Պատրաստեց՝ ՄԱՐԱԼ ՄԽՍԵԱՆ

Միացեալ Նահանգներ

 Հայ Դատը Նեցուկ Կը Կանգնի Փոլ Գրիգորեանի Ընտրապայքարին

Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբի Արեւելեան Սան Ֆեռնանտօ Հովիտի մասնաճիւղը որոշած է 3 մարտ 2020-ին տեղի ունենալիք Լոս Անճելըսի քաղաքապետական խորհուրդի ընտրութիւններուն նեցուկ կանգնիլ անդամ Փոլ Գրիգորեանի վերընտրութեան:

Գրիգորեան թեկնածու է քաղաքին երկրորդ ընտրատարածքի աթոռին:

Մասնաճիւղի վարչութեան անդամ Րաֆֆի Արտալճեան դրուատեց քաղաքին եւ յատկապէս քաղաքի հայութեան ի նպաստ Գրիգորեանին որդեգրած քայլերը` վստահեցնելով, որ Հայ դատը պիտի շարունակէ անոր հետ գործակցիլ շրջանի հայութեան կարիքներուն հասնելու համար:

Իր կարգին, մասնաճիւղի ատենապետ Վիգէն Սոնենց Փափազեան յայտնեց, որ Գրիգորեան 1990-ականներէն ի վեր մօտէն գործակցած է Հայ դատին հետ, յատկապէս` հայութիւնը քաղաքականապէս աւելի գործօն դարձնելու ջանքերուն մէջ, աւելցնելով, որ ինչպէս անցեալին, այս ընտրութիւններուն եւս Հայ դատը պիտի զօրակցի անոր ընտրապայքարին:

Յիշեցնենք, որ դեկտեմբեր 2009-ին Գրիգորեան պարտութեան մատնած էր իրմէ երեք անգամ աւելի ծախսած թեկնածուն` թափուր մնացած քաղաքապետական խորհուրդի աթոռի մը համար տեղի ունեցած արտահերթ ընտրութեան, շեշտը դնելով քաղաքապետութեան ընթացքը բարեփոխութեան ենթարկելու կարեւորութեան վրայ: Ան առաջին հայն է, որ մաս կը կազմէ Լոս Անճելըսի քաղաքապետական խորհուրդին:

Գրիգորեան կարեւոր դեր խաղցած է Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի պատմական քայլարշաւին կազմակերպումին ընթացքին քաղաքէն յատկանշական աջակցութիւն ապահովելու գործին մէջ` ինչպէս նաեւ Լոս Անճելըս-Երեւան եւ Լոս Անճելըս-Շուշի քոյր քաղաքներ համաձայնութիւններուն իրականացման մէջ` տարբեր առիթներով Հայաստան եւ Արցախ այցելելով:

Փոլ Գրիգորեան իր կեցուածքներով, իր արտայայտութիւններով, համայնքային կեանքին մէջ իր մշտական ներկայութեամբ, երիտասարդները քաղաքական ասպարէզ մղելու իր խրախուսանքով շահած է հայութեան զօրակցութիւնը եւ նիւթական ու բարոյական աջակցութիւնը ստանալու իրաւունքը:

Կարօ Քիւրէճեան Ընտրուեցաւ Ֆիլմորի Ոստիկանապետ

Վերջերս Քալիֆորնիոյ Ֆիլմոր քաղաքի իշխանութիւնները ոստիկանապետ նշանակեցին Կարօ Քիւրէճեանը, որ պիտի փոխարինէ Էրիք Թենըսընը:

Քիւրէճեան տնտեսագիտութեան մէջ պսակաւոր արուեստից վկայականը ստացած է Քալիֆորնիոյ համալսարանի Լոս Անճելըսի մասնաճիւղէն, իսկ հանրային վարչութեան մասնագիտութեամբ մագիստրոսի վկայականը` Քալիֆորնիոյ նահանգային համալսարանի Նորթրիճի մասնաճիւղէն: Ան 25 տարիներու սպասարկութիւն ունի Վենթուրա գաւառի ոստիկանութեան մէջ` ստանձնելով շարք մը պատասխանատու պաշտօններ: Գաւառի տարածքին ունեցած գործունէութեան կողքին, ան աշխատած է նաեւ Թաուզընտ Օքս եւ Մուրփարք քաղաքներուն մէջ:

Դոկտ. Ֆրիտա Ճորտըն Կ՛արժանանայ «Առողջապահութեան Կամուրջ»-ի «Մարդասիրութեան Մրցանակ»-ին

8 սեպտեմբերին Թահանկայի մէջ տեղի ունեցաւ Հայաստանի մէջ քաղցկեղէ տառապող երեխաներու դարմանումին աջակցող «Առողջապահութեան կամուրջ» բարեսիրական կազմակերպութեան ի նպաստ տարեկան 5-րդ ձեռնարկը:

«Արմատային կալա» անունով մկրտուած սոյն ձեռնարկին ընթացքին կազմակերպութեան «Մարդասիրութեան մրցանակ»-ը շնորհուեցաւ Ոսկրածուծի նուիրատուներու հայկական հիմնարկի նախագահ տոքթ. Ֆրիտա Ճորտընին` իբրեւ գնահատանք կեանքեր փրկող այդ առաքելութեան նկատմամբ անոր ցուցաբերած երկար տարիներու նուիրումին:

Ցուցադրուեցաւ նաեւ Ոսկրածուծի նուիրատուներու հայկական հիմնարկին գործունէութեան մասին պատմող տեսանիւթ մը:

Կամաւորներու ջանքերով գործող «Առողջապահութեան կամուրջ» կազմակերպութիւնը ցարդ կրցած է օժանդակութիւն ապահովել բազմաթիւ երեխաներու: Անոր մասին յաւելեալ տեղեկութեանց համար այցելել www.bridgeofhealth.org կայքը, իսկ Ոսկրածուծի նուիրատուներու հայկական հիմնարկին համար` www.abmdr.am կայքը:

Քուէյթ

 Թեմի Կաթողիկոսական Փոխանորդ Պետրոս Վրդ. Մանուէլեանը Ընդունեց ՀՕՄ-ի Քուէյթի Մասնաճիւղին Վարչութիւնը

24 սեպտեմբերին թեմի կաթողիկոսական փոխանորդ Պետրոս վրդ. Մանուէլեան առաջնորդարանի իր գրասենեակին մէջ ընդունեց ՀՕՄ-ի Քուէյթի մասնաճիւղին վարչութիւնը: Հանդիպման ընթացքին հայր սուրբը անդրադարձաւ ՀՕՄ-ի ընդհանուր առաքելութեան` բարձր գնահատելով Քուէյթի մասնաճիւղին գործունէութիւնը, ինչպէս նաեւ տեղի ունեցաւ միտքերու փոխանակում` յառաջիկայ ծրագիրներու շուրջ:

Քուէյթահայութիւնը Կը Խոստանայ Վերանորոգ Հաւատքով Եւ Յանձնառութեամբ Մասնակցիլ Հայրենիքի Պաշտպանութեան, Շինութեան Եւ Պահանջատիրական Պայքարի Սրբազան Աշխատանքներուն

20 սեպտեմբերին Քուէյթի եւ շրջակայից հայոց թեմի նորանշանակ կաթողիկոսական փոխանորդ Պետրոս վրդ. Մանուէլեան Ս. Վարդանանց եկեղեցւոյ մէջ մատուցեց իր անդրանիկ պատարագը, որուն ընթացքին, Հայաստանի վերանկախացման 28-ամեակին առիթով, տեղի ունեցաւ հանրապետական մաղթանք եւ օրհնուեցաւ Հայաստանի դրօշը:

Հայր սուրբը իր քարոզին սկիզբը վերանորոգեց իր ծառայական ուխտը` վերանորոգ հաւատքով ծառայելու ժողովուրդին թեմին մէջ: Ան նաեւ իր որդիական երախտագիտութիւնը յայտնեց Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. կաթողիկոսին` այս պատասխանատու պաշտօնը իրեն վստահելուն համար:

Ան յորդորեց ներկաները` շինելու մեր հոգիի խորանը` մեր եկեղեցին եւ Ազգային առաջնորդարանը, խոստանալով առաւել եւս ծաղկեցնել եւ պայծառացնել Քուէյթի Ս. Վարդանանց եկեղեցին ու Ազգային առաջնորդարանը` զարկ տալով քրիստոնէական դաստիարակութեան, վերակազմակերպելով կիրակնօրեայ վարժարանը եւ յատուկ ուշադրութիւն դարձնելով երիտասարդութեան: Ան վստահեցուց, որ քուէյթահայութիւնը պիտի շարունակէ միասնաբար վերաշինել Քուէյթի Ազգային վարժարանը` զարկ տալով անոր կրթական ու դաստիարակչական առաքելութեան:

Հայր սուրբը շնորհակալութիւն յայտնեց Քուէյթի հիւրընկալ ժողովուրդին, պետութեան եւ անոր իշխանին` շէյխ Սապահ Ալ-Ահմատ Ալ-Ժապէր Ալ-Սապահին, որոնք տարիներ շարունակ ամէն տեսակի դիւրութիւններ ընծայած են հայութեան` ապրելու եւ աշխատելու Քուէյթի հողին վրայ:

Ապա անդրադառնալով օրուան խորհուրդին` Հայաստանի վերանկախացման 28-ամեակին, ան շեշտեց, որ քուէյթահայութիւնը առաջին իսկ օրէն գործօն մասնակցութիւն բերած է հայրենիքի պաշտպանութեան, շինութեան եւ պահանջատիրական պայքարի սրբազան աշխատանքներուն եւ պիտի շարունակէ իր ամբողջական զօրակցութիւնն ու աջակցութիւնը բերել հայրենիքի կերտման սրբազան առաքելութեան: Այս առիթով հայր սուրբը վստահեցուց, որ հայ գաղութի եւ Հայաստանի դեսպանութեան գործակցութեամբ առաւել եւս պիտի ամրապնդուին զոյգ երկիրներու` Հայաստանի եւ Քուէյթի յարաբերութիւնները:

Պատարագի աւարտին հայր սուրբը շնորհաւորութիւնները ընդունեց Ազգային առաջնորդարանի դահլիճին մէջ:

Կիպրոս

Պատուելի Արիստոթէլիս Ցինօղլուի Այցելութիւնը

19 սեպտեմբերին թեմի կաթողիկոսական փոխանորդ  Խորէն արք. Տողրամաճեան ընդունեց  Աւետարանական եկեղեցւոյ Կիպրոսի ներկայացուցիչ պատուելի Արիստոթէլիս Ցինօղլուի այցելութիւնը: Պատուելին ներկայացուցիչն է նաեւ  Կիպրոսի մէջ համաշխարհային «ԱԿԱԲԻ» բարեսիրական միութեան եւ անդամ է Յունաստանի կառոյցին:

Հանդիպումի ընթացքին անդրադարձ կատարուեցաւ երկու համայնքներու աշխատանքներուն եւ դիմագրաւած դժուարութեանց մասին, ապա անոնք միասնաբար աղօթեցին աշխարհի խաղաղութեան եւ յատկապէս հիւանդներու բժշկութեան համար: Պատուելին սրբազան հօր խնդրանքին ընդառաջելով` իրենց հաւաքական աղօթքին ժամանակ մասնաւոր աղօթք պիտի կատարեն սրբազանի կողմէ առաջարկուած ծանր հիւանդութիւններէ տառապող քանի մը անձերու բժշկութեան եւ բարեյաջող վիրաբուժական գործողութեանց համար: Սրբազան հայրը իր խորին շնորհակալութիւնն ու երախտագիտութիւնը յայտնեց եւ խնդրեց, որ իր սիրոյ ողջոյնները փոխանցէ իր հաւատացեալներուն:

Ռումանիա

Պատգամաւորներու Պալատը Ընդունած Է 12 Հոկտեմբերը «Հայոց Լեզուի Օր» Հռչակելու Օրինագիծը

24 սեպտեմբերին Ռումանիոյ Պատգամաւորներու պալատին մէջ միաձայնութեամբ ընդունուեցաւ 12 հոկտեմբերը Ռումանիոյ մէջ «Հայոց լեզուի, այբուբենի եւ մշակոյթի օր» հռչակելու օրինագիծը:

Ռումանիոյ մէջ Հայաստանի դեսպան Սերգէյ Մինասեան հպարտութեամբ յայտնեց, որ ինք ներկայ գտնուած էր Ռումանիոյ մէջ «Հայոց լեզուի, այբուբենի եւ մշակոյթի օր» հռչակելու օրինագիծի քննարկման, որ միաձայնութեամբ ընդունուած է Պատգամաւորներու պալատին մէջ: Ան շնորհակալութիւն յայտնեց խորհրդարանի բոլոր անդամներուն, յատկապէս` օրինագիծը նախաձեռնած Ռումանիոյ խորհրդարանի հայազգի պատգամաւորներ Վարուժան Փամպուքճեանին եւ Վարուժան Ոսկանեանին:

Մինասեան նաեւ յայտնեց, որ հանդիպում ունեցած է  Ռումանիոյ խորհրդարանի Պատգամաւորներու պալատի նախագահ Իոնմարչել Չիոլակուի եւ խորհրդարանին անդամներու հետ եւ քննարկած է յիշեալ օրինագիծը: Ան շնորհակալութիւն յայտնած է նախագահին հանդիպումին համար` յոյս յայտնելով, որ խորհրդարանի Պատգամաւորներու պալատը, հետեւելով ծերակոյտի օրինակին, կ՛ընդունի 12 հոկտեմբերը Ռումանիոյ մէջ «Հայոց լեզուի, այբուբենի եւ մշակոյթի օր» հռչակելու օրինագիծը: Զրուցակիցները քննարկած են նաեւ երկկողմ եւ բազմակողմ ձեւաչափերով Հայաստանի եւ Ռումանիոյ օրէնսդիր մարմիններու համագործակցութեան հեռանկարները` յատուկ կարեւորութիւն տալով երկու երկիրներու խորհրդարաններու միջեւ գործօն համագործակցութիւն ունենալու անհրաժեշտութեան:

Յայտնենք, որ Ռումանիոյ ծերակոյտը 18 սեպտեմբեր 2019-ին միաձայնութեամբ ընդունած էր 12 հոկտեմբերը Ռումանիոյ մէջ «Հայոց լեզուի, այբուբենի եւ մշակոյթի օր» հռչակելու օրինագիծը:

Վրաստան

Հայաստանի Անկախութեան Նուիրուած Ընդունելութիւն

Կազմակերպութեամբ Վրաստանի մէջ Հայաստանի դեսպանութեան, 23 սեպտեմբերին Թիֆլիսի Շոթա Ռուսթաւելիի անուան պետական տրամաթիքական թատրոնին մէջ տեղի ունեցաւ պաշտօնական ընդունելութիւն եւ տօնական համերգ` մասնակցութեամբ Հայաստանի պարի պետական համոյթին:

Վրաստանի մէջ Հայաստանի դեսպան Ռուբէն Սադոյեան բացման իր խօսքին մէջ անդրադարձաւ օրուան խորհուրդին եւ հայ ժողովուրդի դարաւոր պատմութեան մէջ անոր նշանակութեան: Ան խօսեցաւ Հայաստանի մէջ տեղի ունեցող բարեփոխումներուն մասին` միաժամանակ անդրադառնալով նաեւ Հայաստանի արտաքին քաղաքական ձեռքբերումներուն:

Հայ-վրացական դարաւոր բարեկամութեան ծիրին մէջ դեսպանը անդրադարձաւ երկու եղբայրական ժողովուրդներու ընդհանրութիւններուն եւ այդ յարաբերութիւններուն մէջ վիրահայ համայնքին կամրջող նշանակութեան մասին:

Վրաստանի փոխվարչապետ, տարածքային զարգացման եւ ենթակառուցուածքներու նախարար Մայա Ցքիտիշվիլի իր ելոյթին մէջ շնորհաւորելով հայ ժողովուրդը` մաղթեց բարգաւաճում եւ նորանոր յաջողութիւններ: Ան խօսեցաւ նաեւ հայ եւ վրացի ժողովուրդներու դարերու խորքէն եկող յարաբերութիւններուն եւ ընդհանրութիւններուն մասին:

Այնուհետեւ ելոյթ ունեցաւ Հայաստանի պարի պետական համոյթը անզուգական կատարումներով:

«Ազդակ»-ին Ըսաւ ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն
Մարմինի Ներկայացուցիչ Իշխան Սաղաթէլեան

Հարցազոյցը վարեց` ԺԱԳ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
Արտագրեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

Անցնող օրերուն Լիբանան կը գտնուէին ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինի ներկայացուցիչ Իշխան Սաղաթէլեանը եւ նախագահ Սիմոն Սիմոնեանը: Անոնք իրենց այցելութեան ընթացքին հանդիպումներ ունեցան պետական տարբեր շրջանակներու եւ լիբանանահայ գաղութի տարբեր շրջանակներու եւ կառոյցներու ներկայացուցիչներու հետ:

Այս առիթով «Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ Գերագոյն մարմինի ներկայացուցիչ Իշխան Սաղաթէլեանին հետ, որուն ընթացքին ան անդրադարձաւ ներկայիս ՀՅ Դաշնակցութեան արտախորհրդարանական ընդդիմադիր ուժ ըլլալու իրականութեան, ՀՅԴ-ի հայաստանեան քաղաքականութեան ուղղութիւններուն, ՀՅԴ-ի մասնագիտական ոլորտներու յանձնախումբերու գործունէութեան, արցախեան տագնապին վերաբերեալ կուսակցութեան կեցուածքներուն եւ համահայկական բնոյթ ունեցող այլ հարցերու:

«ԱԶԴԱԿ».-Նախորդ տարուան խորհրդարանական արտակարգ ընտրութիւններէն ետք Դաշնակցութիւնը դուրս մնաց Հայաստանի խորհրդարանէն: Իբրեւ արտախորհրդարանական քաղաքական ուժի` այս իրողութիւնը ինչպիսի՞ փոփոխութիւններ յառաջացուց Դաշնակցութեան հայաստանեան մայր կազմակերպութեան գործունէութեան մէջ:

ԻՇԽԱՆ ՍԱՂԱԹԷԼԵԱՆ.- Դաշնակցութեան դերը եւ ազդեցութիւնը երբեք պայմանաւորուած չէ եղած այն քուէով, որ ինք ստացած է խորհրդարանական ընտրութիւններուն: Եթէ անկէ առաջ 5 կամ 6 տոկոսով ներկայութիւն էինք խորհրդարանին մէջ, Դաշնակցութեան իրական կշիռը եւ ազդեցութիւնը 5 կամ 6 տոկոս չէ եղած Հայաստանի քաղաքական դաշտին մէջ: Խորհրդարան չանցնելէն ետք, անշուշտ, մենք կորսնցուցած ենք այն կարեւոր ամպիոնը`  քաղաքական որոշումներուն վրայ ազդելու համար, բայց խորհրդարանի մէջ չըլլալով` այսօր Դաշնակցութիւնը Հայաստանի ամէնէն աշխուժ, ամէնէն կազմակերպուած քաղաքական կուսակցութիւններէն մէկն է: Այս իրականութիւնը մենք փաստած ենք անցնող 9 ամիսներու ընթացքին: Անշուշտ որոշակի վերանայումներ իրականացուցած ենք մեր թերացումներու, բացթողումներու եւ շատ հարցերու հետ կապուած ու հիմա մեծ թափով, մեծ ծաւալով աշխատանքի սկսած ենք մեր հասարակութեան հետ:

«Ա.».- Տարուան սկիզբէն, նախ ՀՅԴ Ընդհանուր ժողովը եւ յետոյ ՀՅԴ հայաստանեան կազմակերպութեան Գերագոյն ժողովը իրենց յայտարարութիւններուն մէջ մատնանշեցին, որ իբրեւ արտախորհրդարանական ընդդիմադիր ուժ` այսուհետեւ Դաշնակցութիւնը մաս պիտի չկազմէ որեւէ քոալիսիոն կառավարութեան եւ պիտի ձգտի ընկերվարական եւ ազգային գաղափարներուն, Դաշնակցութեան գաղափարներուն առանցքին շուրջ իշխանութեան կազմութեան: Այս ուղղուածութիւնը կեանքի կոչելու համար Դաշնակցութիւնը ինչպիսի՞ քայլերու կը դիմէ:

Ի.Ս.- Ասոնք ես կը համարեմ շատ կարեւոր յայտարարութիւններ, որոնք մեր ժողովներու յայտարարութիւններն էին: Այո՛, մենք յայտարարած ենք, որ ամէն ինչ պէտք է ընենք, որ յաջորդ իշխանութիւնը ձեւաւորուի Դաշնակցութեան առանցքին շուրջ: Այս պահուն որեւէ միաւորումներու, որեւէ համախմբման մասին խօսք չկայ, մեր օրակարգին վրայ նման հարց չկայ դրուած, այս պահուն մենք իբրեւ ընդդիմադիր քաղաքական ուժ` կը փորձենք ընդդիմութեան հետ համախմբում ստեղծել որոշ օրակարգերու շուրջ. գիտէք` Դաշնակցութիւնը առաջին նման նախաձեռնութիւնը ըրաւ, եւ կուսակցութիւններով միասին ստորագրեցինք յայտարարութիւն` դատական համակարգի շուրջ տեղի ունեցող իրադարձութիւններու ժամանակ, անկէ առաջ Արցախի մէջ մեծ ֆորում ըրինք, ուր կային տարբեր կուսակցութիւններ: Այս պահուն մենք միաւորման հարց չունինք մեր օրակարգին մէջ, բայց ունինք առաջնահերթ կարեւոր օրակարգեր, որոնց շուրջ ձգտելու ենք, որպէսզի ընդդիմութիւնը միաւորուի:

«Ա.».- Իբրեւ արտախորհրդարանական ընդդիմադիր ուժի` Դաշնակցութեան Գերագոյն մարմինը ստեղծած է մասնագիտական ոլորտներու 12 յանձնախումբեր, որոնք զանազան բնագաւառներու մէջ յաճախ մասնագիտական ուսումնասիրութիւններ եւ եզրակացութիւններ կը ներկայացնեն: ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինը նաեւ նախաձեռնած էր արտախորհրդարանական քաղաքական ուժերու հետ խորհրդակցութիւններու` ընդհանուր օրակարգերու շուրջ համաձայնութեան յանգելու նպատակով: Ինչպէ՞ս կը գնահատէք երկու ուղղութիւններով տարուած աշխատանքները:

Ի. Ս.- ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինը սկիզբէն ստեղծեց 12 մասնագիտական յանձնախումբեր, որոնց նպատակն է մեր երկրին մէջ տեղի ունեցող բոլոր բանագաւառներու վերաբերեալ ունենալ մասնագիտական կարծիք եւ եզրակացութիւն: Այս յանձնախումբերուն մէջ ընդգրկուած է շուրջ 180 հոգի, եւ հետզհետէ այդ թիւը աւելի կը մեծնայ: Այստեղ շատ կարեւոր է, որ մեր այդ յանձնախումբերուն մէջ ընդգրկուած են նաեւ մեր սփիւռքեան կառոյցներու ներկայացուցիչները, որոնք ունին համապատասխան մասնագիտութիւններ, գիտելիքներ. Ամերիկայէն, Ֆրանսայէն, Պարսկաստանէն, Լիբանանէն եւ տարբեր երկիրներէն ունինք ընկերներ, որոնց մասնագիտական փորձը եւ կարողութիւնը կ՛օգտագործենք մասնագիտական եզրակացութիւններ ունենալու համար: Այս առումով, մեր յանձնախումբերը բաւական լաւ աշխատած են եւ յառաջիկային իրենց գործունէութիւնը աւելի ընդլայնելու են: Ասիկա շատ կարեւոր է, որովհետեւ մենք` իբրեւ ընդդիմութիւն, երբ կը քննադատենք կառավարութիւնը, նաեւ կ՛առաջարկենք այլընտրանքը, ճանապարհը, թէ մենք ինչպէ՛ս կը պատկերացնենք հարցերու լուծումը: Իսկ ընդդիմութեան հետ կապուած` մենք կը փորձենք կարեւոր օրակարգի շուրջ համաձայնութեան գալ եւ միասին պայքարիլ այն հարցերուն դէմ, ուր կը գտնենք, որ իշխանութիւնը սխալ ճանապարհով կ՛երթայ, ասոր ամէնէն ցայտուն օրինակներէն մէկը դատական համակարգի շուրջ տեղի ունեցող իրադարձութիւններն են:

«Ա.».- Հայաստանի իշխանութիւնները, դատական համակարգի բարեփոխումներու պատրուակով շարունակական ճնշումներ բանեցուցին դատական իշխանութիւններուն վրայ եւ փորձեցին, գործադիր եւ օրէնսդիր իշխանութիւններուն վրայ ձեռք դնելէ ետք, նաեւ սեփականացնել դատական իշխանութիւնները: Ի՞նչ է Դաշնակցութեան մօտեցումը իշխանութիւններուն վարած այս հակասահմանադրական քայլերուն դէմ դնելու իմաստով:

Ի. Ս.- Իշխանութիւնը իր գործողութիւններով, ըստ էութեան, դատական համակարգին մէջ բարեփոխումներ ընելու անուան տակ կը ներկայացնէ հանրային պահանջ եւ ժողովուրդի պահանջ եւ կը փորձէ ունենալ սեփական կառավարելի դատական իշխանութիւն: Մենք շատ յստակօրէն այս մասին մեր գնահատականը տուած ենք, այս է իրականութիւնը: Իշխանութիւնը, փոխանակ իրական բարեփոխումներ իրականացնէ դատական համակարգին մէջ, այս պահուն աւելի շատ կը հետաքրքրուի ոչ թէ բարեփոխումներով, այլ անով, որ դատական իշխանութեան գլուխ կանգնած մարդիկ ըլլան կառավարելի եւ իւրային:

«Ա.».- ՀՅԴ Ընդհանուր ժողովէն անմիջապէս ետք հրապարակուած յայտարարութիւնը յատուկ ուշադրութեան առանցք դարձուցած էր Արցախը, մանաւանդ շեշտը դրուած էր Հայաստան-Արցախ ռազմաքաղաքական դաշինք ստեղծելու անհրաժեշտութեան վրայ, այս գծով ալ, Դաշնակցութեան կազմակերպութեամբ եւ հայաստանեան ու արցախեան զանազան քաղաքական ուժերու ներկայացուցիչներուն մասնակցութեամբ, Ստեփանակերտի մէջ տեղի ունեցաւ Հայաստան-Արցախ ռազմավարական դաշինքի ֆորում: ՀՅԴ Հայաստանի կազմակերպութիւնը ինչպիսի՞ միջոցներու կը դիմէ ռազմաքաղաքական դաշինքի այս առաջադրանքը իրականութեան վերածելու համար:

Ի. Ս.- Ես այդ ֆորումը մեծապէս կը կարեւորեմ, իրօք շատ յաջող էր. անիկա տեղի ունեցաւ մայիսի սկիզբները, Ստեփանակերտի մէջ, որմէ ետք ստեղծուեցաւ կազմկոմիտէ, որ այս ժամանակահատուածին մէջ բաւական աշխատանք իրականացուց, եւ մենք կը պատրաստուինք հաւանաբար նոյեմբերին իրականացնել արդէն Երեւանի մէջ մեծ ֆորում, որ, ըստ էութեան, Արցախի ֆորումին շարունակութիւնն է: Այս պահուն նախապատրաստական աշխատանքները կը շարունակուին:

«Ա.».- Ի տես Հայաստանի նոր իշխանութիւններուն կողմէ հայութեան մէջ բաժանարար գիծեր ստեղծելու մօտեցումին, ինչպէս նաեւ այդ իշխանութիւններուն վարած ոչ ճիշդ ընկերային-տնտեսական քաղաքականութիւններուն` ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինը բազմիցս քաղաքականապէս լրջանալու կոչ ուղղեց անոնց, այս գծով ալ Ազատութեան հրապարակին վրայ «Լրջացէ՛ք» ընդհանուր խորագիրով հանրահաւաք կազմակերպուեցաւ: Այս բոլորէն ետք ինչպէ՞ս կը գնահատէք ներկայիս իշխանութիւններուն վարած քաղաքականութիւնը:

Ի. Ս.- «Լրջացէ՛ք»-ի յայտարարութիւնը դեռ ուժի մէջ է, որովհետեւ իշխանութիւնը այս ժամանակահատուածին մէջ կը շարունակէ շատ մը հարցերու վերաբերիլ անլուրջ: Երբ իշխող ուժը ընդդիմութիւն էր ժամանակին, անիկա բոլորովին այլ էր. այն գործողութիւնները, որ ինք ընդդիմութեան կարգավիճակին մէջ ըրած է, հիմա իբրեւ պետութեան գլուխ կանգնած ուժ` իրաւունք չունի ընելու: Հետեւաբար մենք այս մասին շատ խօսած ենք, որ մեր հասարակութեան եւ ժողովուրդի սպասելիքները իշխանութիւններէն շա՜տ շատ են, ու երկրին մէջ իրական համակարգային բարեփոխումներ ընելու պահանջն ալ շատ մեծ է: Իշխանութիւնը պէտք է կեդրոնանայ այս խնդիրները լուծելու վրայ: Իշխանութիւնը պէտք է լուծէ մեր երկրին առջեւ կանգնած բազմաթիւ դժուարութիւններ եւ մարտահրաւէրներ, բայց այս ընթացքին ան կը շարունակէ մնալ անցեալին մէջ, կը շարունակէ ապրիլ անցեալով, ներկայի եւ ապագայի մասին որեւէ լուրջ եւ ծրագրաւորուած գործողութիւններ չկան: Այսօր ակնյայտ է, որ իշխանութիւնը չունի երկիրը զարգացնելու երկարաժամկէտ ռազմավարական ծրագիր: Այս իմաստով, լրջանալու կոչը ուժի մէջ է:

«Ա.».- Մեր ընթերցողները կը հետաքրքրուին վերջին ժամանակաշրջանին քաղաքական օրակարգին վրայ ինքզինք պարտադրած բնապահպանական, մասնաւորապէս Ամուլսարի հանքի շահագործման հարցով: Դաշնակցութեան Հայաստանի Գերագոյն մարմինը արդարացիօրէն մտահոգութիւն արտայայտեց այս հանքի շահագործման հարցին շուրջ կառավարութեան որդեգրած կեցուածքին պատճառով, կոչ ուղղեց հարցի լուծման համար դիմելու ժողովրդային հանրաքուէի ընտրանքին, իսկ ՀՅԴ շրջակայ միջավայրի մասնագիտական ոլորտի յանձնախումբը վերջերս հրապարակուած իր մասնագիտական եզրակացութեան մէջ նշեց, թէ այնքան ատեն որ հանքի շահագործումին պատճառով վտանգներ պիտի յառաջանան, պէտք չէ շահագործել զայն: Ինչպէ՞ս կը տեսնէք այս հարցին վերջնական հանգուցալուծումը:

Ի. Ս.- Մենք վերջին յայտարարութեան մէջ շատ յստակ ըսած ենք. քանի դեռ մենք չունինք հիմնաւորուած, փաստարկուած եզրակացութիւններ, որ հանքի շահագործումը վտանգ չի սպառնար մեր երկրին, նկատի ունենալով Սեւանի ջրային աղբիւրները, հանքը պէտք չէ շահագործուի, իսկ մինչեւ հիմա եղած ուսումնասիրութիւնները եւ եզրակացութիւնները այդ հիմնաւորումը մեզի չեն տուած: Մենք մինչ այդ հրապարակուած եզրակացութենէն եւ վարչապետի յայտարարութենէն ետք անմիջապէս ըսինք, որ եզրակացութիւնը եւ բովանդակութիւնը մեր ունեցած բոլոր մտահոգութիւնները չեն փարատեր, հետեւաբար պէտք է շարունակուին ուսումնասիրութիւնները, եւ եթէ պարզուի, որ փոքր վտանգ գոյութիւն ունի, հանքը պէտք չէ շահագործուի:

«Ա.».- Վերջերս յայտարարեցիք, որ կը բացառէք Հայաստանի ներկայ իշխանութիւններուն հետ որեւէ քոալիսիոն համագործակցութիւն, բայց ինչպէս միշտ, պետութեան եւ ազգի շահը ապահովելու հարցերուն մէջ Դաշնակցութիւնը պատրաստ է որեւէ ձեւով օգտակար հանդիսանալու: Ձեր կարծիքով, ո՞ւր կը սկսին եւ ո՞ւր վերջ կը գտնեն մէկ կողմէ արմատական, բայց պատասխանատու ընդդիմութեան, իսկ միւս կողմէ` համագործակցութեան որոշ եզրեր գտնելու սահմանները:

Ի. Ս.- Ասիկա ամէնէն կարեւոր հարցերէն մէկն է: Մենք ըսած ենք, որ կը բացառենք կառավարութեան մաս կազմելը, որովհետեւ մենք այս կառավարութեան հետ նաեւ գաղափարական տարաձայնութիւններ ունինք, բայց նաեւ մենք` իբրեւ համահայկական քաղաքական կուսակցութիւն, որ ունի բազմաթիւ հնարաւորութիւններ, միջազգային կապեր, կուսակցութիւն, որ սփիւռքեան համայնքներուն մէջ ունի լրջագոյն դերակատարութիւն, մենք չենք կրնար մեր պետութեան կողքին չըլլալ կարեւոր եւ էական հարցերու ընթացքին, որովհետեւ որեւէ իշխանութիւն անցողիկ է, իսկ պետութիւնը` մնայուն, հետեւաբար բոլոր համահայկական եւ միջազգային օրակարգերուն մէջ, ուր մեր պետութեան շահը եւ իրաւունքները պաշտպանելու հարց կայ, մենք ըլլալու ենք մեր պետութեան կողքին: Այսօրուան մեր Լիբանան այցելութիւնը ըսուածին լաւագոյն օրինակներէն մէկն է, մենք հայ ժողովուրդին ոչ թէ պառակտող, ժողովուրդի մէջ բաժանարար գիծեր դնող կուսակցութիւն ենք, այլ` համախմբող, միաւորող, որովհետեւ մենք կը գտնենք, որ հայ ժողովուրդի ողջ հնարաւորութիւնները եւ աղբիւրները պէտք է մէկտեղենք մեր մայր հայրենիքը զարգացնելու, ժողովուրդը կազմակերպելու եւ մեր առջեւ դրուած խնդիրները լուծելու համար:

«Ա.».-Անցնող օրերու ընթացքին Լիբանան գտնուելով` դուք հանդիպումներու յագեցած օրակարգ մը ունեցաք: Կիրակի ներկայ գտնուեցաք նաեւ ՀՅԴ Լիբանանի Կեդրոնական կոմիտէի Հանրային կապերու մարմինին կազմակերպած` Հայաստանի անկախութեան 28-ամեակին նուիրուած տօնակատարութիւն-փառատօնին, ի՞նչ է ձեր կարծիքը  այս տօնակատարութեան մասին:

Ի. Ս.- Մենք արդէն երրորդ օրն է, որ կը գտնուինք Լիբանան եւ ունեցած ենք շատ կարեւոր քաղաքական-պետական հանդիպումներ եւ այցելած ենք Լիբանանի հայկական կրթօճախներ, ժողովրդային մեծ հանդիպում ունեցած ենք Այնճարի մէջ, նաեւ մասնակցած ենք Լիբանանի Կեդրոնական կոմիտէի կողմէ կազմակերպուած փառատօնին: Լիբանանի մէջ շփուելով կառավարութեան անդամներուն հետ` տեսած ենք, թէ որքա՛ն մեծ յարգանք եւ վստահութիւն կայ առհասարակ հայ համայնքի, հայ պաշտօնեաներուն նկատմամբ: Ասիկա շատ կարեւոր հանգրուան է նաեւ Հայաստան-Լիբանան յարաբերութիւնները զարգացնելու համար: Այս առումով, մենք հինգ նախարարներու հետ հանդիպած ենք եւ քննարկած` Հայաստանի եւ Լիբանանի տուեալ ոլորտներու յարաբերութիւններու մասին: Մենք այս հնարաւորութիւնը պէտք է օգտագործենք Հայաստան-Լիբանան յարաբերութիւններու աշխուժացման եւ գործնական դաշտ տեղափոխելու համար: Այս առումով, մեծապէս կը կարեւորեմ այդ հանդիպումները:

Շատ տպաւորիչ էր, որ Պուրճ Համուտի մարզադաշտին մէջ նման մեծ հանդիսութեամբ, մեծ շուքով եւ պատասխանատուութեամբ կը նշուէր Հայաստանի անկախութեան տօնը: Մենք մասնակցած ենք այդ անկախութեան տօնին, կրկին հայ ժողովուրդի միասնականութեան կոչ ուղղած ենք, կրկին կարեւորած ենք մեր երկրի ներքին կայունութիւնը, կրկին կարեւորած ենք մեր հայ ժողովուրդի միասնական ըլլալը, եւ շատ կարեւոր էր, որ այդ տօնակատարութիւնը կը կրէր «Մի՛շտ միասին» կարգախօսը: Հակառակ ասոր եղան կարգ մը անհատներ ու շրջանակներ, որոնք փորձեցին այս տօնակատարութիւնը այլ ուղղութեամբ տանիլ, համեմատական կատարել այլ գաղութներու մէջ տեղի ունեցած հանրահաւաքի հետ եւ ինչ-որ ձեռնածութիւններ ընել, ասիկա անընդունելի է եւ դատապարտելի. մեզի համար սփիւռքի հայ գաղութներուն միջեւ չկան տարբերութիւններ. անշուշտ Լիբանանի հայկական գաղթօճախը սփիւռքի ամէնէն կազմակերպուած եւ կարեւոր գաղթօճախներէն մէկն է: Ասիկա միասնակամութեան եւ Հայաստանի անկախութեան տօնը նշելու ձեռնարկ էր, ուր ե՛ւ Լիբանանի Կեդրոնական կոմիտէի ներկայացուցիչը, ե՛ւ ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինի ներկայացուցիչը հանդէս եկան միասնականութեան կոչով` հայ ժողովուրդը համախմբելու եւ առաջ տանելու համար:

«Ա.».- Յառաջիկայ տարի հայութիւնը պիտի նշէ Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան մեծագոյն իրագործումներէն մէկը եղող Սեւրի դաշնագիրի ստորագրութեան եւ Ուիլսընեան իրաւարար վճիռին հրապարակման 100-ամեակը: Ի՞նչ ըսելիք ունիք այս առնչութեամբ եւ ինչպէ՞ս կը նախատեսէք այս յոբելեանին նշումը Հայաստանի մէջ` պետական թէ հասարակական մակարդակով:

Ի. Ս.- Դժբախտաբար մենք 19 եւ 20 թիւը իբրեւ յոբելենական տարիներ` կապուած ե՛ւ Ա. Հանրապետութեան, ե՛ւ Սեւրի դաշնագիրին, ե՛ւ վերջերս պետական համալսարանի հիմնադրութեան, շատ կարեւոր ձեռնարկներ ունէինք, որոնք դժբախտաբար պետական մակարդակով, պատշաճ կարգով չնշուեցան եւ չկարեւորուեցան: Նշուածներուն ալ պէտք եղած շուքն ու կարեւորութիւնը չտրուեցաւ: Հայաստանի այսօրուան հանրապետութիւնը Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան իրաւայաջորդն ու շարունակութիւնն է: Շատ կարեւոր է, որ մեր պատմութեան փառաւոր էջերուն ճիշդ գնահատական տանք եւ կարեւորենք: Այս իմաստով, մենք ունինք բազմաթիւ թերացումներ, որոնք ճիշդ ժամանակին չենք ըրած:

Երկուշաբթի, 30 սեպտեմբերին Ազգային Սիրան Մանուկեան մանկապարտէզը իր դռները բացաւ դիմաւորելու համար 2019-2020 տարեշրջանի իր փոքրիկ աշակերտները, որոնցմէ Բողբոջ դասարանին  համար իրենց դպրոցական կեանքին առաջին օրն էր:

Մանկապարտէզի դասարանները հագած էին վերամուտի գունագեղ «տարազը»` իրենց պատի թերթերով եւ յարդարանքով: Փոքրիկները, իրենց ծնողներուն ընկերակցութեամբ, հասան դպրոց, ուր զիրենք դիմաւորեց մանկապարտէզի անձնակազմը: Ապա ծնողները առաջնորդուեցան իրենց փոքրիկներուն դասարանները, ուր աշակերտները հիւրասիրուեցան նախաճաշով մը:

Երկրորդ փուլը մանկապարտէզի բակին մէջ էր: Աշակերտ, ծնողք եւ ուսուցիչներ հաւաքուեցան` միասնաբար ուրախութեամբ սկսելու կրթական նոր տարեշրջանը: Քոլեճի կրթական տնօրէն Անի Բագրատունի ողջունեց ծնողները, շնորհակալութիւն յայտնեց անոնց, որ իրենց զաւակները` «հոգեհատորները», կը վստահին Սիրան Մանուկեան մանկապարտէզին: Ան ներկայացուց նաեւ կարգ մը նորութիւններ, որոնք պիտի գործադրուին յառաջիկայ տարեշրջանին: Իր խօսքի աւարտին Բագրատունի բարի վերամուտ մաղթեց բոլորին: Ապա մանկապարտիզպանուհի Լուսին Գազանճեան, իր կարգին,  ողջունեց ներկաները` բարի գալուստ եւ բարի վերամուտ մաղթելով բոլորին: Ան ըսաւ, որ միասնաբար պիտի խաղան, երգեն, պարեն ու դիմաւորեն բոլորին կողմէ սպասուած խամաճիկը: Աշակերտներ եւ երբեմն ծնողներ մասնակցեցան ուսուցչական կազմին կողմէ պատրաստուած խանդավառ խաղերուն: Անոնք միասնաբար երգեցին  ու պարեցին` հաճելի եւ ուրախ մթնոլորտի մը մէջ սկսելով նոր տարեշրջանը: Ապա հասաւ խամաճիկը, որ աւելի եւս ուրախացուց փոքրիկները:

Ծնողները առիթը ունեցան շրջելու մանկապարտէզի դասարաններն ու այլ բաժինները` աւելի մօտէն ծանօթանալու իրենց երեխաներուն դպրոցական միջավայրին եւ ճաշակեցին իրենց համար պատրաստուած  հիւրասիրութիւնը:

Մանկապարտէզի վերամուտը ամբողջական չէր  ըլլար առանց պտոյտի: Արդարեւ, երեքշաբթի առտու աշակերտները, իրենց ուսուցչուհիներուն առաջնորդութեամբ, ուղղուեցան Զալքայի քաղաքապետարանի պարտէզը, ուր խաղացին եւ ուրախ ժամանակ անցընելէ ետք վերադարձան դպրոց` պաշտօնապէս սկսելու իրենց «դասեր»-ուն:

ԴՈԿՏ. ՀՐԱՅՐ ՃԷՊԷՃԵԱՆ

«Հայոց ցեղասպանութեան մասին գրեթէ բան չենք գիտեր»:

Գործակիցս` Պերնթ Օլսընն է, Նորվեկիոյ մեր գրասենեակի աշխատակազմէն մին: Օսլօ` Նորվեկիա իմ վերջին աշխատանքային այցելութեան ընթացքին առիթ եղաւ անդրադառնալու հայ ժողովուրդին ու անոր պատմութեան:

Նորվեկիացիք գիտեն իրենց ազգակից մեծ մարդասէր Ֆրիտիոֆ Նանսենի մասին: Գիտեն, որ ան մարդկային հաւաքական կեանքերու համար բարեսիրական շատ գործեր կատարած է, յատկապէս` Ա. Համաշխարհային պատերազմի ընթացքին տեղահանուած ժողովուրդներու ինքնութեան եւ անձնագրի ապահովութեան հայթայթման գործին մէջ: Ան նաեւ առնչուած է հայ ժողովուրդին հետ: Բայց, թէ ի՛նչ էր ճիշդ այդ առնչուածութիւնը եւ անոր պատմութեան հետեւանքները, այդ բոլորին շատ ծանօթ չէին:

«Հայ ժողովուրդը երախտապարտ է Նանսենի եւ անոր տածած հոգածութեան եւ նեցուկին` Հայոց ցեղասպանութեան ընթացքին հայ գաղթականներուն իրաւական հիմք տալու իր նախաձեռնութիւններուն համար»: Այս եղաւ լաւ սկիզբ մը, որ հայ ժողովուրդին պատմութիւնը ներկայացնեմ Նորվեկիոյ մէջ տարբեր հանդիպումներու ընթացքին: Հոսկէ կարելի էր տեսնել, թէ ամէն մարդ չէ, որ գիտէ հայ ժողովուրդին պատմութիւնը: Տակաւին բաւական աշխատանք ունինք կատարելու` մեր պատմութիւնը ծանօթացնելու աշխարհին: Նորվեկիան այն երկիրներէն է, որ հայու պատմութեան այդքան ալ ծանօթ չէ: Երեւի անոր աշխարհագրական հեռաւորութիւնն ալ չէ նպաստած առնչուելու հայոց պատմութեան տուեալներուն հետ:

Բայց հետաքրքրականը այն էր, որ հայկական իրականութեան հանդիպելէ առաջ հանդիպեցայ ոչ հայկականին: Պատահականութիւն թէ ոչ, բայց արժէ նաեւ տեսնել ուրիշը իր կեանքի մաքառումներուն մէջ:

Պերնթի հետ տեղական ճաշարանի մը մէջ ենք: Միջին տարիքի մարդ մըն էր, որ կը փորձէր մեր ապսպրանքները ապահովել: Պերնթ ոչ մէկ տեսակ դժուարութիւն ունէր հաղորդակցելու հետը: Կը խօսէին տեղական լեզուն եւ այդ ալ` սահուն: Բայց կրնայի տեսնել, որ անոր դէմքի գիծերն ու, տակաւին, խօսակցական ոճը եւրոպական չէր: Բայց այս օրերուն, երբ աշխարհի բնակչութիւնը տեւապէս տեղաշարժի մէջ է, ուր միջին հաշուով եւ տարեկան համեմատութեամբ աւելի քան երկու հարիւր քառասուն միլիոն մարդ կը լքէ իր «տունը» եւ կը մեկնի այլ տեղ` տարբեր պատճառներով, դժուար է ըսել ու նկարագրել, թէ ինչպէ՞ս է համադրումը ընկերային հաւաքականութիւններու ու անոնց համակարգերու ինքնութեան բնորոշումը: Բայց այս մարդուն մէջ կար քիչ մը ինծի նմանող հարազատ մշակութային կենցաղի երեւոյթներ: Շատ արագ սկսայ մտածել, որ «այս մարդը կրնայ մեր կողմերէն ըլլալ…»:

Իսկ «մե՞րը»…

Կրցայ կարդալ իր անունը իր բաճկոնին վրայէն` Սեմ Ռամատան: Ռամատան անունը լիբանանեան ընտանիք է. համալսարանական տարիներուս ունէի այդ ընտանիքէն դասընկեր մը, հետեւաբար շատ արագ կերպով սկսայ հետը խօսիլ արաբերէն:

Սեմին դէմքի արտայայտութիւնը ամբողջութեամբ փոխուեցաւ: Ուրախ էր, որ կը տեսնէր իր «երկրէն» մարդ մը, որ կը խօսէր նաեւ իր լեզուն:

«Ռաս նապաաէն եմ,- ըսաւ Սեմ: – Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմին մեր շրջանը շատ վտանգաւոր էր, չկրցանք դիմանալ եւ գաղթեցինք այս երկիրը»:

Սեմը Պէյրութը ձգած էր, երբ հազիւ տասնինը տարեկան էր: Ան արդէն այսօր չափահաս է: Անկախ այն երեւոյթէն, որ տիրապետած է տեղական լեզուին, բայց արաբերէնը տակաւին տոկուն է: «Պէյրութի օրերով կ՛ապրիմ», ըսաւ ան: Ան ամէն ջանք ի գործ դրաւ, որպէսզի լաւ զգանք: Տան ու հողին կարօ՞տն էր…

Էվան Խրուաթիայէն է: Երիտասարդ օրիորդ մը, որ իր երկիրը ձգած եւ եկած է Նորվեկիա: Ան կ՛աշխատի` որպէս սպասեակ այլ ճաշարանի մը մէջ: Տեղական լեզուին շատ չէ տիրապետած: Գործակիցիս` Պերնթին հետ բաւական «չարչարուեցաւ», մինչեւ որ հասկցաւ, թէ ի՛նչ կ՛ուզէինք ճաշել այդ օր: Այդ չարչարանքին հետ կար նաեւ խպնիլը: Վերջապէս, օտար երկրի մէջ էր…

Տեսնելով, որ երիտասարդ Էվան կը տքնի, փորձեցի անգլերէն խօսիլ, որպէսզի քիչ մը աւելի լաւ զգայ: Ճաշի ապսպրանքէն անդին` իրեն ըսի. «Բայց շատ գեղեցիկ երկիր մը ունիք: Եղած եմ Խրուաթիա»:

«Այո՛, գիտեմ,- ըսաւ Էվա,- բայց տնտեսական տագնապը մեզ կը ճնշէ: Ստիպուած էի ձգել տունս եւ երկիրս ու հոս գալ, որպէսզի ապրուստ ապահովեմ»:

Եւ կը սկսիս մտածել: Այս օրերու աշխարհը ո՞ւր հասած է, որ մարդ ստիպուած պիտի ըլլայ ձգել իր հարազատ ու գեղեցիկ տունը, հողը եւ երթայ ուրիշ տեղ… Ապրելո՞ւ…

Ալեքսին դէմքին վրայ տարբեր ուրախութիւն եւ քաջալերանք մը եկաւ, երբ իմացաւ, որ Կիպրոսէն եմ: Ալեքսը երիտասարդ տղայ մըն է, որ կու գայ Յունաստանի Ռոտոս կղզիէն: Յունական գործօնը նաեւ իր ազդեցութիւնը ունեցաւ, որ մեր հաղորդակցութիւնը աւելի ջերմանայ: Եղած է աւելի քան մէկ տարի, որ Ալեքս եկած է Օսլօ:  «Տնտեսական տագնապը Յունաստանի մէջ պատճառ եղաւ, որ այս կողմերը գամ, որպէսզի աւելի լաւ աշխատանք եւ եկամուտ ճարեմ», ըսաւ Ալեքս:

Պատերազմ ու տակաւին` տնտեսական ու ընկերային բարդ իրավիճակներ: Բանաստեղծին հետ դուն ալ կը մտաբերես. «Աշխարհն, այո՛, շուռ է եկել»: Երեւի ներկայ օրերու աշխարհը եղած է այնքան աննպաստ, որ մարդ չի կրնար այլեւս ապրիլ գէթ իր հողին վրայ:

Սաթօ Մովսիսեանը ծնած է Նախիջեւան: 1988 տարիներու պատերազմին ու ողբերգութիւններուն ան դուրս եկած է տարածաշրջանէն: Ան նախ հաստատուած է Հայաստան, որմէ ետք` Ռուսիա, ապա 1994-ին անցած է Նորվեկիա:

Սաթոյին հարցուցի իր տարիքը. «Յիսուն առաւել, առաւել…», ըսաւ ան: Այդ «առաւել, առաւել» արտայայտութեան մէջ կրցայ տեսնել, թէ որքա՜ն կեանքի փորձ կուտակած է ան:

Սաթոն կ՛աշխատի տեղական մեծ գործարանի մը մէջ, բայց ապրելով ղարաբաղեան պատերազմի ու անոր տեղահանութեան արհաւիրքը` կրցած է իր մէջ ամրապնդել ոչ միայն ապրուստ ճարելու հեւքը, բայց նաեւ` ազգային կեանքի ու արժէքներու գիտակցութիւնը եւ անոնց սատարումը:

«Մօտաւորապէս երկու հազար հայ կ՛ապրի հոս,- ըսաւ Սաթոն: – Անոնք տարածուած են երկրի ամբողջ տարածքին: Այս իմաստով, բոլորը համախմբել շատ դժուար բան մըն է: Հայերու կարեւոր մասը եկած են Հայաստանէն եւ Ազրպէյճանէն, փոքր թիւ մըն ալ` Պարսկաստանէն եւ Սուրիայէն:

«Ունինք հինգ անդամներէ բաղկացած ազգային խորհուրդ մը,- ըսաւ Սաթոն: – Կը փորձենք որոշ գործունէութիւն կազմակերպելով` հայերը քով-քովի բերել», եղաւ Սաթոյին ոչ այնքան յուսադրող ներդրումները:

Սաթոն կը գիտակցի, որ սեփական եկեղեցաշէնք չունենալը չի նպաստեր գաղութին կազմաւորման:  «Մեր գլխաւոր նպատակը մեր սեփական եկեղեցին ունենալն է», ըսաւ ան: Գաղութի խորհուրդը կ՛աշխատի, որպէսզի իրականացնէ այս ծրագիրը:

Գաղութը չունի մնայուն եկեղեցական հովիւ: Դանիայէն հոգեւոր հովիւը տարին երկու անգամ կու գայ, որպէսզի եկեղեցական արարողութիւն կատարէ:

Սաթոն լաւ կը գիտակցի, որ հայապահպանումը դժուար առաքելութիւն է ներկայ ժամանակներուն: Չունին նոյնիսկ շաբաթօրեայ վարժարան, ուր հայերէն կրնան սորվեցնել նոր սերունդին: Կը մնայ հայրենիքի գործօնը: «Հայաստանի հետ մեր յարաբերութիւնները շատ լաւ կը պահենք, քանի այդ մէկը կարեւոր է հայապահպանումի գործօնին համար», ըսաւ ան:

Կրցայ տեսնել, որ Սաթոն մէկ-մէկ սկսաւ դուրս բերել իր ապրած տարբեր տրամադրութիւնները: Ան շատ լաւ կրցած էր տեսնել, թէ ի՛նչ կը նշանակէ սփիւռք եւ անոր մէջ ապրելու իրավիճակ: Կրցած էր նաեւ տեսնել, որ իր ապրած կեանքը այս ներկայ հողին վրայ «օտար» է, երեւի «ամայի՞», որ չի լեցներ իր հայու հոգին…

«Եկած ենք` ուրիշին երկիրը կը շէնցնենք», ըսաւ Սաթոն:

Սաթոյին հետ մեր խօսակցութիւնը պէտք էր ամփոփէինք` անկախ այն երեւոյթէն, որ երկու հայերու հանդիպումը եւ խօսակցութիւնը հաճելի է եւ կրնայ երկարաշունչ ալ ըլլալ: Բաժնուելէ առաջ ան ըրաւ իր հաստատումը. «Մտադրութիւն ունիմ Հայաստան վերադառնալ: Ամէն մարդ իր հողին վրայ պէտք է ապրի»:

Հողը եւ անոր վրայ ապրելու գրաւականը: Հողը, որ հարազատ է, օտար չէ, ոչ ալ` ամայի…

Սեմը, Էվան, Ալեքսը ու տակաւին… Բոլորն ալ կ՛ապրին իրենց հողին ջերմութիւնը, նոյնիսկ երբ անոնք կ՛ապրին անկէ հեռու` տարբեր պատճառներով եւ պարտադրանքներով:

Սաթոյի կեանքի փորձն ալ այդ է: Սաթոն ալ կ՛ապրի հողին հարազատութիւնը, քանի կ՛ապրի անկէ հեռու:

Բայց Սաթոյին համար կայ գիտակցութիւնը եւ զգաստութիւնը, թէ` «մարդ իր հողին վրայ պէտք է ապրի»: Հոն, ուր մարդը կ՛ապրի իր ինքնութեան, հարազատութեան եւ ջերմութեան մէջ:

Բայց հողին վրայ ապրելու համար անհրաժեշտ է նոյն հողին «ապահովութիւնը»` իր ընդհանրական հասկացողութեան մէջ: Եթէ քաղաքական, բայց նաեւ` ընկերային, տնտեսական, մշակութային ու, տակաւին, կրօնական ու մարդկային ապահովութիւն: Այս ալ ներկայ աշխարհին մէկ մեծ մտահոգութիւնը եւ իրագործելի մարտահրաւէրն է: Հողին ապահովութիւնը: Հոն, ուր մարդը պիտի ապրի իր կեանքը` իր հարազատութեան մէջէն: Ապահովութիւնը խարիսխն է կեանքեր կերտելու:

Բայց մինչեւ այդ կայ ու կը մնայ Սաթոյին գիտակցութիւնը, որ` «մարդ իր հողին վրայ պէտք է ապրի»:

Այս ալ հայուն ապրելու եւ գոյատեւելու գրաւականն է: Հողին, երկրին` Հայաստանի մէջ ու անոր համար ապրելու իրականութիւնը: Հոն, ուր հայը պարտի կերտել «ապահով» հող, որպէսզի կեանքեր շինուին: Հայկական կեանքեր:

«Մարդ իր հողին վրայ պէտք է ապրի»:

Սաթոյին զգաստութիւնը, եւ` իւրաքանչիւր հայու…

Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ

Միացեալ Նահանգներու եւ Չինաստանի միջեւ,  այլ ասպարէզներու շարքին, մրցակցութիւնը աւելի սուր բնոյթ ստացած է արհեստագիտութիւններու մարզին մէջ: Ամէն օր տարաբնոյթ նորութիւններ կան, եւ յստակ ալ չէ, թէ մինչեւ ո՛ւր կրնայ հասնիլ այս վազքը, եւ ո՛ւր կրնայ առաջնորդել մարդկութիւնն ու մեր մոլորակը:

Ն.

Չինաստան Արհեստագիտութիւններու
Որոշ Ասպարէզներու Մէջ
Կրնայ Գերազանցել Միացեալ Նահանգները

Աշխարհի մէջ երկրորդ մեծ տնտեսութիւնը (Չինաստան) իր զարգացման մէջ արդէն որոշ յառաջընթաց կը ցուցաբերէ այնպիսի ասպարէզներու մէջ, ինչպիսին է արհեստական բանականութիւնը:

Չինաստանի թուային տնտեսութիւնը կը կազմէ երկրի համախառն ներքին արտադրութեան աւելի քան 34 առ հարիւրը: Այստեղ նոյնպէս կը գտնուին աշխարհի ամէնէն մեծ ճարտարագիտական ընկերութիւնները, որոնց շարքին ելեկտրոնային հսկան` «Ալիպապա»-ն եւ Թենսենթ  ընկերութիւնները:

Ըստ չինական տեղեկատուական համացանց-կեդրոնի (CNNIC) պաշտօնական վիճակագրութեան, երկրին մէջ համացանց գործածողներուն թիւը 2008 թուականի վերջաւորութեան կը կազմէր 298 միլիոն, կամ այն ժամանակուան բնակչութեան 22 առ հարիւրէն աւելին: Այդ թիւը  այս տարուան յունիսի վերջաւորութեան բարձրացած է մինչեւ 854 միլիոնի:

Պաշտօնական պետական վիճակագրութեան  տուեալներով, համացանց գործածող չիներուն 99 առ հարիւրին համացանցը մատչելի է անոնց  բջիջային հեռաձայններու միջոցով: Միացեալ Նահանգներու մէջ նման մատչելիութիւն ունի համացանցը գործածողներուն 92 առ հարիւրը:

«Երկար տարիներ Սիլիքոնային Հովիտը բարձրէն նայած է չինական արհեստագիտութիւններուն: Սակայն այսօր կայ այն գիտակցութիւնը, որ Չինաստան նորարարութիւններ կը ներդնէ եւ առաջ կը շարժի արհեստագիտական  որոշ ասպարէզներու մէջ», ըսաւ  Սի.Էն.Պի.Սի.-ի տնօրէն Ռեբեկա Ֆանին, որ «Չինաստանի արհեստագիտական տիտաններ»-ուն հեղինակն է:

Կան նոյնիսկ այնպիսի նշաններ, որ Միացեալ Նահանգներու որոշ ամէնէն մեծ արհեստագիտական ընկերութիւններ այժմ կը կրկնօրինակեն չինականները:

Վերջին քանի մը տարիներուն ընթացքին Փեքին հրապարակաւ  յայտարարած է ապագայի ամէնէն կարեւոր արհեստագիտութիւններու, օրինակ, արհեստական բանականութեան եւ 5Ճի. անունով ծանօթ, յաջորդ սերունդի գերարագ բջիջային ցանցի մշակման իր յաւակնութիւններուն մասին:

Տակաւին Միացեալ Նահանգներու եւ Չինաստանի միջեւ առեւտրական պատերազմէն առաջ, Փեքին 2017 թուականին յայտարարած էր,  որ մինչեւ 2030 թուական կ՛ուզէ համաշխարհային առաջատար դառնալ արհեստական բանականութեան ասպարէզին մէջ:

Չինական ամէնէն մեծ ընկերութիւններէն ոմանք, որոնց շարքին` «Ալիպապա»-ն, «Հուաուէյ»-ը, «Թենսենթ»-ը եւ «Պայտու»-ն, զգալի ներդրումներ կը կատարեն արհեստական բանականութեան ասպարէզին մէջ:

Անցեալ շաբաթ «Ալիպապա»-ն հետեւելով «Հուաուէյ»-ի օրինակին` արտադրած է իր սեփական չիփը:

Հիւսիսային Քորէա Ներկայացուց Յատուկ Իր Երկրի
Բնակիչներուն Համար Արտադրուած
«Կապոյտ Երկինք» Նորագոյն Սմարթֆոնը

Հիւսիսային Քորէա Փիոնկեանկի միջազգային աշնանային ցուցադրութեան ընթացքին ներկայացուցած է յատուկ իր երկրի բնակիչներուն համար արտադրուած «Կապոյտ երկինք»  նորագոյն սմարթֆոնը:

«Կապոյտ երկինք» բանաստեղծական անունը ստացած սմարթֆոնը արտադրուած է ցուցադրութենէն շաբաթ մը առաջ:

Նորագոյն այս տեսակը կը գերազանցէ Հիւսիսային Քորէայի արտադրութեան նախորդ սարքերը, որոնցմէ մէկը կը կոչուի «Փիոնկեանկ 2426»:

«Կապոյտ երկինք»-ը ունի 15,25 սմ պաստառ, 4 տեսախցիկ: Շնորհահանդէսի ժամանակ բոլոր փափաքողները կարելիութիւն ունեցած են փորձելու լուսանկարներու որակը: Սակայն ոչ բոլոր փափաքողները կրնան գնել սարքը. սմարթֆոնը կ՛արժէ 290 տոլար, որ Հիւսիսային Քորէայի  բնակիչներուն համար բաւական մեծ գումար է: Օտարերկրացիները եւս չեն կրնար գնել սարքը, քանի որ նորագոյն սմարթֆոնը նախատեսուած է միայն Հիւսիսային Քորէայի  մէջ վաճառքի համար:

Հայաստանի Դպրոցներուն Մէջ
«Արմաթ» Գիտաշխատանոցներ

Սեպտեմբեր 2019-ին Հայաստանի դպրոցներուն մէջ  գործած են 284 «Արմաթ» ճարտարագիտական գիտաշխատանոցներ` շուրջ 340 խմբակներով, որոնց ներառուած են աւելի քան 7500 աշակերտներ:

Կառավարութեան որոշումով, ծրագիրի ընդարձակման նպատակով Առաջատար արհեստագիտութիւններու ընկերութիւններու միութեան տրամադրուած է լրացուցիչ 834 միլիոն հայաստանեան դրամ, որուն ծիրին մէջ մինչեւ տարեվերջ գիտաշխատանոցներուն թիւը պիտի կրկնապատկուի: Նորաբաց 284 գիտաշխատանոցներէն 5-ը կը բացուի Երեւանի,  մնացեալ 279-ը` Լոռիի, Շիրակի եւ Տաւուշի դպրոցներուն մէջ:

Արդէն տարեվերջին պետական եւ սեփական ներդրումներով Հայաստանի դպրոցներուն մէջ պիտի ըլլան 580 գիտաշխատանոցներ, որոնց շարքին Լոռիի, Շիրակի եւ Տաւուշի գրեթէ բոլոր դպրոցները ապահովուած կ՛ըլլան նոր գիտաշխատանոցներով:

2019  թուականի վերջաւորութեան Հայաստանի դպրոցներուն 50 առ հարիւրը ապահովուած կ՛ըլլայ «Արմաթ» ճարտարագիտական գիտաշխատանոցներով:

Ծրագիրի պահպանման եւ զարգացման համար 2018 թուականին տրամադրուած է շուրջ 180 միլիոն դրամ, իսկ 2019 թուականին` աւելի քան 1 միլիառ 186 միլիոն դրամ, որուն 352,2 միլիոն դրամը` իբրեւ խմբակները վարողներու  աշխատավարձ, մնացեալը` գիտաշխատանոցներ գնելու եւ ներդրումի  համար:

 Մերսետես-Պենզ Վերստեղծած Է
1900 Թուականի Օրինակը

Մերսետես-Պենզ  ներկայացուցած է «Վիժըն Մերսետես Սիմփլեքս» անունով իւրայատուկ օրինակը:

Ատիկա ստեղծուած է ռեթրօ ոճով եւ կը ցուցադրուի «Տիզայն Էսենշըլզ» 2019 ցուցահանդէսին մէջ, որ կը կազմակերպուի ֆրանսական Նիս քաղաքին մէջ: Ինքնաշարժը կը կրկնէ 1900 թուականի Մերսետես 35 Փի Էս-ի արտաքին տեսքը:

«Միայն այնպիսի վաճառանիշը, ինչպիսին Մերսետես-Պենզն է, կրնայ միացնել պատմութիւնը եւ ապագան: «Վիժըն Մերսետես Սիմփլեքս»-ը կը խորհրդանշէ մեր վաճառանիշի շքեղութեան իսկական փոխակերպումը», ըսաւ գերմանական ընկերութեան գլխաւոր ձեւագէտ Կորտըն Վակներ:

Ինքնաշարժը ունի չորս մեծ անիւներ, տիսփլէյ` ռատիաթորի ցանցի փոխարէն, իսկ բեռնախցիկի (պակաժ) փոխարէն` կաշիէ  պայուսակ:

Ինքնաշարժին մէջ կը բացակայի յառաջամասի ապակին, սարքերու վահանակը վիրչուըլ պաստառ մըն է,  որուն վրայ  կան վարորդին համար անհրաժեշտ բոլոր տուեալները:

«Վիժըն Մերսետես Սիմփլեքս»-ի  ճարտարագիտական բնութագիրները չեն նշուիր: Կ՛ենթադրուի, որ ինքնաշարժը յագեցած է յատուկ ուժային սարքով:

Իլոն Մասքը Ցուցադրած Է
Սփէյսէքս-ի Նոր Տիեզերանաւը

Իլոն Մասք ներկայացուց ՍփէյսԷքսի նոր տիեզերանաւը, որ  նախատեսուած է դէպի լուսին, Հրատ եւ արեգակնային համակարգի որեւէ կէտ անձնակազմ եւ բեռ տեղափոխելու եւ Երկիր ետադարձի համար:

Թեքսասի մէջ ուղղակի պատկերասփռումի ժամանակ ներկայացնելով նոր տիեզերանաւը` Մասք յայտնեց, որ տիեզերանաւը առաջին անգամ թռիչք պիտի կատարէ շուրջ 1-2 ամիս ետք, 19.800 մեթր, նախքան Երկիր վերադառնալը:

Ըստ Մասքի, տիեզերական ճամբորդութիւններու համար չափազանց կարեւոր է տիեզերական սարքերու կրկնակի օգտագործումը:

Համացանցին Մէջ Հրապարակուած Է
Նոր Այֆոն-ի Նախնական Պատկերը

Լաթուիացի ձեւագէտ Պենիամին Կեսքին Թուիթըրին մէջ  հրապարակած է նոր ԱյՖոն-ի նախնական պատկերը, որ «Էփըլ» 2020 թուականին կրնայ ներկայացնել:

Արտաքինէն դատելով` սմարթֆոնը զրկուած է պաստառի վերի մասին մէջ «մազափունջ»-էն: Խցիկը, լուսաւորութեան եւ մօտեցման հաղորդիչները, տինամիքը, մանրաձայնը (microphone) եւ կէտային հատուածը կը գտնուին կմախքին բարակ շրջանակին վրայ, որ կ՛անցնի տիսփլէյի եզրագիծէն:

Պաստառին անկիւնագիծը կը կազմէ 17,08 սմ:

Պենիամին Կեսքինը սարքերը կը նկարէ` հիմնուելով «Այ.Թի.»-շուկայի ապագայ նորութիւններու մասին տեղեկատուութեան վրայ: Ան  առաջինն էր, որ նախապէս ցոյց տուաւ ԱյՖոն Էքս-ի բնօրինակին ամէնէն մօտ տարբերակը: Կեսքին նոյնպէս հրապարակած է ԱյՖոն Էքս-երու բացառիկ նկարներ:

Պենթլի Սկսած Է Պենթայկայի
«Քաուպոյական» Տարբերակի Վաճառքը

Պենթլի սկսած է վաճառել Պենթայկայի «քաուպոյական» տարբերակը`  միայն Տալասի (Թեքսաս նահանգ), նախկին «Վայրի արեւմուտք»-ի սիրտին մէջ: Սովորական  Պենթայկայէն  յատուկ տարբերակը կը տարբերի «քաուպոյական» գլխարկներու ոճով թափքի գոյնով եւ ներքին յարդարանքի իւրայատկութիւններով:

Այս յատուկ տարբերակի մշակումով զբաղած է անհատական պատուէրներու հարցով մասնագիտացած Մուլինըրի դերձակը: Պենթայկան կարելի  է ճանչնալ յառաջամասին մէջ,  նստարաններուն վրայ եւ ետեւի «թեւերուն» վրայ  ընկերութեան  մակնիշով, երկու երկգոյն ղեկով, նոյնպէս սալոնի շքեղ մանրամասնութիւններով` ուղտի կաշիով եւ այրած կաղնիի  ներդիրներէն:

Իւրայատուկ մանրամասնութիւն մըն է  նստարաններու կոշտ կարը, որ «քաուպոյական» կօշիկներ կը յիշեցնէ:

Պենթլիի ամերիկացի վաճառողները նոր տարբերակը «դաժան շքեղութիւն» կ՛անուանեն եւ կ՛աջակցին ընկերութեան մտադրութեան` ամերիկեան շուկայի համար արտադրել տարբերակ մը,  որ կը փառաբանէ ամերիկեան պատմութիւնը:

Էփըլ Այփետի Եւ Մեքպուք-ի
Նորութիւններ

ԱյՓետ փլանշեթներու եւ ՄեքՊուք Փրօ  նոթպուքերու գլխաւոր տեսակները արտառոց տեսքով կը հրապարակուին 2020-ի վերջաւորութեան 2021-ի սկիզբը: Անոնց մէջ կը գործածուի Մինի-ԼԵՏ արհեստագիտութիւնը: Այս մասին վերլուծական զեկոյցին մէջ գրած է Մին Չի Քուն, որ ծանօթ է որպէս «Էփըլ»-ի տակաւին չարտադրուած սարքերէն  տեղեակ մասնագէտ: Այս սարքերը նոր տեսքով կը դառնան աւելի բարակ եւ թեթեւ:

Եթէ ժամանակակից ԼԵՏ-երու մէջ  լուսաւորման համար կը գործածուի առաւելագոյնը հարիւր լուսատիոտ, Մինի-ԼԵՏ-երուն մէջ ատոնց թիւը կը հասնի 10 հազարի, որոնցմէ իւրաքանչիւրին չափը կ՛ըլլայ 200 միքրոնէն ոչ աւելի:

Ակներեւ է, որ սկզբնական արհեստագիտութիւնը էականօրէն կը բարձրացնէ արտադրանքին արժէքը. այնպէս որ, անիկա կը կիրարկուի միայն ամէնէն թանկարժէք օրինակներուն մէջ:

Մինի-ԼԵՏ-երու գործածութիւնը թոյլ կու տայ ճկուն կերպով կառավարել պաստառին լուսաւորումը, ուժեղ կերպով մթնեցնելով անհրաժեշտ մասերը: Սակայն գլխաւորը այն է, որ արհեստագիտութեան ներդնումը «Էփըլ»-ին թոյլ կու տայ չգնել «Սամսոնկ»-ի վահանակները:

«Էփըլ»-ի համար Մինի-ԼԵՏ-եր կը պատրաստէ ԷԼ ՃԻ Տիսփլէյ-ը, իսկ միւս բաղադրիչները կը պատրաստեն Էփիսթար, Զեն Տինկ եւ այլ ընկերութիւններ:

Մինի-ԼԵՏ-ով ԱյՓետ-ի արտադրութիւնը  նախատեսուած է 2020 թուականի չորրորդ կամ 2021 թուականի առաջին եռամսեակին մէջ, իսկ նոյն պաստառով ՄեքՊուք Փրօ-ն կ՛արտադրէ եռամսեակ մը աւելի ուշ:

Օգտագործուած կայքեր` Մոթոր, Վեսթի,
Ասոշիէյթըտ Փրես, Փլանեթ Թուտէյ, Նիւզ Էյ.Էմ.:

Ս. ՄԱՀՍԷՐԷՃԵԱՆ

Նիւ Եորքի եւ այլ քաղաքներու մէջ 11 սեպտեմբերին գործուած ահաբեկչական ծանօթ արարքներուն 18-րդ տարեդարձէն օր մը առաջ նախագահ Թրամփ յայտարարեց, որ պաշտօնէն ազատ կացուցած է ազգային ապահովութեան հարցերու խորհրդականը` Ճոն Պոլթընը, որ այս պաշտօնէն Թրամփի կողմէ դուրս դրուողներուն երրորդն է ու ամէնէն ականաւորը` շնորհիւ իր… տխրահռչակ վաստակին:

Նախագահին որոշումին հրապարակումէն ետք տեղեկատուական ու մեկնաբանութիւններու փոթորիկ մը շղթայազերծուեցաւ ո՛չ միայն Միացեալ Նահանգներու մէջ, այլ նաեւ` աշխարհի լայնքին-երկայնքին, նկատի ունենալով, որ Պոլթընի անունը աղերսակից է Ուաշինկթընի արտաքին քաղաքականութեան բոլոր տաք եւ ոչ տաք կէտերուն: Մեկնաբանութիւններուն գլխաւոր առանցքը այն էր, որ Թրամփ իր աշխատակազմէն կը հեռացնէ (թէեւ Պոլթըն կը պնդէ, որ ի՛նք հրաժարած է) պատերազմասէր ծայրայեղական մը, որուն «մատը դպած է» Իրաքի, Աֆղանիստանի, Հիւսիսային Քորէայի, Սուրիոյ, Լիպիոյ, Եմէնի, Վենեզուելայի եւ շարք մը այլ ժամանակակից տագնապներու. ան չէ ծածկած, որ կը նախընտրէ հարցերը ռումբերու «բանալի»-ով լուծել, ինչ որ մեկնաբաններու յարատեւօրէն առիթ տուած է նշելու, որ ան… զէնքի ճարտարարուեստի մարդոց դրածոն է իշխանութեան մէջ, մարդիկ, որոնց համար ուրիշներու կեանքերն ու ստացուածքները ոչ մէկ արժէք կը ներկայացնեն, նիւթական շահու համար կը հետեւին «աշխարհը դմակ, ձեռքիդ դանակ» տրամաբանութեան` նսեմացնելով պատմութեան բոլոր Մաքիաւելլիները…

Հազուադէպ միաձայնութիւն մը տարածուեցաւ աշխարհով մէկ, որ Թրամփ Սպիտակ տուն մտնելէն ասդին հազուադէպ ճիշդ քայլ մը առած է եւ կը փորձէ բարձրացնել իր վարկը, աչքերը սեւեռած` յառաջիկայ տարուան ընտրապայքարին, որովհետեւ դեմոկրատ մրցակիցներուն կողքին, սկսած է իր դիմաց գտնել նաեւ հանրապետական ախոյեաններ:

***

Եթէ փորձենք մեր գլուխները վեր պահել ստեղծուած մեկնաբանութիւններուն ու դրական-բացասական գնահատականներու ալիքներէն, դժուարութիւն չենք ունենար տեսնելու, որ այդ հոսանքները մեծ մասամբ թափ կ՛առնեն շուտիկ մօտեցումէ մը: Ճիշդ է, որ անհատներ, այն ալ` Պոլթընի պէս դէմքեր (Չէյնի, Ռամսֆելտ ու նմաններ հիմա լուսանցքի վրայ են) կրնան որոշ ազդեցութիւն ունենալ դէպքերու ընթացքին վրայ, սակայն պէտք չէ մոռնալ, որ պետութեանց քաղաքական ընթացքը անհատներով չէ պայմանաւորուած. արտաքին գործոց նախարար Փոմփէօ, որ յամենայն դէպս կը նկատուէր Պոլթընի վարքագիծին հակադրուողներէն մէկը (չենք ուզեր տեղ տալ անոր որակին մասին այլազան մեկնաբանութիւններուն), բացայայտ դարձուց, որ Ուաշինկթընի արտաքին քաղաքականութեան մէջ շրջադարձ պէտք չէ սպասել: Թէ ճիշդ ի՛նչ ըսել կ՛ուզէր ան` ըստ բաւականին յստակ է, ու այդ յստակացումը որոշ չափով պաղ ջուր կը լեցնէ բոլոր այն լաւատեսներուն գլխուն, որոնք Պոլթընի մեկնումին մէջ կը տեսնեն աւելի խաղաղասէր եւ հանդուրժողականութեան հակամէտ Ուաշինկթընի մը երեւումը: Եւ սա դժբախտութիւն մըն է ինքնին: Փաստօրէն, Թրամփի վարչամեքենան ցարդ առաւելաբար ցուցաբերած է` տագնապներու խորացման հետամտութիւն, ներքին հարցերու լուծման ուղղութեամբ ընդհանրապէս անբարեհաճ տրամադրութիւններ, աշխարհի միւս մեծերուն հետ ճակատումի մթնոլորտը դէպի վատթարացում տանող ընթացք, մինչեւ իսկ դաշնակիցներու եւ բարեկամներու հանդէպ անհանդուրժողութիւն, եւ այս բոլորը` «Ամերիկան դարձեալ հզօր դարձնելու» նշանախօսքով:

Մեկնաբաններու աչքերը հազուադէպօրէն փորձ կը կատարեն թափանցելու երեւցող պատկերներուն խորքը` տեսնելու եւ ցոյց տալու համար, որ իրական մրցակցութիւնները երեւցող անհատներու եւ երկիրներու միջեւ չեն, այլ զանոնք իրենց կամքին ու հակակշիռին ենթակայ դարձուցած` «աներեւոյթ ձեռքերու» միջեւ. անոնք «ինքնութիւն» չունին. զանոնք խօլ մրցավազքի մատնողը շահն է ու… վերջակէտ: Վաղը Պոլթընին յաջորդելիք անձնաւորութիւնն ալ կրնայ հակադիր մեկնաբանութիւններու նիւթ դառնալ, ինչպէս եղաւ Պոլթընի նշանակման օրերուն (ուշացած-ժամանցուած մեկնաբանութիւն մըն ալ այն էր, որ Թրամփ ի սկզբանէ պէտք չէր նշանակած ըլլար Պոլթընը): Հրաժարած-հրաժարեցուած խորհրդականին տեղ նորի մը նշանակումը կրնայ ըլլալ նոյն տրամաբանութեամբ, ի հարկին` քաղաքական գերեզմանէ դուրս բերելով «մոռցուած» մէկը. չէ՞ որ վարկաբեկուած «զինավաճառ» Օլիվըր Նորթ օր մըն ալ լուսանցքէն դուրս քաշուեցաւ եւ առօք-փառօք քաղաքական աշխարհ վերադարձաւ…

11 սեպտեմբեր 2019

ՄԻՔԱՅԷԼ ՀԱՋԵԱՆ

Խոստովանանքն այս  արուել է, երբ վաղեմի երազանքն արդէն իրականութիւն էր դարձել, եւ Արցախն այլեւս ընդմիշտ իր տաքուկ գիրկն էր առել նրան` սփիւռքում, մայր Հայաստանում վաղուց արդէն հանրայայտ ու սիրելի, բայց Արցախի երաժշտասէր հասարակայնութեան համար առ այդ օրը, աւա՜ղ,  քիչ  յայտնի լիբանանահայ երգչուհուն`  սոփրանօ  Շողիկ Թորոսեանին: Եւ, ահաւասիկ, Արցախի երաժշտասէր հասարակայնութիւնը, երգչուհու ձայնի առաջին իսկ հոգեթով ելեւէջներին  ունկնդիր, մէկէն ծնունդ առած անհուն սիրով ու պոռթկուն խանդաղատանքով ընդունեց նրան: Ընդունեց` որպէս արցախուհու, որպէս հեռու, օտար ափերում դեգերումներից յետոյ վերագտնուած իր հարազատ, շնորհաշատ դստեր:

Այս տարուայ ամրանն էր, երբ կայացաւ երգչուհու երանելին` արցախեան առաջին մենահամերգը, աւելի ստոյգ` օգոստոսի 13-ի երեկոյեան, իսկ համերգի վայրը Շուշին էր` Արցախի մշակութային մայրաքաղաքը, ձեռնարկի հովանաւորն ու կազմակերպիչը` հայկական երկրորդ հանրապետութեան մշակոյթի, երիտասարդութեան հարցերի եւ զբօսաշրջութեան նախարարութիւնը: Օրն այդ Շուշիում առերեւոյթ սովորական էր, ինչպէս միշտ` հոգսերով ու խնդիրներով առլցուն: Բայց ահա կարծես թէ կախարդական փայտիկի զօրութեամբ անսպասելի կերպարանափոխուեց օրը եւ երեկոյեան տօնական զուգսեր հագաւ` ողողուելով առաջին իսկ պահից սրտամօտ, հոգեհարազատ դարձած հմայիչ հնչերանգներով: Ակունքուելով կերպարուեստի պետական թանգարանի փոքրածաւալ, բայց լեփլեցուն սրահում ու, թւում է,  ճեղքելով շէնքի հաստակուռ պատերը, երգչուհու գեղգեղուն ձայնն ալիք առ ալիք սփռւում, նոր շունչ ու աւիւն էր հաղորդում իր հայեցի նորոգ կեանքն ապրող բերդաքաղաքին: Այդ օրը շուշեցիները եւ քաղաքի հիւրերը, որ ժամանել էին  Ստեփանակերտից, մօտ ու հեռու այլ բնակավայրերից, Հայաստանից, ինչպէս նաեւ արտերկրից` արուեստագէտներ, արուեստասէրներ, պետական այրեր, իրաւ, ըմբոշխնեցին երգարուեստի գոհարների զուտ թորոսեանական մեկնաբանութիւնների անզուգական գեղեցկութիւնը:

Մենահամերգի յայտագիրն առաւել քան հարուստ էր` յագեցած հայ եւ արտասահմանեան հեղինակների դասական ու նոր ստեղծագործութիւններով, արուեստագէտ ունկնդիրներից մէկի` դաշնակահար Բելա Յակոբջանեանի գնահատմամբ` «բարձր ճաշակով, շատ մտածուած, խիստ ընտրուած»: Ի դէպ, հէնց նրա`  Արցախում յայտնի երաժշտութեան դասատուի նախկին սանը` շնորհալի դաշնակահար Նելլի Սարգսեանն էր նուագակցում երգչուհուն:

Իր իսկ` Շողիկ Թորոսեանի հաւաստմամբ. «Երգացանկը կազմելիս սովորաբար անպայման նկատի եմ  ունենում  տեղը, դահլիճը, հանդիսատեսին: Շատ կարեւոր է իմանալ, թէ ո՛ւր է, առիթն ի՛նչ է, ինչպէ՛ս կազմակերպած է եւ, անշուշտ, ամէն մէկ յայտագրի համար կրնամ որոշել երգացանկը»: Ինչպէս յաջորդ օրը` Արցախի հանրային ձայնասփիւռի «Անդրադարձ» հաղորդաշարին (հեղինակ` Մելանեա Միլոնեան) տուած հարցազրոյցում խոստովանել է նա. «Ամէն վայրկեան, բոլոր համերգներուս անպայման պէտք է տեղ գրաւէ շարականը, եւ կը նախընտրեմ, որ սկիզբն ատով ըլլայ, կարծես օրհնութիւն կը զգամ Աստծոյ կողմէ: Անկէ վերջը` դասական մեներգներ եւ քիչ մը աւելի` վերջաւորութեան, կ՛ուզեմ աւելի թեքնիք իմաստով բարձր, բայց ականջի համար շատ հաճելի լսելի երգեր երգել, այդ թւում, անշուշտ, նաեւ` ժողովրդական, հայրենասիրական»:

Եւ իրօք, Շողիկ Թորոսեանի անդրանիկ արցախեան մենահամերգը նոյնպէս այդ իմաստով բացառութիւն չէր: Այն սկսուեց Գրիգոր Նարեկացու  «Հաւուն-հաւուն» («Տաղ յարութեան», մշակում` Ռոպերթ Աթայեանի) շարականի կատարմամբ, որ, եթէ չեմ սխալւում,  առաջին անգամն էր հնչում արցախեան բեմում եւ, որպէս հրաշագեղ մի յայտնութիւն, արժանացաւ դահլիճի բուռն, ջերմագին ծափահարութիւններին: Ի միջի այլոց ասեմ նաեւ, որ երգչուհու առանց բացառութեան իւրաքանչիւր կատարում ուղեկցւում էր ջերմ ծափողջոյններով եւ համերգասրահում յաճախ էին հնչում «պռաւօ», «պիս» հիացական բացագանչութիւնները, ինչն ակնյայտ վկայում է, որ իր ինքնատիպ կատարումներով երգչուհին, փաստօրէն, գրաւել է երգարուեստի արցախցի երկրպագուների եւ, մանաւանդ, նման պարագաներում սովորաբար խստապահանջ արուեստագէտների սիրտն ու հոգին:

Նոյն ալեկոծ ոգեւորութեամբ ընդունուեց նաեւ Մեծն Կոմիտասի «Անտունի» երգի կատարումը, մի գործ, որի մասին ասում են, որ երբ Կոմիտասը Փարիզում կատարեց այն, ֆրանսացի նշանաւոր երգահան, երաժշտական քննադատ Քլոտ Տեպիւսին խոնարհուել եւ ասել է. «Եթէ ուրիշ ոչինչ չգրէր Կոմիտասը, դարձեալ կը դասուէր մեծերի շարքը»: Ապա, դարձեալ հրաշալի կատարումներով,  իրար յաջորդեցին Կոմիտասի «Քելէ-քելեն», Անուշի մեներգը` «Անուշ» օփերայից (Արմէն Տիգրանեան), Բարսեղ Կանաչեանի «Օրօր», Օննիկ Պէրպէրեանի «Անոր», Խաչատուր Աւետիսեանի «Ո՛վ հայոց սարեր», Գէորգ Մանասեանի «Վարդ մը գետինը», Էդգար Գեանջումեանի «Երազ», Ալեքսանդր Յարութիւնեանի «Երգիր ինձ համար», Վահրամ Էմմիեանի «Թալիշի դիրքերում», Կոնստանդին Պետրոսեանի «Հայաստան», Գեղունի Չթչեանի «Աղաւնիներ», Ջուլիետի մեներգը` «Ռոմէօ եւ Ջուլիետ» օփերայից (Շարլ Կունօ), Արտեմի Այվազեանի «Երեւան» երգերը: Անձամբ ինձ համար հաճելի անակնկալ էր, որ «Վարդ մը գետինը» քնարական երգի խօսքը հեղինակել է ոչ այլ ոք, քան իմ լիբանանահայ երիտասարդ բարեկամ Աշոտ Բագրատունին, ում գիտեմ առաւելապէս իբրեւ տեղեկատուական ասպարէզի քաջահմուտ գիտակի ու մասնագէտի:

Ուշագրաւ էր, որ երգչուհու կատարումներից երեքը` «Հայաստան», «Երեւան» եւ «Թալիշի դիրքերում» երգերը հնչեցին Շուշիի «Վարանդա» մանկապատանեկան երգչախմբի աւագ սերնդի տղաների եւ աղջիկների խմբերգային ձայնակցութեամբ` համոյթի հիմնադիր եւ գեղարուեստական ղեկավար, Արցախում լայն ժողովրդականութիւն վայելող լիբանանահայ երաժիշտ ու խմբավար  Զաքար Քէշիշեանի մշակմամբ ու խմբավարութեամբ, ինչը, ի լրումն, իւրօրինակ հմայք ու իմաստ հաղորդեց այդ ստեղծագործութիւններին: Ի յաւելումն ասուածի` հարկ է արձանագրել նաեւ, որ Շողիկ Թորոսեանի մենահամերգը, առաջինը լինելով Արցախում,  իրականացել է հէնց մայեսթրօ Զաքար Քէշիշեանի երաշխաւորութեամբ ու նախանձախնդիր աջակցութեամբ:

Համերգին ներկայ երաժշտասէրներին եւ արուեստագէտներին առանձնակի ու խորը յուզմունքի տեղիք տուեց յատկապէս «Թալիշի դիրքերում» երգը` նուիրուած ապրիլեան պատերազմում հերոսաբար նահատակուած կամաւորական աշխարհազօրայիններ Նորայր Հաջիյեանի (տողերիս հեղինակի որդու) եւ նրա հին զինակից ընկերոջ` Սարգիս Խալաֆեանի անմոռաց յիշատակին: Երգ, որ կորստեան ցաւի ու հպարտութեան,  անձնուէր հայրենասիրութեան  եւ անվեհեր խիզախութեան, յանուն սրբութիւն սրբոց հող հայրենիի գիտակցուած անձնազոհութեան համաձուլուածք ու համանուագ է: Դահլիճի եւ անձամբ երգչուհու համար խորապէս յուզիչ էր նաեւ, որ Արցախում առաջին անգամ հնչած այդ երգը լսելու համար Երեւանից եւ մայր հայրենիքի մարզերից` զինուորական հագ ու կապով Շուշի էին ժամանել նաեւ արցախեան ազատամարտի եւ ապրիլեան պատերազմի մի խումբ կամաւորականներ` երգի անմահացած հերոսների զինակիցներ, որոնք, ի նշան գնահատանքի ու երախտագիտութեան, առաջին ծաղկեփնջերից մէկը խոնարհումով մատուցեցին արցախեան բեմի օրուայ թագուհուն:

Շողիկ Թորոսեանի կատարմամբ Արցախում դարձեալ առաջին անգամ, որպէս հաճելի նորոյթ եւ անակնկալ, հնչեց նաեւ 19-րդ դարի ֆրանսական քնարական օփերայի խոշոր ներկայացուցիչ, օփերաների, կանտատների, հոգեւոր երաժշտութեան, սիմֆոնիկ երկերի, ռոմանսների, երգերի  աշխարհահռչակ հեղինակ Շարլ Կունոյի «Ռոմէօ եւ Ջուլիետ» օփերայից (1865թ.) Ջուլիետի մեներգը, որ երգչուհու կատարեալ մեկնաբանութեամբ գերեց ներկայ արուեստասէր հասարակայնութեանը:

Համերգի մասնակիցների, առանձնապէս մասնագէտ երաժիշտների  գնահատմամբ, այդ  ստեղծագործութիւնը, ինչպէս որ երգացանկի միւս բոլոր գործերը, Շողիկ Թորոսեանը  մեկնաբանեց շատ նուրբ ու համոզիչ, սենեկային, արհեստավարժ, ակնյայտ  կատարողական բարձր մակարդակով` հրաշալի տիրապետելով իր հրապուրիչ ձայնի գունեղ ելեւէջներին: Անհնար է չնշել նաեւ, որ երգչուհին կանացիօրէն թովիչ էր, արթիսթիք, կատարողական` բեմական յատկանիշների այդ ամբողջութեամբ դասական երաժշտութեան հմայքի անանց վայելք պարգեւելով ունկնդիրներին:

«Երազանքս էր մենահամերգով հանդէս գալ արցախցի երգարուեստի երկրպագուների առջեւ` իմ կատարումներով հայրենասիրութեան նոր լիցք ու ոգի հաղորդելու Արցախի իմ հերոս հայրենակիցներուն, միեւնոյն ատեն կը փափաքիմ աւելի սերտացնել եւ ամրապնդել սփիւռք-Հայաստան-Արցախ ոգեղէն կապը, Արցախի մէջ աւելի ճանաչելի դարձնելու սփիւռքահայ մշակոյթը` հետեւելով «Մէկ ազգ, մէկ մշակոյթ» ազգաշէն եւ ազգապահպան սկզբունքին», համերգին ներկայ լրագրողներին ասել էր Շողիկ Թորոսեանը: Երգչուհու այդ ազնիւ մղումին համահունչ դարձաւ մշակոյթի, երիտասարդութեան հարցերի եւ զբօսաշրջութեան նախարար Լեռնիկ Յովհաննիսեանի ողջոյնի խօսքում հնչած հաւաստիացումը` Արցախում Շողիկ Թորոսեանի յաջորդ մենահամերգն անպայման իրականացնել աւելի մեծ ու բազմամարդ դահլիճում:

Յուսանք` մշակոյթի բնագաւառի պատասխանատուի խոստումն առաւել քան հաստատուն է, եւ քանի որ դա նաեւ Արցախի նորայայտ դստեր` Շողիկ Թորոսեանի երազանքն է, ուստի նոյնպէս միանանք այդ նուիրական փափաքին ու սրտատրոփ սպասենք արցախեան հողում այսուհետ սիրուած երգչուհու հետ յաջորդ հանդիպմանը: Վարձքդ կատար ու երազանքդ ի կատար, Շողի՛կ, մեր հարազատ:

Արցախ
Յատուկ «Ազդակ»-ի համար

Լուսանկարները` Անի Աւանեսեանի

Արցախում 2020 թուականին կայանալիք ընտրութիւնների նախաշեմին քաղաքական ասպարէզում ականատես ենք լինում նոր քաղաքական կուսակցութիւնների կազմաւորմանը: Կարելի է բնական համարել այս երեւոյթը: Ըստ Արցախի գործող օրէնքի, Ազգային ժողովի ընտրութիւնները տեղի են ունենալու համամասնական ընտրակարգով: Իւրաքանչիւր անձ, եթէ ուզում է յայտնուել խորհրդարանում, պէտք է ներգրաւուած լինի կուսակցական ցանկում: Սակայն կուսակցութեան գոյութիւնը հասարակական դաշտում միայն Ազգային ժողովի աթոռի ապահովման համար չէ:

Նախ` իւրաքանչիւր կուսակցութիւն պէտք է ունենայ քաղաքական կողմնորոշում: Իսկ քաղաքական կողմնորոշման խորքում գաղափարական հենքն է: Կուսակցութիւններն ստեղծւում են համախմբելու համար հանրութեան մէջ գոյութիւն ունեցող միեւնոյն գաղափարական համոզմունքներն ունեցող անձանց, եւ այդ գաղափարական համոզմունքների հիման վրայ ներկայացնում են իրենց ծրագրերը: Փաստօրէն, ելնելով իրենց սկզբունքներից ու տեսլականներից,  կուսակցութիւնները նպատակաուղղուած են առաջնորդելու հանրութեանը, պետական համակարգը եւ, վերջապէս, երկիրը` ելնելով իրենց սկզբունքներից ու տեսլականներից:

Վերը նշուած բոլոր նախադրեալները կուսակցութեան ստեղծման եւ գործունէութեան համար ոչ միայն անհրաժեշտ են, այլ նաեւ կուսակցութեան գոյատեւման հիմնաքարերն են: Միաժամանակ գաղափարական հենքի վրայ ծրագրային առաջադրանքներով հանրութեան մէջ գործող կուսակցութիւններն իրենց վրայ պարտաւոր են կրել պատասխանատուութիւն: Պատասխանատուութիւն` նախ եւ առաջ իրենց արածի, իշխանութեան ժամանակ եղած ժամանակաշրջանում խոստումների ու ծրագրերի իրականացման, ինչպէս նաեւ քաղաքական իւրաքանչիւր իրադրութեան համար, որին այսպէս թէ այնպէս մասնակցութիւն են ունեցել: Քաղաքական կուսակցութիւնը կոչուած է առաջնորդելու հանրութեանը, իսկ առաջնորդ լինելը շատ աւելի պատասխանատու առաքելութիւն է, քան` լոկ իշխանաւոր լինելը: Առաջնորդի դերի ստանձնումը, ի հարկէ, ծանր է, քանի որ առաջնորդողը պէտք է ունենայ այն ունակութիւնը, որ իւրացնելով  հանրութեան իղձերն ու տեսլականները` կարողանան դրանք փոխանցել նաեւ յաջորդ սերունդներին:

Վերադառնանք մեր իրողութեանը:

Արցախում ձեւաւորուող մանր ու խոշոր կուսակցութիւններն արդեօ՞ք յաւակնում են դառնալ առաջնորդ: Յաճախ ենք հանդիպում այն երեւոյթին, որ Դաշնակցութեան ներկայացուցիչներին հանրութեան զանազան խաւեր հարց են տալիս` «Այդ մասին ի՞նչ է մտածում Դաշնակցութիւնը», կամ` «Ո՞րն է Դաշնակցութեան դիրքորոշումը հարցի կապակցութեամբ»: Եւ այդ հարցերը հնչում են մինչեւ անգամ այն շրջանակներում, որտեղ ընտրութիւնների ընթացքում Դաշնակցութիւնը չի կարողացել ապահովել ակնկալած ձայները: Այդ հարցերը հնչում են նաեւ Դաշնակցութեան կողմ չքուէարկածների կողմից: Դաշնակցութիւնն իր կեցուածքով ու քաղաքական կենսագրութեամբ, անկախ այն բանից, որ իշխանութիւն է, թէ ոչ, ապացուցել է, որ ունակ է ստանձնելու պատասխանատուութիւն: Հէնց այդ պատճառով էլ հանրութեան համար միշտ առկայ է Դաշնակցութեան տեսակէտի ընկալման կարեւորութիւնը:

Հպանցիկ դիտարկումը թոյլ է տալիս ասել, որ մեր իրականութեան մէջ չափազանց շատ են մարդ-կուսակցութիւններն ու մասնաւոր կամ սեփական կուսակցութիւնները: Մի բան պարզ է` դա երկիրը թուլացնելու լաւագոյն միջոցներից մէկն է, արդեօ՞ք նմանօրինակ կուսակցութիւնների յետեւում կանգնած մարդիկ գիտակցու՞մ են այդ իրողութիւնը:

Անձնական նկրտումներից դրդուած կուսակցութիւնների ստեղծումը կամ մի ամբողջ կուսակցական կառոյցն անձնական շահերին ծառայեցնելու երեւոյթները դատապարտուած են կարճ կեանք ունենալու: Իսկ ինչ-որ ժամանակով իշխանութեան աթոռին բազմելու համար հանրութեան զգացմունքների հետ խաղալը, մեղմ ասած, պատուաբեր չէ:

2 հոկտեմբեր 2019

ԴՈԿՏ. ԱԲԷԼ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆ

19-րդ դարու վերջաւորութեան եւ 20-րդի առաջին քառորդին վերաբերող հայոց պատմութեան ուսումնասիրութիւնը դժբախտաբար բաւարար չափով անդրադարձած չէ Զուիցերիոյ մէջ իրականացած հայանպաստ այն մեծ շարժումին, որ սկիզբ առաւ 1894-1896 թուականներուն: Մարդասիրական առանձնայատուկ նշանակութիւն ունեցող այս շարժումը իր գագաթնակէտին հասաւ 1897-1915/16 թուականներուն, ապա անիկա տարաբնոյթ եւ փոփոխակի թափերով շարունակուեցաւ մինչեւ 1946 թուական (1):

1894-1896 թուականներուն, արեւմտահայութեան դէմ ծաւալուող համիտեան հալածանքներուն եւ զանգուածային կոտորածներուն առիթով, Եւրոպայի ժողովուրդներու ընտանիքին մէջ զուիցերիացի ժողովուրդը կը ցուցաբերէ եզակի կեցուածք մը` զօրակցելով ոչ թէ ուժեղին` տիրապետող օսմանեան իշխանութեան, այլ անոր զոհին` հայ ժողովուրդին հետ: Զուիցերիոյ գրեթէ բոլոր մեծ քաղաքներուն եւ կարեւոր շրջաններուն մէջ կը կազմակերպուին բողոքի մեծածաւալ ցոյցեր, ստորագրահաւաքներ եւ նիւթական հանգանակութիւններ` հայ ժողովուրդին քաղաքական աջակցութիւն ցուցաբերելու եւ բարեգործական, նիւթական օժանդակութիւններով նպաստելու նպատակով:

Արդարեւ, 1895-1896 թուականներուն, յատկապէս Սասունի, Զէյթունի, Կ. Պոլսոյ, Ակնի եւ շրջակայից մէջ արեւմտահայութեան դէմ իրագործուող համիտեան զանգուածային կոտորածներուն առթիւ, Հայերու համար զուիցերիական նպաստամատոյց յանձնաժողովներու համաժողովը (Conferenz der Schweizerischen Hulfs-comitռs für Armenier) 4 մարտ 1897 թուականին պատուիրակութեամբ մը կը ներկայանայ Զուիցերիոյ Համադաշնութեան նախագահ Ատոլֆ Տոյխերին ու անոր կը յանձնէ 430.000 քաղաքացիներու ստորագրութիւններով լիազօրուած եւ, յիրաւի՛, պատմական կարեւորութիւն ներկայացնող հանրագրութիւն (2)  (petition) մը:

Ճիշդ է, որ նշուած հանրագրութիւնը Զուիցերիոյ նախագահին ներկայացուած պահուն հեղինակաւորուած էր 430.000 քաղաքացիներու ստորագրութիւններով, սակայն ստորագրահաւաքը աւարտած չէր եւ տակաւին կը շարունակուէր զանազան վայրերու մէջ: Այնպէս որ, մինչեւ 26 մարտ 1897 թուականը, այսինքն` վերոյիշեալ հանրագրութեան պաշտօնական փոխանցումէն ընդամէնը 22 օր ետք, անոնց թիւը կը հասնէր 454.293 ստորագրութիւններու (3):

Համեմատական կարգով, սոյն ստորագրահաւաքը Զուիցերիոյ պատմութեան մէջ ցայսօր մեծագոյնը կը համարուի, եթէ նկատի ունենանք, որ այդ ժամանակ Զուիցերիոյ բնակչութեան թիւը շուրջ 2.900.000 կը կազմէր: Հետեւաբար զուիցերիացի ժողովուրդին կարեւոր մէկ տոկոսը իր անմնացորդ մասնակցութիւնը կը բերէր ի նպաստ հայ ժողովուրդին դրսեւորուած այս աննախադէպ զօրակցութեան:

Մեկնելով իր քաղաքական չէզոքութեան սկզբունքէն` ճիշդ է, որ Զուիցերիոյ կառավարութիւնը քաղաքական գործընթաց մը չի նախաձեռներ` կարենալ ազդելու  համար սուլթան Համիտ Բ.-ի կամ օսմանեան պետութեան վրայ, սակայն ան ընթացք կու տայ եւ կը նպաստէ մարդասիրական հսկայածաւալ օգնութիւններու` նպատակ ունենալով կարելիութեան չափով ամոքել հայ ժողովուրդի ծանր իրավիճակը (4):

Երբ զուիցերիացիներու նպաստամատոյց առաքելութիւնը կը կեդրոնանար մասնաւորաբար Արեւմտեան Հայաստանի եւ Կիլիկիոյ հայահոծ որոշ քաղաքներու` գլխաւորաբար Կ. Պոլսոյ, Պարտիզակի, Սեբաստիոյ, Կիւրինի, Խարբերդի, Ատանայի, Հաճընի եւ Ուրֆայի կարեվէր հայութեան վրայ, այդ ժամանակաշրջանի բեմահարթակին վրայ կը ներկայանայ մեր պատմագիտութեան էջերուն մէջ ամբողջապէս անտեսուած հայ բողոքական քարոզիչ մը` Մարտիրոս Սարգիսի Փիրանեան անունով, որ անձնդիր կը ջանայ Զուիցերիոյ հայանպաստ օգնութիւններու մեծ հոսանքէն գոնէ փոքրիկ ալիք մը շեղել դէպի Ատրպատականի հիւսիսարեւմտեան շրջանը` Թուրքիոյ սահմանակից Սալմաստ գաւառը:

Դժբախտաբար, առայժմ, Փիրանեանէն ինքնակենսագրութիւն մը Զուիցերիոյ ազգային եւ քանթոնալ արխիւներուն, ինչպէս նաեւ իր կողմէ եղած տարաբնոյթ հրատարակութիւններուն մէջ կարելի չեղաւ գտնել: Իր կեանքի եւ ուսումնառութեան առաջին շրջանը իր մանրամասնութիւններով մեզի կը մնայ անծանօթ, սակայն հիմնուելով վերոյիշեալ աղբիւրներուն (5)  վրայ` կարելի է համադրել կենսագրական հետեւեալ տուեալները:

Մարտիրոս Սարգիս Փիրանեան ծնած է Սեբաստիա,  29 յունուար 1875 թուականին, կիւրինցի Սարգիս եւ սեբաստացի Էլմաս Փիրանեաններու բազմանդամ ընտանիքին մէջ: Իր պատուական Եփրեմ եւ Սիմոն եղբայրներէն բացի` ունեցած է նաեւ ութ այլ եղբայրներ եւ քոյրեր (6):

Վերապատուելի փրոֆ. Կարապետ Թումայեան Զուիցերիոյ նպաստամատոյց կազմակերպութեան ղեկավարութեան յղած իր յանձնարարագիր նամակին (7) մէջ կը նշէ, որ ան դեռ պատանի տարիքէն Մարզուանի մէջ կը ճանչնար Մարտիրոս Փիրանեանը: Արդեօք կարելի՞ է ենթադրել, որ Փիրանեան Մարզուանի մէջ միաժամանակ յաճախած է տեղւոյն Անաթոլիա հանրածանօթ քոլեճը: Այս մասին մեզի կը պակսին պատմական վկայութիւններ, բայց հիմնուելով Թումայեանի հաղորդած տեղեկութեան վրայ` ստոյգ է, որ Փիրանեան իր զանազան ծառայութիւնները մատուցած է տեղւոյն բողոքական համայնքին` մասնաւորաբար որբախնամութեան գործին (8):

Albert W. Wardin Jr. իր «On the Edge: Baptists and Other Free Church Evangelicals in Tsarist Russia, 1855-1917» աշխատութեան մէջ կը հաղորդէ, որ Փիրանեան 1895-ին Թիֆլիսի աւետարանական մկրտչական եկեղեցւոյ մէջ կնքուած, ապա իր ուսումը կատարելագործած է Գերմանիոյ եւ Զուիցերիոյ մէջ (9): Թէպէտ Զուիցերիա ուսանելու պարագան մասամբ միայն կը համապատասխանէ իրականութեան, ինչ որ քիչ ետք պիտի տեսնենք, բայց անոր գերմաներէն լեզուին տիրապետելու փաստը հաւանական կը դարձնէ Գերմանիոյ մէջ իր ուսանած ըլլալուն տուեալը:

Բաց աստի, համաձայն Պարսկաստանի մէջ գերմանական որբանոցներու վերակացու Էտուարտ ֆոն Պերկմանի վկայութեան, հայ աւետարանական քարոզիչ Մարտիրոս Փիրանեանը 1898 թուականի յուլիսէն մինչեւ 1899 թուականի յունիս 4-ը եղած է Խոյի գերմանական որբանոցի փոխտնօրէնը, սակայն 1899 թուականի յունիսի սկիզբը իր պաշտօնէն հեռանալով` Խոյի եւ Սալմաստի շրջաններուն մէջ ձեռնարկած է միսիոնարական-քարոզչական գործունէութեան (10): Ուրեմն, Գերմանիա ուսանելով, Փիրանեան, մեծ հաւանականութեամբ, գերմանական մարդասիրական համապատասխան կազմակերպութիւններու հետ ստեղծած է կապ եւ ծանօթութիւն` Խոյի մէջ կարենալ ստանձնելու համար գերմանական որբանոցի փոխտնօրէնութեան պաշտօնը:

Բողոքական յարանուանութեան պատկանած ըլլալու այլ փաստ մըն է նաեւ 1898 թուականին Թիֆլիսի մէջ Փիրանեանի ամուսնութիւնը սալմաստցի այլ բողոքական քարոզիչի մը դստեր` Մարիամ Յակոբեանին հետ, որուն հետ միասնաբար ան Սալմաստի, Ուրմիոյ, ապա Զուիցերիոյ մէջ կը կազմէ տասը զաւակներէ բաղկացած բազմանդամ ընտանիք մը (11):

Զուիցերիացի հայասէր երկու գործարարներու հրաւէրով Մարտիրոս Փիրանեան առաջին անգամ Զուիցերիա կը գտնուի 1899 թուականի ձմրան` ելոյթներ ունենալով պարսկահայերու դրութեան մասին Զուիցերիոյ մասնաւորաբար գերմանախօս շրջանին` Ցիւրիխի եւ շրջակայից բնակավայրերուն մէջ: Իր երկրորդ` 15 մայիս 1903 թուականի այցելութեան ժամանակ Փիրանեան արդէն Զուիցերիոյ բողոքական հասարակութեան որոշ շրջանակներուն անծանօթ մը չէր, մանաւանդ որ այս անգամ ան իրեն հետ Լոնտոնէն կը բերէր Կարապետ Թումայեանի երաշխաւորական նամակը` Պարսկաստանի Սալմաստ քաղաքին մէջ միսիոնարական կայան մը հիմնելու մտադրութեամբ:

Վերը նշուեցաւ, որ փրոֆ. Կարապետ Թումայեան եւ Փիրանեան դեռ ի տղայի տիոց ծանօթ էին իրարու: Զուիցերիայէն տեղափոխուելով` Թումայեան «Armenian Home» անունով հայկական դպրոց-որբանոց մը հիմնած էր Լոնտոնի Chigwell (12) (12)  թաղամասին մէջ, եւ 1903-ին Փիրանեանի միջոցով Պարսկահայքէն քանի մը որբ երեխաներ բերել տուած էր Լոնտոն` զանոնք պատսպարելու եւ կրթելու նպատակով (13): Ատրպատական վերադարձի ճանապարհին, Փիրանեան, ինչպէս նշուեցաւ, կ’այցելէ Զուիցերիա` զուիցերիական հայանպաստ շարժումի ղեկավարներուն ներկայացնելու Սալմաստի մէջ հայ-զուիցերիական որբանոց մը հիմնելու ծրագիրը:

Վերապատուելի փրոֆ. Կարապետ Թումայեան իր վերոյիշեալ յանձնարարական նամակին մէջ այս ծրագրին առնչութեամբ նպատակային երկու հարցեր (14) կ’ընդգծէ, որոնք Փիրանեան ներկայացուցած էր իրեն.

ա. Որբ երեխաներու համար Սալմաստի մէջ դպրոցի մը ստեղծումը,

բ. Սալմաստի եւ շրջակայից մէջ աւետարանական քարոզչութեան ծաւալումը:

Արդարեւ, յարաբերաբար կարճ ժամանակահատուածի մը` ընդամէնը վեց շաբթուան ընթացքին Մարտիրոս Փիրանեան կը յաջողի Զուիցերիոյ գերմանախօս շրջանին մէջ հիմնել յանձնախումբ մը` «Զուիցերիական միսիոնարական առաքելութիւն Պարսկահայքի համար» (Schweizerische Missionsarbeit fur Persisch-Armenien) անունով, միաժամանակ հաւաքելով բաւարար քանակութեամբ դրամական միջոցներ: Առաջին տարուան ծախսերուն համար նկատի առնուած էր շուրջ 1500 զուիցերիական ֆրանք: Հաւաքուած գումարէն 900 ֆրանք կը նախատեսուէր աւետարանչական-քարոզչական գործունէութեան տարածման, իսկ մնացեալը Սալմաստի մէջ հիմնադրուելիք որբանոցի խնամակալութեան համար (15):

14 անձնաւորութենէ կազմուած վերոյիշեալ յանձնախումբը 1 յուլիս 1903-ին հրապարակած իր առաջին շրջաբերական նամակին (16)  մէջ կը նշէ, որ Սալմաստի մէջ որբանոց մը պահելու բարեգործական ծրագիրը կ’ընդգրկէ չորս տարուան ժամանակամիջոց մը` 1 սեպտեմբեր 1903-էն մինչեւ 1 սեպտեմբեր 1907 թուականը (17):

(Շար. 1)

————————————–

(1).- Տե՛ս Manoukian, Abel, Zeugen der Menschlichkeit. Der humanitäre Einsatz der Schweiz während des Völkermordes an den Armeniern im Osmanischen Reich 1895-1923, Bern, 2015, 224-494; Տե՛ս նաեւ նոյնին անգլերէն թարգ. Bearing Witness to Humanity. Switzerland’s Humanitarian Contribution during the Armenian Genocide in the Ottoman Empire 1894-1923, MՖnster, 2018, 252-551.
(2).- Տե՛ս Manoukian A., Bearing Witness to Humanity, 259-278; Տե՛ս բնօրինակը Զուիցերիոյ Դաշնային Արխիւ (ԶԴԱ), CH-BAR#E2001A#1000/45#2066*.
(3).- Տե՛ս Manoukian A., Bearing Witness to Humanity, 259-278:
(4).- Տե՛ս անդ, 278:
(5).- Ակնարկուածը Փիրանեանի գերմաներէն լեզուով կատարած զանազան հրատարակութիւններն են:
(6).- Հմմտ. https://www.myheritage.ch/names/mardiros_piranian
(7).- Հմմտ., Կարապետ Թումայեանի յանձնարարագիրը`  Schweizerische Orient-Mission. Organ der Schwei-zerischen Missionsarbeit für Persisch-Armenian, 1. Jahrgang, Nr. 1, Thalwil, 1916, էջ, 1:
(8).- Տե՛ս նոյնը:
(9).- Wardin Albert W. Jr., On the Edge: Baptists and Other Free Church Evangelicals in Tsarist Russia, 1855 – 1917, Eugene, OR, 2013, p. 441.
(10).- Տե՛ս Manoukian A., Bearing Witness to Humanity, 289; նաեւ` ԶԴԱ CH-BAR#E2001A#1000-45#1792#4.
(11).- Հմմտ. https://www.myheritage.ch/names/mardiros_piranian
(12).- Տե՛ս, Schweizerische Orient-Mission. Organ der Schweizerischen Missionsarbeit für Persisch-Armenian, 1. Jahrgang, Nr. 1, Thalwil, 1916, էջ, 1; https://www.british-history.ac.uk/vch/essex/vol4/pp38-41#fnn96; https://en.wikipedia.org/wiki/Lucy_Thoumaian.
(13).- Հմմտ. Schweizerische Orient-Mission. Organ der Schweizerischen Missionsarbeit für Persisch-Armenian, 1. Jahrgang, Nr. 1, Thalwil, 1916, էջ, 1:
(14).- Նոյնը:
(15).- Անդ, 1-2:
(16).- Նոյնը:
(17).- Նոյնը:

Հովանաւորութեամբ ԼՕԽ-ի Շրջանային վարչութեան եւ կազմակերպութեամբ ԼՕԽ-ի «Վարդուհի Տեկիրմենճեան» խոհանոցի յանձնախումբին, չորեքշաբթի, 25 սեպտեմբեր 2019-ին ԼՕԽ-ի «Եոլանտ Քերոբեան – Ճոմպալաքեան» սրտի ճաշարանին ծերունիները պտոյտ մը կատարեցին դէպի Ժիպէյլ: Անոնք նախ հանգստացան Ժիպէյլի հանրային պարտէզը, ապա ուղղուեցան «Թռչնոց բոյն»:

«Թռչնոց բոյն»-ի տնօրէն Մեղրիկ եպս. Բարիքեան  ժպտադէմ դիմաւորեց ծերունիները:  Հոգեհանգստեան արարողութիւն եւ աղօթք կատարուեցաւ Մարիա Ճեքպսընի եւ համայն ննջեցելոց հոգւոյն, ինչպէս նաեւ ծաղկեպսակ զետեղուեցաւ անոր շիրիմին:

Կոկիկ հիւրասիրութենէ ետք Մեղրիկ սրբազան սրտի խօսք արտասանեց: Ան ըսաւ, որ «Թռչնոց բոյն»-ը Ցեղասպանութենէն ետք հայերու վերածննդեան խորհրդանիշն է: Մեր մեծ հայրերը որբ մնացին. այս հաստատութիւնն ալ, իբրեւ որբանոց, որ կը վայելէր դանիացիներու հովանաւորութիւնը, մեր ժողովուրդի զաւակներուն նոր կեանք, նոր շունչ եւ նոր արիւն տուաւ: Ան խնդրեց, որ աղօթեն իրենց զաւակներուն համար, որովհետեւ աղօթքով կրնանք կապուիլ Աստուծոյ:

Այնուհետեւ ծերունիներէն ոմանք երգեցին եւ ասմունքեցին, ապա այցելեցին «Արամ Պէզիքեան» թանգարանը:

Կէսօրին Ժիպէյլի Ժողովրդային տան մէջ ԼՕԽ-ի «Վարդուհի Տեկիրմէնճեան» խոհանոցի յանձնախումբի անդամ Մարալ Վարդապետեան ողջունեց Մեղրիկ սրբազանին ներկայութիւնը, շնորհակալութիւն յայտնեց անոր ազնիւ ու ջերմ ընդունելութեան համար եւ յաջողութիւն մաղթեց իր վեհ առաքելութեան:  Մարալ Վարդապետեան ներկայացուց ԼՕԽ-ի «Վարդուհի Տեկիրմէնճեան» խոհանոցի երկօրեայ գործունէութիւնը: Ան շնորհակալութիւն յայտնեց նաեւ` խոհանոցի զոյգ յանձնախումբերուն, ԼՕԽ-ի Շրջանային վարչութեան, «Սօսէ» մասնաճիւղին, Պուրճ Համուտի քաղաքապետութեան, Պերճ Կիւլպէնկեանին եւ բոլոր բարերարներուն, որոնք միշտ կը սատարեն ԼՕԽ-ին:

Մեղրիկ եպս. Բարիքեան ողջունեց բոլորը: Ան ըսաւ, որ «Թռչնոց բոյն»-ը սուղ հող է: Հոն թաղուած են մեծ մարդիկ: Ճիշդ է, որ մենք ջարդ չտեսանք, բայց պատերազմ տեսանք: Մենք օտարին կարիքը չունինք: Մեր ժողովուրդը որբ չի ձգեր, պատիւ աշխարհի բոլոր ՀՕՄ-ական տիկիններուն: Ան գնահատեց ԼՕԽ-ի գործունէութիւնը եւ մատնանշեց, որ ԼՕԽ-ը միշտ բարձր է:

Ծերունիները հաճելի եւ զուարթ օր մը անցընելէ ետք վերադարձան բարձր տրամադրութեամբ:

ԴՈԿՏ. ԱԲԷԼ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆ

Այսպէս, 1 յուլիս 1903-ին, Փիրանեան իրեն հետ գործակից ունենալով Զուիցերիոյ Թուրկաու (Thurgau) քանթոնի Վայնկարթըն գիւղէն Մարի Պրեննվալտեր անունով երիտասարդ ուսուցչուհի մը, Վիեննա-Թիֆլիս-Ջուղա-Խոյ ճանապարհով կը մեկնի Սալմաստ, եւ ժամանելով այդտեղ` իսկոյն կը ստանձնէ 10 որբի խնամքը, ինչպէս նաեւ` ամէն օր իր նորաբաց հայկական որբանոց-դպրոցը յաճախող 20 դպրոցական այլ երեխաներու կրթութեան գործը(1):

Սալմաստի զուիցերիական-հայկական որբանոցը 1904 թ.
Լուսանկարի ձախ կողմը նստած` Մարտիրոս Փիրանեան, իսկ վերի աջ կողմը կանգնած` օրդ. Մարի Պրեննվալտեր

Որբերուն հետ Մ. Փիրանեանի եւ Մարի Պրեննվալտերի աշխատանքի սկզբնական շրջանին վերաբերեալ հիմնարար ու բացայայտիչ տեղեկատուութիւն կը հայթայթէ Պարսկահայաստանի մէջ զուիցերիական միսիոնարութեան յանձնաժողովի յուլիս 1904 թուագրութեամբ առաջին զեկուցագիրը(2).

«Արդէն տարի մը անցած է հայ Մ. Ս. Փիրանի` Պարսկաստանի Սալմաստ քաղաք կատարած այցէն: Վերջինս պարզ լեզուով մեզի կը հաղորդէ, որ [Սալմաստի մէջ] դեռ կան բազմաթիւ խղճալի որբեր` 1896 թուականի Տաճկահայաստանի մահմետական անհանդուրժողականութեան պատճառով դաժանաբար զոհուածներու զաւակներ, հայրենազուրկ եւ անօթեւան դարձած Պարսկաստանի տարածքին թափառող երեխաներ, որոնց սնունդը միանգամայն այլոց ողորմութենէն կախուած է […]:

Երբ այդ ժամանակ մեզի հաղորդեցին, որ համեմատաբար փոքր գումարով (տարեկան 125 ֆր.-ով) այդպիսի երեխայ մը կարելի է պատսպարել, կերակրել, զգեստաւորել ու կրթել, եթէ միայն այս նպատակին համար նպաստներ գտնուէին, իսկոյն մեր սրտին մէջ ցանկութիւն յառաջացաւ` օժանդակելու գթութեան այս գործին:

[…] Եղբայր Փիրանեանը կարծես ճիշդ մարդն էր այս աշխատանքին համար: Ամէն ինչ լաւ ընթացաւ: Յատկապէս հիանալին այն էր, որ Թուրկաու [քանթոնի] Վայնկարթըն քաղաքէն երիտասարդ քրիստոնէուհի օրդ. Մարի Պրեննվալտերը (Marie Brennwalder), որ արդէն վաղուց որոշած էր Աստուծոյ թագաւորութեան ծառայել, պատրաստակամութիւն յայտնեց որպէս ուսուցչուհի աջակցելու [Մ. Փիրանեանին]` գտնուելու Պարսկաստանի մէջ այս ամենաաղքատներու շարքին` աղքատներուն օգնելու համար:

Անցեալ տարուան յուլիսի սկիզբը ան Փիրանի հետ փոխադրուեցաւ այնտեղ եւ բարեյաջող ճամբորդութենէ մը ետք, քրոջական ընդունելութիւն գտաւ վերջինիս կնոջ մօտ: Առաջին երկու տարին որբանոցի համար վարձակալուեցաւ Սալմաստի Քէօհնէ-Շեհեր (Köhne-Scheher) շրջանին մէջ գտնուող տուն մը: Ընդունուեցան տասը որբեր, եւ սեպտեմբերի սկիզբը մեզի ներկայացուած կանոններուն համաձայն, որբանոցի կեանքն սկսաւ դպրոցով եւ կրթութեամբ: Կային արտաքին կարգի 20 ամէնօրեայ աշակերտներ, այսինքն` երեխաներ, որոնք կ’ապրէին իրենց ծնողքին հետ, սակայն կը յաճախէին նշուած դպրոցը: Ընդունուածներու թիւին մէջ ամենաաղքատ երեխաներէն ոմանք` որբեր, որոնք կը շրջէին` ցնցոտիներ հագած, միջատներէ տանջահար, եւ ունէին սարսափելի տեսք, քոյր Մարի [Պրեննվալտերը] պէտք էր զանոնք անմիջապէս լուար, լոգցնէր ու նոր հագուստով զգեստաւորէր, որմէ ետք անոնք իրենց կը զգային կայտառ եւ ուրախ: Մշտական վախի արտայայտութիւնը անհետացաւ այդ երեխաներու դէմքէն, ու անոնք երջանիկ ու անվրդով կը խաղային միւսներուն հետ:

Տարուան առաջին եռամսեակէն ետք քոյր Մ. [արի] Պ. [րենվալտերը] կրցաւ տեղեկագրել, որ երեխաները դպրոցին մէջ լաւ կը յառաջդիմեն, նաեւ անոնք դիւրութեամբ եւ մեծ խանդավառութեամբ կը սորվին գերմաներէն լեզուն:

Օրդ. Պ.[րեննվալտերը] հայերէն կը սորվի, բայց, ցաւօք սրտի, զինք շատ կը խանգարէ աչքերու բորբոքումը: Տանը եւ դպրոցին մէջ կարգ ու կանոնը խստօրէն կը կիրարկուի: Զանազան հիւրեր այցելած են հաստատութիւն եւ շրջայց կատարելէ ետք այցելուներու գիրքին մէջ արձանագրած են իրենց դրական տպաւորութիւնները:

Կիրակի առտուները երգեցողութեան փորձ կը կատարուի, իսկ կէսօրէ ետք` Աւետարանի սերտողութեան հաւաք: Պարսկաստանի մէջ Սուրբ Ծննդեան տօնը կը նշուի 14 յունուարին: Փոքրիկ տօնակատարութիւններու առիթով երեխաներու ուրախութեան նկարագրութիւնը տօնածառի տակ գտնուող փոքրիկ նուէրներուն վրայ (իւրաքանչիւրի համար` նոր համազգեստ եւ մէկ զոյգ կօշիկ, թաշկինակ, խնձոր, ընկոյզ եւ չամիչ), կը փաստէ, որ որբանոցին մէջ կը պահպանուին նաեւ քրիստոնէական աւանդոյթները: […] Հրաւիրուած են հիւրեր, որոնցմէ ներկայ գտնուած են 30 հոգի: Երեխաները ելոյթ ունեցած են իրենց բանաստեղծութիւններով ու երգերով` ուրախութիւն պատճառելով բոլորին:

[…] Մեր տղաներէն ոմանք կը սորվին ջուլհակագործութեան [արհեստը]: Երկուքը ընդունուած են դերձակի մը մօտ` օրական կէս դրոյթով աշխատելու, սորվելու համար անոր արհեստը:

[…] Պարսկաստանի մէջ սննդամթերքի ահռելի թանկացումը որբանոցի ղեկավարներուն բաւական մեծ մտահոգութիւն մը կը պատճառէ: Անոնք այսուհետեւ չեն կրնար 125 ֆրանքով որբեր ընդունիլ, այլ ատոր համար ստիպուած պիտի ըլլան նկատի ունենալ 150 ֆրանք, ինչպէս որ այդ եղաւ վերջին չորս ընդունելութիւններուն պարագային»:

27 մարտ 1905 թուականին Մ. Փիրանեան Սալմաստէն կը գրէ Զուիցերիական միսիոնարական առաքելութիւն Պարսկահայքի համար յանձնաժողովի անդամ Հ. Էյտենպենցին` խնդրելով անոր օգնութիւնը Մարի Պրեննվալտերին եւ որբանոցին ապահովելու դիւանագիտական պաշտպանութիւն: Սոյն նամակը(3) կը մանրամասնէ Պաքուի եւ շրջանի այլ քաղաքներուն մէջ տեղի ունեցած ողբերգական իրադարձութիւնները, որոնց ընթացքին մահմետականներ սպաննած էին հազարաւոր անմեղ հայեր: Մ. Փիրանեան այս նամակով նաեւ կը յայտնէ իր մտավախութիւնը, որ բռնութիւններու նշուած ալիքը կրնայ մինչեւ Թաւրիզ եւ այդտեղէն Ուրմիա, Խոյ եւ Սալմաստ տարածուիլ: Նկատի ունենալով, որ այդ ժամանակ Զուիցերիա Պարսկաստանի մէջ դիւանագիտական ներկայացուցիչ չունէր, ուստի Զուիցերիոյ Դաշնային Խորհուրդը իր քաղաքացիին եւ իրենց կողմէ հովանաւորուած հաստատութեան ցանկալի պաշտպանութիւնը ապահովելու համար կը դիմէ Ֆրանսայի արտաքին գործոց նախարարութիւն, որուն շնորհիւ այդ կ’երաշխաւորուի Թաւրիզի մէջ Ֆրանսայի հիւպատոսութեան կողմէ(4):

Սալմաստի մէջ որբախնամութեան գործը կը յարատեւէ մինչեւ 1 սեպտեմբեր 1907 թուականը, որովհետեւ սոյն առաքելութիւնը, ինչպէս նախապէս նշուեցաւ, ծրագրուած էր միայն չորս տարուան ժամանակամիջոցի մը համար, ուստի առաքելութեան ժամկէտը իր աւարտին հասած ըլլալուն, բայց նաեւ այս ժամանակամիջոցին Զուիցերիական միսիոնարական առաքելութիւն Պարսկահայքի համար յանձնաժողովի անդամներէն ոմանց բնական մահուան պատճառով յանձնաժողովը ճիշդ կը գտնէ ինքզինք լուծել(5): Այս պարագային, բնականաբար, կը դադրի նաեւ Զուիցերիայէն Սալմաստ փոխանցուող նիւթական օժանդակութիւնը: Հետեւաբար Փիրանեան եւ Մարի Պրեննվալտեր կը ստիպուին հոկտեմբեր 1907-ին վերադառնալու Զուիցերիա, ուր կը մնան մինչեւ օգոստոս 1908 թուականը(6): Այս ընթացքին Մարի Պրեննվալտեր Զուիցերիոյ Սանքթ Կալլըն (St. Gallen) քաղաքին մէջ կը հետեւի մանկաբարձութեան դասընթացքներու, իսկ Փիրանեան կը մեկնի Սանքթ Քրիշոն` (St. Chrischon) Պազել քաղաքի լեռնային մէկ շրջանը, կէս տարուան ծրագրով հետեւելու համար աստուածաշնչական սերտողութիւններու(7):

Հայ աւետարանական քարոզիչ Մարտիրոս Փիրանեան ունէր սակայն երկաթէ կամք, եւ իր կարեվէր իւրայինները` յատկապէս անտերունչ որբերը խնամակալելու ցանկութիւնը թոյլ չէր տար իրեն ընկրկելու դժուարութիւններու առջեւ: Ուստի, անհատ բարեգործներու օժանդակութեամբ, որպիսիք էին բողոքական քարոզիչ Վիլհելմ Մայլի (Wilhelm Meili(8)) եւ երիցուհի Տամման (Frau Pastorin L. Dammann), ան կը ձեռնարկէ նոր միջոցներու եւ օգոստոս 1908-ի սկիզբը երկրորդ անգամ ըլլալով Մարիա Պրեննվալտերին հետ կը վերադառնայ Պարսկաստան: Այս առիթով իրենց կ’ընկերանար եւս գործակից մը` Ռոզա Վելթի (Rosa Wälti), որ Պեռնի մօտակայ Պիկլենի շրջանէն էր(9):

Նախատեսուած էր, որ այս նոր առաքելութեան կայանը Ուրմիա լիճի հարաւային կողմը` նեղ հովիտի մը երկայնքին գտնուող Մահապատ քաղաքի Կաուչպուլաղ(10) (Gautschbulagh) թաղամասին մէջ հիմնուէր, ուր հայեր, ասորիներ, հրեաներ, բայց մեծաւ մասամբ քիւրտեր կ’ապրէին: Այնտեղ դժբախտ դէպք մըն ալ պատահած էր, երբ երեք քիւրտ աւազակներ կողոպտելու նպատակով 15-16 փետրուար 1907-ի գիշերը յարձակած էին գերմանական առաքելութեան կայանին վրայ եւ հոն սպաննած` գերմանացի երիտասարդ լեզուաբան Իմմանուէլ Տամմանը(11) (Immanuel Dammann): Անշուշտ այս ոճիրը վատ յիշատակներ ձգած էր միսիոնարներուն վրայ: Բաց աստի, շրջանին մէջ ցեղային լարուածութիւնները եւ ճամբաներուն անապահովութիւնը կը ստիպեն Փիրանեանն ու իր գործակիցները իրենց առաքելութիւնը, սկզբնական շրջանին, վերահաստատելու Սալմաստի մէջ: 1909 թուականի աշնան միայն իրենք կը յաջողին շարունակելու իրենց ճանապարհորդութիւնը Ուրմիայով դէպի Մահապատ: Սակայն ազգամիջեան եւ ցեղային նոր խռովարարութիւնները, ինչպէս նաեւ տարածաշրջանին մէջ տիրող ընդհանուր վտանգները կը պարտադրեն Փիրանեանն ու իրեն հետ զուիցերիացի միսիոնարուհիները մնալու Ուրմիա եւ իրենց առաքելութիւնը իրագործելու այնտեղ` նկատի ունենալով, որ այդ ժամանակ Արեւմտեան Հայաստանէն հազարաւոր գաղթականներ գալով` ապաստանած էին հոն եւ խիստ կարիքը ունէին ամենատարրական օգնութիւններու(12):

(Շար. 2)

——————

1.- Տե՛ս, Schweizerische Orient-Mission. Organ der Schweizerischen Missionsarbeit für Persisch-Armenian, 1. Jahrgang, Nr. 1, Thalwil, 1916.
2.- Տե՛ս, ԶԴԱ CH-BAR#E2001A#1000-45#1792#3; Նաեւ` Manoukian A., Bearing Witness to Humanity, 289-292.
3.- Տե՛ս ԶԴԱ CH-BAR#E2001A#1000-45#1792#1.
4.- Հմմտ. Manoukian A., Bearing Witness to Humanity, 292.
5.- Տե՛ս, Schweizerische Orient-Mission. Organ der Schweizerischen Missionsarbeit für Persisch-Armenian, 1. Jahrgang, Nr. 1, Thalwil, 1916, էջ, 4:
6.- Նոյնը:
7.- Նոյնը:
8.- Տե՛ս այս անձնաւորութեան մասին` Historisches Lexikon der Schweiz: https://hls-dhs-dss.ch/de/articles/029035/2008-10-22/
9.- Տե՛ս, Schweizerische Orient-Mission. Organ der Schweizerischen Missionsarbeit für Persisch-Armenian, 1. Jahrgang, Nr. 1, Thalwil, 1916, էջ, 4:
10.- Հմմտ. նոյնը, էջ 5:
11.- Տե՛ս, նոյնը; Tamke M., Mission und Kulturkonflikt: Deutsche Missionen im Iran des 19. Jahrhunderts, in: Judaism, Christianity and Islam in the Course of History: Exchange and Conflicts, ed. from Lothar Gall and Dietmar Willoweit, Munich, 2011, 440-441.
12.- Brennwalder M., Hilferuf, in: Schweizerische Orient-Mission. Organ der Schweizerischen Missionsarbeit für Persisch-Armenian, 1. Jahrgang, Nr. 1, Thalwil, 1916, էջ, 5:

Անգլերէնից թարգմանեց ԱՆԻ ՄԵԼՔՈՆԵԱՆԸ

Նոր փաստաթղթերում նշւում է, որ Հայոց ցեղասպանութեան ծրագիրը հաստատել ու գործին օժանդակել են  Օսմանեան կայսրութեան` Պոլսում գտնուող առաջնորդները:

ՊՐՈՒՔՍ ՀԱՅՍ

1914-1923 թթ. ընթացքում` Ա. Համաշխարհային պատերազմից առաջ ու յետոյ, Թուրքիայի տարածքում գտնուող հարիւր հազարաւոր հայեր պարբերաբար հաւաքուել ու սպաննուել են: Հազարաւոր հայեր ստիպուած են եղել լքել իրենց տները: Որոշ հաշուարկների համաձայն, սպաննուել է աւելի քան 1,5 միլիոն մարդ:

Ներկայում հետազօտողները պնդում են, որ ըստ նոր բացայայտուած փաստաթղթերի, Հայոց ցեղասպանութեան ծրագիրը հաստատել ու գործին օժանդակութիւն են ցուցաբերել Օսմանեան կայսրութեան` Պոլսում գտնուող առաջնորդները:

Այն փաստը, որ Հայոց ցեղասպանութիւնը կատարուել է, լիովին ընդունուած է ակադեմական շրջանակներում: Այնուամենայնիւ, թուրքական կառավարութիւնը շարունակում է ժխտել իր նախնիների մեղաւորութիւնը:

«Հայկական սփիւռքը 1915 թ. հարիւրամեայ տարելիցին ընդառաջ համաշխարհային արշաւի միջոցով փորձում է Թուրքիայի նկատմամբ ատելութիւն սերմանել», ասել է Թուրքիայի նախագահ Ռեճեփ Էրտողանը 2015 թ. «Եթէ մենք ուսումնասիրենք, թէ ինչերի միջով է անցել մեր ազգը վերջին 100-150 տարում, մենք կը գտնենք շատ աւելի մեծ տանջանքներ, քան հայերն են տեսել», ասել է նա:

Էրտողանի տրամադրուածութիւնն ունէր նաեւ Թուրքիայի բնակչութեան մեծամասնութեան աջակցութիւնը:  «Նիւ Եորք Թայմզ» պարբերականի հաղորդմամբ, 2015 թ. Տնտեսութեան ու արտաքին քաղաքագիտական Պոլսի հետազօտական կազմակերպութեան կողմից հարցում է անցկացուել: Հարցման արդիւնքում տասից մէկ թուրքն է վստահ եղել, որ թուրքական կառավարութիւնը պէտք է այդ վայրագութիւնը համարի ցեղասպանութիւն եւ ներողութիւն խնդրի:

«Թուրք պաշտօնեաները շարունակում են նոյնը պնդել, թէ օսմանեան կառավարութիւնը երբեք հայերին բնաջնջելու մտադրութիւն չի ունեցել,- ասում է Հայոց ցեղասպանութեան մասնագէտ, Մասաչուսեցի Քլարք համալսարանի պատմական գիտութիւնների փրոֆեսէօր Թաներ Աքչամը:- Նրանք ընդունում են, որ տարաբախտ դէպքեր եւ կոտորած են տեղի ունեցել, պնդում են, որ օսմանեան կառավարութիւնն ի վիճակի չի եղել վերահսկել հեռաւոր շրջանները, եւ որ` որոշ քուրդ ցեղեր, աւազակախմբեր կամ այլ խմբեր են արել այդ յանցագործութիւնը»:

Այն, ինչ պակասում էր, ասում է Թաներ Աքչամը, «անհերքելի ապացոյցն» էր, որը ցոյց կը տար, որ ուղիղ կապ կար այդ վայրագութիւնների եւ օսմանեան կառավարութեան միջեւ: Հէնց այդ ապացոյցն է, որ յայտնաբերել է Աքչամը:

Նա նշում է. «Այս նոր ապացոյցը մեծ հարուած  է թուրքական ժխտողականութեան թեզերին»:

Յայտնաբերուած փաստաթղթերի համաձայն, Ցեղասպանութիւնը կազմակերպուած է եղել եւ իրականացուել է ոչ թէ սրիկայ գործակալների ու աւազակների կողմից, այլ` տեղական կառավարիչների: Վերջինները կապի մէջ են եղել եւ աջակցութիւն են ստացել Պոլսում գտնուող առաջնորդներից:

«Սա ցոյց է տալիս արմատականացման գործընթացը, որ սկսուել էր շրջաններում», ասում է  Աքչամը:

Ապացոյցն իրենից ներկայացնում է հեռագրերի շարք, որը գրուած, քոտաւորուած եւ ստորագրուած է թուրք պաշտօնեաների կողմից: Աքչամը դրանք գտել է օսմանեան արխիւում գտնուող նոր փաստաթղթերի մէջ: Պոլսում գտնուող արխիւը կառավարութեան կողմից կազմուած պատմական փաստաթղթերի հաւաքածու է եւ բաց է հետազօտողների համար:

Նոր բացայայտուած նամակներում  թէ՛ շրջաններում, թէ՛ Պոլսում գտնուող օսմանեան պաշտօնեաների կողմից առաջին անգամ օգտագործւում են «ոչնչացում» եւ «բնաջնջում» բառերը: Ստորագրութիւնների ուսումնասիրութիւնն ապացուցում է, որ վերծանուած որոշ հեռագրերի հեղինակը Պեհաէտտին Շաքիրն է` կիսառազմական ուժերից կազմուած Յատուկ կազմակերպութեան ղեկավարը եւ Հայոց ցեղասպանութեան ճարտարապետներից մէկը:

Չնայած Թուրքիայում ապրող բոլոր հայերին բնաջնջելու ծրագիրը եղել է նախ եւ առաջ որոշ շրջանակների գաղափարը, սակայն այս նոր ապացոյցով յայտնի է դառնում, որ Պոլիսը  վերջ ի վերջոյ համոզուել է վերադառնալ հարցի ցեղասպանական մօտեցմանը:

Բացի Պոլսի օսմանեան արխիւից գտած փաստաթղթերից` Աքչամը նաեւ հասու է դարձել միանման նամակների, որոնք վերծանուած հեռագրեր էին եւ օգտագործուել են որպէս ապացոյցներ` պատերազմի աւարտից յետոյ օսմանեան կառավարութեան կողմից կազմակերպուած դատավարութիւնների ժամանակ:

«Տեղի են ունեցել 63 տարբեր դատավարութիւններ, եղել է աւելի քան 200 մեղադրեալ,- յայտնում է Աքչամը:- Այս դատավարութիւնների նիւթերն անհետացել են: Կառավարութեան ներկայացուցիչները դատավարութիւնների ընթացքը երբեք հասանելի չեն դարձրել հետազօտողներին»:

Հետազօտողներն այդ դատավարութիւնների մասին գիտեն միայն Պոլսի թերթերում առկայ զեկոյցներից: Դատավճիռներից որոշները եւս հրատարակուել են օսմանեան կառավարութեան կողմից: Բայց այդ` դատավարութիւնների հետ կապուած որոշ փաստաթղթեր ի վերջոյ յայտնուել են Հայաստանում:

Այդ դատավարական փաստաթղթերի մէջ Աքչամը գտել է վերծանուած հեռագրեր, որտեղ օգտագործուած է քոտաւորման նոյն համակարգը` արաբական տառերի ու թուերի շարք, որոնք  բառեր ու ածանցներ են. քոտաւորման այդ համակարգը առկայ է նաեւ օսմանեան արխիւում գտնուած նամակների մէջ:

«Ես գնացի օսմանեան արխիւ եւ բացայայտեցի, որ այդ չորս նիշերից բաղկացած քոտաւորման համակարգը նոյնն էր այդ երկու շարք հեռագրերի դէպքում,- ասում է Աքչամը:- Այս իրողութիւնն անվիճարկելի է. դա էլ հէնց մեծ բացայայտումն էր»:

Ապաքոտաւորուած հեռագրերը, ներառեալ` այն նամակները, որոնք Թաներ Աքչամը բնորոշել է որպէս «սպանութիւնների հրամաններ», աւելի շատ ապացուցում են, որ կապ է եղել Ցեղասպանութիւնն իրագործողների եւ Պոլսում գտնուող ռազմական ու քաղաքական պաշտօնեաների միջեւ:

Ինչ վերաբերում է այն հարցին, թէ ինչո՞ւ են այդ փաստաթղթերը հանրութեան համար հասանելի դարձուել կառավարութեան կողմից, որի նպատակն է ժխտել իր նախնիների մեղաւորութիւնը, ըստ Թաներ Աքչամի, պատճառն այն է, որ պաշտօնեաներն այն մանրակրկիտ կերպով չեն կարդացել: Արխիւներում գտնուող փաստաթղթերը, մինչեւ երեւան հանուելը, համառօտագրուել են պաշտօնեաների կողմից, եւ այդ համառօտագրութիւններում որեւէ նշում չկայ Հայոց ցեղասպանութեան մանրամասների վերաբերեալ:

Աքչամի խօսքով, իր բացայայտումները, որոնց համառօտագրութիւնները առկայ են «Ցեղասպանագիտական հանդէս»-ում, աւելի են ուժեղացնում Հայոց ցեղասպանութեան իրողութիւնը: Դա ճշմարտութիւն է, եւ նա յուսով է, որ շուտով այն կ՛ընդունուի նաեւ թուրքական կառավարութեան կողմից:

Ըստ Աքչամի, Ցեղասպանութիւնն իր հետեւանքն է թողել ժամանակակից Թուրքիայի քաղաքական մթնոլորտում:

Նա ասում է. «Թուրքերն ու թուրքական կառավարութիւնը այսօր քրտերի հետ ունեն նոյն խնդիրները, ինչ անցեալում օսմանցիներն ունէին հայերի նկատմամբ: Հայերը պահանջում էին հաւասարութիւն օրէնքի առջեւ եւ ընկերային արդարութիւն: Քրտերը նոյն պահանջներն ունեն այսօր»:

Հետեւաբար, նշում է  Թաներ Աքչամը, քրտերը դիտարկւում են որպէս անվտանգութեան համար սպառնալիք, եւ թուրքական կառավարութիւնը փորձել է ճնշել նրանց ժողովրդավարական պահանջները: Ըստ Աքչամի, առանց ճանաչելու պատմական սխալները` Թուրքիան չի կարող ունենալ ժողովրդավար ապագայ:

Պատմաբանի կարծիքով, Հայոց ցեղասպանութեան փաստի հետ առերեսուելն էական նշանակութիւն ունի Թուրքիայի եւ նրա հարեւանների միջեւ յարաբերութիւնների կարգաւորման հարցում: «Եթէ խօսենք տարածաշրջանային մակարդակով, ապա եթէ դու շարունակես ժխտողական քաղաքականութիւն վարել, նշանակում է` ունես ներուժ կրկնելու նոյն քաղաքականութիւնը քո հարեւանների նկատմամբ: Ահա թէ ինչո՛ւ Թուրքիայի շատ հարեւաններ թուրքական կառավարութեանը դիտարկում են որպէս սպառնալիք իրենց անվտանգութեան համար: Խաղաղութիւն չի հաստատուի տարածաշրջանում, քանի դեռ Թուրքիան չի հաշտուել պատմութեան հետ», ասում է նա:

https://www.upi.com/Science_News/2019/07/24/Historian-unearths-evidence-that-Istanbul-directed-Armenian-genocide/8581563904054/

ՆԱԹԱՆ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ

Շուրջ չորս տարիներու տեւողութեան (2011-2015) Փորթուգալը դիմագրաւեց խստամբերական ծանր միջոցառումներ. ընկերային ծառայութիւններու ծախսերը արագօրէն նուազեցան (կրթութիւն, առողջապահութիւն եւ այլն), եւ աշխատաւոր հասարակ ժողովուրդը մեծագոյն գինը վճարեց` նուազ ծառայութիւններ ստանալով:

Վերջին չորս տարիներուն ընթացքին Ընկերվարական կուսակցութիւնը, Անթոնիօ Քոշթայի գլխաւորութեամբ, 26 նոյեմբեր 2015-ին կազմեց «Վստահութիւն եւ մատուցում»-ի («Վստահութիւն եւ մատուցում»-ը խորհրդարանական ժողովրդավարական համակարգին մէջ կը նշանակէ` առանց կառավարութեան մաս կազմելու խորհրդարանին մէջ կառավարութեան նախաձեռնութիւններուն օգտին քուէարկել) հիման վրայ կառավարութիւն` արմատական ձախ «Ձախ պլոք»-ին եւ «Միաւորուած ժողովրդավարական դաշինք»-ին (կազմուած` համայնավարներէ եւ կանաչներէ) հետ միասին:

Քոշթայի կողմէ գլխաւորուած ձախակողմեան կառավարութիւնը յաջողեցաւ Փորթուգալը դուրս հանել տնտեսական ճգնաժամէն. ան յաջողեցաւ նուազագոյն աշխատավարձը բարձրացնել 618.33-էն (յունուար 2017) 700 եւրոյի, անգործութեան տոկոսը 9,40 առ հարիւրէն (2013) նուազեցուց 2,70 առ հարիւրի (2019), երիտասարդութեան մէջ անգործութիւնը (Փորթուգալի կարեւորագոյն հարցերէն մէկը, որ պատճառ դարձաւ երիտասարդներու գաղթին) 41,40 առ հարիւրէն (փետրուար 2013) նուազեցուց 18,60 առ հարիւրի (յունիս 2019), համախառն ներքին արդիւնքը (GDP) 216.37 (2012) տոլարէն բարձրացուց 237.98 տոլարի, իսկ միւս կողմէ ալ պետական ծախսը (որուն նուազումը պատճառ դարձած էր երկրին մէջ ընկերային-անհաւասարութեան խորացման) 8250 միլիոն եւրոյէն (2014) աւելցաւ 8551,60 միլիոն եւրոյի (2019-ի երկրորդ քառորդին, աղբիւր` «Թրէյտինկ էքոնոմիզ»):

Հայեացք մը` ընկերվարական կուսակցութեան նախընտրական ծրագիրի ընկերային-տնտեսական բաժիններուն

6 հոկտեմբեր 2019-ին տեղի պիտի ունենան Փորթուգալի խորհրդարանական ընտրութիւնները, որոնց Ընկերվարական կուսակցութիւնը կը մասնակցի` իր քարոզարշաւը տանելով «Աւելի լաւ Փորթուգալ մը» նշանաբանին հիման վրայ:

Ինչպէս վերը նշեցինք, տնտեսական ճգնաժամին պատճառով երկրին մէջ յառաջացաւ ընկերային անհաւասարութիւնը` ընկերային-դասակարգային մակարդակով, ուր ո՛չ միայն հասարակ աշխատաւոր դասակարգի, այլ նաեւ միջին դասակարգի հանրային հատուածի պաշտօնեաներու ընկերային վիճակն ալ վատթարացաւ` զանոնք տանելով աղքատութեան:

Նկատի ունենալով նախորդ` պահպանողական կառավարման ժամանակաշրջանի նոր-ազատական քաղաքականութիւններուն պատճառով յառաջացած ընկերային անհաւասարութիւնները, Ընկերվարական կուսակցութիւնը շեշտը դրած է անհաւասարութիւնները աւելի եւս նուազեցնելու անհրաժեշտութեան վրայ` ներառելով «Անհաւասարութիւններ» բաժինը իր նախընտրական ծրագիրին մէջ:

«Անհաւասարութիւններ» բաժինը կը միտի արմատախիլ ընել նոր-ազատականութենէն յառաջացած ընկերային անհաւասարութիւնները, հետեւաբար իր մէջ կը ներառէ նոր-ազատական քաղաքականութիւններէն յառաջացած տարբեր գլուխներ, ինչպէս`

Ա.- Արմատախիլ ընել աղքատութիւնը` ընդդիմանալով աշխատավարձերու ծայրայեղ անհաւասարութեան եւ տուգանքներ յառաջացնելով. Փորթուգալը, ըստ Աշխատանքի միջազգային կազմակերպութեան 2016-2017 թուականներու համաշխարհային աշխատավարձի տեղեկագիրին, կը հանդիսանայ աշխարհի ամէնէն անհաւասար աշխատավարձերը ճշդած պետութիւններէն մէկը. այդտեղ աշխատանքային կուտակուած բաշխումը, ըստ «Անհաւասարութեան տարբեր միջոցներ»-ու ցուցակին (կը պատկանի 2010 թուականին), հետեւեալ պատկերը ցոյց կու տան` վարին 1%-ը` 0,3, վարին 10%-ը` 3,7, վարին 50%-ը` 24,7, վարին 75%-ը` 47,0, վերին 25%-ը` 53,0, վերին 10%-ը` 30,4, իսկ վերին մէկ տոկոսը` 6,9: Հետեւաբար Ընկերվարական կուսակցութիւնը կը խոստանայ տուգանքներ սահմանել այն ընկերութիւններուն դէմ, որոնք աշխատավարձի անհաւասարութիւն կը ստեղծեն (սեռային կամ ազգային ծագումի հիման վրայ), իսկ միւս կողմէ ալ` շահ ապահովել այն ընկերութիւններուն, որոնք հաւասար աշխատավարձ կ՛ապահովեն աշխատաւորներուն:

Բ.- Յաւելեալ բարձրացում «Համերաշխութեան հայթայթում թոշակառուներու համար»-ին. Նպատակ ունենալով նուազեցնել աղքատութեան համեմատութիւնը տարեցներուն մօտ` Ընկերվարական կուսակցութիւնը առաջնահերթութիւն տուաւ տարեցներուն մօտ աղքատութեան շեմի նուազեցումին, հետեւաբար 2005-ին Ժոզէ Սոքրաթեշի կառավարութեան գործի անցնելէն անմիջապէս ետք հիմնեց «Համերաշխութեան հայթայթում թոշակառուներու համար» մարմինը` յաւելեալ առաւելութիւններ ապահովելու համար այն թոշակառուներուն, որոնք ամսական դրութեամբ կը ստանան 300 եւրոյէն նուազ: Այսօր ընկերվարականները կը խոստանան բարձրացնել պետական ներդրումը` յիշեալ մարմինին մէջ:

Գ.- Զօրացնել երեխաներու աղքատութեան դէմ միջոցառումները` բարձրացնելով ընտանեկան յատկացումները 6 տարուան վրայ:

Ինչ կը վերաբերի կրթական համակարգին մէջ յառաջացած անհաւասարութիւններուն, Փորթուգալը երկար ճամբայ կտրած է հասարակութեան տարբեր ընկերային-դասակարգային շերտերուն միջեւ ձրի կրթութեան կարելիութեան ապահովման մէջ` հասնելու համար Եւրոպական Միութեան չափանիշներուն: Օրինակի համար, աշխատաւոր դասակարգին  պատկանող մարդիկը, որոնք աւարտած էին երկրորդական վարժարան, 1995-ին կը հաշուէին միայն 33,3 առ հարիւր, իսկ 2018-ին անոնց համեմատութիւնը հասաւ 50,2 առ հարիւրի: Աւելի առաջ մղելու համար կրթական համակարգը` Ընկերվարական կուսակցութիւնը գլխաւորաբար կ՛առաջադրէ.

Ա.- Յայտնաբերել նախակրթարաններուն մէջ լեզուական (գրել-կարդալ) եւ թուաբանական հարցերը. ընկերվարականները կ՛առաջարկեն, որ նախակրթարաններուն մէջ քննուին երեխաներուն լեզուաբանական եւ թուաբանական հմտութիւնները` նպատակ ունենալով զարգացնել զանոնք:

Բ.- Հարստացնել հանրային դպրոցները` տարբեր կրթական պաշարներու հայթայթումով: Հաւատալով, որ օտար լեզուներու դասընթացքները, արհեստագիտական կրթութիւնը աւելի կը մասնագիտացնեն աշակերտները, Ընկերվարական կուսակցութիւնը կը խոստանայ, որ աւելցուին դասաւանդուող նոր նիւթեր (օտար լեզուներ, մարզանք, արուեստ, համակարգչային ծրագրաւորում):

Ի վերջոյ, սեռային անհաւասարութեան մասին ծրագիրին մէջ «Ո՛չ սեռային խտրութեան ու անհաւասարութեան» ենթախորագիրով բաժին մը կայ, ուր կուսակցութիւնը կ՛անդրադառնայ հասարակութեան մէջ գոյութիւն ունեցող սեռային անհաւասարութեան հարցերուն, որոնց համար ընկերվարականները գլխաւորապէս կ՛առաջադրեն.

Ա.- Վստահիլ, որ ընկերութիւնները իրենց հանրային վարչութիւններուն մէջ հաւասարօրէն կը ներառեն երկու սեռերու ներկայացուցիչները:

Բ.- Դպրոցներուն, համալսարաններուն եւ առողջապահական կեդրոններուն մէջ կեդրոնանալ սեռային բռնութեան կանխարգիլման վրայ:

Յաջողելով Փորթուգալը դուրս հանել տնտեսական ճգնաժամէն, ընկերային եւ տնտեսական կարգերով արդար համակարգ կերտել եւ բարձրացնել կեանքի ցուցանիշները` Փորթուգալի Ընկերվարական կուսակցութեան քաղաքականութիւնները կը հանդիսանան օրինակ բոլոր ընկերվարական կուսակցութիւններուն, որոնք վերջին տարիներուն ընթացքին կորսնցուցին իրենց ժողովրդականութիւնը:

ԵՂԻԱ ԹԱՇՃԵԱՆ

Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի` Քաշմիրի հարցով հնդկամէտ յայտարարութիւնը հնդկական լրատու գործակալութեան մը հետ հարցազրոյցի մը ընթացքին եւ Թուրքիոյ նախագահ Ռեճեփ Թայիփ Էրտողանի հակահնդկական յայտարարութիւնը ՄԱԿ-ի ամպիոնէն` նոր էջ մը կրնան բանալ Հայաստան-Հնդկաստան յարաբերութիւններուն մէջ:

Նախագահ Էրտողան իր խօսքին մէջ անդրադարձաւ պաղեստինցիներուն, Միանմարի ռոհինկաներուն եւ Քաշմիրի իսլամներուն դէմ կատարուած ճնշումներուն, սակայն ոչ մէկ մատնանշում ըրաւ Չինաստանի կողմէ ույղուրներուն նկատմամբ քաղաքական հալածանքին` պարզապէս չխաթարելու համար չինական տնտեսական ներդրումները, որոնց այժմ կարիք ունի Էրտողան` ամուր պահելու համար իր իշխանութիւնը երկրին մէջ:

Փաշինեան հնդկական «WION» լրատու գործակալութեան հետ հարցազրոյցի մը ընթացքին խօսեցաւ Հայաստանի ու Հնդկաստանի միջեւ պատմական եւ մշակութային յարաբերութիւններուն մասին, անդրադարձաւ երկու երկիրներուն միջեւ ծաւալած տնտեսական եւ առեւտրական յարաբերութիւններուն, ինչպէս նաեւ յստակացուց Հայաստանի դիրքորոշումը Քաշմիրի վերաբերեալ` ըսելով, որ Երեւան կը զօրակցի Քաշմիրի եւ Ժամուի վրայ Նիւ Տելհիի գերիշխանութեան: Վարչապետին այս հնդկամէտ յայտարարութիւնը նորութիւն չէ` նկատի ունենալով, որ Փաքիստանի հակահայ քաղաքականութիւնը (հոս կարեւոր է նշել, որ Փաքիստան չէ ճանչցած Հայաստանը իբրեւ անկախ պետութիւն), Արցախի վերաբերեալ կոյր ազրպէյճանամէտ կեցուածքը միջազգային եւ իսլամական կազմակերպութիւններու ամպիոններուն վրայ, Թուրքիոյ հետ ռազմական սերտ յարաբերութիւնները թոյլ չեն տար Հայաստանի մէջ որեւէ իշխանութեան, որ այլ յայտարարութիւն մը կատարէ: Անշուշտ ասիկա հաւանաբար մեզ անճարակ կեցուածքի մէջ դնէ, երբ խօսինք ժողովուրդներու ազատ ինքնորոշման խնդիրին մասին, եւ հոս նկատի ունինք արցախեան հիմնախնդիրը, սակայն դժբախտաբար միջազգային յարաբերութիւնները չեն հիմնուած մարդկային իրաւունքներուն, այլ` ազգային անվտանգութեան եւ քաղաքական շահերու վրայ:

Այս յայտարարութիւններուն լոյսին տակ Հնդկաստանի վարչապետ Նարենտա Մոտնի տեսակցութիւններ ունեցաւ Հայաստանի վարչապետին եւ Կիպրոսի նախագահին հետ` ՄԱԿ-ի մէջ հանդիպումներու ծիրին մէջ: Այսպիսով, Հնդկաստան յստակ պատգամ մը յղեց Թուրքիոյ, որ եթէ վերջինս շարունակէ միջամուխ ըլլալ իր ներքին քաղաքական հարցերուն, ապա Հնդկաստան կրնայ ռազմավարական յարաբերութիւններ մշակել Հայաստանի եւ Կիպրոսի հետ:

Հայաստանի համար նաեւ կարեւոր է ռազմավարական գործընկերներ փնտռել Արեւելքի մէջ եւ իր արտաքին քաղաքականութիւնը մղել դէպի Ասիա, ուր Չինաստան, Ճափոն եւ Հնդկաստան կարեւոր դերակատար ուժեր են: Հնդկաստան այս քաղաքական ուղղուածութեան մէջ կարեւոր դեր ունի Հայաստանի առեւտրական եւ ապագայի ռազմավարական յարաբերութիւնները ամրապնդելու: Երկու երկիրները ունին նոյնանման մտահոգութիւններ` իսլամական ծայրայեղութենէն մինչեւ թրքական քաղաքական ոտնձգութիւնները:

Yeghia.tash@gmail.com

ՓԱԹԻԼ  

Սիրելի՛ քեռի…

Պուրճ Համուտի քաղաքապետարանի դաշտին մուտքէն անցնելուս ատեն, միշտ կար ժպիտ մը, որ ինծի կը սպասէր: Դաշտի Մինասին ժպիտը: Ո՞վ չի ճանչնար Դաշտի Մինասը. անընդհատ աջէն ձախ վազելով` ձեռնարկները, խաղերու ընթացքը դասաւորողը… բայց վստահաբար շատերու անծանօթ է անոր անցեալը:

Նոյն ժպիտին տէրը մեծահարուստ մըն էր. Ճեմարանի բազմաթիւ սաներու բարերար, ԼՕԽ-ի շարք մը ձեռնարկներու հովանաւոր: Այդ բոլորին ստացագիրները յետոյ գտանք, օրին չէր խօսած ու յայտարարած  այս մասին: Անխօս` կարիքաւորին օգնութեան հասած էր, սակայն կեանքի անիւը ընթացքը փոխեց:

Տարիներ ետք դարձաւ քաղաքապետարանի դաշտի պաշտօնեայ: Բայց ժպիտն ու անոր ետին թաքնուած բարի հոգին մնացին անփոփոխ: Դիմագրաւեց դժուար օրեր, սակայն մնաց նոյնը եւ շարունակեց օգնել, հասնիլ բոլորին,  կերակրել կարիքաւորները:

Քեռի՛, երբ ճաշի նստէինք, կը խուսափէի քովդ նստելէ: Լեցուցած պնակդ դժուար էր պարպելը: «Փաթի՛լ, կե՛ր», հազիւ գլուխս դարձուցած` պնակս դարձեալ լեփ-լեցուն: Հիւրասիրելը մեծագոյն հաճոյքդ էր:

Ուրիշին ծառայելու, գուրգուրանք ու սէր փոխանցելու մնայուն ճիգ ունէիր, իսկ կատակներդ միշտ պիտի մնան մտքիս ու հոգիիս մէջ:

Լաւ կը յիշեմ նաեւ մեր այս զրոյցը.

– Փարիզ գացինք ես եւ հարսքոյրիկդ:

– Է՞ :

– Չէ՛, չէ՛, չէ՜, ապրելիք տեղ չէ:

– Ի՞նչ կ՛ըսես:

–  Հայաստան ալ գացինք:

– Բացառի՛կ:

– Չէ՛, չէ՛, չէ՜, ապրելիք տեղ չէ:

– Է դուն Պուրճ Համուտի մարդ ես, դաշտը կը փնտռես …

– Այո՛, ճիշդ այդպէս:

Ուրախ դրուագներու շարքը շա՜տ երկար է, քեռի՛: Մնացին լաւ յիշատակները:

Կեանքիդ վերջին օրերը դաժան էին, երբ սկսար անկողինին ծառայել: Աչքով, ունքով կը հրամայէիր, որ այցելուները հիւրասիրենք:

Մնացիր նոյն հոգատարը, հիւրասէրը, կնոջդ, զաւակներուդ թոռնիկներուդ, հարազատներուդ միշտ օգնութեան հասնողը…

Արժանանաս երկնքի արքայութեան:

Ննջէ խաղաղութեամբ:

Հարցազրոյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

Անցնող օրերուն Լիբանան կը գտնուէր երաժիշտ Սարօ Զաւէնը: Ան Լիբանանի մէջ հասակ առած, ուսանած, ապա հաստատուած է Յունաստան: Մանկութենէն տարբեր մշակոյթներու մէջ ապրիլը եւ անոնց հետ հաղորդակից ըլլալը առիթ եղած են Սարօ Զաւէնին, որ ունենայ իր իւրայատուկ ոճը: Անոր յօրինումները, երաժշտական դասաւորումները եւ մշակումները մեծ ընդունելութիւն կը գտնեն եւ մեծապէս կը գնահատուին ոչ միայն հայ, այլեւ յոյն եւ օտար հասարակութեան կողմէ:

«Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ երաժիշտ Սարօ Զաւէնին հետ` մօտէն իմանալու երաժշտական ասպարէզին մէջ անոր անցած ճանապարհին, գործունէութեան եւ նոր ծրագիրներուն մասին:

«ԱԶԴԱԿ».- Խօսինք երաժշտական բնագաւառին մէջ ձեր անցած ճանապարհին մասին:

ՍԱՐՕ ԶԱՒԷՆ.- Սկսելու համար ըսեմ, որ ես ինքնաշխատութեամբ երաժշտութիւն սորված եմ: Լիբանանի Սեն Ժոզեֆ համալսարանին մէջ մարքեթինկ ուսանած եմ, ապա անցած եմ երկրաչափութեան ճիւղին, որովհետեւ հայրս երկրաչափ էր, եւ ես իրմով շատ խանդավառուած էի: Իսկ երաժշտութիւնը մանկութենէս իմ մեծ սէրս էր: Մեր տան դաշնամուրին վրայ ձայնանիշները փորձելով` կամաց-կամաց սորված եմ: Պատերազմի օրերուն շէնքերու ապաստարաններուն մէջ փոքր օրկի մը վրայ նուագելով անցուցած եմ ժամանակս: Որովհետեւ երկրին պայմանները շատ չէին ներեր այն ժամանակ, ես առիթ չունեցայ երաժշտութեան ասպարէզին մօտէն հետեւելու: Աշակերտական տարիներուս մեր ամառները Յունաստան կ՛անցընէինք ընտանեօք: Դպրոցը հազիւ կ՛աւարտէինք, կը ճամբորդէինք Յունաստան: Համալսարանական կեանքս երբ սկսայ, շատ փափաքեցայ եւ որոշեցի դաշնամուրի դասընթացքի հետեւիլ: Առաջին պահէն արդէն յուսախաբութիւն ապրեցայ, որովհետեւ ուսուցչուհին ուզեց, որ ես զերոյէն սկսիմ: Որովհետեւ քիչ մը գաղափար ունէի ձայնանիշներէն, առաջարկեցի անոր, որ աւելի բարդ դասերուն անցնիմ, բայց ան մերժեց: Այսպիսով, հրաժարեցայ դասընթացքի գաղափարէն, բայց ինքնաշխատութեամբ շարունակեցի մխրճուիլ երաժշտութեան մէջ: 2005-ին Լիբանանէն վերջնականապէս հեռացայ եւ Յունաստան հաստատուեցայ:

Սկիզբը, բաւական ժամանակ, երկրաչափական գործերով զբաղեցայ, որովհետեւ երաժշտական կեանքը բաւական սուղ է, պէտք է ապրուստի ձեւ մը գտնէի, որ կարենայի նաեւ շարունակել երաժշտական կեանքս: Սկսայ զբաՀարցազրոյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆղիլ նաեւ ներքին ձեւաւորումով (Interior design): Այդ շրջանին փոքր խումբ մը կազմեցի, եւ համերգ մը տուինք: Այն օրերուն խանդավառ էի հայերէնով, յունարէնով եւ արաբերէն երգեր երգելով: Տարին երեք-չորս անգամ իմ ուժերովս համերգ կու տայի: Կամաց-կամաց սկսայ ժողովրդականութիւն շահիլ: Հայ համայնքը ինծի ծանօթացաւ: Սկսայ նաեւ հայերէն երգեր թարգմանել յունարէնի, իսկ յունարէն երգերը` հայերէնի: Ֆէյրուզէն քանի մը երգ թարգմանած եմ յունարէնի: Այսպիսով, սկսայ ինքզինքս մշակել: 2008-ին բանաստեղծ բարեկամուհի մը զիս հրաւիրեց իր տուն, որովհետեւ երաժիշտ մը պիտի գար եւ իր գործերէն մէկը երաժշտական մշակումի ենթարկէր: Դադարին ես սկսայ դաշնամուրին վրայ նուագել: Երաժիշտը հարցուց նուագած կտորիս մասին: Ես ալ ըսի, որ նուագածս մտքիս յղացումն է, մէկու մը չի պատկանիր: Ան ըսաւ, որ նուագածս կարելի է որպէս մուտք գործածել երգի վերածուելիք բանաստեղծական կտորին: Այն օրէն ի վեր բանաստեղծ բարեկամուհիս իր հեղինակած բանաստեղծական կտորները սկսաւ տալ, որ երաժշտութեան վերածեմ զանոնք: Այսպէս, 2008-էն ի վեր սկսայ յօրինել:

Երաժշտական գործերս երկու մասի կը բաժնուին` գործիքային, որ  դասական եւ հայկական գործիքներու միացում մըն է ելեկտրոնային գործիքներու եւ երաժշտական մեղեդիներու: Հայկական գործիքներու հետ կապուած գործերս կ՛արձանագրեմ Հայաստան, մասնաւորաբար` Գիւմրի, իսկ ինչ որ յունական եւ եւրոպական է, կ՛արձանագրեմ Յունաստան: Գործերս 8-10-16 վայրկեան կը տեւեն, որոնք քոլեկրաֆիի կամ թատրոնի կամ այլ նպատակներու համար եղած երաժշտութիւններ են:

Գործերուս երկրորդ մասը հեղինակային է, որուն մէջ կը մտնեն բառերը: Մեծ մասամբ գործերս հիմնուած են հայ բանաստեղծութիւններու վրայ` Սիլվա Կապուտիկեանէն, Ռուբէն Մաթէոսեանէն եւ այլն: Ունիմ նաեւ Ազնաւուրէն գործեր, որոնք թարգմանած եմ հայերէնի:

Վերջին համերգս տեղի ունեցաւ Յունաստանի մէջ, երբ Ֆրանսայի դեսպանատունը զիս պաշտօնապէս հրաւիրեց, որ Ազնաւուրը պատուենք իմ համերգովս: Համերգին ամբողջ ծրագիրը ես մշակեցի սկիզբէն մինչեւ վերջ: Յունաստանի մէջ հինգ ֆրանսախօս դպրոցներու աշակերտներ հանդէս եկան` Ազնաւուրէն երկու երգ ներկայացնելով իմ ընկերակցութեամբ: Ես ալ, իմ կարգիս, երգեցի 6-7 երգ: Սկիզբն ալ Լուսինէ Զաքարեանին «Սուրբ, սուրբ»-ը եւ Ազնաւուրի «Աւէ Մարիա» երգերը միացնելով` գեղեցիկ երաժշտական մուտք մը կատարեցի:

Մանկութենէս տարբեր մշակոյթներ միացնելու, պսակելու հաճոյքը եւ կարիքը կը զգայի: Մենք այդպէս մեծցած ենք` հայ շունչով արաբական երկրի մէջ, ֆրանսական ուսումով Յունաստանի մէջ: Ինքնաբերաբար այս չորս իրարմէ բոլորովին տարբեր մշակոյթները հետս մեծցան: Շատ անգամ յունական գործեր կը յօրինեմ, շատեր կ՛ըսեն, որ անոնց մէջ ֆրանսական շունչ մը կայ: Ասիկա իմ իւրայատկութիւնս է, որուն համար շատ ուրախ եմ եւ հպարտ:

«Ա.».- Խօսինք ձեր նոր ծրագիրներուն մասին:

Ս. Զ.- Շատ են ծրագիրներս: Բծախնդիր եւ հետեւողական եմ իմ բոլոր գործերուս մէջ: Օրինակ` համերգէն առաջ իմ երեւակայութեամբս տալիք համերգս բազմիցս կ՛ապրիմ: Ներկայիս կը ծրագրեմ եւ կ՛աշխատիմ հայկական շարականները նոր ոճով երաժշտական մշակումի ենթարկել, որպէսզի կարելի ըլլայ երգել թէ՛ պատարագի ընթացքին, թէ՛ համերգի: Նոյն ատեն յունական շարականներու վրայ ալ կ՛աշխատիմ. այս նպատակով ալ հանդիպեցայ յոյն եկեղեցւոյ ներկայացուցիչներու հետ:

Շարականները շատ ազդած են վրաս: Մանկութեան օրերէս շարականները շատ սիրած եմ: Երբ մօրս հետ եկեղեցի կ՛երթայի, կը բարձրանայի վերնատուն եւ կը հետեւէի  շարականներու երգեցողութեան: Մանկութեանս շատ չէի ըմբռներ անոնց բառերը, անոնք ինծի համար եղանակ եւ մթնոլորտ էին: Իսկ հիմա արդէն տարբեր կը մօտենամ անոնց. բնաւ չէի երեւակայեր, որ այսքան պիտի յաջողիմ շարականները նոր մշակման ենթարկել:

Տեսէք` եկեղեցիներ ունինք, որոնք չունին երգչախումբ կամ ալ խեղճ ու կրակ քանի մը հոգի կը կատարեն շարականի երգեցողութիւնը: Կը մտածեմ եւ կը ծրագրեմ նախապէս պատրաստել ու ձայնագրել շարականներու ամբողջ երգեցողութիւնը, որպէսզի տեղւոյն վրայ անձի մը միջոցով պատարագի ընթացքին կարելի ըլլայ զանոնք օգտագործել: Պէտք է նոր սերունդը մօտենայ շարականներուն: 100 տարիէ շարականները ա քափելլա կը լսենք: Ուզեցի յեղափոխութիւն մը ըլլայ այս բնագաւառին մէջ եւ նորութիւն մը մտցնեմ իմ ոճովս եւ դասաւորումովս:

Նշեմ նաեւ, որ լիբանանցի երգչուհի Միրնա Շաքերի «Պըյըքֆի պաքա» երաժշտութեան յօրինումը եւ մշակումը ես կատարած եմ: Հաւանաբար Ազնաւուրի համերգը անգամ մը եւս Յունաստանի եւ Կիպրոսի մէջ ներկայացնենք: Այս առումով, կ՛աշխատիմ փոփոխութիւն մտցնել յայտագիրին մէջ, որպէսզի նոյնութեամբ զայն չկրկնենք: Կը սիրեմ փոփոխութիւն եւ նորութիւն:

«Ա.».- Ընդհանրապէս հասարակութիւնը ինչպէ՞ս կ՛ընդունի երաժշտական բնագաւառին մէջ ձեր նորութիւնները կամ արդիական մշակումները:

Ս. Զ.- Տեսէք` շատեր կ՛ուզեն կառչած մնալ դասականին եւ չեն ընդունիր նորը երաժշտութեան մէջ: Ես բնաւ չեմ  նեղանար, եթէ շատեր չընդունին նոր ոճս. ինծի համար իրենց մերժումը հաճոյք է, որովհետեւ իրենց մերժումով հաստատած կ՛ըլլան, որ ատիկա նորութիւն է արդէն: Մենք մեր մանկութեան հայերէն երգերը լսած ենք միայն մեզի հրամցուած ոճով. օրինակ մը տամ. տեսէք` ասիկա կը նմանի ճաշարանի մը, որ միայն մէկ տեսակ ճաշ ունի, բայց երբ այլ ճաշերու տարբերակ կ՛ունենայ, յաճախորդը վստահաբար պիտի ուզէ նոր տեսակները համտեսել, ապա` գնահատել:

Նպատակս ոչ թէ պարտադրել է, այլ` տարբեր ձեւով նորը ներկայացնել, որ շատերու համար կրնայ տարօրինակ ու կոշտ թուիլ, սովորականի սահմանէն դուրս թուիլ: Ամէն ինչ սկիզբ մը ունի: Փոքր տարիքէս ամէն մարզի մէջ նորութիւն ուզած եմ տեսնել. բնաւ չեմ վախցած նորէն: Երաժշտութիւնը ինքնարտայայտութիւն է: Ինչ որ մէջէս կու գայ, զայն կ՛արտայայտեմ առանց վախի, որովհետեւ անիկա իրականութիւն է, շինծու չէ:

Շատ անգամ, երբ աշխատելու սկսիմ, ընթացքը եւ ուղղութիւնը չեմ կրնար նախորոշել: Երբ սկսիմ քանի մը հարմոնիներ հաւնիլ, զանոնք կը սկսիմ մշակել: Ես բնազդով թափանցիկ եմ, նոյնիսկ բեմին վրայ թափանցիկ եմ: Պայման չէ, որ ամէն մարդ զիս հաւնի, ես իմ ոճս եւ գոյնս ունիմ, ամէն արուեստագէտ իր գոյնը ունի, եւ պայման չէ, որ ամէն մարդ այդ գոյնը հաւնի: Ճաշակի հարց է: Համերգներուս յոյներ ներկայ կ՛ըլլան, հայերէն երբ երգեմ, կ՛ըսեն` բան մը չհասկցանք, բայց շատ հաճելի էր:

Վեց տարի առաջ Ազնաւուրի նուիրուած համերգ մը ներկայացուցի, որուն տեսահոլովակը դրինք Եու թիուպ: Ազնաւուրի ընկերային ցանցերու տնօրէնը գործերս տեսաւ եւ զանոնք սկսաւ սփռել Ազնաւուրի Դիմատետրի էջին վրայ: Ես խանդավառուեցայ, որ գործերս Ազնաւուրի էջին վրայ են, բաւական մեկնաբանութիւններ եղան իմ գործերուս վերաբերեալ: Մեկնաբանութիւն մըն ալ կար, որ կ՛ըսէր` «Լաւ է, բայց Ազնաւուր չէ»: Ես շատ ուրախացայ, որովհետեւ նախ չեմ կրնար Ազնաւուր ըլլալ եւ յետոյ չեմ ուզեր Ազնաւուր ըլլալ: Նոյնիսկ անոր երգերը իմ ոճովս կ՛երգեմ: Եթէ չինարէն երգ մըն ալ տան ինծի, բնական է, որ իմ ոճովս երգեմ զայն:

Ես իմ ոճս լաւ ըմբռնած եմ` ըլլայ հեղինակային, ըլլայ գործիքային, ինչ որ շատ կարեւոր է բոլոր երաժիշտներուն եւ արուեստագէտներուն համար: Ասիկա ուսումի հետ կապ չունի, ժամանակի ընթացքին մարդ ինք իր տեղը կը գտնէ:

«Ա.».- Ո՞ւր կը գտնէք հայ երաժշտութիւնը այսօր համաշխարհային երաժշտութեան զարգացման մէջ:

Ս. Զ.- Հայկական երաժշտութիւնը շատ խոր ազդեցութիւն ունի օտար աշխարհին մէջ` իր իւրայատուկ ոճով եւ մեղեդիներով: Տուտուկը, որ հայկական գործիք է, արդէն աշխարհահռչակ դարձած է, եւ օտար երաժիշտներ իրենց երաժշտութեան մէջ կը գործածեն զայն:

Դժբախտաբար հայկական երաժշտութիւնը ցաւի վրայ հիմնուած է, բնական է, ասոր հիմքը հայ ժողովուրդի կրած տառապանքներն են: Յոյներու պուզուքով կարելի է թէ՛ ուրախ, թէ՛ տխուր երաժշտութիւն նուագել, բայց տուտուկը ինքնին տխուր է: Ժողովուրդները միշտ ալ իրենց զգացումները եւ արտայայտութիւնները ունին: Իմ կարծիքովս, հայ երաժշտութիւնը բաւական լաւ հիմք ունի, բայց պէտք է քիչ մը մխրճուինք նորոյթ գոյներու մէջ: Իմ նպատակս եւ մօտեցումս է, որ մեր պատմութեան անդրադառնանք անուղղակի ձեւով. մենք պէտք չէ կեդրոնանանք միայն այն իրականութեան, որ մեզ ջարդեցին, կոտորեցին: Մենք դուրսի աշխարհին մեր պատմական եղելութիւններուն մասին յայտնենք անուղղակի կերպով եւ ձգենք, որ իրենց մէջ հետաքրքրութիւն յառաջանայ, որպէսզի իրենք փնտռեն, պրպտեն եւ իմանան: Օրինակ` ես եղանակ մը ունիմ, որ կը կոչուի «1915», եթէ գրէի «Հայոց ցեղասպանութիւն», սովորական պիտի հնչէր, բայց այսպէս կրնան շատեր հարցնել, որ ի՞նչ թուականի մասին է խօսքը: Ուրիշ եղանակ մը ունիմ, որ կը կոչուի «Փիք 5165», շատեր կրնան հարցնել` ո՞ր գագաթի մասին է խօսքը, ես իսկոյն կ՛ըսեմ` Արարատի. այսպիսով, տեղեկութիւնը կ՛ամրանայ իրենց մտքերուն մէջ:

«Ա.».- Որպէս երաժիշտ` ի՞նչ խորհուրդ կու տաք երաժշտութեամբ զբաղող նոր սերունդին:

Ս. Զ.- Կը խրատեմ նոր սերունդի ներկայացուցիչները, որոնք երաժշտութեան ասպարէզին մէջ կ՛ուզեն մասնագիտանալ, որ երաժշտական ամէն ուղղութիւն փորձեն: Չտարուին, թէ ի՛նչ կրնան ըսել իրենց ծնողները, շրջապատը, ընկերները, այլ ի՛նչ տեսակի երաժշտութիւն, որ զգան, անով պէտք է զբաղին, որ իրենց սեփական ոճն ու գոյնը ունենան: Երաժիշտ մը պէտք է ամէն բան փորձէ, որովհետեւ զգացումները անուղղակի ձեւով դուրս կու գան: Մենք չենք կրնար գիտնալ, թէ ի՛նչ պիտի զգանք: Դէպք մը պատահելէն ետք կը զգանք: Եթէ մարդ չփորձէ, պիտի չկարենայ գիտնալ, թէ ո՛ւր է իր գոյնը եւ ոճը: Կեանքի փորձառութիւնները առիթ են, որպէսզի մարդու մէջ թաքնուած տաղանդը բացայայտուի: Նոր սերունդի ներկայացուցիչները պէտք է լաւագոյն ձեւով օգտուին արհեստագիտութեան ընձեռած առիթներէն: Ճիշդ է` աւանդութիւնները եւ հիմքը պէտք է պահենք, բայց նոյն ատեն կարեւոր է, որ նորութեան հետեւինք:

Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսարանին մէջ (Անթիլիաս) տեղի ունեցած մամլոյ համահայկական խորհրդաժողովի արդիւնքներու ամփոփման, ինչպէս նաեւ համաժողովին կողմէ նախանշուած աշխատանքներու շարունակութեան նպատակով «Ազդակ»-ի գլխաւոր խմբագիր, խորհրդաժողովի աշխատանքներու շարունակականութեան ձեւաչափի մշակման պատասխանատու Շահան Գանտահարեանի նախաձեռնութեամբ, «Արմէնփրես» լրատու գործակալութեան մէջ տեղի ունեցաւ Հայկական միջազգային մամուլի համաժողովի կազմակերպչական աշխատանքներու վերաբերող խորհրդակցութիւն:

Խորհրդակցութեան օրակարգին վրայ էր հայկական լրատուամիջոցներու միացեալ աշխատանքի, ինչպէս նաեւ Հայկական միջազգային լրատուական գործակցութեան հաւանական բանաձեւերու եւ ձեւաչափերու քննարկումը:

«Արամ Ա. կաթողիկոսին կողմէ հռչակուած Հայ մամուլի տարուան ծիրին մէջ կայացաւ կարեւոր խորհրդաժողով, որուն նպատակը համահայկական լրատուական միջավայրի դերի ու նշանակութեան արժեւորումն էր ժամանակակից իրողութիւններու պայմաններուն մէջ, եւ այս հանդիպումը նախանշուած աշխատանքներու առաջին քայլն է», ըսաւ Շահան Գանտահարեան:

Քննարկման ընթացքին տեղի ունեցաւ միտքերու փոխանակում` հայկական մամուլի յաջորդ խորհրդաժողովներու կազմակերպման ձեւաչափերու եւ բովանդակութեան առնչուած:

«Կը կարծեմ, որ համահայկական խորհրդաժողովները պիտի չպարփակուին բացառապէս մեր ներքին բովանդակութիւններու եւ խնդիրներու քննարկման, այլ պէտք է ներառեն աւելի լայն հարցերու շրջանակ, պիտի կայացուին բոլոր, նաեւ` միջազգային լրատուամիջոցներու մէջ աշխատող հայ լրագրողներու ներգրաւումով, ներառեն այլ ժողովուրդներու լրատուական ցանցերը` մեր կարողութիւնները աւելի ամրապնդելու նպատակով», ըսաւ «Արմէնփրես» լրատուական գործակալութեան տնօրէն Արամ Անանեան` անդրադառնալով քննարկումներու ընդլայնման ձեւաչափին:

Քննարկումի ընթացքին անդրադարձ կատարուեցաւ նաեւ լրատուական համաժողովներու բովանդակային հիմնահարցերուն: Հայաստանի Լրագրողներու միութեան նախագահ Սաթիկ Սէյրանեան նշեց, որ ապագայ քննարկումներուն կիզակէտը պէտք է ըլլայ առաւելապէս լրագրողական մարզը հետաքրքրող հարցեր:

«Իմ համոզումով, մեր քննարկումները պէտք է ունենան աւելի շեշտուած մասնագիտական բովանդակութիւն, ինչ որ աւելի արդիւնաւէտ կը դարձնէ մեր կարողութիւնները, ինչպէս նաեւ նոր լիցք կը հաղորդէ հայկական լրատուամիջոցներու զարգացման ծրագիրներուն: Այդ ամէնը շատ կարեւոր է արհեստագիտականապէս զարգացող արագ փոփոխուող աշխարհին մէջ», ընդգծեց Սաթիկ Սէյրանեան:

Քննարկման մասնակիցները կարեւոր նկատեցին Անթիլիասի մայրավանքին մէջ տեղի ունեցած Հայ մամուլի համահայկական համաժողովի գումարման փաստն ու համաժողովին արդիւնքները:  «Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան նախաձեռնութիւնը կարեւոր էր այն իմաստով, որ նոր մեկնարկ տրուեցաւ համահայկական արժէքաւոր աւանդութեան, որ, մէկտեղելով ամբողջ հայկական լրատուադաշտի ներուժը, թարմ լիցք հաղորդեց լրատուական համահայկական քննարկումներուն, ու այս առումով Արամ Ա. կաթողիկոսի շնորհակալ նախաձեռնութիւնը խիստ ողջունելի է», աւելցուց «Զարթօնք» օրաթերթի գլխաւոր խմբագիր Սեւակ Յակոբեան:

Քննարկման իբրեւ արդիւնք որոշուեցաւ շարունակել հանդիպումները` աւելի լաւ ու համընդգրկուն օրակարգով եւ ձեւաչափով:

Հայկազեան համալսարանի Հայկական սփիւռքի ուսումնասիրութեան կեդրոնի կազմակերպած այս ձեռնարկը տեղի ունեցաւ չորեքշաբթի, 2 հոկտեմբեր 2019, երեկոյեան ժամը 7:00-ին, Հայկազեան համալսարանի հանդիսասրահին մէջ:

Կեդրոնի տնօրէն դոկտ. Անդրանիկ Տագէսեան բարի գալուստ մաղթելէ ետք ներկաներուն, երախտագիտութեան խօսք ուղղեց կեդրոնի գոյառումին, գործունէութեան եւ իրագործումներուն սատարած բարերար Երջօ Սամուէլեանին, «Գալուստ Կիւլպենկեան» հիմնարկութեան, միւս բարերարներուն եւ վերջին տարիներուն կեդրոնի եւ գիտաժողովներու ամբողջ նիւթական պարտաւորութիւնները ստանձնած Հայկազեան համալսարանին, բոլոր անոնց, որոնք սատարեցին եւ մասնակցեցան կեդրոնի անցնող ութ տարիներուն կազմակերպած 11 գիտաժողովներուն: Դոկտ. Տագէսեան ընդգծեց, որ Սուրիոյ եւ Յորդանանի հայերուն նուիրուած զոյգ հատորները` «Կու գան յաւելեալ դիմագիծ, խորք եւ ինքնութիւն տալու զոյգ հայօճախներուն»:

Սուրիոյ հատորը ներկայացուց Ռոզեթ Ալէմեան-Մահսերեճեան: Ան վերյիշեց 2015-ի օրերը, երբ Ցեղասպանութեան հարիւրամեակն էր, սուրիահայութիւնը «իր գոյութեան հարցը կը դիմակայէր», իսկ Հայկազեան համալսարանի մէջ  Սուրիոյ հայերուն մասին գիտաժողով կազմակերպուած էր: Մահսերեճեան համառօտակի ներկայացուց գիտաժողովին արծարծած բազմաբնոյթ նիւթերը, եւ ընդգծեց, որ` «Փաստագրական եւ վիճակագրական տուեալներով ամրագրուած, օտար եւ հայ պատմագէտներու, մասնագէտներու, գաղութի երէց թէ կրտսեր մտաւորականներու կողմէ ներկայացուած 38 զեկոյցները խանդավառութեամբ եւ հետաքրքրութեամբ ընդունուեցան»: Ալէմեան գիրքը նկատեց «փոքր հանրագիտարան» մը, իսկ գիտաժողովին օրերուն տեղի ունեցած զանազան ձեռնարկներու ամբողջութիւնը համարեց «մշակութային փառատօն» ու գնահատանքի խօսքեր ուղղեց պատկան մարմիններուն նուիրեալ աշխատանքին:

Յորդանանի հատորը ներկայացուց շուրջ տասնամեակ մը Յորդանան գործուղուած Յարութ Չէքիճեան, որ «ողջունելի եւ թանկարժէք իրագործում» նկատեց «այս գիտաժողովներու շարքը եւ բովանդակութեան հրատարակութիւնը, որ իբրեւ հիմնաքար` կը ծառայէ աւելի խորունկ հետազօտութեան»: Չէքիճեան «գնահատանքի արժանի» նկատեց Հայկազեան համալսարանը եւ Հայկական սփիւռքի ուսումնասիրութեան կեդրոնը, որ` «Ձեռնարկած է այս վաւերագրական հսկայ աշխատանքին»: Մատնանշելով, որ գիտաժողովին նիւթերուն մեծամասնութիւնը կը ներկայացնէ քսաներորդ դարու Յորդանանի հայերուն մասին ուսումնասիրութիւններ, ան համառօտակի ներկայացուց 520 էջանի հատորին մէջ տեղ գտած իւրաքանչիւր ուսումնասիրութիւն:

Ձեռնարկին փակումը կատարեց Հայկազեան համալսարանի նախագահ, վեր. դոկտ. Փոլ Հայտոսթեան: Ան նշեց հատորներուն ընդմէջէն «մեծ թիւով աշխատակցողներու բերած նպաստը սփիւռքի պատմութեան», շնորհակալութիւն յայտնեց բոլորին` ընդգծելով, որ` «Անշուշտ անմիջապէս վաղը, կամ երէկ, կը սկսի աշխատանքը Իրաքի հայերը, Եգիպտոս-Սուտան-Եթովպիոյ հայերը, նաեւ Կիպրոս-Յունաստանի հայերը հատորներու հրատարակութեան եւ մայիս 2020-ին տեղի ունենալիք Ծոցի արաբական երկիրներու հայերը գիտաժողովին պատրաստութեան»:

Վեր. Հայտոսթեան շեշտեց, որ` «Պատմութիւնը միայն փորձառութիւն եւ զարգացում չէ:  Պատմութիւնը նաեւ պատմութիւն է, երբ օժտուած է վկայութիւնով, թիւով, պատկերով ու գիրով: Սուրիոյ գիրքի պարագային, ան արձանագրուեցաւ, երբ տակաւին ընթացքի մէջ էին հսկայական շարժումներն ու ցնցումները: Իսկ Յորդանանի գիրքի պարագային, շեշտը աւելի պատմագրութիւն կամ պատմահաւաք էր»:

Վերապատուելին վերահաստատեց, որ` «Երկիրներու եւ ժողովուրդներու պատմութիւնը փոփոխական է, շարժուն:  Ժամանակը կանգ չ՛առներ… Պատմութեան արձանագրութիւնը, անոր վերաքաղը, սակայն, դադարի առիթ է` վերլուծելու, արժեւորելու: Մեր պարտականութիւնն է, նաեւ քաղել սփիւռքի պատմութեան իմաստը վաղուան համար, քննել հայկական գաղութները եւ հում նիւթ հայթայթել յաւելեալ ուսումնասիրութիւններու համար»:

Ան իր խօսքը փակեց շնորհաւորելով բոլորը` օրուան զեկուցաբերները, գիտաժողովներուն մասնակիցները եւ «մաղթելով աշխուժ ընթացք մեր կեդրոնին»:

Ձեռնարկի աւարտին ներկաները նուէր ստացան կեդրոնին հրատարակած Լիբանանի, Սուրիոյ եւ Յորդանանի գիտաժողովներու հատորներէն:

ԵՂԻԱ ԹԱՇՃԵԱՆ

Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի` Քաշմիրի հարցով հնդկամէտ յայտարարութիւնը հնդկական լրատու գործակալութեան մը հետ հարցազրոյցի մը ընթացքին եւ Թուրքիոյ նախագահ Ռեճեփ Թայիփ Էրտողանի հակահնդկական յայտարարութիւնը ՄԱԿ-ի ամպիոնէն` նոր էջ մը կրնան բանալ Հայաստան-Հնդկաստան յարաբերութիւններուն մէջ:

Նախագահ Էրտողան իր խօսքին մէջ անդրադարձաւ պաղեստինցիներուն, Միանմարի ռոհինկաներուն եւ Քաշմիրի իսլամներուն դէմ կատարուած ճնշումներուն, սակայն ոչ մէկ մատնանշում ըրաւ Չինաստանի կողմէ ույղուրներուն նկատմամբ քաղաքական հալածանքին` պարզապէս չխաթարելու համար չինական տնտեսական ներդրումները, որոնց այժմ կարիք ունի Էրտողան` ամուր պահելու համար իր իշխանութիւնը երկրին մէջ:

Փաշինեան հնդկական «WION» լրատու գործակալութեան հետ հարցազրոյցի մը ընթացքին խօսեցաւ Հայաստանի ու Հնդկաստանի միջեւ պատմական եւ մշակութային յարաբերութիւններուն մասին, անդրադարձաւ երկու երկիրներուն միջեւ ծաւալած տնտեսական եւ առեւտրական յարաբերութիւններուն, ինչպէս նաեւ յստակացուց Հայաստանի դիրքորոշումը Քաշմիրի վերաբերեալ` ըսելով, որ Երեւան կը զօրակցի Քաշմիրի եւ Ժամուի վրայ Նիւ Տելհիի գերիշխանութեան: Վարչապետին այս հնդկամէտ յայտարարութիւնը նորութիւն չէ` նկատի ունենալով, որ Փաքիստանի հակահայ քաղաքականութիւնը (հոս կարեւոր է նշել, որ Փաքիստան չէ ճանչցած Հայաստանը իբրեւ անկախ պետութիւն), Արցախի վերաբերեալ կոյր ազրպէյճանամէտ կեցուածքը միջազգային եւ իսլամական կազմակերպութիւններու ամպիոններուն վրայ, Թուրքիոյ հետ ռազմական սերտ յարաբերութիւնները թոյլ չեն տար Հայաստանի մէջ որեւէ իշխանութեան, որ այլ յայտարարութիւն մը կատարէ: Անշուշտ ասիկա հաւանաբար մեզ անճարակ կեցուածքի մէջ դնէ, երբ խօսինք ժողովուրդներու ազատ ինքնորոշման խնդիրին մասին, եւ հոս նկատի ունինք արցախեան հիմնախնդիրը, սակայն դժբախտաբար միջազգային յարաբերութիւնները չեն հիմնուած մարդկային իրաւունքներուն, այլ` ազգային անվտանգութեան եւ քաղաքական շահերու վրայ:

Այս յայտարարութիւններուն լոյսին տակ Հնդկաստանի վարչապետ Նարենտա Մոտնի տեսակցութիւններ ունեցաւ Հայաստանի վարչապետին եւ Կիպրոսի նախագահին հետ` ՄԱԿ-ի մէջ հանդիպումներու ծիրին մէջ: Այսպիսով, Հնդկաստան յստակ պատգամ մը յղեց Թուրքիոյ, որ եթէ վերջինս շարունակէ միջամուխ ըլլալ իր ներքին քաղաքական հարցերուն, ապա Հնդկաստան կրնայ ռազմավարական յարաբերութիւններ մշակել Հայաստանի եւ Կիպրոսի հետ:

Հայաստանի համար նաեւ կարեւոր է ռազմավարական գործընկերներ փնտռել Արեւելքի մէջ եւ իր արտաքին քաղաքականութիւնը մղել դէպի Ասիա, ուր Չինաստան, Ճափոն եւ Հնդկաստան կարեւոր դերակատար ուժեր են: Հնդկաստան այս քաղաքական ուղղուածութեան մէջ կարեւոր դեր ունի Հայաստանի առեւտրական եւ ապագայի ռազմավարական յարաբերութիւնները ամրապնդելու: Երկու երկիրները ունին նոյնանման մտահոգութիւններ` իսլամական ծայրայեղութենէն մինչեւ թրքական քաղաքական ոտնձգութիւնները:

Yeghia.tash@gmail.com

Ս. ՄԱՀՍԷՐԷՃԵԱՆ

ՄԱԿ-ի ընդհանուր ժողովի ամպիոնէն Թուրքիոյ նախագահ Էրտողանի արտասանած ճառը, սեպտեմբերի վերջին օրը, առաջին ակնարկով կը ներկայանայ մարդասիրական եւ իրաւազրկուած ժողովուրդներու պաշտպանի շղարշով, սակայն Թուրքիոյ ու նոյնինքն Էրտողանի պատմութեան ծալքերուն քիչ թէ շատ ծանօթ մարդիկ վստահաբար տեսան, որ այդ դիմակը կարող չէ ծածկել Թուրքիոյ պետութեան ու անոր վարիչներուն ոճրային վարքագիծը` ըլլա՛յ ներքին բեմին վրայ, ըլլա՛յ դրացի ու հեռուն ինկող ժողովուրդներու հետ յարաբերաբար:

Էրտողան յայտնապէս հմայած է… իր կողմէ վճարուող կարգ մը մեկնաբաններ, որոնք սուրիացի գաղթականներուն, Աֆղանիստանի, Քաշմիրի, Միանմարի ռոհինկաներուն եւ մինչեւ իսկ պաղեստինցիներուն մասին անոր արտայայտութիւններուն մէջ տեսան Թուրքիոյ «մարդասիրական դիմագիծը», աւետեցին, որ Թուրքիոյ քաղաքականութեան մէջ կարեւոր շրջադարձ մը տեղի կ՛ունենայ: Մինչդեռ, ոեւէ խելամիտ մարդ, որուն յիշողութիւնը չէ սահմանափակուած քանի մը օրով, այլ կը տարածուի Էրտողանի ճառը կանխող ամիսներուն ու տասնամեակներուն վրայ, պիտի տեսնէ, թէ որքա՛ն խաբուսիկ է Թուրքիոյ նախագահին «մարդասիրութիւնը», որքա՜ն երկար է անոր ու նախորդներուն ոճրային վարքագիծը, որ տիպար օրինակ է ժողովուրդներու եւ մարդկութեան դէմ պետական ոճիրներու:

Կանգ առնենք ճառին` մեզ շահագրգռող կէտերուն վրայ, մէկդի ձգելով Աֆղանիստանը, Քաշմիրն ու ռոհինկաներու տագնապը (ուր կատարուած մատնանշումները կրնան որոշ չափով արդարացի ըլլալ, սակայն զերծ չեն սակարկողի տրամաբանութենէ եւ դիմակէ):

Էրտողան կ՛առաջարկէ իր հողերուն վրայ ապաստանած սուրիացի գաղթականներուն համար 20 քմ լայնքով «ապահովութեան գօտի» մը ստեղծել Սուրիոյ հիւսիսային սահմանին ամբողջ երկայնքին, որոշ տեղ այդ «գօտին» մինչեւ Տէր Զօր հասցնելու յաւակնութեամբ: Նման ծրագիրով, Էրտողան բացայայտօրէն կ՛առաջադրէ Թուրքիոյ ազդեցութիւնը, չըսելու համար` գրաւումը տարածել Սուրիոյ հիւսիսային գօտիին մէջ, ուր կան… քարիւղի հանքեր, հաշուեյարդարի ենթարկել Թուրքիոյ մէջ իր բռնարարքներուն դէմ ծառացող քիւրտերն ու անոնց յենարան հանդիսացող` Սուրիոյ հիւսիս-արեւելեան գօտիին մէջ տիրական ուժ դարձած քիւրտերը. սա աղաղակող ոտնակոխում է Սուրիոյ հողերու ամբողջականութեան սկզբունքին, որուն ի նպաստ կ՛արտայայտուին շրջանի ու աշխարհի բոլոր ուժերը, մինչեւ իսկ նոյնինքն… Էրտողան: Այլ խօսքով, «ապահովութեան գօտի»-ի մը ստեղծումը վկայութիւն է Էրտողանի ղեկավարած Թուրքիոյ երկդիմի վարուելակերպին ու անկարող է ծածկել Սուրիոյ ու քիւրտերուն հանդէպ Անգարայի վաղեմի թշնամանքը: Կարելի է բանալ նաեւ Իրաքի քիւրտերուն հանդէպ թշնամանքի էջը…

Էրտողանի այս ու նախընթաց արտայայտութեանց մէջ ակներեւ է գաղթականներու տագնապը սակարկութեան սեղանին դնելու շահադիտական-փերեզակային վարքագիծը: Պէտք չէ մոռնալ, կարելի՛ չէ անտեսել այն անմարդկային միջամտութիւնները, զորս Թուրքիա կատարած է ու կը շարունակէ Սուրիոյ (ու արաբական այլ երկիրներու, մինչեւ իսկ… Չինաստանի) մէջ` զօրակցելով իբրեւ կրօնամոլ ճանչցուած ոճրային-ահաբեկչական խմբակներու, որոնք ո՛չ միայն տուեալ երկիրներուն պաշտօնական իշխանութիւններուն դէմ ոտնձգութիւններու գործիք են, այլ նաեւ ուղղակի պատճառ դարձած են գաղթականներու ալիքներուն: Թուրքիա յաճախ կը սպառնայ իր հողերուն վրայ ապաստան գտած գաղթականները Սուրիա վերադարձնել, կամ` «արտածել» դէպի եւրոպական երկիրներ, եթէ «անոնց հոգացման համար» հսկայական գումարներ չտրամադրուին իրեն: (Ոեւէ լրագրող կամ պետական սպասարկութիւն արդեօք փորձա՞ծ է եւրոպական այս կամ այն երկրի գաղթակայաններուն մէջ ծագած խռովութիւններուն ու բողոքի արարքներու ետին փնտռել նա՛եւ Թուրքիոյ մատը…):

Ու աշխարհը` քաղաքակիրթ ու մարդասէր երկիրները երբեմն կը փորձեն բարեմիտ ու մարդասիրական տրամադրութիւններով դիտել Սուրիայէն ու այլ երկիրներէ գաղթական դարձած զանգուածներուն ողբերգութիւնները (ըստ ՄԱԿ-ի վիճակագրութեանց, այսօր աշխարհի մէջ կան շուրջ 71 միլիոն գաղթական ու տեղահանուած, ըստ այլ տուեալներու, այս թիւը անցած է 100 միլիոնը…), սակայն լուրջ քննարկում չի կատարուիր բռնագաղթերու իսկական պատճառներուն, տագնապներ հրահրողներուն (ինչպէս` Թուրքիա) «բարեմիտ գործունէութեան» եւ արմատներու դարմանումին մասին:

***

Անցնինք «պաղեստինցիներու դատի պաշտպան»-ի էրտողանեան յաւակնութիւններուն, որոնք կրնան պոռոտախօսութեան տիպար օրինակ ըլլալ: Թուրքիոյ համար նորութիւն չէ խօսքի աճուրդը` արաբական աշխարհը սիրաշահելու համար, իսկ այդ աճուրդին մէջ պաղեստինցիներու դատը յաճախ կ՛օգտագործուի իբրեւ «շահաբեր դրամագլուխ»: Ոեւէ իրազեկ դիտողի համար դժուար չէ տեսնել, որ Թուրքիա ու Իսրայէլ շահակից-լծակիցներ են Միջին Արեւելքի մէջ, կը հետեւին բռնատիրական եւ դրացիներէն հողեր խլելու միեւնոյն վարքագիծին: Եգիպտոսի, Սուրիոյ ու Իրաքի պէս երկիրներ բաց աչքերով կը տեսնեն այս իրականութիւնը, իրենց մորթին վրայ կը զգան հետեւանքները: Անդին` ընտրապայքարի ելած Նեթանիահու մը երէկ շահող խաղաթուղթի կ՛ուզէր վերածել պաղեստինեան նոր հողամասեր բռնագրաւելու իր ծրագիրը, երբ արդէն  ամերիկեան օրհնութեամբ «կուլ տուած» է Կոլանը եւ պաղեստինեան որոշ հողամասեր, իսկ Թուրքիա անկէ առաջ Սուրիայէն խլած է Ալեքսանտրեթը… Դրացիներէն, նա՛եւ մեզմէ` հայերէս հողեր բռնագրաւելու Թուրքիոյ քայլերը ունին երկար եւ անվիճելի պատմութիւն: Թուարկումը աւելորդ է այս սիւնակին մէջ: Եւ ահա, աշխարհին կը հրամցուին մերթ Իսրայէլի հետ Թուրքիոյ «թշնամական կեցուածքը»` ի նպաստ պաղեստինցիներուն, երբեմն ալ` Սէուտական Արաբիոյ հետ ոչ բարեկամական ելոյթները, օրինակ` Խաշոկճիի ծանօթ հարցին առիթով: Մինչդեռ Էրտողանի ու նախորդներու Թուրքիան հետեւողականօրէն ճնշած է թուրք եւ քիւրտ ընդդիմադրութիւնը, Հրանդ Տինքի մը կամ նման այլախոհներու դէմ ոճրային արարքները կը մնան բաց ու անհետեւանք քննութեան առարկայ, մինչեւ անգամ ոճրագործներ կը հերոսացուին, Շիրակեաններու եւ Թեհլիրեաններու պէս արդարահատոյցներու կողմէ պատմութեան գերեզմանը ղրկուած` Հայոց ցեղասպանութեան կազմակերպիչները յարութիւն կ՛առնեն, ու անոնց «հերոսութիւններուն» կրկնութեան բացայայտ ու քողարկուած սպառնալիքներ կ՛ուղղուին մեզի` հայերուս, կամ` բռնադատութեան ենթակայ այլ ժողովուրդներու: Այդ հերոսապատումները իբրեւ օրինակ կը մատուցուին ազերի ոճրագործներու, որոնք նմանապէս կը հերոսացուին Պաքուի մէջ…

Այս բոլորէն ետք, ինչպէ՞ս կարելի է մարդասիրութեան ու արդարամտութեան նշոյլներ տեսնել էրտողաններու խօսքերուն ու գործերուն մէջ: Բայց… նաեւ կարելի՛ է տեսնել, երբ կարգ մը մեկնաբաններ ու «պատմաբաններ» գործածեն Թուրքիոյ կողմէ վճարուած ակնոցներ:

Պէ՞տք է յիշեցնել, որ սա հին-նոր մարտահրաւէրի դէմ յանդիման կը դնէ Հայաստանի դիւանագիտութիւնն ու մեր Դատին սպասարկողները` մեզ առաջնորդելով դէպի հայութիւնը իսկապէ՛ս շահագրգռող լրջագոյն բեմեր, հարկադրելով «ներքին գզուըրտուքներ»-ու նսեմացումը եւ գործակցութեան դաշտեր բանալով ճակատագրակիցներու հետ:

1 հոկտեմբեր 2019