ՐԱՖՖԻ ՏՈՒՏԱԳԼԵԱՆ
Հայաստան այցելողները անպայման տեսած պիտի ըլլան փոքր մարդատարները (մինիպաս), որոնք, լեփ-լեցուն յաճախորդներով, քաղաքացիները կը տեղափոխեն Երեւանի մէկ ծայրէն միւսը կամ կ՛երթեւեկեն քաղաքներու եւ գիւղերու միջեւ:
Հազարաւոր քաղաքացիներ ամէն օր այս երթուղայինները կ՛օգտագործեն, որովհետեւ անոնք սահմանափակ եկամուտ ունեցողներու համար, հանգստաւէտ չըլլալով հանդերձ, մատչելի են եւ աժան:
Մեր հարեւաններէն Սուրիկը, ինչպէս այստեղ կ՛ըսեն, մարշրուտքայի վարորդ է: Ամէն օր, առաւօտեան ժամը 7:30-էն մինչեւ գիշերը 9:30 հարիւրաւոր բնակիչներ կը տեղափոխէ քաղաքին մէկ ծայրէն միւսը: Ինչպէս միւս մարդատարները, իրը եւս օժտուած չէ օդափոխիչով եւ չունի հանգստաւէտ նստարաններ:
Օրական 14 ժամ աշխատելով, օրուան վերջաւորութեան կը ստանայ միջինը 3-4 հազար դրամ, եթէ բախտաւոր է` 5-6 հազար դրամ: Ամէն օր, աշխատանքի աւարտին, Սուրիկ 12 հազար դրամ պէտք է տայ երթուղայինի սեփականատիրոջ: Կապ չունի, թէ այդ օր քանի՞ յաճախորդ ունեցած է կամ որքա՞ն եկամուտ ապահոված: Ան նաեւ ստիպուած է հոգալ մարդատարին նորոգութեան եւ վառելանիւթի ծախսերը, նոյնիսկ եթէ 100 դրամ շահած չըլլայ այդ օրը:
Շաբաթ մը առաջ, երբ աշխատանքէն տուն կը վերադառնայի, Սուրիկին հանդիպեցայ իր տան դիմաց: Չափազանց մտահոգ էր, գլուխը առած էր ձեռքերուն մէջ ու հայհոյանքներ կը մրթմրթար քիթին տակէն:
– Ի՞նչ կայ, Սուրի՛կ, ի՞նչ պատահած է,- հարց տուի, երբ երկու անգամ բարեւիս չպատասխանեց…
– Ի՞նչ պիտի լինի, սաղ կեանքս քանդուեց, մարշրութքէն վառուեց, ասում են դու ես քշել, ուրեմն դու էլ պիտի սարքես… Հիմի ես 6 ամիս անվճար պիտի աշխատեմ, որ նրանց մեքենան նորոգեմ: Բա հիմի ես ո՞նց ապրեմ, կնոջս դեղերի փողը ո՞րտեղից բերեմ, երեխուս ուսման վարձի մասին հլա դեռ չեմ խօսում: Պարտք էլ եմ վերցրել բանկից, տունս քանդուեց… Թողնեմ գնամ, պրծնեմ սրանցից էլ, պարտքերից էլ: Արդէն զզուել եմ, էլ չեմ դիմանում:
Փորձեցի խրատել, քանի մը մխիթարական խօսքեր ըսել Սուրիկին` քաջ գիտնալով, որ խօսքերս դատարկ էին, անիմաստ, կացութիւն չէին կրնար փրկել:
Սուրիկն ու անոր նման հազարաւոր աշխատողներ այսօր Հայաստանի մէջ չարաչար կ՛աշխատին փոր մը հացի համար ու վերջաւորութեան, պարտքերու տակ կքելով կը լքեն պապական տունն ու տեղը, կ՛արտագաղթեն Ռուսիա եւ այլուր:
Հազարաւոր աշխատաւորներ ո՛չ ապահովագրութիւն ունին, ո՛չ աշխատանքի անվտանգ պայմաններ, ո՛չ բժշկական խնամք, ո՛չ առողջապահական ապահովագրութիւն: Ստրուկի նման կ՛աշխատին հարուստ գործատէր-սեփականատէրերը, շահագործող ցեցերը աւելի հարստացնելու համար, իսկ իրենք կը մնան ընչազուրկ եւ պարտքերու տակ խեղդուած:
Սուրիկին մասին պատմեցի իրաւաբան ընկերոջս, որ նաեւ կը զբաղի աշխատաւորներու իրաւունքներով:
– Այ մարդ, սրա նման հազարաւոր պատմութիւններ կան: Մեր մօտ վայրի դրամատիրութիւն է, անտառային կապիտալիզմ: Ոչ մի կազմակերպութիւն, ոչ մի կուսակցութիւն չի զբաղւում աշխատաւորների իրաւունքներով: Ազգային ժողովն էլ օլիգարխների, մեծահարուստների ու նրանց ծառայողների ակումբ ա: Ի՞նչ ես ակնկալում: Ի՜նչ ապահովագրութիւն, ի՜նչ բան… Կապիտալիստական Ամերիկայում աշխատաւորները շատ աւելի պաշտպանուած են, քան էստեղ, որ սահմանադրութեամբ համարւում ա «սոցիալական պետութիւն»:
Ամէն օր, երբ կ՛անցնիմ Սուրիկի տան առջեւէն, կը յիշեմ իր յուսահատ պոռթկումը` «արդէն զզուել եմ, էլ չեմ դիմանում»: Ու կը մտածեմ` քանի՜ քանի՜ անտէր ու անպաշտպան Սուրիկներ, որ արդէն «էլ չեն դիմանում», պիտի թքեն ամէն ինչի վրայ, եւ օր մըն ալ խոպան պիտի երթան, պիտի անհետանան անծայրածիր Ռուսիոյ աշխատավայրերուն մէջ…
Գրեցէ՛ք ինծի: