտի չըլլայ անիկա, այլ` օտարին համար, անշուշտ հայերէն բնագիրը պահելով, եւ աւելցնելով թարգմանութեան բաժին մը, որ անոնք կարենան հետեւիլ:

Լիբանանեան շրջանակին մէջ կայ թատերասէրներու մեծ թիւ մը, որ ինտոնեզիական «Քաթա քալի»-ին կը հետեւի կամ ճափոնական թատրոնի կը հետեւի` առանց մէկ բառ հասկնալու: Հետեւաբար ան կրնայ նաեւ հայերէնի հետեւիլ եւ Լեւոն Շանթ ու Հրանդ Մաթեւոսեան հասկնալ:

Ես կը հաւատամ, որ հայութիւնը պէտք է օտար թատրոնին ծանօթանայ, ինչպէս նաեւ օտարները ծանօթանան հայկական արժէքներուն եւ ստեղծագործութեան:

Մինչեւ օրս իմ բեմադրած ներկայացումներուս կը հետեւին որոշ թիւով օտարներ, որոնց տոկոսը հետզհետէ կը բարձրանայ:

«Ա.».- Ի՞նչ ունիք ըսելիք մեր ընթերցողներուն եւ հանդիսատեսին:

Յ. ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ.- Յստակ է, որ Ռեմոն Ժպարայի գործը անհեթեթի թատրոն  չէ: «Զրադաշտը դարձաւ շուն» թատրերգութեան չորս տեսարանները դիտողը կը խնդայ, սակայն խնդալէ ետք երբ սկսիս մտածել, այն ատեն է, որ կը յուզուիս: Այսինքն հանդիսատեսը երկու ժամ պիտի խնդայ, բայց յետոյ է, որ պիտի անդրադառնայ:

Իմ ներկայացուցած թատրոնս պատմութիւն չէ, որ կը պատմէ, այլ բեմին վրայ կը դնէ հարցադրումներ, որոնց պատասխանները կրնամ ունենալ եւ կրնամ չունենալ: Ինծի համար շատ կարեւոր է, որ հանդիսատեսը երբ դուռէն դուրս ելլէ, այդ հարցադրումներով տագնապի, մտածէ, պատասխաններ եթէ ունի, տայ, իսկ եթէ չունի, փնտռէ եւ գտնէ:

Մ. ՏԵՄԻՐՃԵԱՆ.- Պէտք է ըսել, որ լիբանանահայ հանդիսատեսը առհասարակ կը փնտռէ կատակերգութիւնը, որովհետեւ երկրին տնտեսական եւ ընկերային մտահոգութիւնները այդքան ծանր կը կշռեն մարդոց վրայ, որ անոնք կը վարանին լուրջէն եւ կը խուսափին իրենք իրենց դժուարութիւնները տեսնելու բեմին վրայ:

Սակայն իբրեւ աւանդ ունեցող Համազգայինի «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբ` մենք ժողովուրդին չենք հրամցներ թատրոն մը, որ գռեհիկ է եւ փողոցային բառեր օգտագործելով` կը միտի ծիծաղեցնել հանդիսատեսը: Մենք լկտիութեամբ եւ փողոցը բեմ հանելով խնդուք կորզելու նպատակներ չունինք: Մենք իբրեւ վարչութիւն եւ բեմադրիչ` համաձայն ենք, որ թատրոնը արուեստի լուրջ գործ է, եւ այդ մէկը կը ներկայացնենք մեր ժողովուրդին, գիտնալով հանդերձ, որ այս պատճառով մեր հանդիսատեսները կրնան թիւով քիչ ըլլալ: