ՄԻՀՐԱՆ ՔԻՒՐՏՕՂԼԵԱՆ
Յոբելենական հեւքոտ իրադարձութիւններու տարի մը կը թեւակոխենք. մայիս 28-ի անկախութեան հռչակման ու պետականութեան կառուցման 100-ամեակ, ՀՄԸՄ-ի հիմնադրութեան 100-ամեակ, Համազգայինի 90-ամեակ, ղարաբաղեան շարժումի 30-ամեակ :
Ինչի՞ կը միտի յոբելենականներու այս հեւքոտ խաչաձեւումը, քանի որ յոբելենական նշանակալից թուականի մը հռչակումը առհասարակ կը նպատակադրէ լուսարձակը բանալ, մարդոց ուշադրութիւնը կեդրոնացնել յոբելեար կազմակերպութեան վաստակին ու յառաջիկայի ծրագիրներուն վրայ եւ անոնցմով դրոշմել հանրութիւնը` տարուան մը կտրուածքով: Ներկայ պարագային, տարեդարձներու զուգադիպութեան այս շարանին մէջ հասարակութեան սեւեռումը պիտի կեդրոնանայ իր տարողութեա՛մբն ու պատմակշիռ ծանրութեա՛մբը ըստ ամենայնի անբաղդատելի եւ էապէ՛ս ազգային մեր մեծագոյն տօնին` անկախութեան հռչակման 100-ամեակին վրայ, իսկ միւսները պէտք է նկատել անոր իտէալներէն ներշնչուող, այդ իտէալները տարածող եւ ամրացնող ածանցեալ գործօններ:
Դաշնակցականի մը փոքր ու ներելի փառասիրութիւնը թոյլ կու տայ արձանագրելու, որ ՀՄԸՄ ու Համազգային, հիմնադրութեան թուականէն սկսեալ, 9-10 տասնամեակներու վրայ ծաւալած իրենց գործունէութիւնը կենսաւորեցին անցեալին, ինչպէս ներկայիս ալ կը վայելեն հայ զանգուածներու անվերապահ վստահութիւնը` շնորհիւ Դաշնակցութեան, որուն բազմամակարդակ օրակարգին մէջ ՀՄԸՄ-ին ու Համազգայինին կարեւոր տեղ յատկացուած է արդէն, եւ որ զանոնք կը նկատէ իր մարզական եւ մշակութային թեւերը: Կը զօրակցի անոնց գործնապէս` մարդուժով ու բարոյական նեցուկով: Ամէն աջակցութիւն կու տայ անոնց, որպէսզի արժանաւորապէս տէր դառնան հայ կեանքի մէջ իրենց վիճակուած առաքելութեան:
Ինչ կը վերաբերի ղարաբաղեան շարժումի 30-ամեակին, դաշնակցականի փոքր այդ փառասիրութիւնը նոյնպէս իրաւունք կու տայ ըսելու, որ անկախ հանրապետութեան (1918-1920) շրջանին, հակառակ տիրող խառնաշփոթ պայմաններու դժուարութեանց, Դաշնակցութիւնը պահանջատէր եղաւ, որ Ղարաբաղը Հայաստանին անբաժան մասը կազմէ, եւ անզիջող մնաց իր այդ պահանջին մէջ: Հետագային, համայնավար վարչակարգի տարիներուն եւ մինչեւ 1988, այդ պահանջը մշտապէս արծարծ պահողը, բարձրաձայնողը եւ սփիւռքի սերունդը անով վարակողը ի՛նքն էր` ՀՅԴ: Եւ երբ ղարաբաղեան համաժողովրդային պոռթկումը զինեալ բախումներու յանգեցաւ, ի՛նքն էր դարձեալ, որ առաջին օրերէն կռուողներուն օգնութեան հասաւ զէնքով ու անմնացորդ ազատամարտիկներով:
Պատահական չէ, որ այդ թէժ տարիներուն նախագահութեան դաշնակցական թեկնածուն` եղերաբախտ Արթուր Մկրտչեանը նախագահ ընտրուեցաւ Արցախի նորակազմ Ազգային խորհուրդին…
Եւ հիմա` 100-ամեակը 1918-ի, որուն իրագործումը, իր եզակի տարողութեամբ, մեծագործութիւն մըն է, որուն նմանը չկայ մեր պատմութեան մէջ:
Թագաւորական անկախ ժամանակաշրջաններ, հերոսական հրաշապատումներ, կայսերական տարածումներ, նոյնիսկ օտար հողի վրայ` հզօր Բիւզանդիոնէն Կիլիկիան խլելով հոն պետութիւն հաստատելու խիզախութիւնը ունեցած ենք անշուշտ, բայց 1918-ի պետականութեան շնորհիւ էր, որ հայկական անդիմագիծ հասարակութիւնը մուտք գործեց ժամանակակից քաղաքակրթական դարպասէն ներս, պաշտօնապէս ու միջազգայնօրէն ճանաչում ստացաւ ան` իբրեւ ազգային ինքնուրոյն միաւոր, եւ պատմութեան մէջ առաջին անգամն ըլլալով եւ անշրջելի կնիքով կերտուեցաւ հայ քաղաքացին:
Սարդարապատէն մինչեւ հայրենիքի համայնավարացում ու յատկապէս անկէ ետք, Հայաստանի եւ ընդհանրապէս հայ կեանքի հպարտառիթ ու տխուր իրադարձութեանց մասին լաւ ու վատ շատ բան ըսուած-գրուած է ու բացառուած չէ, որ տակաւին շատ բան ըսուի ու գրուի: Որեւէ պարագայի, սակայն, կարելի չէ ուրանալ, որ 1918-ին սահմանագծուեցաւ հայրենիքի այն փոքր շերտը, զոր ունինք: Կարելի չէ ուրանալ, որ այդ թուականէն հայ մարդը հոգիով ու մտածողութեամբ հիմնովին փոխուեցաւ, անոր մէջ ամրապնդուեցաւ հայրենիքի ու անկախութեան գաղափարը եւ իրաւունքի գիտակցութիւնը…
Եւ մինչեւ Հայաստանի վերանկախացումը` Դաշնակցութեան ներշնչումով ու առաջնորդութեամբն էր միայն, որ ուղեկից-գործակից կազմակերպութիւններ եւ ազատատենչ հայ զանգուածներ յամառօրէն կառչած մնացին անկախութեան գաղափարին, պանծացուցին տօնը, վառ պահեցին եռագոյնին փառքը եւ անոնցմով խորհրդանշուած հպարտութիւնն ու ձգտումները ներարկեցին յաջորդական սերունդներու հոգիներուն մէջ: Այդ կառչածութիւնն էր, որ յատկապէս սփիւռքի սերունդը եւ անուղղակի` հայրենաբնակ հայութիւնը փրկեց գնչուի հոգեբանութեամբ անհեռանկար կեանք ապրելու դժբախտ ճակատագրէն: Եւ իբրեւ անհեթեթ հակադարձութիւն այդ կառչածութեան, թէ՛ Հայաստանի համայնավար իշխանութիւնները, թէ՛ անոնց ձայնակցող սփիւռքեան որոշ հատուածներ, նոյնքան անհեթեթ մերժումով ազգային այս մեծագոյն իրագործումը Դաշնակցութեան սեփականութիւնը համարեցին: Մինչդեռ ան երբեւիցէ` ո՛չ կուսակցական շրջանակի մէջ եւ ո՛չ ալ հանրութեան առջեւ սեփականացուցած է տօնը: Միշտ յայտարարած է, թէ անիկա ամբողջ հայութեան մեծագործութիւնն է` հակառակ պատմականօրէն հաստատուած այն իրողութեան, որ անկախութեան հռչակումին եւ պետականութեան կառուցման ազգակերտ գործին մղիչ ուժն ու գլխաւոր դերակատարը ի՛նք եղած ըլլայ:
Ինչո՞ւ այսքան կառչածութիւն` պետականութեան ու անկախութեան գաղափարին: Պարզապէս անոր համար, որ ազգի կազմակերպուածութեան գերագոյն մակարդակն է, վերջնագոյն հանգրուանն է անկախ պետականութիւնը, որ ամենալայն իմաստով պիտի ապահովէ սեփական ժողովուրդին կեանքը: Պիտի ապահովէ հայրենիքի սահմանները, երկրի զարգացման առաջընթացն ու տնտեսական աճը: Պիտի ապահովէ քաղաքացիներուն բարօրութիւնը, արդարութեան ու իրաւունքի գերակայութիւնը, կարճ` պիտի ապահովէ ու ամրապնդէ ժողովրդավարութիւնը, որ փոխադարձաբար կ՛ապահովէ պետութեան ամրացումը: Պետութիւնը եթէ չհետամտի ասոնց իրացման, կ՛օտարուի ժողովուրդէն եւ կը վերածուի պերճանքի` իշխանաւորներուն քմայքները բաւարարող եւ անոնց կողմէ շահագործուող:
Հայաստանի վերանկախացումը հայրենաբնակ թէ սփիւռքի հայ մարդուն շնորհեց աննախընթաց ցնծութիւն` ոգեւորելով, որ ան պիտի իրականացնէ մեր անկատար տենչերը: Եւ իրապէս ալ առաջին տարիներուն «արութեան մեծ գործեր կատարուեցան` արժանի գրի ու յիշատակութեան…»: Սակայն «արութեան» գործերու երկունքէն ետք, վերելքին յաջորդեց վայրէջքն ու յուսախաբութիւնը: Ոչ ոքի մտքէն կ՛անցնէր, թէ պետութեան ղեկին վրայ` իշխանաւորներու ընչաքաղցութիւնն ու ապիկարութիւնը պատճառ պիտի դառնային, որ երկիրը գալարուէր համատարած խաթարուածութեան մէջ, բնակչութիւնը օտարուէր սեփական պետութենէն, ազգի հոգեկերտուածքը դարերով յաւերժացնող գաղափարներու վեհութիւնը տժգունէր, ու ծայր առնէր արտագաղթի անհակակշիռ հոսանք մը:
Պարզամիտ մարդոց մտքերուն մէջ ակամայ հարց կը ծագի, թէ անկախութիւնն ու պետութի՞ւնն են ստեղծուած կացութեան պատճառը: Պատասխանը միանշանակ է, շեշտ ու գլխագիր` Ո՛Չ: Շատ հին տարիներէն, 5-րդ դարէն մեր մատենագիրը յստակացուցած է, որ երկաթը կարելի է գործածել բարի կամ չար նպատակներու : Երկու պարագաներուն ալ դերակատարը օգտագործող մա՛րդն է, ոչ թէ` օգտագործուող երկաթը…
Անցնինք:
Վերանկախացումին` արութեան գործերու ազդանշանը սկիզբէն տրուեցաւ, երբ վճռականօրէն յայտարարուցաւ, որ ազգային ներկայ պետութիւնը շարունակութիւնն է 1918-ին հիմնադրուած հանրապետութեան, եւ միաժամանակ որդեգրուեցան անոր խորհրդանիշերը` դրօշը, ոգերգը, զինանշանը: (Հակառակ որոշ շրջանակներու կռկռոցին ու ընդդիմութեան):
Եւ ներկայիս Հայաստանի մէջ կազմուած է արդէն կառավարական յանձնաժողով, որպէսզի արժանաւոր տօնակատարութիւններով պանծացուին 1918-ի փառքն ու 100-ամեակը:
Համազգային ակնկալութիւն պիտի ըլլայ, որ այդ տօնակատարութիւնները մեծագործութեան մը 100-ամեակը նշելու արարողակարգային ընթացիկին մէջ չսահմանափակուին, այլ իրապէս անոնք նշանակեն 1918-ի նպատակները վերակենդանացնելու, անոր ձգտումներով առաջնորդուելու, անոր ոգիով նոր սկիզբ մը դնելու յանձառութիւն:
Ա՛յս է արդէն յոբելենական տարի հռչակելու իմաստը:
Համազգային ակնկալութիւն է, որ չկասի արութեան գործը:
Կասկած չկայ, որ 100-ամեակը հայօճախներու մէջ եւս արժանաւորապէս, փառքով ու պատիւով պիտի պանծացուի, հոգիները պիտի լեցուին յուզումի ալիքներով ու հպարտութեամբ: Ոգեշունչ ճառեր ալ պիտի արտասանուին ու լսուին: Բայց այդ բոլորը պիտի խթանե՞ն, որ սփիւռքը իր վրայէն թօթափէ կամակոր կրաւորականութիւնը եւ վերագտնէ՛, վերակենդանացնէ՛ քաղաքական իր ջիղն ու պայքարունակութիւնը:
Քաղաքական ամուր ջիղ եւ պայքարունակութի՜ւն. հի՛մքը` դաշնակցական դաստիարակութեան:
Աթէնք, 1 յունուար 2018