ԴԱՒԻԹ ՄԿՐ ՍԱՐԳՍԵԱՆ
2000 թուականի սեպտեմբերին Միացեալ Նահանգների Նիւ Ճըրզի նահանգի Փարամուս քաղաքի իր գրասենեակում վաղաժամ` 55 տարեկան հասակում մահկանացուն կնքեց վերապատուելի, դոկտոր Մովսէս ՃԱՆՊԱԶԵԱՆԸ, որը, ինչպէս Հայ աւետարանչական ընկերակցութեան Հայաստանի ներկայացուցիչ վեր. Ռընէ Լեւոնեանն է նշել իր հեղինակած դամբանականում, «Մեծ ցնցում եղաւ ամբողջ ժողովրդի համար: Ոչ միայն Հայաստանի Հայց. եւ Աւետարանական եկեղեցիների անդամները, հոգեւոր գործիչներն էին սիրում վեր. Մովսէս Ճանպազեանին, այլ նաեւ ողջ Հայաստանի ժողովուրդը… մեծ սէր եւ յարգանք էր տածում նրա հանդէպ»:
Վեր. դոկտոր Մովսէս Ճանպազեանը ծնուել է Լիբանանում, Այնճարում: Նրանց բազմանդամ ընտանիքը սերում է Մուսա Լերան արմատներից: Նա հոգեւոր հարազատութիւն է տեսնում Հայ աւետարանական դաւանանքի սկզբունքներում եւ հիմունքներում, նուիրւում մի եկեղեցու, որը, որպէս հոգեւոր, կրօնական ուղղուածութեան շարքի անդամ, ձեւաւորուել է 1846 թուականին, Կոստանդնուպոլսում եւ տարածուել Արեւմտեան Հայաստանի, օսմանեան Թուրքիայի հայաշատ բնակավայրերում, մասնաւորապէս` Կիլիկիայում: Պէյրութի Հայկազեան համալսարանն աւարտելուց յետոյ ստացել է պսակաւոր արուեստի այնուհետեւ նոյն քաղաքի Մերձաւոր Արեւելքի աստուածաբանական դպրոցում` քրիստոնէական դաստիարակութեան մագիստրոսի աստիճան: Ծառայել է Լիբանանի հայ աւետարանական եկեղեցիներում` որպէս երիտասարդական խմբերի առաջնորդ, կիրակնօրեայ դպրոցի ուսուցիչ եւ պատասխանատու:
Վեր. Ճանպազեանը ծառայեց Պրազիլում եւ Ուրուկուէյում: Նրա արգասաբեր գործունէութիւնը Հարաւային Ամերիկայում ներառում էր նաեւ համաքաղաքային ամենշաբաթեայ ռատիոծրագրեր, ծառայութիւններ բանտերում, երիտասարդական եւ հայկական դպրոցներում եւ համայնքներում: 1980-ից վեր. Մ. Ճանպազեանը նշանակւում է Ամերիկայի Հայ աւետարանչական ընկերակցութեան դաշտի առաջին տնօրէն, 1987-ին` Ամերիկայի Հայ աւետարանչական ընկերակցութեան գործադիր տնօրէն եւ դառնում ընդհանուր ղեկավարման պատասխանատու: Նրա արդիւնաւէտ պաշտօնավարմամբ 2000 թուականին ընկերակցութիւնը տարեկան իրականացնում է աւելի քան հարիւր տարբեր ծրագիր` օժանդակելով աշխարհի հազարաւոր առաւել անապահով հայերի: 1989-ի ապրիլին վեր. Ճանպազեանը գլխաւորում է Ամերիկայի Հայ աւետարանչական ընկերակցութեան պատուիրակութեան այցը Հայաստան` նպատակ հետապնդելով հիմնել այնպիսի ծրագրեր, որոնց միջոցով ընկերակցութիւնն իր մասնակցութիւնը կ՛ունենար աւերիչ երկրաշարժի հետեւանքների վերացման եւ աղէտի գօտու վերակառուցման աշխատանքներին: Այս պատմական այցը եւ քրիստոնէական համերաշխութեան ոգին սկիզբն էին Հայաստանում իրականացուելիք մեծածաւալ աշխատանքների: 1994 թուականին Հայաստանում պաշտօնապէս արտօնուեց Ամերիկայի Հայ աւետարանչական ընկերակցութեան երեւանեան գրասենեակի գործունէութիւնը: Ի յաւելումն վերականգնողական եւ վերակառուցողական նախագծի` ձեռնարկուեց Հայաստանի հոգեւոր պահանջների բաւարարման ծրագիր, որը ներառում էր Աստուածաշնչի արեւելահայերէն տպագրութիւն եւ առաքում, այդ թւում` Սուրբ Գրքի մանկական տարբերակներ, քրիստոնէական գրականութեան բաշխում, քրիստոնեայ ծառայողների ուսուցում եւ մանուկների քրիստոնէական կրթութիւն:
Այսօր երախտագիտական անխառն զգացումներով առլեցուն հաւաքուած ենք բոլորս վերապատուելի Մովսէս Ճանպազեանի անուան վարժարանի գաւիթին մէջ քողազերծելու հոգեւոր հովիւ վեր. Մովսէս Ճանպազեանի պրոնզեայ կիսանդրին:
Մեր ազգային ու եկեղեցական պատմութեան անցեալէն մեզի կտակուած հարուստ աւանդներու շարքին կայ փաղանգը հայ լուսամիտ եկեղեցականներուն, որոնց միջոցով է, որ մեր ազգային եւ կրօնաբարոյական ենթակառոյցը կը դառնայ շեշտակի, կը գօտեպնդուի ու կը շաղկապուի մերօրեայ կեանքին: Եւ վեր. դոկտ. Մովսէս Ճանպազեանը իր հոգեւոր ծառայական տարիներուն եղաւ մեր հոգեւոր եկեղեցական դասու արժանընտիր հոգեւորականներէն մին, որ մեր ազգային եւ քրիստոնէական ապրումները համադրեց` դարձնելով զանոնք արտայայտիչները մեր բնաշխարհի կրօնական, հոգեկան, իմացական արժէքներուն եւ իրաւամբ դարձաւ Քրիստոսի ընտիր աշակերտն ու բաբախող բազկերակը հայոց քրիստոնէական աւանդին:
Ի ճանաչումն Հայ եկեղեցում եւ համայնքի կեանքում նրա ունեցած ներդրումների` վեր. Մովսէս Ճանպազեանին շնորհուել է Հայկազեան համալսարանի պատուաւոր դոկտորի կոչում: 2000 թ. հոկտեմբերի 16-ին Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոս Արամ Առաջինը, «որպէս գնահատանք Աստծոյ սուրբ եկեղեցւոյ, մեր ազգին ու հայրենիքին մատուցած անհուն զոհողութեան», Մովսէս Ճանպազեանին յետմահու շնորհեց Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան Ս. Մեսրոպ Մաշտոց շքանշանը:
Նրա ամէնօրեայ տքնաջան աշխատանքի, խստապահանջութեան եւ պահանջկոտութեան թիրախն ու նշանակէտը քաղաքակիրթ հասարակութեան ձեւաւորումն էր, իսկ դրան հասնելու ամենայուսալի եւ վստահելի ուղին` մատաղ սերնդի կրթութիւնն ու դաստիարակութիւնը, արժանապատիւ եւ բանիմաց հասարակութեան ձեւաւորումը: Պատահական չէ, որ 2004 թուականին Երեւանի թիւ 79 միջնակարգ դպրոցն անուանակոչուեց վերապատուելի Մովսէս Ճանպազեանի անուամբ, իսկ 2018 թ. սեպտեմբերին, ընդամէնն օրեր առաջ, դպրոցի գաւիթ-ճեմասրահում, նրա մասին պատմող տեղեկատուական վահանակների հարեւանութեամբ բացուեց վերապատուելիի պրոնզաձոյլ կիսանդրին, որի հեղինակը նրա եղբայրն է` Թորոնթոյի հայ համայնքի ղեկավար, ճարտարապետ Յակոբ Ճանպազեանը:
Ելոյթ ունեցաւ նաեւ Յակոբ Ճանպազեանը, որի կեանքին եւ գործունէութեանը առանձին կ՛անդրադառնանք առաջիկայում: Նշենք միայն, որ նա հեղինակել է քարակերտ ստեղծագործութիւնների մի ամբողջ հաւաքածու` յուշարձաններ, խաչքարեր, կիսանդրիներ, որոնք տեղադրուած են աշխարհի տարբեր երկրներում եւ քաղաքներում: Իսկ վերջերս, մայիսեան հերոսամարտերի յաղթանակի եւ հայոց պետականութեան վերականգնման 100-ամեակի առթիւ, նա Սարդարապատի հերոսամարտի յուշահամալիր, հայոց ազգագրութեան եւ ազատագրական պայքարի պատմութեան թանգարանին նուիրեց Ա. Հանրապետութեան հիմնադիր Արամ Մանուկեանի կիսանդրին, նաեւ Հայաստան տեղափոխեց Նիկոլ Աղբալեանի եւ Լեւոն Շանթի կիսանդրիները, որոնք առաջիկայում կը տեղադրուեն նախատեսուած վայրերում: Չդիմանալով նրա պերճաշուք եւ իմաստալի խօսքի գայթակղութեանը, ցանկանում եմ հատուածներ ներկայացնել ընթերցողին` նրան հաղորդակից դարձնելու այն աշխարհայեացքային մտածողութեանը, որը բնորոշ է ազնուականական կեցուածքով եւ հոգեբանութեամբ ապրող, յոյսի, հաւատի եւ սիրոյ լաւատեսական ուղերձներով առաջնորդուող եւ դրանք շուրջբոլորը սփռող հայրենապաշտ մտաւորականին, որն իր ամէն մի օրն ապրում է հայապահպանութեան, հարազատ ժողովրդի եւ հայրենի եզերքի ցաւերը դարմանելու գաղափարաբանութեամբ եւ հաստատակամութեամբ.
Ազգային եւ հոգեւոր պայծառ գաղափարներով տոգորուած երիտասարդ վեր. Մովսէս Ճանպազեանի հիասքանչ տեսիլքով ու ճիգերով վերընձիւղուեցաւ հայ աւետարանական համայնքը, նորանկախացած հայրենիքի մէջ ծնունդ առաւ նաեւ Հայաստանի հայ աւետարանչական ընկերակցութիւնը, որ աստուածահաճոյ ու ազգանուէր իր 27-ամեայ աստիճանաւոր վերելքի ընթացքին, առաքելութեան եւ ծաղկազարդումին մէջ ձեռք երկարեց աղէտեալներուն, չքաւորին, կարօտեալին, ուսանողին, Արցախի ու հայրենիքի զաւակներուն եւ համայն մարդկութեան:
Այո՛, վեր. Մովսէս Ճանպազեանին կեանքը եղաւ հանապազօրեայ պատարագ` իր պաշտած ժողովուրդին եւ հայրենիքին համար… Ան գործեց անդադար, քարոզեց հաւատքով, դաստիարակեց ու դարբնեց հայ մարդը` անխոնջ եւ անդադար, մնալով խստապահանջ նախ իր անձին, ապա` իր շրջապատին: Մաշեցաւ դանդաղօրէն, ամբողջական նուիրումով իր կեանքը վերածեց լուռ ու կենդանի օրինակի մը` ազգային եւ հոգեւոր բարոյական աներեր հասկացողութեամբ: