ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԱՐՍԼԱՆԵԱՆ
Երեք տարիներ առաջ ամբողջ հայ ժողովուրդը, ըլլայ Հայաստանի մէջ թէ սփիւռքի տարածքին, նշեց հարիւրամեակը Հայոց ցեղասպանութեան, որ ծրագրուած ու գործադրուած էր թուրքերուն եւ այս յանձնառութեան գործիքները եղող իրենց գործակատարներուն կողմէ:
Մեր միլիոնաւոր նախահայրերը, որոնք նահատակուեցան, արմատախիլ եղան, տեղահանուեցան եւ ենթարկուեցան ամէն տեսակ զրկանքի, չարչարանքի եւ անմարդկային արարքներու, կրնային մեծաւ մասամբ զերծ մնալ այդ հալածանքներէն, եթէ չըլլային կրօնով քրիստոնեայ եւ պատկանելիութեամբ` հայ: Այդ պատճառով ալ անոնք սրբադասուեցան` իբրեւ մէկուկէս միլիոն սուրբերը մեր ժողովուրդին:
Ապուշներ չէին մեր նախահայրերը: Եթէ մենք վերաքաղ մը ընենք մեր արխիւներուն մէջ, կրնանք տեսնել, թէ անոնք ուսեալ, քաղաքակիրթ եւ յարգելի քաղաքացիներ էին: Անոնց շարքերուն մէջ մենք մէկ կողմէ ունէինք բազմաթիւ բժիշկներ, քաղաքագէտներ, երկրաչափներ, արուեստագէտներ, մտաւորականներ, իսկ միւս կողմէ` կային համեստ երկրագործներ, շինականներ, ուսուցիչներ եւ արհեստաւորներ: Այս բոլորին միացեալ ու միացնող երդիքը մեր եկեղեցին էր` Աստուծոյ Տունը, ուր անոնք կը հաւաքուէին եւ իրենց միտքերն ու երազները կը բաժնէին իրարու հետ, եւ հոգեւոր ու աշխարհական` միասնաբար կ՛աղօթէին առ Աստուած: Այդ երեւոյթը ախորժելի չէր չարագործ մարդոց համար. հետեւաբար անոնք ծրագրեցին ու գործադրութեան դրին մեր ժողովուրդին վերացումը: Եթէ նշեալին կողքին շարունակենք թերթատել մեր պատմութեան ծալքերը` Ցեղասպանութենէն մինչեւ այսօր, մենք յստակօրէն կը նկատենք, որ մեզի հանդէպ շղթայազերծուած հալածանքը եւ ծրագրեալ դաւադրութիւնը կը շարունակուին նոյնիսկ միջազգային տարբեր մօտեցումներու եւ ռազմավարութեանց հոլովոյթին մէջ: Գործակատարները կրնան տարբեր ըլլալ, բայց նպատակը մէկ է, որ կը հետապնդէ մեզ զրկել մեր կրօնէն եւ ազգային պատկանելիութենէն:
Դժբախտաբար նկատելի է, որ մեծ է թիւը այն հայերուն, որոնք վախնալով հալածանքներէ, կ՛ընկղմին փորձութեան առաջնորդող հոսանքներուն մէջ` վտանգելով իրենց ազգային ինքնութիւնը եւ մարդկային արժանիքներով հարստացող գոյութիւնը:
Ներկայի հոսանքներէն մին, որ ինքնին մաս կը կազմէ ճերմակ ջարդի գործընթացին, կը նկատուի հակասուրբգրային եւ հակաքրիստոնէական սկզբունքներու եւ սրբութեանց դէմ ծիծաղ յառաջացնելու կոչուած ներկայացումը, ուր մարդիկ առանց խորքն ու հետապնդուածը ըմբռնելու` կը ծիծաղին, կը ծափողջունեն ու կը գովաբանեն այդտեղ արձանագրուած հեգնական արտայայտութիւնները Աստուծոյ եւ Փրկիչի հասցէին. անոնց, որոնք շնորհեցին մեզի մեր ազգային ինքնուրոյն լինելութիւնը եւ մեզ առաջնորդեցին հաւատքի լուսաւորեալ ուղիով եւ հոգեւոր փրկութեան ճամբով:
Անցնող քանի մը օրերուն մենք պարտադրուեցանք վկաները ըլլալու վերոնշեալ աղաւաղեալ հոսանքներէն մին բնորոշող ներկայացումի մը, որով հանդէս եկաւ երգիծանքի մարդ Վահէ Պէրպէրեանը: Անմեղ երգիծանքի երեւոյթին տակ ան անցաւ մարդկային երեւակայութեան սահմանները` ոտնակոխ ընելով մարդկութեան համոզումներու եւ հաւատալիքներու հանդէպ պահանջուած յարգանքն ու արուեստագէտէ մը ակնկալուած պատշաճութիւնը: Իր միտքերով պարարտացած «նամակներ»-ը ան կը սահեցնէր հանդիսատեսներուն, որոնց մեծամասնութիւնը դժբախտաբար չէր անդրադառնար, թէ իր դիմաց գտնուողը խորքին մէջ զինք եւ իր պատկանելիութիւնն է, որ կը ծաղրէ եւ կ՛արհամարհէ:
Ա՛յս է, որ մնաց մեզի սփիւռքի սիրտը համարուող այս գաղութին մէջ: Այս ձեւով է, որ մենք պիտի պահենք մեր նախնիներուն կողմէ մեզի փոխանցուած աւանդը, որ պահեցին ու պահպանեցին անոնք ի գին բազմակողմանի տառապանքներու, անհամար հալածանքներու եւ ի հեճուկս ամէն տեսակի վերիվայրումներու, իսկ մենք այսօր պիտի չկարենանք այդ մէկը ընել նոյնիսկ մեր բարւոք վիճակին մէջ:
Կատակերգակ մը կրնայ հաճոյացնել իր հանդիսատեսը տարբեր միջոցներով, եւ իբրեւ իր մասնագիտութեան մէջ տաղանդ ունեցող մէկը. Պէրպէրեանի մը համար դժուար չէ բարոյական սկզբունքներ ոտնակոխ չընող այդ միջոցները որոնելն ու գտնելը. ատկէ անդին` ինք ազատ է իր հաւատքին մէջ: Արդարեւ, Աստուած ի՛նք տուած է մարդուն ազատ կամք ու անձնական համոզումներ ունենալու իրաւունքը` ստեղծագործութեան օրէն ի վեր: Իսկ ինչ որ արտօնուած չէ իրեն, ծաղր ու ծանակի վերածելն է իր հանդիսատեսներուն հաւատքն ու այդ առումով անոնց ունեցած ակնածանքը` օգտագործելով շատերուն անուշադրութիւնը եւ կամ արթնութեան պակասը:
Այս եղածը պէտք է սթափելու կոչ մը ըլլայ բոլորիս համար եւ մեր առջեւ բերէ այն դառն ճշմարտութիւնը, որ մենք յաճախ կը գործենք ցեղասպանութեան համապատասխանող արարքներ: Արդարեւ, չենք կրնար խօսիլ մեր ինքնութիւնը, մեր մշակոյթը, մեր լեզուն եւ մեր հաւատքը պահպանելու մասին ու անդին գործել խօսքերուն հակադրուող աշխատելաձեւով: Մեր գործերը պէտք է զուգահեռ ընթանան մեր խօսքերուն հետ, եւ իւրաքանչիւր հայ պարտի յարգել մեր ազգին աւանդութիւններն ու սրբութիւնները, վեր առնելով մեր ժողովուրդին մտաւոր ու հոգեւոր կեանքին մէջ իրենց դրոշմը դրած բոլոր անմահները: Ոչ ոք եւ ոչ իսկ բարձրաստիճան անձնաւորութիւն մը իրաւունք պէտք է ունենայ բերանի ծամոց դարձնելու Ս. Երրորդութիւնը, առաքեալները, Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչը, Ս. Վարդանը, Ս. Մեսրոպը, Սայաթ Նովան, ու շարքը կ՛երկարի` ի պատիւ մեր ժողովուրդին: Իսկ եթէ կան մարդիկ, որոնք իրենք զիրենք առանձնաշնորհեալ համարելով` կը յանդգնին ծաղրանքի առարկայ դարձնել մեր մեծութիւններն ու մեր սուրբերը, ապա մեր ժողովուրդը պարտի անտեսումի հաստ պատեր հիւսել այդպիսիներուն շուրջ` արհամարհելով զիրենք եւ իրենց ձեռնարկները: