ԳԷՈՐԳ ԴԱՐԲԻՆԵԱՆ
Թուրքիայում նոյեմբեր 1-ին կայացած խորհրդարանական արտահերթ ընտրութիւններում յաղթել է իշխող Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը: Ստանալով քուէների 49,4 տոկոսը` վարչապետ Ահմեթ Տաւութօղլուի ղեկավարած կուսակցութիւնը իրաւունք է ստացել Ազգային մեծ ժողովում կազմելու յարաբերական մեծամասնութիւն եւ ձեւաւորելու միակուսակցական կառավարութիւն: Մեճլիս են անցել եւս 3 քաղաքական ուժ` Ժողովրդավարական-հանրապետական կուսակցութիւնը` 25,4 տոկոս քուէով, Ազգային շարժում կուսակցութիւնը` 11,9 եւ քրտամէտ ժողովուրդներու Ժողովրդավարական կուսակցութիւնը` 10,9 տոկոս քուէներով:
Յիշեցնենք, որ արտահերթ խորհրդարանական ընտրութիւններ անցկացնելու խնդիր առաջացաւ, երբ յունիսին կայացած հերթական ընտրութիւններում Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը, ստանալով ընտրողների ընդամէնը քառասուն տոկոսի վստահութեան քուէն, ստիպուած էր դաշնակիցներով քոալիսիոն կառավարութիւն ձեւաւորելու նպատակով խորհրդարանական միւս ուժերի հետ բանակցել, որը, սակայն, արդիւնք չտուեց: Արտահերթ ընտրութիւնները հնարաւորութիւն ընձեռեցին Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը աւելի քան ինն տոկոսով բարելաւելու նախկին արդիւնքները:
Դատելով ընտրութիւնների պատկերից` Տաւութօղլուի ղեկավարած կուսակցութեանը դա յաջողուել է հիմնականում քրտամէտ Ժողովուրդների Ժողովրդավարական եւ Ազգային շարժում կուսակցութիւնների ընտրազանգուածների մի մասին իր կողմը գրաւելու միջոցով: Յունիսի ընտրութիւնների համեմատ` ազգայնական կուսակցութիւնն ստացել է մօտ չորս, իսկ քրտամէտ կուսակցութիւնը` երկու տոկոսով աւելի քիչ ձայներ:
Մի կողմից` Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան այս յաջողութիւնը պայմանաւորուած է մրցակից ուժերի նկատելի անտարբերութեան իրականացուած յարձակողական քարոզարշաւով: Ընդդիմադիր ուժերը վստահ էին, որ ցանկացած պարագայում Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան չի յաջողուելու 45 տոկոսից աւելի ձայն ստանալ, եւ, կրկին կանգնելով քոալիսիոն կառավարութիւն ձեւաւորելու խնդրի առաջ` Տաւութօղլուն ստիպուած է լինելու նախկինից աւելի մեծ զիջումների գնալ: Գուցէ եւ այդ հաշուարկն աշխատէր, եթէ իշխանութիւններն քարոզարշաւին զուգահեռ գործի չդնէին արտաքին վտանգներին դիմակայելու նպատակով գործող իշխանութեան շուրջը համախմբուելու, յարաբերական կայունութիւնը պահպանելու անայլընտրանքայնութեան մէջ համոզելով` սեփական ժողովրդին սպառնական հարկադրման ենթարկելու մեքենան:
Յունիսին կայացած ընտրութիւններից յետոյ իշխանութիւնները, խախտելով քրտական զինեալ խմբաւորումների հետ կնքած հրադադարը, առանց որեւէ լուրջ պատճառի, սկսեցին օդային հարուածներ հասցնել Իրաքում եւ Սուրիայում տեղակայուած նրանց ռազմական ճամբարներին ու յենակէտերին, ինչին ի պատասխան` քրտերը թրքական ոստիկանութեան դէմ իսկական փարթիզանական պատերազմ սկսեցին հէնց Թուրքիայի ներսում: Անցած հինգ ամիսներին բախումների պատճառով մօտ 150 թուրք ոստիկան սպաննուեց: Դրան զուգահեռ պայթումներ տեղի ունեցան երկրի հարաւարեւելեան, հիմնականում` քրտաբնակ բնակավայրերում, իսկ հոկտեմբեր 10-ին Անգարայում տեղի ունեցաւ աննախադէպ ահաբեկչական արարք, երբ այլախոհ միութիւնների եւ քրտամէտ հասարակական-քաղաքական շրջանակների կազմակերպած ցոյցի ժամանակ իրականացուած հզօր պայթումների պատճառով 108 մարդ մահացաւ: Զուգահեռաբար, թրքական իշխանութիւնները գրեթէ բացայայտ բռնաճնշումներ սկսեցին քրտաբնակ քաղաքների, հիմնականում` Տիարպեքիրի (Տիգրանակերտ) բնակչութեան դէմ, եւ երկրի տարբեր հատուածներում, քաղաքներում հակաահաբեկչական գործողութիւններ ու ձերբակալութիւններ իրականացրին` ցոյց տալով, թէ երկրի կայունութեան եւ տարածքային ամբողջականութեան համար ինչպիսի սպառնալիք են ստեղծում քրտական հարցի սրումն ու ծայրայեղ իսլամական ահաբեկչութիւնը: Փաստացի հէնց նախընտրական շրջանում միտումնաւոր ապակայունացնելով իրավիճակը` իշխանութիւնները խաղադրոյք կատարեցին ներքին ու արտաքին սպառնալիքների ժամանակ արագ ամրապնդելու` թրքական հասարակութեան բնաւորութեան, մտածելակերպի վրայ եւ շահեցին խաղը: Պատահական չէր, որ դեռ ընտրատեղամասերի մեծ մասի արդիւնքները չէին յայտնուել, իսկ Թուրքիոյ գործող նախագահ, Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան նախկին առաջնորդ Ռեճեփ Էրտողանը յայտարարում էր, թէ ժողովուրդը քուէարկել է Թուրքիոյ «միասնութեան եւ ամբողջականութեան օգտին»:
Ինչեւէ, ընտրութիւններն արդէն կայացել են, եւ հիմա շատ աւելի կարեւոր է հասկանալ, թէ ի՛նչ ազդեցութիւն է դա ունենալու Թուրքիայի ներքին ու արտաքին քաղաքականութեան վրայ: Նախ` ընտրութիւններում սպառնական հարկադրումի կիրառումը վկայում է, որ արդէն չորրորդ անգամ անընդմէջ իշխանութիւն ձեռք բերող կուսակցութիւնը ստեղծում է պետական իշխանութիւնն իր ձեռքերում պահելու, բռնատիրելու մի մեքանիզմ, որի դէմն առնելը տեսանելի ապագայում այնքան էլ հեշտ չի լինելու:
Երկրորդ` չնայած Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը միայնակ կառավարութիւն ձեւաւորելու իրաւունք է ստացել, սակայն չի յաջողել խորհրդարանում բացարձակ մեծամասնութիւն ունենալ: Սա նշանակում է, որ տապալուել է Թուրքիայում նախագահական կառավարման համակարգ ստեղծելու, իսկ իրականում բացարձակ իշխանութիւնն իր ձեռքում կեդրոնացնելու` նախագահ Էրտողանի գաղափարը: Սա կարեւոր է նաեւ այն պատճառով, որ թրքական իշխանութիւնն զգալիօրէն կը չափաւորի, դէպի արեւելք ծաւալուելով, կայսերապետութիւն ստեղծելու իր յաւակնութիւնները, ինչը նուազեցնում է հարեւան երկրների, նաեւ Հայաստանի հետ յարաբերութիւններում սրացումների դիմելու հաւանականութիւնը:
Երրորդ` կարեւոր էր մեճլիս մտնելու իմաստով արտահերթ ընտրութիւններում քրտամէտ կուսակցութեան տարած յաղթանակը, ինչը վկայում է, որ նախորդ ընտրութիւններում նրա արձանագրած արդիւնքը պատահականութիւն չէր, եւ որ Թուրքիայում քրտական տարրը վերածւում է լուրջ քաղաքական գործօնի` ինչ-որ չափով արգելակի դեր ստանձնելով Թուրքիա-Հայաստան յարաբերութիւններում: Չի բացառւում, որ, համակերպուելով յարաբերական ձեռք բերածով Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը նուազեցնի ներքին լարուածութիւնը եւ փորձի կրկին վերականգնել քրտերի հետ խաթարուած կայունութիւնը: Մի կողմից դա լաւ է քրտերի համար` թրքական հալածանքներից, հնարաւոր կոտորածներից ապահովագրուելու իմաստով: Սակայն միւս կողմից` որքան Թուրքիան ներքին կայունութեան մէջ է, այնքան աւելի անկաշկանդ է արտաքին ու տարածաշրջանային քաղաքականութեան մէջ: Հաշուի առնելով Հարաւային Կովկասում Իրանի յառաջիկայ անխուսափելի գործունէութիւնը, Արցախի հարցում Ազրպէյճանի` աւելի յարձակողական բնոյթ ստացող քաղաքականութիւնը` չի կարելի բացառել, որ Թուրքիան սկսի մեծացնել իր ներգրաւուածութիւնը տարածաշրջանային խնդիրներում: Այս հանգամանքը թերեւս կարեւոր է Ազրպէյճանի համար, որը վերստին ձեռք է բերում իր ներքին խնդիրներից գլուխը բարձրացնող դաշնակցին: Եթէ այս ընտրութիւնները նաեւ ռուս-թրքական ջերմացման պատճառ հանդիսանան, եւ կանաչ լոյս վառուի ինչպէս «Թրքական հոսք» կազատարի շինարարութեան, այնպէս էլ Աքույուի հիւլէական կայանի շինարարութեան առջեւ, Հայաստանի` առանց այն էլ լուրջ խնդիրները կարող են էլ աւելի խորանալ:
(Յապաւումով)