ԵՂԻԱ ԹԱՇՃԵԱՆ
2009-ին տեղի ունեցան Իրանի նախագահական ընտրութիւնները,որոնց ընթացքին Մահմուտ Ահմատի Նեժատ նախագահ վերընտրուեցաւ: Ընդդիմութիւնը չընդունեց ընտրութիւններուն արդիւնքները,տեղի ունեցան հակակառավարական ցոյցեր,իսկ արեւմտեան լրատուամիջոցները այդ ցոյցերը կոչեցին «Կանաչ յեղափոխութիւն»: Սակայն քանի մը օր ետք ոստիկանութիւնը իր հակակշիռին տակ առաւ մայրաքաղաք Թեհրանը եւ բանտարկեց ընդդիմադիր ղեկավարները: Անցեալ շաբաթ դարձեալ հակակառավարական ցոյցեր տեղի ունեցան, սակայն որոշ տարբերութիւններ կան երկու պարագաներուն միջեւ:
2009-ի ցոյցերուն բնոյթը զուտ քաղաքական էր, իսկ անցեալ շաբթուան ցոյցերը ունէին տնտեսական երես, որ յանկարծ որոշ արագ եղափոխութիւն մը ապրեցաւ եւ ունեցաւ քաղաքական երես: Պէտք է նաեւ նշել, որ 2009-ի ցոյցերը տեղի ունեցան քաղաքներուն մէջ, ինչպէս` Թեհրան եւ Թաւրիզ, իսկ այս օրերու ցոյցերը կը կատարուին գիւղերու կամ մեկուսացուած շրջաններու մէջ, ուր աղքատութիւն եւ անգործութիւն կը տիրէ: Արեւմտեան եւ կարգ մը արաբական լրատուամիջոցներ այս ըմբոստութիւնները որակեցին «իրանեան գարուն»: Անշուշտ այս որակումները ունին զուտ քաղաքական հաշիւներ եւ մինչեւ օրս հեռու են իրականութենէն:
Ինչո՞ւ Իրանի Մէջ Ըմբոստութիւններ Ծագեցան
Զարմանալի չէր, որ Միացեալ Նահանգներու նախագահ Տոնալտ Թրամփը կը պահանջէր վերատեսութեան ենթարկել Իրանի հետ հիւլէական համաձայնութիւնը, որ կնքուեցաւ նախագահ Օպամայի պաշտօնավարութեան ժամանակաշրջանին: Թրամփ շատ լաւ գիտէր, որ այդ համաձայնագիրին վաւերացումը պիտի օգնէր, որ Իրանի տնտեսութիւնը վերելք ապրի, եւ արեւմտեան ներդրումներ «ներխուժեն» այդ երկիր: Առաւել, Սէուտական Արաբիոյ լրատուամիջոցները արդէն իսկ պատրաստ էին, եւ առաջին օրէն իսկ «Արապիա» արբանեակային պատկերասփիւռի կայանը ցոյցերը կոչեց «Իրանեան յեղափոխութիւն» եւ սկսաւ ժապաւէններ ցուցադրել Իրանի Ահուազ շրջանի արաբներու ցոյցերուն մասին` հրահրելով անջատողական եւ համայնքային տագնապ:
Ցոյցերը սկսան Մաշհատ շրջանին մէջ, ուր երրորդ օրէն սկսեալ ցուցարարները սկսան պոռալ` «Մա՛հ բռնակալին» (ակնարկութիւնը` Իրանի հոգեւոր գերագոյն պետ Ալի Խամենէիին)», ապա Նաճաֆապատի մէջ` «Մենք չենք ուզեր իսլամական պետութիւն» եւ Ռաշտի մէջ` «Մա՛հ Յեղափոխական պահակագունդին»: Նոյնանման կարգախօսներ արձակուեցան նաեւ Խորամապատի, Սպահանի եւ քրտական շրջաններու մէջ: Պէտք է նշել, որ այս շրջանները կը պատկանին տարբեր դասակարգային եւ ցեղային խումբերու, եւ այսօր մտահոգութիւն կայ, որ ցոյցերը ունենան համայնքային կամ ցեղային բնոյթ: Իրանի բնակչութեան 30-45 առ հարիւրը կը պատկանի ոչ պարսկական ցեղերու (ազերի, քիւրտ, արաբ, թիւրքմեն, պալուճ, հայ, ասորի…): Օրինակ` երկրի հիւսիսարեւելեան շրջանները քրտաբնակ եւ ազերիաբնակ են, արեւելեան շրջանները` արաբաբնակ, արեւմտեան շրջանները` թիւրքմենաբնակ, իսկ հարաւը` պալուճաբնակ, եւ պարսիկները գրեթէ շրջապատուած են այլ ցեղերով իրենց իսկ երկրին մէջ, հակառակ անոր որ շիի կրօնը գերակշռող է:
Քարիմ Սատճատփուր «Տը Աթլանթիք» օրաթերթին մէջ «Իրանի ճակատը» խորագրեալ (31/12/2017) յօդուածով մը կ՛անդրադառնայ ժողովուրդին մտահոգութիւններուն: Յօդուածագիրը կ՛անդրադառնայ, թէ ինչպէ՛ս շրջանային տագնապները եւ Իրանի ռազմական օժանդակութիւնները կարգ մը երկիրներու` տկարացուցին երկրին տնտեսութիւնը: Ըստ յօդուածագիրին, ժողովուրդը յոգնած էր քաղաքականութենէն եւ կը փնտռէր իր օրուան հացի պատառը: Ասիկա պարզ ենթադրութիւն մը չէ,այլ որոշ իրականութիւն մը կայ անոր մէջ,որովհետեւ ցուցարարներէն շատեր կը պոռային` «Ձգեցէ՛ք Սուրիան, Պաղեստինը եւ Լիբանանը, մտածեցէ՛ք մեր մասին»:
«Սի.Էն.Էն.»-ի հետ հարցազրոյցի մը ընթացքին (30/12/2017) Թրիթա Փարսի (Ամերիկեան-իրանեան ազգային խորհուրդի նախագահ) ըսաւ, որ անգործութիւնը եւ սղաճը գլխաւոր պատճառներն են ժողովրդային ցոյցերուն: Ըստ Փարսիի, Իրանի նախագահ Հասան Ռուհանի խօսք տուաւ իրանցիներուն, որ հիւլէական համաձայնութենէն ետք հսկայ ներդրումներ պիտի մտնեն Իրան, եւ տնտեսութիւնը պիտի բարգաւաճի, սակայն այս խոստումները չիրականացան: Փարսի կը յայտնէ նաեւ, որ ժողովուրդը իր վստահութիւնը կորսնցուց վարչակարգին նկատմամբ: Ան շատ մեծ յոյսեր կապած է Ռուհանիի կառավարութեան հետ եւ անոր ձախողութեան պարագային, ոչ մէկ յոյս ունի այլեւս Իսլամական հանրապետութենէն, որուն հիմական նպատակներէն մէկն է արդարութիւնը: Ան նաեւ ուշադրութեան կը յանձնէ կին ցուցարարներուն ներկայութիւնը ցոյցերուն, որովհետեւ, հակառակ անոնց ունեցած ուսման բարձր մակարդակին, անոնք տակաւին անտեսուած կը մնան, եւ անոնց իրաւունքները ոտնակոխուած են կրօնական պայմաններու տակ: Իսրայէլեան «Հաարեց» օրաթերթի թղթակից Ալիսոն Քափլան Սոմերի (1/1/2018) համաձայն, իրանցիք դժգոհութիւն կը յայտնէին, երբ կը լսէին, որ իրենց կառավարութիւնը միլիոներ կը ծախսէ Կազայի եւ Դամասկոսի մէջ, իսկ բարենորոգման ոչ մէկ ծրագիր կը մշակէ երկրին մէջ:
Հաւանաբար ցոյցերուն եղափոխութիւնը շատ արագ ձեւով կատարուեցաւ, շրջանային եւ միջազգային ուժեր փորձեցին ցուցարարները շեղել իրենց բուն նպատակներէն, սակայն ասիկա չի նշանակեր, որ Իսլամական հանրապետութիւնը ձախողութիւններ չունի: Ժամանակն է, որ իրանեան կառավարութիւնը բարենորոգումներու ձեռնարկէ. ամէն անգամ պաշտպանութեան լաւագոյն ձեւը յարձակողական ըլլալը չէ, մանաւանդ երբ բերդին դռները բաց են: